Spinoza in het parlement: een strijd om politieke toe-eigening. Een lezing van Ronald van Raak

DEN HAAG (PDC) - Prof. Ronald van Raak neemt ons mee op filosofisch avontuur door de Handelingen van de Tweede Kamer en verklapt waarom het boek van Spinoza dat ooit op de voorzitterstafel stond is verdwenen.

De Tweede Kamer kent geen rijke traditie in het citeren van denkers, maar Spinoza is door Kamerleden toch regelmatig opgevoerd. Deze filosoof werd door politici van verschillende richtingen op geheel eigen wijze toegeëigend, zo laat Ronald van Raak¹ zien in een lezing over ‘Spinoza in het parlement’, die hij op 2 oktober hield voor de Vereniging Het Spinozahuis. Het voormalige Tweede Kamerlid voor de SP is tegenwoordig hoogleraar filosofie aan de Erasmus Universiteit.

Spinoza is onze grootste filosoof, maar werd twee eeuwen lang verketterd. In de tweede helft van de negentiende eeuw kwam een omslag en werd Spinoza door velen omarmd, ook in de politiek. Ronald van Raak¹ laat zien hoe Spinoza aanvankelijk door christelijke partijen werd ingezet tegen de liberalen, maar geleidelijk door Kamerleden van alle kleuren werd ingesloten. Door liberalen en socialisten en vervolgens door communisten en zelfs fascisten. In dit proces van toe-eigening gebruikten zij verschillende beelden van de filosoof. Na de Tweede Wereldoorlog blijkt dat Spinoza zelfs door de orthodoxe christenen die hem zo lang hadden bekritiseerd tot voorbeeld wordt gesteld. Na de oorlog verandert het proces van toe-eigening, Spinoza wordt steeds minder een onderwerp van politieke strijd en groeit uit tot een icoon van Nederland. Hoe dat beeld van Nederland eruit ziet wordt echter opnieuw politiek ingekleurd en ziet er in de handen van D66² anders uit dan in die van de PVV³. Van Raak neemt ons mee op filosofisch avontuur door de Handelingen van de Tweede Kamer en verklapt waarom het boek van Spinoza dat ooit op de voorzitterstafel stond is verdwenen.

• 1. 

  Energieke, strijdbare en debatvaardige Brabantse SP-politicus; eerst drie jaar in de Eerste Kamer en daarna, vanaf 2006, ruim veertien jaar in de Tweede Kamer. Was als docent geschiedenis verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en daarna directeur van het wetenschappelijk bureau van de SP, waarvan hij later voorzitter werd. Als Kamerlid woordvoerder op het gebied van het binnenlands bestuur, constitutionele zaken, koninklijk huis, kiesrecht, beloning ambtsdragers, werkwijze van de Kamer, Koninkrijksaangelegenheden en veiligheid. Was tevens lid van het Presidium. Bracht in 2016 een wet over bescherming van klokkenluiders tot stand en had in 2020 succes met een voorstel in eerste lezing over het correctief referendum. Sinds 1 april 2021 is hij hoogleraar 'Erasmiaanse waarden' aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij promoveerde eerder op een studie over het 19-eeuwse conservatisme.
   
• 2. 

  Democraten 66 (D66) is een hervormingsgezinde sociaal-liberale partij. De huidige politiek leider is Rob Jetten. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 door 44 'homines novi', waarvan er 25 eerder bij andere politieke partijen actief waren geweest. Belangrijkste initiatiefnemer en voorman (tot 1998) was de oud-journalist Hans van Mierlo.
   
• 3. 

  De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.