Montesquieu Reeks

Onder de vlag van het Montesquieu Instituut verschijnt een aantal maal per jaar een bundel rondom een bepaald thema.

De Grondwet van 1848 tot nu

Op 3 november 2023 is het 175 jaar geleden dat de Grondwet van 1848 werd afgekondigd. Die Grondwet legde de basis voor de parlementaire democratie. Deze bundel gaat over de ontwikkeling van de Grondwet gedurende de afgelopen 175 jaar. Tijdens een symposium op 2 november 2023 is de bundel aan de minister gepresenteerd. Precies één dag voor de dag waarop de Grondwet van 1848 175 jaar geleden werd afgekondigd dus.

• lees meer¹

'Wie regelt, beperkt?'

Vlak voor het kerstreces 2022-2023 ging het ontwerp van de in 2019 aangekondigde Wet op de politieke partijen (Wpp) in consultatie. Het wetsontwerp bundelt bestaande en nieuwe regels over politieke partijen: over interne organisatie, financiering, politieke advertenties, een toezichthouder en het veelbesproken partijverbod. Een keur aan auteurs evalueren in deze bundel de aankomende wet, en plaatsen hem in historische en internationale context.

• lees meer²

Bron: Arend van Dam

'Van barricade naar bestuur'

Hoe hebben lokale partijen leiding gegeven aan de formaties na de gemeenteraadsverkiezingen in gemeenten waar zij de grootste werden? Hoe heeft de collegevorming in gemeenteraden zich ontwikkeld over de afgelopen 12 jaar? En hoe verhoudt het politieke klimaat in het lokaal bestuur zich tot het gepolariseerde politieke debat op landelijk niveau? De eenentwintigste Montesquieu-bundel gaat uitgebreid in op deze ontwikkelingen.

• lees meer³

Bron: Arend van Dam

'Om de lokale democratie'

Is de druk op het lokaal bestuur gegroeid? Hoe heeft de positie van de burgemeester zich de afgelopen jaren ontwikkeld? Is het gemeenteraadswerk zwaarder geworden voor de raadsleden? En wat te zeggen over de financiële tekorten, de versnippering in de raden en de lokale journalistiek? Lees het in de twintigste Montesquieu-bundel.

• lees meer⁴

Bron: Arend van Dam

'Lang, heel lang'

Geen kabinetsformatie is dezelfde, maar deze was wel erg bijzonder. Pandemie, affaires, een langzittende premier met krasjes, een unieke journalistieke foto van een document onder de arm van een verkenner, een versplinterd parlement en een dalend publiek vertrouwen. De kabinetsformatie van 2021 kan daarmee bijna een 'perfecte storm' genoemd worden.

• lees meer⁵

Lijdelijk toezien

De bundel gaat in op verschillende soorten toezichthouders met de bijbehorende bevoegdheden en bevat beschouwingen op onafhankelijk publiek toezicht van zowel (rijks)inspecties als markttoezichthouders.

• lees meer⁶

Zo kan het wél

Een bestuurskundige kijk naar uitdagingen en kansen voor Fryslân en Zeeland, in het licht van de discussie over de relatie tussen centrum en periferie.

• lees meer⁷

'Niet stoffig toch?'

Gedoe over de dividendbelasting, de stikstofcrisis met een vol Malieveld, de coronacrisis als game changer en tenslotte een ongemakkelijke affaire over kindertoeslagen die uitgroeide tot een schandaal van de eerste orde. Deze bundel maakt een (eerste) balans op van het derde kabinet onder leiding van premier Rutte.

• lees meer⁸

Een beetje integer bestaat niet

Integriteit is nooit ver weg: wat moeten we ermee, hoe organiseren we het en houden er toezicht op, hoe raken de normen niet verstard maar bewegen we tegelijkertijd mee met nieuwe opvattingen en verschijnselen? Dat is het onderwerp van bundel 15 van het Montesquieu Instituut.

• lees meer⁹

Coronacratie

Is de Nederlandse democratie vatbaar gebleken voor corona? Hoe heeft de politiek gereageerd op de coronacrisis? Hebben onze democratie en rechtsstaat stand gehouden in het voorjaar van 2020? Dat is het onderwerp van bundel 14 van het Montesquieu Instituut.

• lees meer¹⁰

Groot onderhoud of kruimelwerk

Heeft de Nederlandse democratie en rechtsstaat groot, achterstallig onderhoud nodig, of blijft het beperkt tot kruimelwerk? Zorgt het advies van Staatscommissie Remkes voor te hoge constitutionele verwachtingen? Dit is de vraag die centraal staat in de nieuwste bundel van het Montesquieu Instituut.

• lees meer¹¹

Europa, Europa

Verkiezingen zijn het feest van de democratie. Maar valt er tijdens de Europese verkiezingen van 2019 eigenlijk nog wel iets te vieren? Wat is de invloed van brexit? En wat is de staat van de democratie in de EU en de lidstaten? In deze bundel geven diverse wetenschappers antwoorden op de belangrijkste vragen voor de Europese verkiezingen.

• lees meer¹²

Een goede raad

De uitslag van de gemeenteraads­verkiezingen in maart 2018 liet een versplinterd beeld zien. Wat is de stand van de lokale democratie na deze verkiezingen en voor welke uitdagingen staan de gemeenten voor de periode 2018-2022?

• lees meer¹³

'Te zorgen dat de wetten behoorlijk worden uitgevoerd'

In het essay 'Te zorgen dat de wetten behoorlijk worden uitgevoerd' schenkt Van den Berg aandacht aan de historische ontwikkeling en het eigen karakter van het ambt van commissaris van de Koning.

• lees meer¹⁴

Stratego, Risk en Scrabble

Deze bundel staat in het teken van de kabinetsformatie van 2017. Stratego, Risk en Scrabble geeft antwoord op de vraag of de kabinetsformatie zonder koninklijke bemoeienis en in radiostilte beter verliep dan voorheen. Daartoe wordt niet alleen de kabinetsformatie zelf geëvalueerd, maar blikken de auteurs ook terug op een tal van andere onderwerpen omtrent de vorming van Rutte-III.

• lees meer¹⁵

De stembus

Dit jaar is het 100 jaar geleden dat het het algemeen kiesrecht voor mannen werd ingevoerd. Twee jaar later werd dit kiesrecht uitgebreid tot vrouwen. In deze bundel wordt teruggeblikt op wat een eeuw geleden tot stand kwam, waarbij onder meer de gevolgen in kaart worden gebracht en de voor- en nadelen worden gewogen.

• lees meer¹⁶

Het eerste raadgevend referendum

Begin maart 2016 verschijnt de bundel Het eerste raadgevend referendum over het fenomeen referendum en over het associatieakkoord tussen de Europese Unie en Oekraïne uit 2014, onderwerp van het referendum. Aanleiding voor het verschijnen van de bundel is het eerste raadgevende referendum op 6 april 2016.

• lees meer¹⁷

De Commissie-Juncker: Laatste kans voor Europa? Tussenbalans na een jaar

Hoe heeft het Team-Juncker het gedaan in het eerste jaar nadat het op 1 november 2014 van start ging? In deze 6e bundel 'De Commissie-Juncker: Laatste kans voor Europa? Tussenbalans na een jaar' maken verschilende auteurs onder eindredactie van Gerrit Voerman en Jan van der Harst de balans op.

• lees meer¹⁸

Het 'probleem' Eerste Kamer: Visies op de toekomstige rol van de Senaat

Deze bundel gaat in op aspecten die bij de discussie over het tweekamerstelsel een rol spelen. Vanuit een politicologische visie over de toekomst van de Eerste Kamer, naar de rol van de Eerste Kamer bij de kabinetsformatie. En van de wijze waarop de verkiezingen plaatsvinden tot een overzicht van wetsvoorstellen die gestrand zijn in de Eerste Kamer.

• lees meer¹⁹

'Halverwege?'

Wikkend en wegend maakt het Montesquieu Instituut in deze bundel een tussenbalans op van het tweede kabinet onder leiding van premier Mark Rutte. De tussenbalans cirkelt om vragen als: Hoe bijzonder was het kabinet? Hoe heeft zich de eerste twee jaar staande gehouden? En hoe zal het verder gaan?

• lees meer²⁰

Het nieuwe formeren:

Op 17 december 2012 organiseerde het Montesquieu Instituut een symposium waarbij wetenschappers stilstonden bij de formatie.In dit 3e deel van de Montesquieu Reeks zijn in bewerkte vorm deze inleidingen verzameld met een woord vooraf van mr. H.D. Tjeenk Willink.

• lees meer²¹

Koning, Kamers, Kabinetsformatie

Preadviezen over de rol van de Tweede kamer, de Eerste Kamer en de Koning bij de kabinetsformatie. Uitgebracht in het kader van een Parlementaire Conferentie over de kabinetsformatie, georganiseerd door het presidium van de Tweede Kamer.

• lees meer²²

De erfenis van Pim Fortyn - Pim Fortuyn's legacy

Wetenschappers en (oud) - politici hebben hun licht laten schijnen over de politieke en parlementaire erfenis van Pim Fortuyn. In het eerste deel van de Montesquieu Reeks zijn deze bijdragen gebundeld.

• lees meer²³

• 1. 

  Op 3 november 2023 was het 175 jaar geleden dat de Grondwet van 1848 werd afgekondigd. Die Grondwet legde de basis voor de parlementaire democratie. Deze bundel gaat over de ontwikkeling van de Grondwet gedurende deze 175 jaar. Tijdens een symposium op 2 november 2023 is de bundel aan de minister gepresenteerd. Precies één dag voor de dag waarop de Grondwet van 1848 175 jaar geleden werd afgekondigd dus.
   
• 2. 

  Vlak voor het kerstreces 2022-2023 ging het ontwerp van de in 2019 aangekondigde Wet op de politieke partijen (Wpp) in consultatie. De Wpp zou het einde kunnen betekenen van de traditioneel terughoudende opstelling van de Nederlandse wetgever ten opzichte van politieke partijen, maar dat lijkt mee te vallen – ook al omdat eerder op terloopse wijze is ingegrepen in de organisatievorm van partijen. Het komt er in de praktijk op neer dat partijen eigenlijk een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid dienen te zijn die minstens 1000 leden tellen.
   
• 3. 

  Lokale partijen in Nederland hebben niet alleen de raadsverkiezingen van 2022 gewonnen, zij zijn ook als sterkste uit de collegevorming gekomen. Ten opzichte van 2018 is hun aandeel met 20% gestegen. Zij kregen bovendien meer wethouders dan op grond van de verkiezingsuitslag mocht worden verwacht. Dit laat zien dat lokale partijen zijn gaan gelden als een normale deelnemer aan het gemeentebestuur en niet langer als protestpartijen. Dat constateren de auteurs van het boek ‘Van barricade naar bestuur. De doorbraak van de lokale partij’, de 21e uitgave in de Montesquieu Reeks. Het boek werd op 10 maart gepresenteerd in het hoofdkantoor van de VNG.
   
• 4. 

  ‘Het versplintert. Het lokaliseert. Het gaat moeizamer. Het wordt belangrijker. Het wordt drukker. En het gaat erom spannen.’ Deze conclusie van het Montesquieu Instituut, opgetekend na de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 in de bundel 'Een goede raad', kan ook in 2022 worden herhaald. Opnieuw is onder regie van het Montesquieu Instituut, na de gemeenteraadsverkiezingen van dit jaar, de stand van zaken rond decentralisatie en lokale democratie in kaart gebracht. Opnieuw heeft een keur aan auteurs, stuk voor stuk scherpe waarnemers van het plaatselijk bestuur, de balans opgemaakt.
   
• 5. 

  Geen kabinetsformatie is dezelfde, maar deze was wel erg bijzonder. Niet alleen vanwege de lange duur, maar ook door de omstandigheden: pandemie, affaires, een langzittende premier met krasjes, een unieke journalistieke foto van een document onder de arm van een verkenner, een versplinterd parlement en een dalend publiek vertrouwen. De kabinetsformatie van 2021 kan daarmee bijna een 'perfecte storm' genoemd worden.
   
• 6. 

  Welke doelstellingen dient onafhankelijk publiek toezicht en hoe is dit georganiseerd in Nederland? Hoe onafhankelijk is dit toezicht, of hoe onafhankelijk zou dit moeten zijn? En voldoet publiek toezicht nog steeds aan de politiek-bestuurlijke realiteit van nu?
   
• 7. 

  De provincies Fryslân en Zeeland hebben veel met elkaar gemeen. Beide gebieden zijn gevormd door de strijd tegen het water en hun waterrijke karakter maakt ze tot een aantrekkelijke plek om te wonen, werken en te recreëren. Beide gebieden kennen een sterke eigen identiteit. Friezen en Zeeuwen zijn trots op hun provincie en op de steden, dorpen en eilanden waar ze vandaan komen, zelfs als deze niet meer op de landkaart als zodanig te onderscheiden zijn.
   
• 8. 

  Kabinet-Rutte III zal de geschiedenis ingaan als het coronakabinet en een 'spagaatcoalitie' van links en rechts, maar ook als een kabinet dat misschien wel ondanks zichzelf tot groot activisme gedwongen werd - en uiteindelijk aan metaalmoeheid ten onder ging. 'Niet stoffig, toch?', een nieuwe uitgave in de Montesquieu Reeks, maakt een (eerste) balans op van het derde kabinet onder leiding van premier Rutte.
   
• 9. 

  Integriteit is nooit ver weg: wat moeten we ermee, hoe organiseren we het en houden er toezicht op, hoe raken de normen niet verstard maar bewegen we tegelijkertijd mee met nieuwe opvattingen en verschijnselen? Dat is het onderwerp van bundel 15 van het Montesquieu Instituut, Een beetje integer bestaat niet: Integriteit binnen het openbaar bestuur, onder redactie van Jan Schinkelshoek en Aalt Willem Heringa. De belangrijkste conclusie: integriteitsissues in de publieke sector zullen er altijd zijn, maar er zijn genoeg mogelijkheden om deze effectief aan te pakken.
   
• 10. 

  In het begin van 2020 werd Nederland getroffen door de coronacrisis, ongetwijfeld 'de grootste schok' na de oorlog. Hoe heeft het bestuurlijke complex het in deze crisistijd gedaan? Achter deze vraagstelling liggen fundamentele vragen naar politieke veerkracht, bestuurlijke deugdelijkheid, naar rechtsstatelijkheid, naar parlementaire democratie. Hebben bestuur, parlement en rechtsstaat gedaan wat verwacht mocht worden?
   
• 11. 

  Heeft de Nederlandse democratie en rechtsstaat groot, achterstallig onderhoud nodig, of blijft het beperkt tot kruimelwerk? Zorgt het advies van de Staatscommissie Remkes voor te hoge constitutionele verwachtingen? Afgezien van het belang van het rapport - namelijk dat het de waarden van het parlementaire stelsel heeft kunnen bevatten en herbevestigen - moet er niet te veel verwacht worden van de implementatie en het effect van de aanbevelingen.
   
• 12. 

  Verkiezingen zijn het feest van de democratie. Maar valt er tijdens de Europese verkiezingen van 2019 eigenlijk nog wel iets te vieren? Het zijn de eerste verkiezingen na Brexit. Het zijn verkiezingen waarbij het traditionele politieke midden minder zeker van hun zaak is en waar eurokritische partijen een macht van betekenis kunnen vormen in het Europees Parlement. En het zijn verkiezingen in een jaar waarin de verhoudingen met Trumps' Amerika onder druk staan, het Rusland van Poetin zich laat gelden en Xi’s China dichterbij is dan ooit.
   
• 13. 

  Het versplintert. Het lokaliseert. Het gaat moeizamer. Het wordt belangrijker. Het wordt drukker. En het gaat er om spannen. Afgaande op commentaren, analyses en andere beschouwingen voor, tijdens en na de gemeenteraadsverkiezingen, belooft de periode 2018-2022 voor de gemeenten een wel heel bijzondere te worden.
   
• 14. 

  Moet de commissaris van de Koning verkozen worden of moet dit toch via benoeming gaan? Het debat over decentraal bestuur in Nederland gaat vaak over gemeenten en gemeentelijke democratie en nauwelijks over de provincie.
   
• 15. 

  De negende bundel van het Montesquieu Instituut staat in het teken van de kabinetsformatie van 2017. Stratego, Risk en Scrabble geeft antwoord op de vraag of de kabinetsformatie zonder koninklijke bemoeienis en in radiostilte beter verliep dan voorheen. Daartoe wordt niet alleen de kabinetsformatie zelf geëvalueerd, maar blikken de auteurs ook terug op een tal van andere onderwerpen omtrent de vorming van Rutte-III.
   
• 16. 

  Honderd jaar na het invoeren van het algemeen kiesrecht in Nederland blikt de achtste bundel van het Montesquieu Instiuut terug op deze periode. Er wordt teruggeblikt op wat een eeuw geleden tot stand kwam. De gevolgen worden in kaart gebracht, samenhangen worden geschetst, beperkingen worden op een rij gezet, alternatieven worden gewikt, voor- en nadelen worden gewogen.
   
• 17. 

  Op 1 juli 2015 trad de nieuwe referendumwetgeving in werking wat al snel werd opgevolgd met het eerste nationale referendum. Op 6 april 2016 kon Nederland naar de stembus voor het eerste nationale raadgevende referendum. Nederland mocht zicht uitspreken over de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne.
   
• 18. 

  Zelden trad er een Europese Commissie aan die zoveel daadkracht uitstraalde en zoveel ambitie had. Zelden ook trad er een Commissie aan in zulke moeilijke tijden als in de herfst van 2014. In deze zesde bundel van het Montesquieu Instituut staat de Commissie-Juncker centraal.
   
• 19. 

  Op 26 mei 2015 werd een nieuwe Eerste Kamer gekozen. Die Kamer staat in toenemende mate in de belangstelling. Dat is een gevolg van gewijzigde politieke verhoudingen en de steeds grotere electorale verschuivingen.
   
• 20. 

  Wikkend en wegend maakte het Montesquieu Instituut een tussenbalans van het tweede kabinet onder leiding van premier Mark Rutte op. Dat gebeurt onder meer in een bundel onder eindredactie van Gerrit Voerman.
   
• 21. 

  De formatie van het kabinet-Rutte II is de eerste formatie waarbij het staatshoofd niet meer de regie voerde. Dat was een gevolg van een wijziging van het Reglement van Orde van de Tweede Kamer. Met die wijziging besloot de Kamer het initiatief voor het benoemen van een (in)formateur naar zich toe te trekken.
   
• 22. 

  In 2011 organiseerde het presidium van de Tweede Kamer een Parlementaire Conferentie over de kabinetsformatie. Prof. dr. J.Th.J. van den Berg, prof.dr. C.C. van Baalen en prof.mr. P.P.T. Bovend'eert verzorgden voor deze conferentie preadviezen, die in deze bundel zijn opgenomen.
   
• 23. 

  Wat is de betekenis van Pim Fortuyn? Wordt de invloed van Fortuyn overschat? Is de snelle opkomst en nog snellere ondergang van de 'fortuynisten' niets meer dan een rimpeling in de Hofvijver? Wat beklijft na tien jaar eigenlijk?
   
• 24. 

  Onder de paraplu van het Montesquieu Instituut zijn de volgende uitgaven verschenen: