Eén jaar Europees vaccinatiebeleid - een tussenbalans - Hoofdinhoud

Het coronavirus heeft de wereld al ruim een jaar in haar greep. De eerste lockdown was nog maar net van kracht wanneer men in Brussel al de eerste gesprekken over vaccins voerde. Een jaar met positieve en negatieve tests, groene en rode zone’s, vaccinsolidariteit en vaccinnationalisme. Tijd om een tussenbalans op te maken.

Een veilig en doeltreffend vaccin leek de beste kans om uit de crisis te geraken die elke dag duizenden mensenlevens kost en voor grote economische schade zorgt. En het was iedereen snel duidelijk dat Europese lidstaten de strijd tegen COVID-19 niet alleen aankonden en samen zouden moeten werken aan een vaccinatiestrategie. Een van de belangrijkste taken ooit van de Europese Commissie vielen op de schouders van kersvers voorzitter Ursula von der Leyen en haar Eurocommissarissen.

Een jaar met positieve en negatieve tests, groene en rode zone’s, vaccinsolidariteit en vaccinnationalisme.

De lidstaten uiten zich graag kritisch over de deal die de Commissie namens hen met de vaccinproducenten afsloot, en er bestaat veel ontevredenheid over het stappenplan dat Europa uitstippelde. Terecht of niet? We vieren ondertussen bijna de eerste verjaardag van het Europese vaccinatiebeleid. Tijd om even stil te staan bij het afgelopen jaar.

Eerste prik

Op 17 juni 2020 presenteerde Ursula Von Der Leyen de Europese vaccinatiestrategie. Deze strategie diende als basis voor het versnellen van de ontwikkeling, productie en verdeling van de vaccins tegen COVID-19. De strategie beschreef dat de Europese Commissie aankoopcontracten zou afsluiten met individuele vaccinproducenten, namens alle lidstaten. Zo werd onderlinge concurrentie vermeden en werd een eerlijke en gelijktijdige verdeling tussen de lidstaten gegarandeerd. Dit was essentieel om vaccinnationalisme te vermijden.

De Commissie sloot contracten af met zeven producenten. In de contracten stond hoeveel- en wanneer producenten vaccins leveren, nadat hun vaccin veilig en effectief was bevonden door het Europees Medicijn Agentschap (EMA). Op 21 december 2020 werd het vaccin van Pfizer/BioNtech als eerste goedgekeurd, gevolgd door Moderna, AstraZeneca en het Janssen vaccin. Daags voor Oud & Nieuw kregen de eerste Europeanen een prik in hun arm.

Vertragingen

Na de euforie over de goedgekeurde vaccins volgde een anticlimax door uitgestelde leveringen. Vaccinproducenten bleken de beloofde aantallen niet te kunnen leveren. Vooral AstraZeneca hinkte achterop: ze leveren in het eerste kwartaal van 2021 61% minder vaccins dan voorzien. De baas van AstraZeneca verklaarde dat dit kwam door problemen in de productielijn, logisch bij een volledig nieuw productieproces.

Als duidelijk wordt dat het Verenigd Koninkrijk wel genereus bediend wordt, groeit de ontevredenheid in Europa. En terecht, we mogen op zijn minst van AstraZeneca verwachten dat ze net zo goed hun best doen om aan hun verplichtingen richting Europa te voldoen als aan het Verenigd Koninkrijk.

Zes of tien weken

Engeland vaccineerde ondertussen ruim 30 miljoen mensen, terwijl Nederland er slechts 2,5 miljoen vaccineerde. Nederland wil dat de tweede prik van Pfizer na zes weken wordt gegeven, dat was eerst zelfs drie weken, terwijl in Engeland blijkt dat een tweede prik na tien weken het aantal ziekenhuisopnames onder ouderen al met 80% kan verlagen.

Goed dat iedereen zich inmiddels realiseert dat we deze wereldwijde crisis niet oplossen zonder voldoende solidariteit.

De langere termijn maakt de logistiek van het vaccineren ook gemakkelijker. Jammer genoeg blijft de Nederlandse Gezondheidsraad vasthouden aan een kortere termijn terwijl Engeland laat zien dat dat ook anders kan. We moeten in Europa meer en sneller vaccineren om onze bevolking te beschermen.

Ook klinkt kritiek op de matige inzet van de Europese Commissie om ontwikkelingslanden te voorzien van vaccins. Het zogenaamde COVAX-programma dat hiertoe moet dienen, verwacht eind 2021 ruim 2 miljard vaccins te hebben verspreid onder de 92 armste landen en dat dit aantal snel zal groeien wanneer de productiecapaciteit dat toelaat. Goed dat iedereen zich inmiddels realiseert dat we deze wereldwijde crisis niet oplossen zonder voldoende solidariteit.

Publiek geld

De zeggenschap over het vaccin en wie het mag en kan produceren ligt nog steeds grotendeels bij de ontwikkelaars, terwijl de vaccins juist voor het overgrote deel gefinancierd zijn door publiek geld, met geld van de belastingbetaler. Wanneer onderzoek naar vaccins met overheidsgeld wordt gefinancierd, moeten (ten minste) delen van de octrooien in handen van het publiek blijven.

Commerciële producenten krijgen dan een licentie om de octrooien te gebruiken. Op deze manier heeft de overheid meer controle over wie de licentie mag gebruiken en kan zij, indien nodig, andere producenten van de octrooien voorzien om de productie op te voeren.

Het is nu letterlijk van levensbelang om de productie van de vaccins op te schalen. Om deze productiecapaciteit op te schalen en sneller te kunnen vaccineren, kunnen dwanglicenties een oplossing bieden. Dan kunnen ook andere producenten die over de juiste faciliteiten beschikken vaccins produceren en kunnen we meer produceren en vaccineren.

Het voortouw nemen

De productie van goedgekeurde vaccins is bij lange na niet voldoende omdat de bedrijven niet beschikken over de vereiste productiecapaciteit. We zien ook dat de farmaceutische industrie niet staat te springen om gedeelde distributienetwerken en infrastructuur te ontwikkelen.

De EU moet wereldwijd het voortouw nemen bij de standaardisatie, het onderzoek en de ontwikkeling van op mRNA gebaseerde vaccins.

In vergelijking met traditionele vaccins kunnen we met de mRNA-technologie op relatief korte tijd vooruitgang boeken, dankzij haar synthetische aard. Met het oog op de ontwikkeling van mRNA-vaccins en de wetenschappelijke en juridische uitdagingen, is het van belang dat we internationale consensus bereiken over de technische eisen voor de ontwikkeling en evaluatie van mRNA-vaccins.

Verwacht wordt dat veilige en werkzame mRNA-vaccins een belangrijke rol zullen spelen bij de bestrijding van verschillende infectieziekten. De EU moet wereldwijd het voortouw nemen bij de standaardisatie, het onderzoek en de ontwikkeling van op mRNA gebaseerde vaccins.

Publiek-private samenwerking

Europa moet de productie van vaccins in handen nemen. De productie moet goed en gelijkmatig worden verdeeld over verschillende locaties in de EU, die snel kunnen omschakelen en opschalen. Zo kan er een netwerk ontstaan dat de logistiek en distributie van vaccins aankan. Om te zorgen voor duurzame productiefaciliteiten in heel Europa moeten we investeren in onze infrastructuur en in nieuwe publiek-private partnerschappen.

We bevinden ons op het juiste pad, maar we hebben een nog een hele weg af te leggen.

Deze locaties zijn vooral nodig ten tijde van een pandemie en de kosten hiervan moeten we zoveel mogelijk maatschappelijk dragen. Deze faciliteiten zijn alleen rendabel tijdens een globale viruspandemie, en dus is een publiek-private samenwerking logisch.

We moeten Europese faciliteiten inventariseren die kunnen bijdragen aan het opschalen van de productiecapaciteit van vaccins. Denk bijvoorbeeld aan het Nederlands Vaccin Instituut (NVI) dat in 2003 werd opgericht en in 2011 is opgeheven. Dit instituut ontwikkelde en produceerde vaccins, maar was verlieslijdend.

De vaccinproductie van de NVI werd verkocht aan het Serum Institute of India. De voormalige onderzoeksafdeling van het NVI, het Instituut voor Translationele Vaccinologie (Intravacc) zou in 2019 worden verkocht, maar de Nederlandse overheid zag hiervan af door de coronacrisis. Het lijkt me dan ook verstandig het NVI in Nederland in ere te herstellen.

Een bewogen jaar. We bevinden ons op het juiste pad, maar we hebben een nog een hele weg af te leggen. Laten we uit deze crisis lessen trekken en deze crisis gebruiken om te investeren in een betere toekomst. En we moeten samen - en dan bedoel ik met iedereen - die hoge vaccinatiegraad bereiken!