Advies van het Europees Comité van de Regio's — Europese klimaatwet: een kader voor de totstandbrenging van klimaatneutraliteit vaststellen - Hoofdinhoud

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 324/58

1.

stelt vast dat de Europese Green Deal een van de vlaggenschipinitiatieven van de EU is, maar wijst erop dat de nieuwe groeistrategie voor het Europees project en de onlangs gepubliceerde mededeling van de Europese Commissie over de EU-begroting het herstelplan versterken om te zorgen voor een snel en volledig herstel na de huidige economische en gezondheidscrisis. Het belangrijkste doel van de Green Deal moet zijn dat in 2050 de overgang naar klimaatneutraliteit een feit is, terwijl tegelijkertijd moet worden ingezet op snel en duurzaam economisch herstel, waarbij wordt erkend dat deze transitie nieuwe kansen met zich meebrengt voor Europa en zijn burgers en leidt tot een veerkrachtiger samenleving en economie.

2.

Het Europees Comité van de Regio’s (CvdR) is er voorstander van dat klimaatneutraliteit door middel van een passend wettelijk bindend streefdoel wordt verankerd als langetermijndoelstelling van de EU; dat is immers een noodzakelijke stap om het Europese project koers te helpen zetten richting onomkeerbare klimaatneutraliteit tegen 2050. Die verankering is nodig om de positie van de Europese Unie als koploper op het gebied van klimaatactie, en als uitdrager van de grote ambitie om broeikasgasneutraliteit te bereiken, te consolideren, terwijl daarnaast de absorptie van deze gassen moet worden opgevoerd; ook moet burgers, bedrijven en het maatschappelijk middenveld het vertrouwen worden gegeven dat nodig is om van de verwezenlijking van die ambitie een inclusieve en gezamenlijke inspanning te maken. In dit verband kan het ook raadzaam zijn om nu al te kijken naar het beleid dat nodig is na 2050, wanneer een duurzaam systeem van negatieve emissies waarschijnlijk noodzakelijk blijft. Tevens is het belangrijk om het concept intergenerationele klimaatrechtvaardigheid uit te werken en daar rekening mee te houden in de huidige en toekomstige besluitvorming.

3.

De huidige volksgezondheidscrisis maakt duidelijk dat het de hoogste tijd is om de stap te zetten naar een meer duurzame en weerbare samenleving en economie, aangezien het blijven negeren van de klimaatverandering nog veel ernstigere gevolgen op mondiale schaal zou kunnen hebben. Deze transitie zou rechtvaardig en permanent moeten zijn en geleidelijk moeten verlopen, aangezien oplossingen die op korte termijn niet duurzaam zijn eerder negatief dan positief zouden kunnen uitpakken voor het bereiken van klimaatneutraliteit.

4.

De Europese klimaatwet moet er ook voor zorgen dat de maatregelen die worden genomen om broeikasgasneutraliteit te bereiken, andere prioritaire milieudoelstellingen — zoals de bescherming van biodiversiteit of het beheer van beschermde gebieden — versterken en niet in het gedrang brengen.

5.

Het CvdR verzoekt de Commissie om zich te buigen over de gevolgen van het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU voor het bereiken van klimaatneutraliteit en eventuele tussentijdse doelstellingen. Het Verenigd Koninkrijk is momenteel de op een na grootste producent van CO2 in de EU en streeft naar een reductie daarvan, nu en in de toekomst, die nog ver boven het EU-gemiddelde ligt, met een wettelijk bindend nationaal klimaatstreefdoel van ongeveer 57 % tegen 2030 (1).

6.

Er moet rekening worden gehouden met de recentelijk aangenomen verklaring over “de rol van lokale en regionale overheden in de Europese respons op de COVID-19-crisis” en met de noodzaak om van de Europese Green Deal een fundamenteel onderdeel van het herstelplan van de Unie te maken, zodat de crisis wordt benut om klimaatverandering met spoed aan te pakken en de economische, sociale en territoriale samenhang in de EU te versterken.

7.

Het CvdR is van mening dat het noodzakelijk is om alle relevante subnationale overheden te betrekken bij het opstellen van de nationale energie- en klimaatplannen (NEKP’s) en langetermijnmaatregelen op basis van een echte meerlagige participatieve dialoog en bestaande regionale en lokale ervaringen, en vindt het derhalve een goede zaak dat de meerlagige klimaat- en energiedialoog wordt opgenomen in het Europees klimaatwetgevingskader. Wel moeten de regionale en lokale overheden op meer systematische wijze worden betrokken bij zowel het Europese besluitvormingsproces als bij de internationale onderhandelingen over de transitie naar klimaatneutraliteit. Daarom hamert het CvdR er bij de lidstaten en de Europese Commissie nogmaals op een permanent multilevel platform voor energiedialoog op te richten ter bevordering van de actieve deelname van regionale en lokale overheden, organisaties van het maatschappelijk middenveld, het bedrijfsleven en andere relevante belanghebbenden aan het beheer van de energietransitie (2).

8.

De deelname van burgers is van fundamenteel belang om betekenisvolle vooruitgang op weg naar klimaatneutraliteit te boeken. Initiatieven die terugkoppeling van onderop mogelijk maken en de uitwisseling van informatie en basiseducatie ondersteunen, zijn daarom van onschatbare waarde voor het slagen van de Europese Green Deal. In dit verband stelt het CvdR voor om het Europese klimaatpact te verankeren in een Europese klimaatwet. Het pact zou een innovatief bestuursinstrument moeten worden dat tweerichtingscommunicatie, samenwerking en informatie-uitwisseling tussen niveaus, sectoren en regio's mogelijk maakt om het klimaatbeleid van de EU doeltreffender te maken en meer legitimiteit te geven. Indien de samenleving en andere belanghebbende partijen op de juiste manier worden betrokken, zal dit waarschijnlijk niet alleen meer draagvlak voor het beleid creëren, maar ook het op uitgebreide schaal en op transparante wijze meten van de voortgang vergemakkelijken en daardoor de lokale bevolking en organisaties een tastbaarder gevoel van autonomie geven in het transformatieproces.

9.

Een “one-size-fits-all”-benadering is in dit geval niet de juiste benadering voor de bestrijding van klimaatverandering, gegeven de diversiteit van de Europese regio’s wat betreft klimaat, milieu, landschap, mobiliteit en economische en sociale structuur. De Europese klimaatwet is de kaderverordening die ervoor zal zorgen dat de klimaatdoelstelling wordt opgenomen in alle afzonderlijke beleidsonderdelen; het succes daarvan zal in belangrijke mate afhangen van de regionale en lokale overheden. Deze spelen ook een belangrijke rol, als het niveau dat het dichtst bij de burgers staat, in het beheer van de gedecentraliseerde productie van energie door middel van zelfverbruik, plaatselijke elektriciteitsopwekking en slimme netten, de bevordering van investeringen en het koppelen van energie- en klimaatbeleid aan maatregelen op het gebied van huisvesting, energiearmoede en vervoer.

10.

De Europese klimaatwet moet, als centrale pijler van de Europese Green Deal en het kader voor de totstandbrenging van klimaatneutraliteit, waarborgen dat alle maatregelen van de Unie voldoen aan het beginsel dat ze niet schadelijk zijn, en dat in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel alle overheidsniveaus ten volle worden erkend als deelnemers aan het Europese besluitvormingsproces, en niet als belanghebbende partijen.

11.

Fundamentele besluiten over de verwezenlijking van de klimaatbeschermingsdoelstellingen zouden niet in de vorm van gedelegeerde handelingen moeten worden genomen, aangezien dit de medebeslissingsbevoegdheden van regionale en lokale overheden zou beknotten. Het voor het bereiken van klimaatneutraliteit te bepalen traject is wat dit betreft zo’n fundamenteel besluit.

12.

Voor het bereiken van de doelstellingen van de Europese klimaatwet is het van essentieel belang dat de samenleving kan beschikken over kwalitatief hoogwaardige en met elkaar vergelijkbare informatie die kan dienen als grondslag voor de vaststelling van adequaat beleid en toereikende maatregelen. De effecten van klimaatverandering doen zich voor op territoriaal niveau en regio’s en gemeenten ondervinden er rechtstreeks de gevolgen van. De nationale overheden van de lidstaten zijn verantwoordelijk voor het opstellen en doorgeven van de nationale inventarissen. Om de kwaliteit van de metingen te verbeteren, is het belangrijk om via samenwerking tussen de EU, de lidstaten en het lokale en regionale niveau methoden te ontwikkelen waardoor gemeenten en regio's hun inventarissen kunnen opstellen aan de hand van dezelfde criteria op basis van een territoriale benadering. Deze informatie zou het mogelijk maken om specifieke scenario’s voor de uitstoot van broeikasgasemissies te ontwikkelen, waardoor het mogelijk wordt om actieplannen op te stellen die zijn afgestemd op de sociaaleconomische realiteit en de milieusituatie in elke regio, alsmede op concrete sectorale doelstellingen. Daarenboven maakt monitoring vanuit een lokaal en regionaal perspectief het mogelijk om alle eventuele afwijkingen van de in de plannen vastgestelde trajecten en de benodigde corrigerende maatregelen te analyseren.

13.

Een doeltreffende monitoring van de geboekte vooruitgang kan positieve effecten hebben op de zichtbaarheid en transparantie van de inspanningen om klimaatneutraliteit te bereiken en kan het gevoel van verantwoordelijkheid hiervoor vergroten. Om die effecten te bereiken, zouden de gegevens voor de monitoring van de voortgang in het kader van het Europees klimaatrecht, waar nodig, op regionaal niveau moeten worden verzameld in plaats van op nationaal niveau. De verzamelde gegevens zouden vervolgens permanent ter beschikking moeten worden gesteld van het publiek, dat er eenvoudig toegang toe zou moeten hebben, en niet alleen via periodieke verslagen, aangezien de deelname van de belanghebbende partijen aan de monitoring een essentieel element kan blijken voor het aanhouden van een realistische en voor het publiek aanvaardbare koers op weg naar het bereiken van klimaatneutraliteit in 2050.

14.

Het zou goed zijn om in de governanceverordening bepalingen op te nemen die waarborgen dat de op nationaal niveau bepaalde bijdragen (NDC, de Engelse afkorting) een opsplitsing van regionaal en lokaal bepaalde bijdragen omvatten, zodat de rol van subnationale overheden bij het verwezenlijken van de internationale klimaatverbintenissen wordt erkend: “Klimaatgovernance na 2020: een Europees en mondiaal perspectief — Bijdrage aan de COP24 van het UNFCCC” van Andrew Varah Cooper.

15.

Het opnemen van regionale en lokale doelstellingen zou niet alleen de transparantie vergroten en de kwaliteit en finetuning van de algemene monitoring van de voortgang verbeteren, maar ook de samenwerking en de synergieën tussen alle bestuursniveaus zeer ten goede komen, zowel bij het vaststellen van concrete maatregelen als bij het toewijzen van begrotingsmiddelen. Dit zou het risico dat individueel beleid in het kader van het Europees klimaatrecht potentieel schadelijke effecten heeft op de regionale cohesie in Europa in hoge mate verminderen.

16.

Een op maat gesneden rechtstreekse toewijzing van middelen voor lokaal en regionaal gerichte maatregelen, overeenkomstig de specifieke doelstellingen op het desbetreffende niveau, zou niet alleen een sterk conjunctureel effect hebben, maar ook de betrokkenheid van de samenleving bij de participatiestructuren bevorderen.

17.

Mogelijk kan in de conclusies van de beoordeling van nationale maatregelen, en in het verslag over de staat van de energie-unie, een lokaal en regionaal hoofdstuk worden opgenomen om de monitoring van de voortgang in de hele Europese Unie transparanter en meer gedetailleerd te maken. Het CvdR ondersteunt het idee om een dergelijk hoofdstuk op te nemen.

18.

Het CvdR herhaalt zijn oproep om een Europese waarnemingspost voor klimaatneutraliteit op te richten die kan bijdragen tot het nakomen van de nationale rapportageverplichtingen in het kader van de governance van de energie-unie. Deze moet de besluitvormers en het grote publiek onafhankelijk en publiekelijk voorzien van actuele informatie over het wetenschappelijk inzicht in de klimaatverandering en de scenario's om deze te beperken. Tegelijkertijd moet er een update van de EU-vaardigheden in het kader van het “EU Skills Panorama” plaatsvinden. De waarnemingspost kan helpen bij het in kaart brengen en toezicht houden op de specifieke kenmerken en kwetsbaarheden van Europese regio's, om afwijzing van het transitieproces te voorkomen. De Europese Green Deal is de nieuwe groeistrategie van de Unie, en moet een centrale pijler van de EU-strategie voor duurzaam herstel na de COVID-19-pandemie zijn, en daarom is koppeling van het beleid aan nieuwe bevoegdheden essentieel, zowel voor het ontwerpen van toekomstbestendig beleid als voor een rechtvaardige samenleving en een stabiele, groeiende economie.

19.

De doeltreffendheid van publieke participatie is niet alleen afhankelijk van de verzameling van informatie van alle geledingen van de samenleving, maar ook van het verstrekken van adequate informatie over het effect van hun bijdrage. Duurzame oplossingen vereisen samenwerking tussen de belanghebbende partijen, niet alleen met het oog op een goede werking en instandhouding van systemen, maar ook in de besluitvorming. Daarom is publieke participatie in de vorm van eenrichtingsverkeer onvoldoende om gedragsverandering tot stand te brengen.

20.

Op weg naar de verwezenlijking van de klimaatdoelstellingen zou duurzame energie moeten worden gebruikt. Het CvdR beschouwt kernenergie niet als een duurzame technologie voor de toekomst en is tegen het toenemende gebruik ervan.

21.

Regionale en lokale overheden in Europa maken deel uit van de rijke en gevarieerde bestuurlijke en democratische structuur van de Unie en zouden als zodanig moeten worden behandeld. Daarom zou de betrokkenheid van regionale en lokale overheden niet mogen worden geschaard onder publieke participatie en zich niet mogen beperken tot bepaalde onderdelen; regionale en lokale overheden zouden systematisch moeten kunnen bijdragen aan de hele beleidsvormingscyclus, evenals aan de evaluatie en bijsturing van de bestaande wetgevende organen. In de Overeenkomst van Parijs wordt namelijk erkend dat multilevel governance op het gebied van klimaatbeleid belangrijk is en dat er moet worden samengewerkt met regio’s en steden. In artikel 2 van de Overeenkomst van Parijs hebben partijen zich ertoe verbonden de publieke en particuliere geldstromen in overeenstemming te brengen met de doelstellingen van de Overeenkomst en met klimaatbestendige ontwikkeling. In het kader van de klimaatwet moeten de reeds bestaande en nieuwe rapportage- en herzieningsprocedures de basis vormen voor een volledige afstemming van de geldstromen op de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs op EU- en nationaal niveau.

22.

Kernenergie kampt met een groot duurzaamheidsprobleem (zowel in verband met grondstoffen als wat het onopgeloste kernafvalprobleem betreft). Daarom zou de weg naar het realiseren van de klimaatdoelstellingen volgens het Comité vooral moeten worden bewandeld met behulp van hernieuwbare energiebronnen en niet door middel van een toegenomen gebruik van kernenergie, overeenkomstig artikel 194 VWEU.