Een raar jaar om vrijheid te vieren - Hoofdinhoud

Het is vandaag 75 jaar geleden dat Nederland na de Duitse bezetting werd bevrijd. De Tweede Wereldoorlog was voor mensen in Nederland een periode van onvrijheid en daarom vieren wij elk jaar op 5 mei dat we nu in vrijheid kunnen leven. Maar 5 mei 2020 voelt raar, het is de minst vrije 5 mei sinds de oorlog. Er is geen bevrijdingsfestival en we gaan niet met de JS het land door om samen de vrijheid te vieren. We zitten binnen om een virus te bestrijden. Uit veiligheid voor onszelf en elkaar. Solidariteit van en met miljoenen mensen.

Vandaag is een les voor ons allen. Nu er, helaas, steeds minder mensen zijn die de oorlog hebben meegemaakt, is het idee van vrijheid steeds meer een abstract begrip geworden voor veel mensen. Je kunt er nog zoveel kinderen over laten dichten op de tv, zoveel aandacht aan besteden in de klas, maar het is alsnog lastig om te begrijpen wat vrijheid is en hoe belangrijk het is totdat je onvrijheid hebt meegemaakt. Als 22-jarige jongere geldt dat ook voor mij. Misschien dat deze 5 mei een fractie van de onvrijheid van toen kan laten zien.

En dan is het volgens mij ook maar een kleine fractie van de onvrijheid van toen. Je mag nog steeds met je vrienden wandelen, als je de 1,5 meter afstand behoudt. Je mag geen feestjes geven, maar je passeert niet verschillende wegblokkades als je van de ene naar de andere stad wil. De kroeg is dicht, maar je wordt niet onterecht opgepakt; hooguit beboet.

Toch schuilt in dat laatste iets riskants. Want ook tijdens de huidige coronacrisis worden er mensen zonder goede reden beboet. Bijvoorbeeld een studentenhuis dat beboet werd, omdat ze samen op straat waren of zelfs omdat ze samen op hun balkon stonden. Bij dat laatste is de boete uiteindelijk ingetrokken, maar het feit blijft staan dat mensen die in hetzelfde huis wonen daar op geen enkele manier 1,5 meter afstand kunnen houden. Ze gebruiken dezelfde deurklinken en koken aan hetzelfde fornuis. Redelijkerwijs zou je zeggen dat ze hetzelfde huishouden zijn en dat het onzin is om ze te beboeten als ze samen zijn.

Vrijheid betekent volgens de koning¹ dat de rechtsstaat bescherming moet bieden tegen willekeur en waanzin. De ene agent zou de studenten waarschijnlijk niet beboeten en coulance bieden, maar de ander wel. Ook het demonstratierecht staat op deze manier op losse schroeven: wanneer mag je demonstreren en hoe? Amnesty heeft al voor de coronacrisis geuit² dat het demonstratierecht in Nederland beter moet worden gewaarborgd. Wat als de corona-maatregelen jouw beroepsgroep in de problemen brengen en de regering je buiten de boot laat vallen? Dan moet juist het demonstratierecht gewaarborgd zijn, zodat mensen hun stem kunnen laten horen en hun ongenoegen kunnen laten blijken.

Ook de bewegingsvrijheid staat onder druk. Tot nu toe zijn er vooral richtlijnen om zo min mogelijk met het OV te reizen zonder mensen de toegang tot het OV te ontzeggen. Echter, als de plannen van minister Van Nieuwenhuis voor een app³ om gebruik te mogen maken van het OV werkelijkheid worden, zou het zomaar kunnen dat je moet gaan aantonen dat je noodzakelijk reist. Dat zou een enorme inbreuk maken op de bewegingsvrijheid van autoloos Nederland.

Het recht op privacy is ook een recht dat onder druk staat. Minister De Jonge grijpt naar apps als het ei van Columbus om de coronacrisis op te lossen terwijl het nut niet aangetoond is, de bestaande voorbeelden vaak enorme inbreuk maken op de privacy van mensen en de enige zekerheid is dat het allemaal hartstikke duur gaat worden.

De komende maanden zullen in het teken staan van de dilemma’s over de manieren waarop de maatschappij weer kan gaan draaien. De les van 5 mei is daarbij een heldere: let op je mensenrechten en bewaak je vrijheden. Op dit moment is er geen inperking van onze vrijheid zoals tijdens de oorlog en kent Nederland niet de 1984-achtige surveillance van China of Zuid Korea. Laten we dat vooral zo houden en ervoor zorgen dat we de komende 75 jaar ook weer onverminderd van onze vrijheid kunnen genieten.

1 Dat ik de koning ooit zou parafraseren verbaast ook mij.

2 https://www.amnesty.nl/mensenrechten-in-nederland/demonstratierecht

3 https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5101471/openbaar-vervoer-app-corona-afstand-houden-15-meter

4 Afbeelding via wikipedia.