EU-begroting voor herstel: Vragen en antwoorden over REACT-EU, het cohesiebeleid na 2020 en het Europees Sociaal Fonds+

Met dank overgenomen van Europese Commissie (EC) i, gepubliceerd op donderdag 28 mei 2020.

1.

REACT-EU

Wat is REACT-EU en welke rol speelt het cohesiebeleid bij REACT-EU?

REACT-EU staat voor Recovery Assistance for Cohesion and the Territories of Europe en is een initiatief dat de maatregelen van het investeringsinitiatief coronavirusrespons en het investeringsinitiatief coronavirusrespons plus op het gebied van crisisrespons en crisisherstel voortzet en uitbreidt. Het initiatief zal bijdragen tot een groen, digitaal en veerkrachtig herstel van de economie.

Het REACT-EU-pakket omvat 55 miljard EUR extra middelen voor het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO) 2014-2020, het Europees Sociaal Fonds (ESF) en het Fonds voor Europese hulp aan de meest behoeftigen (FEAD). Deze extra middelen zullen in 2021-2022 uit Next Generation EU beschikbaar worden gesteld en in 2020 via een gerichte herziening van het huidige financiële kader.

Gaat het bij de 55 miljard euro om “vers geld”?

Ja. REACT-EU zal in nieuwe extra middelen voor de bestaande programma's van het cohesiebeleid voorzien en niet ten koste gaan van andere programma's of van voor de volgende jaren voorziene middelen. Deze middelen komen daarom bovenop de bestaande budgetten voor 2014-2020 en de voorgestelde budgetten voor de periode 2021-2027.

Om ervoor te zorgen dat deze bedragen snel beschikbaar worden gesteld om aan de behoeften van de reële economie te voldoen, wordt voorgesteld de extra financiering in 2020 beschikbaar te stellen via een gerichte herziening van het financiële kader voor 2014-2020.

Welke problemen worden met REACT-EU aangepakt?

REACT-EU zal voorzien in extra financiering voor de belangrijkste sectoren. Deze financiering is van cruciaal belang als basis voor een gezond herstel. Het gaat onder meer om investeringen ter ondersteuning van het behoud van banen, onder meer via regelingen voor werktijdverkorting en steun voor zelfstandigen. De fondsen kunnen ook worden gebruikt voor het scheppen van banen, maatregelen ter bevordering van de werkgelegenheid van jongeren, de gezondheidszorg en het verstrekken van bedrijfskapitaal en investeringssteun voor kleine en middelgrote ondernemingen. Er zal steun voor alle economische sectoren beschikbaar zijn, onder meer voor de zwaar getroffen toeristische en culturele sector. De extra steun zal ook worden gebruikt voor investeringen in de Europese Green Deal en de digitale transitie ter aanvulling van de reeds aanzienlijke investeringen in die gebieden via het cohesiebeleid van de EU.

De lidstaten kunnen zelf bepalen waarvoor de middelen precies worden gebruikt. Er zal - zoals voorgesteld in het kader van het investeringsinitiatief coronavirusrespons en het investeringsinitiatief coronavirusrespons plus - voor maximale flexibiliteit worden gezorgd en de landen kunnen de middelen voor crisisherstel in het kader van het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO) of het Europees Sociaal Fonds (ESF) gebruiken of steun aan de meest kwetsbare delen van de samenleving verlenen in het kader van het Fonds voor Europese hulp aan de meest behoeftigen (FEAD).

Hoe worden deze middelen onder de lidstaten verdeeld?

De REACT-EU-middelen worden onder de lidstaten verdeeld, rekening houdend met hun relatieve welvaart en de omvang van de gevolgen van de huidige crisis voor hun economieën en samenlevingen (onder meer de gevolgen voor de jeugdwerkloosheid).

Hoe snel wordt de REACT-EU-financiering beschikbaar gesteld voor investeringen via de programma's van het cohesiebeleid?

Om de gevolgen van de coronaviruspandemie aan te pakken hebben de lidstaten dringend behoefte aan toegang tot financiële steun. De Commissie stelt voor dat 50 % van de extra middelen van REACT-EU voor het jaar 2020 onmiddellijk als voorfinanciering aan de lidstaten wordt betaald na de goedkeuring van het (de) betrokken programma(‘s) of de programmawijziging(en). De lidstaten en regio's van de EU worden aangemoedigd deze voorfinanciering te gebruiken om begunstigden voorschotten uit te keren ter versterking van hun financiële liquiditeit. Ook wordt voorgesteld de jaarlijkse voorfinancieringen de komende jaren uit te keren met betrekking tot de extra aan de programma's toegewezen middelen. Het zeer genereuze EU-financieringspercentage (tot 100 %) zal ook bijdragen tot een snelle uitrol van deze extra financiering.

Hoe functioneert de 100 %-financiering?

De Commissie heeft vandaag voorgesteld dat de extra middelen in het kader van REACT-EU kunnen worden gebruikt om subsidiabele uitgaven tot 100 % uit de EU-begroting te financieren. Daartoe moeten deze middelen worden geprogrammeerd in het kader van een of meer nieuwe specifieke prioriteitsassen of, in voorkomend geval, in het kader van een nieuw specifiek operationeel programma.

2.

Het cohesiebeleid in de langetermijnbegroting van de EU voor de periode 2021-2027

Wat is nieuw voor het cohesiebeleid in het herziene voorstel voor de volgende langetermijnbegroting van de EU in vergelijking met het voorstel van 2018?

Het cohesiebeleid van de EU blijft in 2021-2027 gefocust op het economisch concurrentievermogen via onderzoek en innovatie, de digitale transitie, de agenda van de Europese Green Deal en de bevordering van de Europese pijler van sociale rechten.

Het nieuwe voorstel versterkt de steun voor maatregelen ter bevordering van parate gezondheidsstelsels en zorgt ervoor dat het potentieel van cultuur en toerisme beter wordt benut. Tegelijkertijd ondersteunt het voorstel de werknemers en maatregelen ter bestrijding van jeugdwerkloosheid en kinderarmoede.

Vergeleken met de huidige programmeringsperiode zullen de lidstaten ook over extra flexibiliteit beschikken om middelen tussen de fondsen over te dragen op eender welk tijdstip van de programmeringsperiode. Het voorstel voorziet ook in meer flexibiliteit voor de gefaseerde uitvoering van kleinere concrete acties, zodat de lidstaten meer tijd krijgen om dergelijke acties die in het kader van de programma's voor 2014-2020 niet volledig konden worden uitgevoerd, te voltooien.

De Commissie stelt ook de invoering van een volwaardig mechanisme voor crisisrespons voor, zodat tijdelijke maatregelen kunnen worden genomen voor het gebruik van de fondsen in uitzonderlijke en buitengewone omstandigheden. Het mechanisme kan onmiddellijk worden geactiveerd, mocht de Unie de komende jaren door nieuwe schokken worden getroffen. De Commissie zou de mogelijkheid hebben tijdelijke maatregelen te nemen in dergelijke uitzonderlijke en buitengewone omstandigheden.

Hoe zal de Commissie van het mechanisme voor crisisrespons gebruikmaken?

Een ingebouwd mechanisme om snel op toekomstige schokken te kunnen reageren is van cruciaal belang. De huidige crisis heeft geleerd dat het mechanisme snel moet kunnen worden geactiveerd, als er zich tijdens de volgende programmeringsperiode uitzonderlijke of buitengewone omstandigheden (als vermeld in het stabiliteits- en groeipact) voordoen.

Dankzij het voorstel van vandaag kan uiterst snel en met voldoende flexibiliteit worden gehandeld, mochten zich in de toekomst soortgelijke omstandigheden opnieuw voordoen.

De noodmaatregelen in het voorstel zijn ontwikkeld op basis van de ervaring met de pakketten van het investeringsinitiatief coronavirusrespons, zoals het versoepelen van de voorwaarden om van de cohesiefondsen gebruik te maken. De maatregelen voorzien ook in de mogelijkheid om het toepasselijke medefinancieringspercentage met 10 procentpunten te verhogen.

Wat zijn de criteria voor tijdelijke maatregelen in uitzonderlijke omstandigheden?

De uitzonderlijke of buitengewone omstandigheden die aanleiding geven tot het voorstellen van tijdelijke maatregelen, worden in het stabiliteits- en groeipact gedefinieerd als een “algemene ontsnappingsclausule” of een “flexibiliteitsclausule inzake buitengewone gebeurtenissen”. Beide clausules werden na de economische en financiële crisis ingevoerd als onderdeel van het “sixpack” van het stabiliteits- en groeipact in 2011.

Het kan bij de uitzonderlijke of buitengewone omstandigheden gaan om een ernstige economische baisse in de eurozone of de Unie als geheel of om een buitengewone gebeurtenis buiten de controle van de lidstaten met aanzienlijke negatieve gevolgen voor de overheidsfinanciën in één of een paar lidstaten.

De algemene ontsnappingsclausule is voor het eerst geactiveerd na de uitbraak van de coronaviruspandemie. De “flexibiliteitsclausule inzake buitengewone gebeurtenissen” is in het verleden een paar keer geactiveerd, bijvoorbeeld naar aanleiding van de uitzonderlijke uitgaven door de instroom van vluchtelingen in 2016 of de aardbevingen in Italië in 2017.

Welke gevolgen zal het nieuwe voorstel hebben voor de in 2018 voorgestelde bedragen per thematische prioriteit en per lidstaat?

Het voorstel van de Commissie van mei 2018 blijft geldig.

De extra middelen voor cohesie in het kader van REACT-EU komen bovenop de middelen voor 2014-2020 en worden toegewezen op basis van de ernst van de economische en sociale gevolgen van de crisis (zoals de werkloosheid) en de relatieve welvaart van de lidstaten.

Om voldoende steun voor de meest behoeftige lidstaten en regio's te waarborgen voorzien de herziene voorstellen van de Commissie ook in een herziening van de nationale toewijzingen voor cohesie in 2024, rekening houdend met de meest recente beschikbare statistische gegevens. Deze herziening zal alleen leiden tot opwaartse aanpassingen van maximaal 10 miljard EUR voor alle lidstaten.

Hoe kunnen de lidstaten gebruikmaken van de flexibiliteit om middelen tussen financieringsinstrumenten en prioriteiten over te dragen?

Overdrachten tussen de fondsen en de verschillende EU-instrumenten of tussen fondsen onder gedeeld beheer - bijvoorbeeld tussen fondsen van het cohesiebeleid - zijn facultatief. De lidstaten kunnen om de toepassing van de maximumdrempels of om de overdracht van lagere bedragen verzoeken, afhankelijk van hun specifieke situatie.

Een lidstaat die in de partnerschapsovereenkomst of in een wijziging van een programma om een overdracht verzoekt, moet het verzoek motiveren en informatie verstrekken over de specifieke behoeften en uitdagingen die de overdracht noodzakelijk maken. De Commissie zal het doel van de overdracht verifiëren, rekening houdend met de investeringsbehoeften en uitdagingen in elke lidstaat of regio.

3.

Europees Sociaal Fonds+

Wat verandert er voor het Europees Sociaal Fonds?

Het Europees Sociaal Fonds (ESF) wordt aangevuld door REACT-EU. Het Europees Sociaal Fonds kan worden gebruikt ter ondersteuning van het behoud van banen - onder meer via regelingen voor werktijdverkorting en steun voor zelfstandigen - en van het scheppen van banen. Het kan ook worden gebruikt om maatregelen ter bevordering van de werkgelegenheid van jongeren te ondersteunen; onderwijs, opleiding en de ontwikkeling van vaardigheden te financieren en de toegang tot sociale diensten (onder meer voor kinderen) te verbeteren. Om deze investeringen in mensen te financieren, kunnen de lidstaten een deel van de 55 miljard EUR nieuwe middelen gebruiken die in het kader van het nieuwe REACT-EU-initiatief beschikbaar zijn. Het ESF kan het instrument voor tijdelijke steun om het risico op werkloosheid in noodsituaties te beperken (SURE) aanvullen.

Daarnaast biedt REACT-EU de lidstaten de mogelijkheid om de huidige financiering uit het Fonds voor Europese hulp aan de meest behoeftigen (FEAD) aan te vullen om de steun voor de meest kwetsbaren in onze samenleving die onevenredig hard door de crisis zijn getroffen, te verhogen. Steun voor de meest hulpbehoevenden zal in de toekomst een prioriteit blijven.

Wat gebeurt er met het Europees Sociaal Fonds Plus?

Het ESF+ is de opvolger van het huidige ESF en het FEAD. Het zal het belangrijkste financiële instrument zijn om de Europese pijler van sociale rechten uit te voeren. Het is aangepast om ervoor te zorgen dat de sociale dimensie van de EU en het werkgelegenheidsbeleid in de lidstaten de middelen krijgen die onze samenlevingen en economieën nodig hebben voor de nieuwe realiteit na de coronaviruscrisis:

  • Een meer ambitieuze verplichting om in werkgelegenheid voor jongeren te investeren, ook ter ondersteuning van de uitvoering van de jongerengarantie. Lidstaten met een percentage 15- tot en 29-jarigen die geen werk hebben en geen onderwijs of opleiding volgen, dat boven het EU-gemiddelde ligt, moeten ten minste 15 % van hun ESF+-middelen investeren in gerichte acties en structurele hervormingen ter ondersteuning van jongeren (in plaats van 10 % zoals in het oorspronkelijke ESF+-voorstel).
  • In de nasleep van de coronaviruscrisis mag geen enkel kind aan zijn lot worden overgelaten. In het gewijzigde ESF+-voorstel is de verplichting opgenomen dat de lidstaten ten minste 5 % van hun ESF+-middelen toewijzen aan maatregelen ter bestrijding van kinderarmoede.
  • In het gewijzigde ESF+-voorstel wordt de bijdrage van het fonds aan een groene en digitale economie beklemtoond, overeenkomstig de mededelingen van de Commissie over de Europese Green Deal en een sterk sociaal Europa voor rechtvaardige transities. Het ESF+ zal de investeringen van het Fonds voor een rechtvaardige transitie versterken om mensen te helpen de nodige vaardigheden voor een klimaatneutrale en inclusieve samenleving te ontwikkelen.
  • De Commissie stelt ook de invoering van een volwaardig mechanisme voor crisisrespons voor, zodat in de toekomst tijdelijke maatregelen kunnen worden genomen voor het gebruik van de fondsen in uitzonderlijke en buitengewone omstandigheden. Het mechanisme kan snel worden geactiveerd, mocht de Unie de komende jaren door nieuwe schokken worden getroffen. De Commissie zou de mogelijkheid hebben tijdelijke maatregelen te nemen in dergelijke uitzonderlijke en buitengewone omstandigheden.

Hoe zal het ESF+ interageren met andere onlangs voorgestelde EU-instrumenten die in mensen investeren, zoals SURE?

Het instrument voor tijdelijke steun om het risico op werkloosheid in noodsituaties te beperken (SURE) is een op leningen gebaseerd instrument om de lidstaten te helpen de overheidsuitgaven ter behoud van de werkgelegenheid te financieren, met name door regelingen voor werktijdverkorting en soortgelijke maatregelen te ondersteunen. SURE zal het ESF+ aanvullen, dat op subsidies is gebaseerd en kan investeren in actieve arbeidsmarktprogramma's om de inzetbaarheid van werknemers te vergroten door middel van opleiding en bijscholing, hulp bij het actief zoeken naar werk, de afstemming tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt en loopbaanbegeleiding.

Meer informatie

Factsheet: Cohesion policy at the centre of a green and digital recovery

Factsheet: Reinforcing EU social funds to help recover from the crisis

EU long-term budget 2021-2027: Commission Proposal May 2020