Racisme: een sluipmoordenaar

Met dank overgenomen van ROOD i, gepubliceerd op maandag 1 juni 2020.

George Floyd, opdat we nooit vergeten.

46 jaar was George Floyd, door vrienden beschreven als vriendelijke reus. Nu is hij dood, omdat hij van kleur was. Acht minuten lang zaten meerdere agenten op hem, een smeekbede om hem los te laten omdat hij niet kon ademen tevergeefs. Het Amerikaanse racistische politiegeweld is daarmee opnieuw voor de wereld zichtbaar, veel vaker gaat het ongezien voorbij. We mogen nu niet enkel verbouwereerd naar Amerika en haar door racisme doordrongen politiekorps wijzen, maar zullen ook moeten erkennen dat (ongezien) racisme aan de orde van de dag is.

Afgelopen maandagavond werd George Floyd aangehouden omdat hij met een valse cheque in een supermarkt zou hebben betaald. Waar we in de politieverslagen de medewerker van de meldkamer al zien zuchten op het moment dat het om een zwarte man gaat, drukken drie agenten een kwartier later alle lucht uit het lichaam van Floyd. Een vierde agent is bezig met omstanders, die hij tot rust maant en zegt dat er niks aan de hand is. De vier agenten zijn inmiddels ontslagen, en inmiddels is er 1 agent gearresteerd. Voor de rest is meer onderzoek nodig, zegt de openbaar aanklager. Extra pijnlijk aan deze zaak is dat er afgelopen week een CNN-verslaggever van kleur werd opgepakt op het moment dat hij juist hierover berichtte.

Durven kijken naar onszelf

Op dagen als vandaag is het makkelijk scoren om vanuit Nederland een stukje te schrijven over racistisch politiegeweld. Veel moeilijker is het om te spreken over het even dodelijke racisme wat in ons land aan de orde van de dag is. Zij het misschien minder zichtbaar of met een langere lijdensweg, maar het leed en gevolgen blijven enorm. In grote lijnen zijn er twee soorten racisme: het individuele en institutionele. Individueel racisme zie je bij mensen die andere mensen van kleur daadwerkelijk minderwaardig vindt. Institutioneel racisme is moeilijker te herkennen, zeker voor mensen die er geen lijdend voorwerp in zijn zoals ik. Het is racisme dat als norm geldt binnen een samenleving of organisatie, waardoor ook zij die niet zelf (bewust) racistisch zijn meedoen aan onderdrukking. Vaak zonder dat je dat zelf door hebt, maar het dehumaniseren is er niet minder door. Dat zie je bijvoorbeeld bij ik noem maar wat: een bekend kinderfeest.

Een combinatie van individueel en institutioneel racisme versterkt elkaar, zoals bij de Belastingdienst. Daar zijn vele duizenden mensen strenger onderzocht, omdat het hebben van een tweede nationaliteit één van de vijf criteria was waarop de fiscus selecteerde. Belastingambtenaren krijgen met deze criteria een bepaalde reflex aangeleerd: iemand met een dubbele nationaliteit is een risico, daar moet je voor opletten. De opdracht om op nationaliteit en etniciteit te profileren geeft racisten binnen de organisatie een vrijbrief om een heksenjacht op touw te zetten. Jarenlang werden ouders onterecht achterna gezeten door de belastingdienst, zonder dat ze zelf wisten waarom. Ze kwamen op een zwarte lijst terecht. Op sommige ouders werden gigantische bedragen verhaald, anderen raakten hun partner of baan kwijt. Velen van hen geloofden er niet meer in en zagen hun levens kapotgaan. Toen ze elkaar vonden en in actie kwamen, viel het op hoeveel mensen van kleur waren. Pas later werd bekend dat dit niet enkel bij een vermoeden bleef, maar de dubbele nationaliteit echt een criterium was.

Racisme versterkt elkaar

Het individuele racisme van ambtenaren dat zich uitte in overijverig maar selectief speurwerk versterkte het beeld binnen de Belastingdienst dat een dubbele nationaliteit een risico vormt, er kwamen immers nogal wat ‘fraudegevallen’ naar boven. Dezelfde dynamiek zie je bij de politie, wie vrijwel enkel mensen van kleur aanhoudt of bekeurt moet niet gek opkijken dat ze dominant zijn in de statistieken. Het is racisme dat racisme in stand houdt en versterkt. Dat gebeurt niet alleen in Amerika, dat gebeurt overal en zeker in Nederland. Er ligt een stapel aan onderzoeken klaar over stelselmatig en institutioneel racisme in Nederland. Maar ook boeken vol verhalen van wetenschappers die zich hier vanuit hun eigen achtergrond mee bezighouden en hun bevindingen proberen te delen met de rest van ons land. Neem het nieuwste boek van Sinan Cankaya, waarin hij beschrijft hoe racisme eigenlijk op ieder niveau van onze samenleving plaatsvindt.

Samen opstaan

Het is terecht dat we woedend zijn op de agenten die George Floyd hebben vermoord. Of Trayvon Martin, of Michael Brown of welke jonge man van kleur dan ook, onder wie politiegeweld de nummer 1 doodsoorzaak in de VS is. Maar laten we ook woedend zijn op een Belastingdienst die, zij het niet in 8 minuten maar jarenlang, de levenslust uit mensen trekt. Of op een Mark Rutte, die door te zeggen dat je jezelf moet ‘invechten’ impliceert dat racisme normaal is. Of op makelaars en uitzendbureaus die op bestelling discrimineren, of het politiekorps en de douane die aan etnisch profileren doen. Of om de doden in de Middellandse Zee, die enkel zo massaal kunnen zijn door stelselmatige ontmenselijking vanuit media en politiek.

Het is tijd om op te staan tegen alle vormen van racisme en uitsluiting. Het is niet genoeg om verontwaardigd te zijn over de gruwelmoord in de Verenigde Staten, we zullen ook om ons heen moeten kijken en ons eigen institutioneel en individueel racisme (h)erkennen. Luister naar hen die in onderdrukte positie zitten en steun ze in hun strijd. Wees solidair. De afgelopen dagen hebben één ding duidelijk gemaakt: niemand is vrij tot we allemaal vrij zijn. De racisten staan aan de kant van het grote geld, het grote geld aan de kant van de racisten.