Nieuw Europees Parlement blaft wel maar bijt niet

De vijfjaarlijkse puzzel om de Europese topbanen is onverwacht snel gelegd. De Duitse Ursula von der Leyen (60) volgt op 31 oktober Jean-Claude Juncker op als voorzitter van de Commissie², de belangrijkste post binnen de EU. Het Europees Parlement³ stemde met een krappe meerderheid in.

Von der Leyen (VDL) slaagt dankzij druk van bondskanselier Merkel op de Poolse Europarlementariërs van Recht en Rechtvaardigheid, de rechtse regeringspartij. Die stemmen, samen met die van de Britse socialisten en van de rechtse Italiaanse Vijf Sterren Beweging, gaven namelijk de doorslag. Dit geeft een pikant beeld aan de komst van de Duitse.

De meeste christendemocraten, de meeste liberalen en ruwweg twee derde van de sociaaldemocraten stemden voor VDL. De stemming was geheim wat niet belet dat het gonst van de speculaties. Om er enkele te noemen.

Polen en Hongarije, zijn dé notoire dwarsliggers in de EU omdat zij de spelregels van de rechtsstaat op hun manier uitleggen. ‘Juist die twee regeringen blijken nu beslissend te zijn geweest bij het binnenhalen van Von der Leyen’, aldus de nieuwssite Politico van 18 juli.

Eerst blokkeert de Hongaarse premier Orbán in de Europese Raad⁴ de promotie van Timmermans⁵ tot Commissievoorzitter. Vervolgens bedankt de Poolse minister-president Morawiecki in een speciale tv-uitzending zijn rechtse Europarlementsleden, omdat die Von der Leyen aan de meerderheid hielpen.

Twee weken lang heeft het hele Europese Parlement (EP) volop geblaft tegen de komst van Von der Leyen (VDL). Maar uiteindelijk beten zij niet. De Duitse kreeg 383 stemmen, ofwel negen meer dan de vereiste 374. Dat is overigens de laagste score ooit. Tegen haar komst stemden 327 Europarlementsleden en 22 onthielden zich.

Een maandenlange crisis rond de vrijkomende vijf topbanen zou het beeld oproepen van een alsmaar ruziënd Europa. Dat vooruitzicht heeft Merkel doen besluiten de dwarse rechtse Polen dan maar om steun te vragen. Was VDL namelijk afgewezen dan waren de 28 Europese leiders teruggeroepen van vakantie. Binnen vier weken moesten zij een andere kandidaat presenteren.

Waar was echter een – bij voorkeur Duitse - christendemocratische vrouw van het niveau Von der Leyen te vinden? Bovendien pas in september wilde het Europees Parlement opnieuw gaan stemmen. Dit scenario betekende een ongekende botsing tussen de Europese Raad en het Europees Parlement.

Een bevlogen speech van VDL gevolgd door een urenlang debat deed op 16 juli in Straatsburg de wind draaien. Von der Leyen ging vooral in op de eisen van de linkerzijde. Zo beloofde zij een klimaatwet die de uitstoot van CO2 in Europa tegen 2050 ruimschoots halveert en een taks op vervuilende buitenlandse producten. Daarmee kwam zij verregaand tegemoet aan de Europese groenen⁶, die niettemin vervolgens tóch massaal tegen stemden.

VDL wil zich er verder voor inzetten dat het EP voortaan wetsvoorstellen mag doen. Dat voorrecht⁷ ligt nu bij de Commissie. Verder wil zij een Europees minimumloon en een Commissie met daarin de helft vrouwen. Bovendien een migratiebeleid dat de lekke grenzen van Schengen dicht en de vluchtelingen en migranten spreidt over de héle EU.

Hier past de kanttekening dat de Commissievoorzitter weinig kan doen om deze ambitieuze beloften werkelijk te realiseren. De 28 regeringen zijn over al deze plannen al jaren verdeeld. Zo degradeerde de beoogde Europese klimaatwet wegens Pools verzet zo pas in de Europese Raad tot een voetnoot.

De steun vanuit Polen is opmerkelijk omdat VDL belooft om de sancties tegen dat land en tegen Hongarije wegens niet naleving van de rechtsstaat (zoals politiek onafhankelijke rechtspraak) door te zetten. Staat dat laatste nog wel te gebeuren? Premier Orbán laat intussen weten dat zijn steun ‘niet zonder voorwaarden’ was. VDL verwees in haar toespraken in Straatsburg nooit naar artikel 7⁸ van het Verdrag van Lissabon waarop zulke sancties berusten.

Hoe dan ook is de traditionele vijfjaarlijkse machtsstrijd om de vijf Europese topbanen binnen twee weken beslecht. Vorige keer duurde dat maar liefst drie maanden. Dit is een succes voor de Europese Raad en vooral voor het duo M&M: Merkel en president Macron. Ook de meerderheid van het Europees Parlement verdient een compliment omdat een crisis is vermeden.

Mevrouw Von der Leyen staat nu voor de heetste zomer van haar hele politieke leven: het samenstellen van een nieuwe Europese Commissie⁹. Na de zomer krijgt het Europese Parlement daarover het laatste woord.

• 1. 

  Jan Werts is sinds 1976 journalist en publicist in Brussel, waar hij eerder onder meer werkte als correspondent van de Haagsche Courant. Verder was hij zes jaar als journalist werkzaam in Washington. Hij promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit Brussel in het Europees en internationaal recht op een dissertatie over de Europese Raad. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Schrijft analyses over Europese Toppen, gebundeld in het document Hoe Europa al tien jaar lang crises bevecht - 100 plus analyses van Jan Werts.
   
• 2. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 3. 

  Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim 450 miljoen Europeanen en bestaat momenteel uit 720 afgevaardigden (inclusief voorzitter). Nederland heeft 31 zetels in het Europees Parlement. Het Europees Parlement wordt geacht een stem te geven aan de volkeren van de 27 landen die aan de Unie deelnemen, en vooral te letten op het belang van de Unie in zijn geheel.
   
• 4. 

  De Europese Raad bestaat uit de regeringsleiders of staatshoofden van de 27 lidstaten van de Europese Unie, de vaste voorzitter en de voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de regeringsleiders of staatshoofden hebben stemrecht tijdens de vergaderingen. De Europese Raad heeft geen wetgevingstaak, maar stelt wel de politieke richting van de EU vast.
   
• 5. 

  Frans Timmermans (1961) is sinds 23 november 2023 fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer. Sinds 6 december 2023 is hij Tweede Kamerlid en eerder was hij dat in 1998-2007 en 2010-2012 voor de PvdA. Van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 was de heer Timmermans vicevoorzitter van de Europese Commissie. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor 'betere regulering' en duurzame ontwikkeling en in de Commissie-Von der Leyen voor de Europese Green Deal. De heer Timmermans was in 2012-2014 minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Daarvoor was hij staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (belast met Europese samenwerking) in het kabinet-Balkenende IV. Eerder was hij adviseur en particulier secretaris van M. van der Stoel, Hoge Commissaris nationale minderheden van de OVSE.
   
• 6. 

  In de fractie van De Groenen/Europese Vrije Alliantie (EVA) werken sinds 1999 Groenen en regionale groeperingen ('vertegenwoordigers van stateloze naties') uit verschillende Europese landen met elkaar samen in het Europees Parlement. De Groenen/EVA streven naar een Europa met meer oog voor mensenrechten, milieu en een open bestuur. Ook vertegenwoordigen zij enkele regionale partijen.
   
• 7. 

  De Europese Commissie heeft als enige instelling van de Europese Unie het recht voorstellen te mogen doen voor nieuwe wet- en regelgeving (verordeningen, richtlijnen, besluiten).
   
• 8. 

  De rechtsstaat is een belangrijke waarde waarop de Europese Unie is gebaseerd, en dit is vastgelegd in Artikel 2 van Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). In een rechtsstaat worden burgers tegen de macht van de staat en tegen medeburgers beschermd. De rechtsstaat is essentieel voor het vertrouwen van de burgers in de
  overheidsinstellingen maar ook voor wederzijds vertrouwen tussen lidstaten. De lidstaten van de Europese Unie mogen de rechtsstaat in eigen land daarom niet in gevaar brengen. De Europese Commissie ziet erop toe dat de lidstaten de waarden van de Unie naleven.
   
• 9. 

  Deze instelling van de Europese Unie kan worden beschouwd als het 'dagelijks bestuur' van de EU. De leden van de Europese Commissie worden 'Eurocommissarissen' genoemd. Elke Eurocommissaris is verantwoordelijk voor één of meerdere beleidsgebieden.
   
• 10. 

  Europa krijgt leiders die vanuit Berlijn en Parijs bespeeld worden. De Duitse minister van Defensie, Ursula von der Leyen, danst als Commissievoorzitter naar het pijpen van kanselier Merkel. De Belgische premier Charles Michel wordt als voorzitter van de Europese Raad ‘de sleutel van Macron op het gebeuren in Brussel’, concludeert de Brusselse krant Le Soir van 3 juli