Verrassend vertrouwenwekkend: 'Minder Europa = Beter Europa'

’n Hooggeplaatste Nederlandse Eurofunctionaris: "Als ze mij op ’n feestje vragen wat ik doe vertel ik nog liever dat ik bij de belastingen zit dan bij de Europese Unie, zó impopulair is Brussel vandaag".

De politieke wereld is vandaag eveneens eurosceptisch. De Kamer besloot op 7 mei de Commissie als dagelijks bestuur van Europa te omzeilen bij het toezicht op de euro. Dit gebeurde met steun van pro-Europese partijen als CDA², D66³ en de PvdA⁴.

Ons poldermodel berust op vertrouwen tussen de burgers en de overheid met de sociale partners in een sleutelrol. Wij onderhouden in Nederland onderling een vertrouwensrelatie via onze taal, cultuur en economische afhankelijkheid. De Europese Unie mist die ‘bestuurlijke nabijheid’ en de sociale partners. Maar ook dat Europa functioneert alleen goed zolang de burgers het vertrouwen.

De Unie heeft als enorme handicap dat de meeste mensen zich niet betrokken voelen. Bovendien spelen de politici de nationale kaart. In de Europese Raad⁵ van Ministers waar de besluiten vallen is het 'ieder voor zich'. Dat komt omdat de nationale soevereiniteit na zestig jaar Europese integratie nog recht overeind staat. Vroeger dreef de dreiging vanuit de Sovjet-Unie, de angst voor al wéér oorlog, de landen van West-Europa bijeen. Vandaag is de welvaartscheppende Europese markt met één munt de spil waarrond alles in Brussel draait. Maar voor het publiek zijn markt en munt iets vanzelfsprekends. Sedert de verwerping van de 'Grondwet voor Europa' weten wij dat het draagvlak voor dieper gaande integratie ontbreekt.

Bij het schrijven van dit artikel kwam aan het licht dat de 'founding fathers' van de Europese integratie niet hebben nagedacht over de noodzaak van een vertrouwensrelatie met de burgerij. Noch in de mémoires en biografieën van Jean Monnet⁶, Konrad Adenauer, Paul-Henri Spaak⁷, noch die van onze J.W. Beijen komt dit aspect aan de orde. Monnet’s slogan: 'Wij verenigen niet de staten maar de mensen' is niet echt uitgewerkt. De publieke opinie heeft in het Europabeleid 'een geringe en weinig invloedrijke rol gespeeld'. Tot die conclusie kwamen in 2001 de auteurs van de prachtige bundel Voor Nederland en Europa. De huidige vertrouwensbreuk tussen Nederland en Europa is trouwens niet typisch Nederlands. Zelfs België, altijd gezien als uitgesproken pro-EU, durfde geen referendum te houden over de Grondwet voor Europa.

Centraal staat hier de vraag in hoeverre de instellingen van de Europese Unie zélf schuld zijn aan het wantrouwen. Daarover hoor je namelijk nooit wat. Wat te doen bovendien opdat 'Brussel' weer legitiem (dus vertrouwenwekkend) wordt?

Wie Brussel volgt merkt soms wereldvreemdheid op bij de Commissie⁸, het Parlement⁹, Hof van Justitie¹⁰ en hun ambtelijke staven. Zij reageren niet steeds alert op de samenleving. Ze geloven bovendien heilig in hun slogan 'Meer Europa = Beter Europa' en handelen dienovereenkomstig. Er bestaat een kloof tussen de burger en Europa, maar omgekeerd gaapt een afgrond. Enkele voorbeelden daarvan. 

• - 

  Alle regeringen in Europa moeten vandaag bezuinigen. Europa zelf wil daaraan echter absoluut niet meedoen. De EU-uitgaven moeten alsmaar omhoog. Volgens de Commissie volgend jaar met zelfs zes procent ineens. De Nederlandse overheid kost dat dan 350 miljoen extra aan contributie.

• - 

  Overal moeten overheden ambtelijk trimmen. De Commissie daarentegen groeit alsmaar verder. In juli passeerde het aantal Directeuren-Generaal¹¹ (DG’s) de honderd. Volgens  budgetexpert Grässle van de Europese Volks Partij is er voor slechts 87 DG’s werk. Boven hen zitten 27 Eurocommissarissen¹² terwijl er werk is voor slechts twaalf.

• - 

  De EU landen¹³ denken meestal verschillend over de buitenlandse politiek. Zie Irak, Kosovo, Afghanistan, Suriname, Servië of Turkije. Toch komt er binnenkort een prestigieuze speciale dienst van op den duur achtduizend Europese diplomaten. Niemand weet hoeveel dit raadselachtig korps gaat kosten.

• - 

  In de jaren tachtig ontdekte de VS het midden- en kleinbedrijf (mkb) en de zzp-er als motor van economische vernieuwing en schepper van banen. Brussel mikte altijd op de grote bedrijven. Twintig jaar na Amerika pas ontdekte de Commissie het mkb.

• - 

  De eurokritische denktank Open Europe becijferde dat Brussel iedere werkdag tien miljoen uitgeeft aan voorlichtingsmateriaal, opiniepeilingen, pro-Europese studiebureaus en fora, lesmateriaal e.d.. Overtuigt zo’n gigantisch propaganda-apparaat?

• - 

  Een probleem is dat de EU zwemt in het geld. De Commissie kon zonder problemen ineens maar liefst 60 miljard euro te voorschijn toveren voor het noodfonds (EFSM) voor de zuidelijke eurolanden. Dat zulke gigantische reserves sluimeren is ongelooflijk! Tegelijk wil de Commissie dit najaar iedere burger belastingplichtig maken aan Brussel.

• - 

  Vijftig jaar geleden leerde je dat de EEG¹⁴ het lot van arbeiders, boeren, gepensioneerden, vrouwen en andere zwakkere groepen ging verzachten. Vandaag is de EU geen verzekeringspolis meer. 'Men heeft het gevoel erop achteruit te gaan, juist als gevolg van BrusseI', aldus het Sociaal en Cultureel Planbureau. 'Door de schijnbaar eindeloze uitbreiding, Europa als hardhandig doorgeefluik van globalisering en liberalisering, Europa dat als uniformerend scheermes over arrangementen en tradities van de lidstaten scheert, wordt Europa meer als dreiging dan als inspirerende oplossing gezien', aldus René Cuperus¹⁵ in het WBS Jaarboek 2008.

• - 

  Was het verstandig al in 2007 Roemenië en Bulgarije bij de EU te halen? Om onze nationale energie-installaties aan het buitenland te verpatsen? Europese kwaliteitseisen voor ziekenhuizen te introduceren? Geen koeienstront meer op de onze tulpenvelden te laten? 'Juffrouw' af te schaffen omdat dit de ongehuwde status benadrukt? Europees campagne te voeren tegen overgewicht? De nationale kustwacht te vervangen door een EU-bureaucratie? 400 hoogleraren in te huren die het Europese geloof verspreiden? De Commissie is de bron van dergelijke plannen en projecten.

• - 

  Europa is bezig ruwweg veertig nieuwe instellingen te lanceren. Zij variëren van het Communautair Bureau voor Plantenrassen¹⁶ (Angers, Fr.) tot het Europees Milieuagentschap¹⁷ (Kopenhagen) met honderden werknemers. 'Is er een probleem? Gooi er een agentschap tegenaan, redeneert Brussel’, aldus NRC Handelsblad onlangs. Parijs wil een 'economische regering' installeren. In totaal gaat het om staven die in de duizenden lopen. Oud-Commissievoorzitter Jacques Delors¹⁸ hekelt deze bestuurlijke versplintering.

• - 

  Het Europees Parlement is niet geworteld. ’n Echt parlement kan de regering naar huis sturen, waarbij de machtsvraag speelt. Maar tegenover het Europees Parlement staat geen Europese regering. De Raad van Staatshoofden en Regeringsleiders als het embryo daarvan? Akkoord, maar over die Europese Raad heeft dit parlement nu echt helemaal niks te vertellen.

Al een halve eeuw staat de overgrote meerderheid van de Nederlanders positief tegenover de EU. De mensen weten dat Nederland Europa nodig heeft om hun welvaart te waarborgen. Hoe dan het geknakte vertrouwen in de Europese instellingen te herstellen?

Nederland heeft op de gang van zake daar slechts beperkte invloed. De genoemde voorbeelden van vertrouwenondermijnende aspecten van de EU zelf hebben één uniform kenmerk: zij kosten veel geld. Via de geldbuidel is de onstuimige groei van de EU te besnoeien. Vermindering van de Nederlandse financiële bijdrage is daarom ’n goed idee. De Tweede Kamer wil dat al langer. Diverse andere EU-lidstaten denken er net zo over. Laat het nieuwe kabinet daarbij aanknopen. 'Minder Europa = Beter Europa'. Concentratie op kerntaken is de beste vertrouwenwekkende maatregel die Brussel kan nemen.     

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts.
   
• 2. 

  Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) is een christelijk geïnspireerde partij in het centrum van het politieke spectrum. Henri Bontenbal is momenteel politiek leider van het CDA. De partij werd opgericht op 11 oktober 1980 als fusie van Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP).
   
• 3. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 4. 

  De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
   
• 5. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 6. 

  Franse econoom en financieel deskundige die aan de wieg stond van de Europese integratie. Begon zijn loopbaan, als autodidact, bij de cognacfirma van zijn vader. Tijdens de Eerste Wereldoorlog belast met opdrachten op het gebied van bevoorrading en daarna actief bij de Volkenbond en in de internationale financiële en commerciële wereld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog onder meer adviseur van Roosevelt voor productiebevordering en lid van het Franse Bevrijdingscomité. Ontwierp in 1947 plannen tot herstel van de Franse economie en tot vorming van een kolen- en staalgemeenschap. Leidde van 1951 tot 1955 de Hoge Autoriteit van de Europese Kolen- en Staalgemeenschap.
   
• 7. 

  De Belg Paul-Henri Spaak (1899-1972) geldt als een van de belangrijkste grondleggers van de Europese samenwerking na de Tweede Wereldoorlog. Was in 1944 mede-initiatiefnemer voor de oprichting van de Benelux, van 1949 tot 1951 voorzitter van de Raad van Europa, en van 1952 tot 1954 voorzitter van de Europese Commissie voor Kolen en Staal. Verder was hij in 1945 de eerste voorzitter van de algemene vergadering van de Verenigde Naties, en van 1957 tot 1961 secretaris-generaal van de NAVO. Tussen 1936 en 1966 diverse malen premier en minister van Buitenlandse Zaken van België.
   
• 8. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 9. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 10. 

  Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) moet ervoor zorgen dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden, goed worden toegepast. De Europese wetten - het gemeenschapsrecht - moeten in alle lidstaten hetzelfde worden uitgevoerd. Het Hof van Justitie ziet er verder op toe dat het EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt toegepast.
   
• 11. 

  Directoraten-generaal (DG's) zijn de grootste zelfstandige eenheden binnen het ondersteunend apparaat van de Europese Commissie. De directoraten-generaal zijn onderverdeeld in directoraten, die weer zijn onderverdeeld in administratieve eenheden. Daarnaast zijn er nog een aantal diensten, zoals de Juridische dienst.
   
• 12. 

  Een Eurocommissaris is één van de 27 leden van de Europese Commissie en heeft als taak het behartigen van het algemeen belang van de Europese Unie. Iedere commissaris heeft een eigen portefeuille. Een aantal Eurocommissarissen zijn tevens vicevoorzitter van de Commissie.
   
• 13. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 14. 

  De Europese Economische Gemeenschap (EEG) is de voorloper van de huidige Europese Unie. De EEG werd in 1957 door middel van het Verdrag van Rome opgericht om de samenwerking tussen de landen in Europa te bevorderen. Daarmee moest tevens voorkomen worden dat deze landen opnieuw met elkaar in oorlog zouden raken. De EEG telde oorspronkelijk zes lidstaten: België, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland en toenmalig West-Duitsland. Tussen de deelnemende lidstaten ontstond geleidelijk een gemeenschappelijke markt: de interne handelstarieven op veel producten werden verwijderd.
   
• 15. 

  René Cuperus (1960) was kandidaat voor de PvdA bij de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2009. Hij is medewerker van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Daar is hij onder meer belast met het onderhouden van contacten met centrum-linkse denktanks in Europa en daarbuiten. Daarvoor was hij redacteur van tijdschriften op historisch en cultureel gebied.
   
• 16. 

  Dit agentschap neemt aanvragen voor een kwekersrecht binnen de grenzen van de Europese Unie in behandeling. Dit gebeurt in het kader van EU-regelgeving die de juridische bescherming beoogt van plantenrassen. Als het Bureau de aanvraag goedkeurt, heeft de aanvrager industriële eigendomsrechten op het plantenras. Tegen besluiten van het CPVO kan beroep worden aangetekend bij een Kamer van Beroep.
   
• 17. 

  Dit agentschap heeft als taak tijdige, doelgerichte, relevante en betrouwbare informatie over het milieu te verstrekken aan iedereen die betrokken is bij de ontwikkeling en invoering van Europees en nationaal milieubeleid, en aan het grote publiek.
   
• 18. 

  Franse sociaaldemocraat en econoom die als energieke voorzitter van de Europese Commissie belangrijke voortuitgang wist te boeken bij de verdere Europese integratie. Begon zijn loopbaan bij de Banque de France en was later economisch adviseur van de gaullistische premier Chaban-Delmas. Actief in de christelijke vakbond en behorend tot de progressieve vleugel van de katholieke kerk, trad hij in 1974 toe tot de Socialistische Partij. Lid van het Europees Parlement en in 1981-1984 minister van Financiën en Economische Zaken onder presdident Mitterand. Tijdens zijn voorzitterschap van de Europese Commissie kwam de Economische en Monetaire Unie (EMU) tot stand die werd vastgelegd in het Verdrag van Maastricht.