Waarom nu geen Europa met meer snelheden?

vrijdag 17 maart 2017, 10:23, analyse van Dr. Jan Werts1

De formule van 'vallen en opstaan' en doormodderen bestaat al vijftig jaar en is per saldo succesvol gebleken. Er is op die wijze heel veel tot stand gebracht. Dat neemt niet weg dat er veel is om te verbeteren in het functioneren van de EU. Consolideren moet nu voorop staan en zeker niet verdere uitbouw.

Inhoudsopgave

  1. Geen ruzie in Rome
  2. Een mix van crises
  3. Europa van kopgroepen
  4. 1e en 2e klasse Lidstaten
  5. Geen eliteclub
  6. ‘Coalitions of the willing’ (1)
  7. Coalitions of the willing (2)
  8. Geen nieuw ‘IJzeren Gordijn’
  9. Voorstellen EP en Commissie
  10. Wegen naar Rome
  11. Grote herrie over Tusk
  12. De ‘Britten’ zijn terug!
  13. Frontlijn Westelijke Balkan
  14. Conclusies

1.

Geen ruzie in Rome

De regeringsleiders maken voorlopig geen keuze uit de opties waar zij met Europa heen willen. Wegens verdeeldheid hierover wordt het voorgestelde ´Europa met meer snelheden´ afgevoerd van de agenda. ‘Laat het 60-jarig jubileum van de Europese Unie op 25 maart in Rome een feestje worden en geen geruzie’ zegt Donald Tusk2, de voorzitter3 van de Europese Raad4.

Toch willen de Europese Commissie5, het Europees Parlement6, Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en de Benelux vandaag dat sommige landen versneld integreren naar meer Europa. Hoe loopt dit meningsverschil over de toekomstige koers af­?

Even omkijken is handig om het debat vandaag te kunnen volgen. De dreun van 23 juni vorig jaar met de onverwachte Brexit7 zijn de leiders nog niet te boven gekomen (al laten zij dat niet merken). ´Brussel´, dus de Europese autoriteiten, kregen toen de schuld. De Europese Raad wilde zelfs even niet meer in Brussel gezien worden.

In Tsjechisch Bratislava besloten de staatshoofden en regeringsleiders in september tot een reflectieproces. Tevoren had kanselier Angela Merkel8 vanwege de diverse crises al op de pauzeknop gedrukt (zie daarover onze analyse van juli 20169.) Dat reflectieproces van Bratislava had deze maand moeten eindigen.

2.

Een mix van crises

Intussen is er nauwelijks uitzicht op voortgang. ´Daar was een reden voor. Europa werd van haar stuk gebracht door een ongekende mix van crises - van vluchtelingen tot Donald Trump10 en van terrorisme tot de euro. Dit stuwde intern geharrewar. Tussen de Commissie en de lidstaten, tussen Noord en Zuid en Oost en West´, aldus de historicus Mathieu Segers in het Financieele Dagblad van 8 maart. Eerder dit jaar heeft de teleurgestelde Commissievoorzitter11 Jean-Claude Juncker12 zelfs overwogen het zinkend schip EU te verlaten, zo weet zijn directe omgeving.

Om de impasse te doorbreken (en wellicht voor zichzelf moed te scheppen) publiceerde hij op 1 maart een ‘Witboek13 over de toekomst van Europa: de wegen naar eenheid voor de EU van 27’. Daarin vijf opties voor de toekomst van de Europese Unie. Met zijn rechterhand 1e vicevoorzitter Frans Timmermans14 en enkele andere insiders is dat witboek en petit comité geschreven. Dat ging buiten de gebruikelijke Commissieprocedures om.

Het Witboek van Juncker verlengt de genoemde reflectieperiode tot minstens de Europese Raad van december. Dan zijn de nationale verkiezingen in Frankrijk, Duitsland en misschien ook nog Italië achter de rug met leiders met een nieuw mandaat. Toch is het veelbetekenend dat Juncker’s Europa met meer snelheden in Rome ineens niet meer op de agenda staat

3.

Europa van kopgroepen

´Volgens sommigen moeten nu de Europese verdragen, om de impasse te doorbreken op de helling. Een dergelijke herziening is wegens de verdeeldheid hierover en de vertrouwenscrisis met het publiek echter uitgesloten. Het is ook de vraag of verdragswijziging veel zou oplossen´, zegt een van de auteurs van het witboek. Daarom serveert Juncker opties. Hij stelt keuzes voor die zonder verdragsherziening uitvoerbaar zijn. Het Europees Parlement en de Europese Raad mogen daaruit nu kiezen.

Het voorgestelde Europa van meer snelheden, een van de vijf opties, wil kopgroepen vormen van landen die niet wachten op de achterblijvers. Nauwere samenwerking, kopgroepen, versterkte samenwerking, flexibiliteit, gedifferentieerde integratie, Europa van meer snelheden. Allemaal zijn dit namen voor wat in al 1997 in Amsterdam als ‘nauwere samenwerking15’ in het EG-Verdrag16 werd opgenomen. Het systeem doet denken aan een cafetaria. Ieder land kiest een persoonlijk menu en vervolgens dineren zij in vriendschap samen.

Toenmalig premier Wim Kok17 onderstreepte in 1997 dat ‘nauwere samenwerking’ alleen bedoeld is om de EU-landen die twijfelen onder druk te zetten overal aan mee te doen. In Brussel betogen sommige diplomaten nu precies hetzelfde. Als in Rome op 25 maart een baby wordt geboren heet het kind ‘Unity’ en niet ‘Multispeed’, zo verzekert een van hen.

4.

1e en 2e klasse Lidstaten

Nauwere samenwerking als leidend beginsel betekent dat de EU uiteen valt in 1e en 2e klasse Lidstaten. Het betekent bovendien dat de EU nóg ingewikkelder wordt en nóg moeilijker te begrijpen. Althans dat zien veel regeringen zo, vooral van de kleinere en vaak armere landen gelegen aan de periferie. Daarom is het systeem gedurende twee decennia vrijwel nooit toegepast.

Er zijn maar drie uitzonderingen: een regeling voor grensoverschrijdende echtscheidingen, een talencompromis over het EU-octrooi en de beoogde creatie van een Europees Openbaar Ministerie18 Openbaar Ministerie. ‘Niet direct een ambitieus perspectief’, aldus commentator Wolfgang Münchau in de Financial Times van 13 maart. In geen van deze drie gevallen deed Nederland overigens aan de kopgroep mee. Kortom: dat ‘Europa met meer snelheden’ is geen wondermiddel, al wordt het in Brussel en Berlijn dezer dagen soms zo wel voorgesteld

5.

Geen eliteclub

De Visegrad-landen19 (Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije) reageerden direct op Juncker´s witboek met een krachtig ´dit nooit´. ‘Geen eliteclub’ zegt de Poolse premier Beata Szydlo20. ‘Wij willen niet verbannen worden naar een achterblijvend peloton’ betoogde president Klaus Johannis van Roemenië in een gloedvol betoog in de Europese Raad van 9 maart te Brussel. Viktor Orbán21 van Hongarije sprak van ‘chantage’ tegen de regeringen die niet meedoen aan het vluchtelingenbeleid.

Ook de Baltische staten voorzien in de bijwagen terecht te komen. Vanwege dit verzet deed Raadsvoorzitter Tusk er wijs aan het onderwerp maar weer af te voeren van de agenda voor de viering in Rome.

 
Europa gebouw
Bron: The Council of the European Union

De staatshoofden en regeringsleiders vergaderden op 9 en 10 maart voor het eerst in hun nieuwe en luxueuze Europagebouw22 gelegen naast het Justus Lipsius complex23 van de EU Raad van Ministers te Brussel. Zie in het midden de omtrekken van het ´ei´ waarbinnen men vergadert. Het geheel is een creatie van het Belgische architectenbureau Philippe Samyn en Partners. (c) Raad van de Europese Unie

Het is overigens beslist niet zo dat de EU in een kopgroep en volgers, dus in tweeën valt te verdelen. Er zijn diverse groepen die elkaar overlappen. Na het Brexit-referendum signaleerden de Volkskrant en NRC Handelsblad vorige zomer (30 juni) dat Frankrijk, België, Italië, Portugal en Griekenland het vertrek van de Britten willen aangrijpen voor een new deal.

Dus meer Europese integratie, bijvoorbeeld op economisch en sociaal gebied. Daartegen ageerden toen vooral Duitsland, Nederland, Polen, Tsjechië en Slowakije en Hongarije. Deze laatste groep is vandaag weer onderling over ‘multispeed’ heftig verdeeld. Zolang Duitsland en Frankrijk zo verschillend over Europa denken blijft een compromis uit. Wachten dus op de afloop van de verkiezingen daar

6.

‘Coalitions of the willing’ (1)

Er is nóg een reden waarom de Europese Raad zich niet eens hoeft uit te spreken voor meer snelheden. Europa kent namelijk al tientallen jaren meer snelheden. Het vroegere Europees Monetair Stelsel, de daaruit voorgekomen Europese munt, de Schengen24 grensbewaking, het politie- en justitiebeleid en de defensiesamenwerking hebben uiteenlopende deelnemers. Bij het Europees buitenlands beleid is eveneens een opsplitsing toegelaten.

´Het Verdrag van Lissabon25 heeft de toepassingsvoorwaarden voor nauwere samenwerking uniform gemaakt voor alle beleidsdomeinen van de Unie´, zo schrijven Lenaerts en Van Nuffel in hun standaardwerk Europees Recht.

Kortom: dat Europa met meer snelheden is er al!

De Europese verdragen bevatten gedetailleerde regels voor de uitwerking en de naleving daarvan. Waar nodig ontstaan al tientallen jaren ´coalitions of the willing´. Soms doen zelfs niet-EU landen mee. Zie paspoortvrij Schengen26 met Noorwegen, IJsland en Zwitserland als deelnemer, terwijl zes EU-landen niet aan Schengen meedoen

7.

Coalitions of the willing (2)

Minder bekend is ten slotte de derde vorm van meer snelheden: intergouvernementeel samenwerken buiten de Europese instellingen om. Het Fiscal Compact-verdrag27, bijvoorbeeld, dat de landen met de euro onder verscherpt toezicht zet, bestaat uit zo’n coalition of the willing.

‘Wij moeten het aandurven om landen die vooruit willen de ruimte te geven, ook als andere landen niet meedoen’, zei kanselier Angela Merkel na afloop van de minitop in Versailles van Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje op 7 maart. Bij de crises van afgelopen jaren rond de euro greep Merkel al eerder naar deze formule. Tot grote teleurstelling van de Commissie en het Europees Parlement die dan buitenspel komen staan

8.

Geen nieuw ‘IJzeren Gordijn’

Naast het Europa met meer snelheden, de andere opties van het Witboek:

  • - 
    Stap voor stap blijven werken aan een stabiele euro, een welvaart brengende interne markt met meer banen, aan veiligheid voor de burgerij en één Europese stem in het buitenland. De rest voortaan meer overlaten aan de nationale hoofdsteden;
  • - 
    Alles gooien op de interne markt. De rest blijft nationaal. In dat scenario kunnen de Britten desgewenst alsnog bij de club blijven, al zegt Juncker dit niet;
  • - 
    Minder doen, maar wel beter. Dus bijvoorbeeld de lekke grenzen van Schengen dichten en tegelijk een uniforme asielregeling overeenkomen. Dit is het Europa dat Timmermans naar Brussel bracht. Met zijn komst kwam de invoering tot stilstand van detailwetgeving, zoals de maat van de theepot of een Europees ECO-label voor een uniform watercloset. Hier verder de optie om Europese bevoegdheden weer terug te geven aan de hoofdsteden;
  • - 
    Een meer ambitieus Europa waaraan álle 27 landen over de hele lijn meedoen. Dat is het federale Europa waarvan Juncker, de liberale voorman Guy Verhofstadt28 en veel linkse Europarlementsleden dromen. Aanknopingspunt is het Five Presidents’ Report29 uit 2015 dat de nationale autonomie op economisch en monetair gebied grotendeels overdraagt aan Brussel. Verder een Europese Defensie Unie als aanloop naar een EU-leger. Nationale parlementen mogen dan niet meer over bijvoorbeeld buitenlandse handel (zoals onlangs met Canada) beslissen.

9.

Voorstellen EP en Commissie

De Commissie kiest zelf voor een mix van meer snelheden en volle kracht voorwaarts. ‘Dat betekent echter niet dat wij een nieuw IJzeren Gordijn dwars door de EU neerlaten’, zo suste Juncker de oppositie. Hij wil dat in december in de Europese Raad uit zijn voorgestelde opties kiest. Afwachten of dat wel gaat lukken. Zo ja, dan komt er zeker een mix van het bovenstaande uit de bus.

Tevoren wil Juncker naar de burgerij. Samen met het Europees Parlement lanceert de Commissie een reeks ‘Toekomst van Europa debatten’. De Commissie publiceert daartoe binnenkort papers over de sociale dimensie van Europa (de vage titel duidt op verdeeldheid hierover), het voltooien van de muntunie, over globalisering, een Europese defensie en de financiering van de Unie. Zaken waarover de 27 landen héél verschillend denken. Wel is het de vraag of in verkiezingstijd in de grote landen de politici daar het omstreden Europa als gespreksstof willen kiezen.

Tegelijk bepleit het Europees Parlement in drie recente rapporten eveneens een veel ambitieuzere EU. Méér Europa over de hele lijn, aldus de rapporteurs Berès/Böge, Bresso/Brok en Verhofstadt. Zij bepleiten het massaal overhevelen van nationale bevoegdheden naar Brussel. Zij willen bovendien besluitvorming bij meerderheid van de regeringen in plaats van unaniem

10.

Wegen naar Rome

Op 25 maart komen de leiders van de 27 (zonder het VK) naar Rome ter herdenking van de ondertekening daar op die dag in 1957 van het EEG-verdrag16. Frankrijk, Duitsland, Italië, en de Benelux-landen legden daar de basis voor de vandaag uitgebouwde EU van 28 landen plus zeven kandidaat-landen. Met een eigen munt, één gigantische markt, gezamenlijke Europese grenzen, een gedetailleerd rechtssysteem en een Europees Parlement vol bevoegdheden.

‘Eenheid in diversiteit’ wordt volgens Merkel het motto van de Verklaring van Rome. Zij wordt opgesteld door de voorzitters Tusk, Juncker, Joseph Muscat30, de premier van Malta en roulerend voorzitter van de EU-Ministerraad en de Italiaanse premier Paolo Gentiloni31 als gastheer, in overleg met de andere regeringen. De verklaring bevat naar verwachting de volgende elementen

  • - 
    De EU als een succesverhaal dat de burgerij al zestig jaar welvaart en vrede brengt. ‘Wat ooit begon als de droom van enkelen is vandaag een Unie van gedeelde waarden op democratische basis’, aldus het concept
  • - 
    De komende tien jaar een EU scheppen als veilige en welvarende plaats om samen te leven
  • - 
    Eensgezindheid, ook na het vertrek van het VK, bij toenemende internationale spanningen en uitdagingen
  • - 
    Doorgaan met het zoeken van een oplossing voor de uitdagingen van vandaag zoals de migrantencrisis, de door terrorisme bedreigde veiligheid, de klimaatomslag.

EUobserver van 9 maart citeert een EU-diplomaat die zegt dat ‘iedereen de verklaring kan onderschrijven omdat alles wat controversieel ligt weggelaten is’. Toch staat er in het concept wel een verwijzing naar ‘dat sommigen onder ons nauwer mogen gaan samenwerken’.

11.

Grote herrie over Tusk

Een nieuw fenomeen in de Europese Raad: net als bij Commissievoorzitter Juncker in 2014 is de (her)benoeming van Raadsvoorzitter3 Donald Tusk met grote onenigheid verlopen. Die benoemingen waren decennialang in consensus en met applaus. Stemden echter in 2014 de Britse en Hongaarse leiders tegen de komst van Juncker, nu deed de Poolse ‘IJzeren Dame’, minister-president Beata Szydlo dit met nog meer misbaar.

Tusk was zeven jaar minister-president namens het liberale Burgerplatform. Jaroslaw Kaczynski is de leider van de conservatieve regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). De twee zijn in Polen aartsrivalen. Volgens de Poolse premier heeft Tusk zijn hoge positie misbruikt. En wel door in december vorig jaar verbale steun te geven aan demonstaties die erop gericht waren ‘de Poolse regering met niet-parlementaire middelen omver te gooien’. Verder had Tusk onlangs zijn herbenoeming op de agenda gezet zonder dit eerst in zijn eigen Warschau aan te kaarten.

Ten slotte zou Tusk regelmatig ‘Duitse dictaten’ uitvoeren (waar een flinke kern van waarheid in zit). Polen stelde op het laatste moment daarom een eigen kandidaat-voorzitter, haar Europarlementariër Jacek Saryusz-Wolski32.

Ruim tevoren had de secretaris-generaal van de Raad van Ministers, Jeppe Tranholm-Mikkelsen, de 28 regeringsleiders al gevraagd of zij Donald Tusk wilden herbenoemen, óók als Polen zich daartegen zou verzetten. Omdat die laatste formule neerkomt op het openlijk vernederen van een regering, aarzelden vooral de Britten en de drie andere Visegrad-landen. Premier Orbán heeft geprobeerd in Warschau te bemiddelen.

Nadat dat was mislukt en Szydlo zich in de vergadering bleef verzetten, kwam het tot een stemming: 27 voor en een tegen. Na 2,5 jaar redelijk succesvol voorzitterschap begint de Pool op 1 juni aan zijn tweede (en verplicht laatste) termijn die loopt tot 1 december 2019.

Wat hier gebeurde is ongekend in de geschiedenis van de Unie. Waarom heeft Kaczynski het als sterke man achter de premier zó hoog opgespeeld? Wilde hij hiermee de ´verrader´ Tusk thuis beschadigen voor de Poolse presidentsverkiezingen van 2020 waarvoor hij genoemd word

12.

De ‘Britten’ zijn terug!

Uit protest weigerde Polen mee te werken aan de opstelling van de slotverklaring. Daarop gooide President Hollande33 olie op het vuur met de suggestie dat Polen te veel Brusselse subsidies ontvangt. ‘Reken maar vast op een drastisch teruglopen van ons vertrouwen in de EU’ was het antwoord van de Poolse minister van Buitenlandse Zaken, Witold Waszczykowki. Bij haar terugkeer in Warschau is premier Szydlo door Kaczynski met een menigte supporters, wegens haar verzet tegen ‘dit Duitse dictaat’, als een heldin met bloemen onthaald.

Tusk zei na afloop van de Europese Raad ‘alles op alles te zetten’ om te voorkomen dat zijn land verder afdrijft. Insiders voorspellen dat de blokkade waarmee Polen dreigt de euroscepsis daar zal aanjagen. Maar zij voegen er aan toe dat uiteindelijk Polen de EU harder nodig heeft dan omgekeerd.

Sinds de Brexit van vorige zomer verlopen de vergaderingen van de Europese Raad soepeler. Dat komt doordat de luidruchtige oppositie van prime minister David Cameron34 weggevallen is. Met het Polen van nu, dat al maanden tegen zowat ieder project ageert, lijkt het wel of de dwarse Britten terug zijn.

13.

Frontlijn Westelijke Balkan

De leiders zijn er toenemend bezorgd over dat Rusland, Turkije en China de landen gelegen op de Westelijke Balkan los willen knippen van de EU. Daar kan bovendien iedere dag (weer) een oorlog uitbreken tussen de intern verdeelde jonge staten samengesteld uit rivaliserende etnische, religieuze en nationalistische groepen. In Montenegro was onlangs een couppoging waar Rusland volgens betrouwbare bronnen achter zat.

Bij haar bezoek aan Belgrado is de Europese Hoge Vertegenwoordiger35 Federica Mogherini36 onlangs in het parlement uitgejouwd onder het motto: ‘Servië is Rusland en dus géén EU’.

In hun slotverklaring spreken de Europese leiders van een ‘fragiele’ politieke toestand daar. Albanië, Bosnië-Herzegovina, Kosovo, Macedonië, Montenegro en Servië willen EU-lid worden. Dat is voorlopig onmogelijk. Kanselier Merkel ziet de Balkanlanden niettemin als ‘de frontlijn van de migrantencrises’. Duitsland blijft die landen financieel steunen en adviseert dat voorbeeld te volgen. De Europese leiders herhalen in hun slotverklaring hun ‘Europees perspectief’ voor de Westelijke Balkan.

Dat is erg vaag, maar meer zat er niet in. Op uitdrukkelijk aandringen van o.a. premier Mark Rutte37 werd iedere referentie naar een toekomstige toetreding van de Balkanstaten tot de EU weggelaten

14.

Conclusies

Hiervoor ontbreken de Brexit en Turkije. Over de precieze aanpak van het vertrek van de Britten komt er in april een extra Europese Raad. Het wachten is nog op hun inroepen van artikel 5038 van het verdrag VEU, de officiële kennisgeving van de beoogde scheiding.

De rel tussen Nederland en Turkije was evenmin gesprekstof want die ontwikkelde zich pas meteen na afloop van de Europese Raad. Voorzitter Tusk heeft op 15 maart in het Europees Parlement in het Nederlands algemene steun betuigd. ‘Rotterdam, door de Nazi’s kapot geschoten, vandaag met een burgemeester geboren in Marokko (…). Wij zijn allen solidair met Nederland’.

De moeizame ontvangst van het ‘Witboek over de toekomst van Europa’, de aangelengde Verklaring van Rome rond het 60-jarig jubileum, de voor alle partijen pijnlijk verlopen herbenoeming van voorzitter Tusk en vooral de komende Brexit, bevestigen het beeld van een crisis. Vernieuwende kopgroepen zijn nu niet te verwachten, want dan lopen de spanningen tussen de regeringen nog verder op. Europa: een kwestie van doormodderen, ofwel vallen en weer opstaan.

Dat is overigens een formule die vanaf de start in de jaren vijftig geldt en heel veel tot stand bracht. Zoals gezegd: een uitgebouwde EU van 28 landen plus zeven kandidaat-landen. Met een eigen munt, vrij personenverkeer, één gigantische markt voor goederen en diensten, gezamenlijke grenzen, een gedetailleerd rechtssysteem, een Europees Parlement vol bevoegdheden en een Europese Raad als het begin van een Europese regering. En niet te vergeten: zestig jaar vrede.

Aan het functioneren daarvan mankeert echter vandaag een en ander. Zie bijvoorbeeld het ondanks de vluchtelingenstroom alsmaar uitblijven van een Gemeenschappelijk Asiel Systeem. Of neem het gegeven dat de consolidatie van de wankele eurozone nu al bijna vijf jaar stil ligt. Daarom gaat het er komend decennium om te consolideren, dus proberen vast te houden wat is bereikt. De verdere uitbouw van de Europese Unie heeft zijn grenzen bereikt.

Meer over ...

  • Analyses van Dr. Jan Werts

  • 1. 
    Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts (link opent in nieuw venster).
     
  • 2. 
    Donald Tusk (1957) was van 1 december 2014 tot 1 december 2019 de vaste voorzitter van de Europese Raad. In november 2007-september 2014 was hij minister-president van Polen. Tusk was medeoprichter en leider van het conservatief-liberale (maar bij de christendemocratische Europese Volkspartij aangesloten) Burgerplatformum. Hij leidde als premier een coalitie van zijn partij en de Poolse Boerenpartij (PSL). Eerder was hij lid van het Lagerhuis en van de Senaat.
     
  • 3. 
    De vaste voorzitter van de Europese Raad leidt de werkzaamheden van deze Raad, die bestaat uit Europese regeringsleiders of staatshoofden. Ook treedt de vaste voorzitter op als vertegenwoordiger van de Europese Raad in contacten met andere regeringsleiders en staatshoofden. Deze functie, ook wel (ten onrechte) de 'president van de Europese Unie' genoemd, is in 2009 ingevoerd door het Verdrag van Lissabon.
     
  • 4. 
    De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
     
  • 5. 
    Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
     
  • 6. 
    Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
     
  • 7. 
    Het Verenigd Koninkrijk verliet op 31 januari 2020 de Europese Unie. Het is daarmee het eerste land ooit dat uit de Europese Unie stapte. Het vertrek van de Britten ('brexit') was de uitkomst van een referendum over het lidmaatschap van de EU in het Verenigd Koninkrijk in 2016. Nadien volgden lange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden en de overgangsperiode na de brexit, die op 31 december 2020 afliep. Eind december 2020 bereikten de onderhandelaars van de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een handels- en samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst regelt vanaf 1 januari 2021 de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk.
     
  • 8. 
    Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
     
  • 9. 
    Ondanks de alom groeiende euroscepsis scoort de EU deze zomer op vele fronten. Het akkoord met Turkije over het stoppen van de vluchtelingenstroom houdt onverwacht stand. Wankelend Griekenland blijft toch netjes in de eurozone. Er komt een akkoord over betere grens- en kustbewaking. De Britten blijven tóch bij de Europese Unie, althans als de peilingen kloppen. In dit scenario vallen talloze negatieve voorspellingen weg en vervaagt het beeld van een onmachtig Europa.
     
  • 10. 
    Donald Trump (1946) was van januari 2017 tot januari 2021 de 45e president van de Verenigde Staten. Hij was eerder eigenaar van een vastgoed- en amusementsbedrijf, met verder activiteiten op talrijke andere terreinen, variërend van spelletjes tot hypotheken. Op 8 november 2016 versloeg hij als Republikeinse kandidaat Hillary Clinton. In 2021 verloor hij de verkiezingen tegen Jo Biden.
     
  • 11. 
    Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
     
  • 12. 
    Jean-Claude Juncker (1954) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Hij werd op 15 juli 2014 gekozen. Juncker was in 1995-2013 minister-president van Luxemburg. Eerder was hij staatssecretaris en minister onder meer van financiën. Hij bekleedde daarnaast functies bij de Wereldbank en het IMF. In 2005-2013 was hij voorzitter van de eurogroep. Juncker is lid van de Christelijke Volkspartij en leidde een coalitie van christendemocraten en sociaaldemocraten. Hij is diverse malen onderscheiden met internationale prijzen, zoals de Walter Hallsteinprijs en de Karelsprijs.
     
  • 13. 
    Een witboek (white paper) is een document van de Europese Commissie waarin zij voorstellen voor nieuw beleid doet waar de Commissie verdere discussie over wil voeren. Witboeken zijn vaak een aanzet tot concrete wetsvoorstellen.
     
  • 14. 
    Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van dr. M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
     
  • 15. 
    In de Europese Unie kunnen lidstaten besluiten om op bepaalde terreinen nauwer te gaan samenwerken dan in EU-verband gedaan wordt. De EU is daarbij betrokken als lidstaten willen samenwerken op een terrein waar de EU bevoegd is. Zo wordt voorkomen dat initiatieven van groepen lidstaten bestaand EU-beleid doorkruisen of tegenwerken. Er wordt in de praktijk wel gesproken van een 'kopgroep' of van 'Europa van twee snelheden'.
     
  • 16. 
    Het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU) is een gewijzigde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap (EG). De gewijzigde versie is in 2009 van kracht geworden. In het VwEU staat wat de bevoegdheden zijn van de Europese Unie, en op welke manier de Europese Unie die bevoegdheden kan uitoefenen. Dit verdrag vormt samen met het Verdrag betreffende de Europese Unie de basis van de Europese Unie.
     
  • 17. 
    Minister-president die acht jaar lang een coalitie leidde met daarin de politieke tegenvoeters PvdA en VVD (de paarse kabinetten). Was van betrekkelijk eenvoudige komaf en klom via de vakbond op tot minister. Volgde in 1986 Den Uyl op als partijleider en was minister van Financiën in het derde kabinet-Lubbers. Voerde een stringent ombuigingsbeleid. Dat beleid werd onder zijn premierschap (Paars I) voortgezet en leidde tot groei van de werkgelegenheid. Kreeg als minister-president te maken met het debacle in Srebrenica en de bijna-crisis rond het huwelijk van de kroonprins. Zijn tweede kabinet was vooral in de laatste periode minder succesvol door problemen in de zorg en het onderwijs en dat leidde mede tot een verkiezingsnederlaag van de PvdA. Werd in 2003 minister van staat. Integere, resultaatgerichte en meer op samenbinden dan op bezielen ingestelde rasbestuurder. Internationaal gerespecteerd. Kon soms wat nors zijn als er in zijn ogen onterechte kritiek was.
     
  • 18. 
    In 2017 besloten 22 EU-lidstaten nauwer te gaan samenwerken in een Europees Openbaar Ministerie (EOM). Het Europees Openbaar Ministerie is in de deelnemende lidstaten verantwoordelijk voor de bestrijding van fraude en corruptie met EU-gelden. Nederland koos er aanvankelijk voor om niet aan het EOM deel te nemen, maar besloot uiteindelijk toch aan te sluiten.
     
  • 19. 
    De Visegrad-groep is een samenwerkingsverband dat op 15 februari 1991 officieel is opgericht door Polen, Hongarije en het toenmalige Tsjecho-Slowakije. Sinds Tsjechoslowakije in 1993 uiteenviel in Tsjechië en Slowakije bestaat de Visegrad-groep uit vier leden (V4). Het verbond tussen de vier landen is één van de sterkste in Oost-Europa, mede doordat deze door de geschiedenis heen al sterk met elkaar verbonden waren. Sinds 2004 zijn alle Visegrad-landen lid van de Europese Unie.
     
  • 20. 
    Beata Szydlo (1963) was van 10 november 2015 tot 11 december 2017 premier van Polen. Zij werd als zodanig in juni 2015 naar voren geschoven door de conservatief-nationalische partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) van Jaroslaw Kaczynski. Beata Szydlo was van 2005 tot 2019 lid van het Poolse parlement en was daarvoor onder meer wetenschapper en afdelingshoofd bij het Historisch Museum van Krakau. In 1998-2005 was zij burgemeester van Brzeszcze in het zuiden van Polen. Sinds juni 2019 is ze lid van het Europees Parlement.
     
  • 21. 
    Viktor Orbán (1963) is sinds 29 mei 2010 minister-president van Hongarije. Hij is leider van de centrumrechtse/christendemocratische partij Fidesz. Orbán speelde een belangrijke rol bij de overgang van Hongarije van het communisme naar de democratie. Hij was oprichter van Fidesz, aanvankelijk een liberale jongerenbeweging. In 1990 werd hij lid van het Hongaarse parlement. Als leider van Fidesz-Hongaarse Volksparij werd hij in 1998 premier, tot 2002. Daarna was hij tot 2010 oppositieleider.
     
  • 22. 
    In het Europagebouw vergaderen de Europese Raad en de Raad van Ministers. Het is ook het kantoor van de voorzitter van de Europese Raad. In januari 2017 werd deze nieuwe vergaderruimte (het gerestaureerde Blok A van het Résidence Palace) in gebruik genomen. In blok C is het perscentrum gevestigd.
     
  • 23. 
    In het Justus Lipsius werken medewerkers van het secretariaat van de de Raad van de Europese Unie en de Europese Raad. Het gebouw bestaat uit een secretariaatsgedeelte en een conferentiegedeelte. In het gebouw worden vergaderingen van voorbereidende en adviserende comités, raadswerkgroepen en persbijeenkomsten gehouden. Sinds januari 2017 vergaderen de Raad van de Europese Unie en de Europese Raad niet meer in het Justus Lipsius maar in het Europagebouw.
     
  • 24. 
    Het Akkoord van Schengen heeft tot doel de geleidelijke afschaffing van controles aan de gemeenschappelijke grenzen tussen de 26 deelnemende landen. Daarnaast voorziet het akkoord in de instelling van een regeling voor vrij verkeer van alle burgers uit de deelnemende staten, de overige staten van de Europese Unie en een aantal derde landen. De naam komt van het Luxemburgse plaatsje Schengen waar het akkoord op 14 juni 1985 is ondertekend.
     
  • 25. 
    Dit Europese verdrag voerde een aantal hervormingen door om de Europese Unie democratischer en beter bestuurbaar te maken nadat in 2004 en 2007 twaalf nieuwe landen lid zijn geworden van de Europese Unie. Het Verdrag van Lissabon is op 1 december 2009 in werking getreden.
     
  • 26. 
    23 landen van de Europese Unie en vier niet-lidstaten hebben in een overeenkomst vastgelegd de personencontrole aan hun gemeenschappelijke grenzen af te schaffen. De in totaal 27 landen die zich bij dit verdrag hebben aangesloten, noemen we de Schengenlanden. De Schengenlanden hebben gezamenlijke afspraken gemaakt over het visumbeleid, het asielbeleid en de samenwerking tussen politie en jusitie.
     
  • 27. 
    Dit verdrag is in januari 2012 gesloten tussen het merendeel van de lidstaten van de Europese Unie. Lidstaten die de euro als munt hebben moesten dit verdrag ondertekenen, lidstaten zonder de euro konden zich bij het verdrag aansluiten.
     
  • 28. 
    Guy Verhofstadt (1953) is voorzitter van de Liberale fractie in het Europees Parlement. Hij was onder meer raadslid in Gent, voorzitter van de Partij voor de Vrijheid en later van Open VLD, de Vlaamse liberale partij. Voorts was Verhofstadt vice-eerste minister en minister van Begroting. In 1999-2008 leidde hij drie kabinetten; de eerste twee daarvan waren 'paarse' kabinetten van liberalen, sociaaldemocraten en groenen. Na de verkiezingen van 2007 leidde hij een half jaar een interim-kabinet.
     
  • 29. 
    In juni 2015 publiceerden de toenmalige 'vijf voorzitters' van Europese instellingen een ambitieus plan om de Economische en Monetaire Unie (EMU) uiterlijk tegen 2025 te voltooien. De kern van het rapport was dat de leden van de eurozone hun economisch beleid meer op elkaar af moesten stemmen om beter weerbaar te zijn tegen een nieuwe economische crisis. Sinds de publicatie van het verslag zijn er volgens de Europese Commissie aanmerkelijke vorderingen gemaakt.
     
  • 30. 
    Joseph Muscat (1974) was van 11 maart 2013 tot 12 januari 2020 premier van Malta. Hij was sinds 2008 leider van de sociaaldemocratische Labour Party. Muscat was eerder journalist bij de partijzender (radio en tv) en de partijwebsite. Hij zat in 2004-2008 in het Europees Parlement en is sinds 1995 parlementslid.
     
  • 31. 
    Paolo Gentiloni (1954) is sinds 1 december 2019 lid van de Europese Commissie. In de Commissie-Von der Leyen is hij belast met economie. De heer Gentilioni was van 12 december 2016 tot 1 juni 2018 minister-president van Italië. Eerder was hij journalist en woordvoerder van de burgemeester van Rome. Namens de Democratische Partij zat hij in het parlement en was hij minister van Communicatie. In het kabinet-Renzi (2014-2016) was hij minister van Buitenlandse Zaken.
     
  • 32. 
    Jacek Saryusz-Wolski () is sinds 20 juli 2004 lid van het Europees Parlement. Saryusz-Wolski maakt namens "Prawo i Sprawiedliwość" deel uit van de Fractie Europese Conservatieven en Hervormers en komt uit Polen.
     
  • 33. 
    François Hollande (1954) was in 2012-2017 president van Frankrijk. Hij werd als kandidaat van de socialisten en radicalen op 6 mei 2012 gekozen. Hij was parlementslid en elf jaar secretaris-generaal van de Parti Socialiste, de Franse sociaaldemocratische partij. Verder was hij president van het regionaal bestuur in Corrèze en burgemeester van Tulle. François Hollande is econoom.
     
  • 34. 
    David Cameron (1966) was van 11 mei 2010 tot 13 juli 2016 minister-president van het Verenigd Koninkrijk. Hij was sinds 2005 leider van de Conservatieven. De heer Cameron studeerde in Oxford en werkte enige tijd bij de Conservatieve Partij, onder meer als adviseur van de ministers van financiën en Binnenlandse Zaken. Later werkte hij bij een mediaconcern. In 2001 werd de heer Cameron lid van het Lagerhuis en in 2004 kwam hij in het schaduwkabinet. Hij leidde in 2010-2015 een coalitie van Conservatieven en Liberaal-Democraten. Na het verloren Brexit-referendum maakte hij zijn vertrek bekend.
     
  • 35. 
    De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
     
  • 36. 
    Federica Mogherini (1973) was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 Hoge vertegenwoordiger voor het buitenlands en defensiebeleid van de EU en lid van de Commissie-Juncker. Zij was in 2014 minister van Buitenlandse Zaken van Italiė. Mevrouw Mogherini is lid van de Democratische Partij (DP) en werd in 2008 Kamerlid. Zowel in de Kamer als in de staf van DP-voorzitter Renzi hield zij zich bezig met buitenlands beleid, Europese zaken en defensie. Sinds 2020 is zij rector van het College of Europe.
     
  • 37. 
    Mark Rutte (1967) is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. Hij was van 14 oktober 2010 tot 2 juli 2024 minister-president en minister van Algemene Zaken. Sinds 2006 was hij politiek leider van de VVD. In 2006-2010 was de heer Rutte fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Hij was van 17 juni 2004 tot 28 juni 2006 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap belast met wetenschapsbeleid, beroepsonderwijs en studiefinanciering. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid belast met onder andere volksverzekeringen, bijstand en arbeidsomstandigheden. De heer Rutte was eerder voorzitter van de JOVD en manager bij een werkmaatschappij van Unilever.
     
  • 38. 
    1. Een lidstaat kan overeenkomstig zijn grondwettelijke bepalingen besluiten zich uit de Unie terug te trekken.