Ouderenwerkloosheid chronische ziekte van arbeidsmarkt - Hoofdinhoud

Klinkende werkloosheidscijfers verhullen dat méér dan een miljoen mensen - onder wie veel ouderen - nog steeds langs de kant staan. De cijfers van WIA, WW en bijstand laten een oververtegenwoordiging van ouderen zien. Langdurige ouderenwerkloosheid blijft de chronische ziekte van de arbeidsmarkt. 50PLUS vraagt gerichte actie van het kabinet om het tij te keren.

De arbeidsmarkt is ondanks de lage officiële werkloosheid van dit moment ziek en uit balans. Vooral slecht betaalde, slecht sociaal beschermde zelfstandigen, flexwerkers en mensen in andere dubieuze arbeidsrelaties zijn hier slachtoffer van. Het kabinet pakt de fundamentele oorzaak, ondanks goede bedoelingen, onvoldoende aan, vindt 50PLUS. “En dat terwijl vooral beleid verantwoordelijk is voor de extreme disbalans op de arbeidsmarkt”, tekende Kamerlid Corrie van Brenk aan.

Race naar de bodem

De commissie Borstlap geeft volgens 50PLUS de juiste richting aan voor een fundamentele oplossing: er zijn - kort samengevat - universele arbeidsrechtelijke, sociale en fiscale regels en vangnetten nodig voor alle werkenden. Alleen langs die weg kan de moordende concurrentie op arbeidsvoorwaarden en de race naar de bodem op arbeidskosten en beloning van arbeid een halt toegeroepen worden. “Al eerder hebben wij in een - door de Tweede Kamer aangenomen - motie gepleit voor een arbeidsrechtelijke, sociale en fiscale ‘bodem’ in de arbeidsmarkt voor alle werkenden”, zei Corrie van Brenk tegen minister Koolmees. “Als je daarvoor zorgt, help je mensen aan persoonlijk ontwikkelingsperspectief, steun je daarmee indirect de economie, en voorkom je dat er een maatschappelijke tegenstelling ontstaat tussen ‘kansrijken’ met vaste banen en ‘kansarmen’ die slecht betaald, slecht sociaal beschermd zelfstandig zijn, of vage onzekere baantjes hebben waarvan zij nauwelijks van kunnen leven. Zo voorkom je dat de groep ‘werkende armen’ de pan uit rijst.”

Een beginnetje

“Het nu door het kabinet voorgestelde minimumtarief van 16 euro voor zelfstandigen is een beginnetje, maar nog lang niet genoeg voor zaken als een goede arbeidsongeschiktheidsverzekering en opbouw van een bescheiden pensioen”, constateert het Kamerlid van 50PLUS. “Ook is nog maar de vraag hoe het gehandhaafd kan worden. En 16 euro mag niet de ‘norm naar beneden’ gaan worden! Het is nu vooral zaak dat we werk gaan maken van die universele bodem in de arbeidsmarkt. Dat wil de commissie Borstlap ook!”

Aarzelende aanpak

50PLUS is teleurgesteld over de aarzelende aanpak van het kabinet van schijnzelfstandigheid en handhaving van de regels voor arbeid als zelfstandige en dringt aan op hardere maatregelen. Verder pleitte 50PLUS in dit overleg met de minister voor een krachtiger bestrijding van (langdurige) ouderenwerkloosheid, een intensievere aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie, en wordt het pleidooi voor strafbaarstelling van leeftijdsdiscriminatie herhaald. Bij werving en selectie kan actieve ‘Naming en shaming’ van leeftijdsdiscriminatie zeker helpen om bedrijven bewust te maken van hun - soms onbedoelde - discriminerende gedrag, en verbetering af te dwingen.

Gezond pensioen bereiken

Duurzame inzetbaarheid van ouderen in het arbeidsproces moet speerpunt in het arbeidsbeleid worden, onder meer door ‘Leven Lang Leren’ - samen met het bedrijfsleven - veel méér te richten op ouderen, en daar als overheid ook daadwerkelijk in te investeren, zoals dat ook gebeurt in het innovatiebeleid. “Gegeven de vergrijzing moeten ouderen in staat gesteld worden om gezond en arbeidsfit hun pensioen te bereiken”, vindt Corrie van Brenk. “Dat is essentieel voor mensen zelf, én voor de economie. Ouderen mogen niet - zoals nu nog te vaak gebeurt - voortijdig buiten het arbeidsproces raken en blijven.”

Vrijwillig doorwerken

De overheid moet als werkgever het goede voorbeeld geven door mensen die dat willen óf nodig hebben de kans te geven desgewenst ook na de AOW-leeftijd door te werken. Het idee dat wervings- en selectiebeleid en lange termijn personeelsbeleid vrijwel uitsluitend gericht moet zijn op ‘verjonging’ van de organisatie is niet meer houdbaar in een wereld waar mensen gemiddeld steeds ouder worden. •

► De volledige inbreng van Kamerlid Corrie van Brenk bij het overleg in de Tweede Kamer over het arbeidsmarktbeleid met minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid:

“Het gaat in algemene zin goed met de werkgelegenheid. De werkloosheid is gedaald naar een historische 3,3% in maart 2019. En tóch zien wij zorgelijke ontwikkelingen, zoals de toenemende Arbeidsongeschiktheid, de vele ouderen die in WW en bijstand zitten en daar te lang blijven, de hardnekkig hoge langdurige ouderenwerkloosheid, en het nog steeds veel te hoge onbenutte arbeidspotentieel van circa één miljoen mensen. Deze mensen - onder wie dus ook veel ouderen - staan zelfs in deze economische bloeiperiode nog steeds langs de kant. Doodzonde!

Het rondetafelgesprek Onbenut arbeidspotentieel in deze Kamer heeft talrijke goede ideeën opgeleverd. Is de minister voornemens hier actief iets mee te gaan doen? Eén voorbeeld kon ik niet uit mijn hoofd krijgen, dat de kansen die we laten liggen keihard naar voren bracht: Een werkgever was bereid alle werklozen aan te nemen onder 3 voorwaarden: als ze niet wilden werken, bij arbeidsongeschiktheid en bij een economische crisis moest men weer terug keren in de uitkering.

Simpel en eenvoudig, een terugvaloptie voor beide partijen en de gemeente is verlost van jarenlange uitkeringen. Helaas, de gemeente heeft hier naar gekeken en het was onmogelijk om aan deze voorwaarden te voldoen. En dan bleven ze maar in de uitkering hangen… verschrikkelijk.

Terecht luidt de Commissie Borstlap de noodklok. Het water staat steeds meer werkenden aan de lippen. De Nederlandse arbeidsmarkt is in vergelijking met landen om ons heen extreem uit balans. Daar helpt geen lieve WAB aan. Het moet radicaal anders!

Werken met karig loon en erbarmelijke sociale bescherming ontwricht de bestaanszekerheid en ontplooiing van het individu, maar ook de economie en de samenleving. Gevoerd beleid is daarvoor in hoge mate verantwoordelijk. Dat geldt ook voor werkgevers die dankbaar misbruik maken van de mogelijkheden.

De Commissie zegt klip en klaar: Universele regels en vangnetten voor alle werkenden zijn nodig. 50PLUS heeft hier al eerder voor gepleit en een motie over ingediend en aangenomen gekregen bij de begroting van 2019: om een harde ondergrens van bescherming te definiëren voor alle werkenden.

Goed dat hier nu breed aandacht en erkenning voor is. Dit is de enige mogelijkheid om de ‘race naar de bodem’ in beloning, arbeidsrechtelijke en sociale bescherming van mensen te doorbreken! De commissie heeft hiervoor een aantal nuttige stellingen geformuleerd. Wil het kabinet daar vol voor gaan? Is het bereid - zoals de commissievoorzitter Borstlap vraagt - nu met voorrang een begin te maken met een gelijk speelveld voor alle contracten, voor vast personeel, flexwerkers en zzp’ers?

Kan de minister ons uitleggen waarom hij meent dat het minimum zzp-tarief van € 16 door de kritische toetst van de EU komt, en bijvoorbeeld een tarief van € 20 euro niet?

In 2016 betaalde 40% van de 850.000 zzp’ers géén inkomstenbelasting ‘omdat ze te weinig verdienden’. Is dat met ingang van deze ondergrens nu verleden tijd? Kan de minister daarop ingaan?

Lezen wij zijn brief nu goed dat het minimum € 16 euro is, met 15% extra daar bovenop voor onkosten? Wordt het minimum dan daarmee standaard opgehoogd?

En, zo is onze vraag: kan je echt van € 16 euro per uur al je lasten en kosten dekken, een arbeidongeschiktheidsverzekering betalen en geld opzij zetten voor je pensioen, of is het de bedoeling dat dit door de overheid gefinancierd gaat worden vanuit de zelfstandigenaftrek?

Wij vragen de minister in te gaan op de kritische kanttekeningen van arbeidsmarktdeskundigen De Beer, Wilthagen en Verhulp bij het voorstel van dit minimumtarief, en de opmerking van de bonden dat het bedrag van € 16 te laag is. Ook 50PLUS heeft haar bedenkingen over dit bedrag.

Wat betreft zelfstandigen maakt het kabinet nu stapjes vooruit, maar het is wat ons betreft onvoldoende en niet doortastend genoeg. Toezicht en handhaving blijven tekortschieten. Schijnzelfstandigheid blijft vooralsnog volop mogelijk; kwaadwillenden worden niet aangepakt. Maak nu van handhaving op schijnzelfstandigheid de absolute prioriteit!

Onderzoek wijst uit dat ouderen niet minder solliciteren; en zélfs als zij hun looneisen naar beneden willen bijstellen, dan nóg maken ouderen nauwelijks méér kans op een baan. Wat gaat het kabinet extra doen, om deze hardnekkige langdurige (ouderen)werkloosheid het hoofd te bieden? Oók de commissie Borstlap wijst op de noodzaak om dit grote probleem met voorrang grondig aan te pakken. ‘Iedereen mee laten doen’ is een speerpunt, ook van deze commissie. 50PLUS pleit in dit verband voor het uitbreiden van de no-riskpolis, naar jongeren met een chronische aandoening! Ook economisch is het hiervoor het goede moment.

Arbeidsmarktdiscriminatie, waaronder leeftijdsdiscriminatie blijft een buitengewoon hardnekkig fenomeen. Er is nu een mooi implementatieplan Arbeidsmarktdiscriminatie (2018-2021). Hoe staat het met het wetsvoorstel waarbij de Inspectie SZW de mogelijkheid krijgt om discriminatie bij werving en selectie aan te pakken? Wanneer komt dit bij de Kamer? 50PLUS blijft van mening dat leeftijdsdiscriminatie strafrechtelijk vervolgd moet kunnen worden. Het kabinet houdt vooralsnog de boot af: wanneer ziet het kabinet wél voldoende aanleiding om hier toe over te gaan?

Beleid moet gericht worden op duurzame inzetbaarheid, ook als mensen dat willen ná de AOW-leeftijd. Daarvoor is ons inziens een waar ‘deltaplan’ nodig. Zeker méér dan voorlichting, verduidelijking van de fiscale behandeling van leren en ontwikkeling en een flexibel onderwijsaanbod. Van markt en mensen zelf kan het niet alleen komen!

Geef als overheid het goede voorbeeld door langer doorwerken niet te beperken tot individuele gevallen, maar ruimhartig toe te staan.”