Inbreng Salima Belhaj | Defensie begroting 2019 - Hoofdinhoud

De basisgereedheid bij Defensie moet op orde. Dat is de terechte opdracht die dit kabinet zichzelf heeft gegeven. Worden de juiste maatregelen genomen en is dat op een adequate tempo? Dat is de voornaamste zorg van D66. Lees hieronder de inbreng van Salima Belhaj tijdens de begrotingsbehandeling van Defensie. Gesproken woord geldt.

Voorzitter,

Dit kabinet heeft zichzelf een terechte opdracht gegeven.

De basisgereedheid bij Defensie op orde krijgen.

Na jaren van bezuinigingen.

Na jaren van achterstallig onderhoud.

Is dat noodzaak

én de belofte van dit kabinet.

Dat is een behoorlijke uitdaging.

Gezien winterjassen niet op tijd besteld kunnen worden.

Gezien onderhoud van materieel jarenlang is nagelaten, en niet financieel gedekt was.

En gezien het ontbreken van een veilige, open cultuur binnen Defensie.

Dit kabinet zet eindelijk de nodige stappen

om zaken op orde te krijgen.

Maar worden de juiste maatregelen genomen en is dat op een adequate tempo?

Dit is de voornaamste zorg van D66.

Laat ik U even meenemen naar het jaar 2030.

We maken deze tijdsprong om te begrijpen waarom volgens D66 sommige maatregelen nu nodig zijn.

Dat de instabiliteit op de wereld snel toeneemt, dat de complexiteit en omvang van dreigingen in hoog tempo variëren, is voor nu wel duidelijk. Of dit ook leidt tot een nieuwe geopolitieke realiteit, is niet met zekerheid vast te stellen. Maar wat we wel weten is dat we moeten kunnen rekenen op een modern en veelzijdig inzetbare krijgsmacht. Een krijgsmacht wat uitstekend is toegerust. Een krijgsmacht wat uitstekend instaat is om de grondwettelijke taken uit te oefenen.

Personeel-diversiteit

Voorzitter,

In 2030 is Defensie een officiële Top Employer.

Een efficiënte krijgsmacht, met een inzetbaarheid waar alle seinen op groen staan, mocht het onverwachts nodig zijn om de vrijheid en veiligheid van ons koninkrijk of die van ons bondgenoten te waarborgen. Het was geen toeval maar een duidelijk missie om het personeelstekort op te lossen. De angst dat in 2021 de vacatures bij defensie zouden oplopen tot 10.000 is niet uitgekomen.

Dat zou een rampscenario zijn geweest. Immers zonder mensen geen krijgsmacht. De 60.000 militairen hebben eindelijk uitstekende arbeidsvoorwaarden, geheel in de geest van de tijd.

Vooral interessant is het om te zien dat de krijgsmacht een gezonde afspiegeling is van de samenleving. De inzet van staatssecretaris Visser die volhield dat het belangrijk was om aandacht te besteden aan diversiteit, werd beloond. De gehele defensietop schaarde zich achter de missie: diversiteit en inclusiviteit. De motie Belhaj over plan van aanpak diversiteit en inclusiviteit bleek slechts een klein steuntje in de rug.

Voorzitter,

In een tijd dat er al zoveel uitdagingen op het bordje lag, was de staatssecretaris gelukkig dapper genoeg om te begrijpen dat een mono-cultureel organisatie onwenselijk is. En dit niet bijdraagt aan de acceptatie van iemand die net even anders is dan de homogene, dominante groep. Ook fraai, is het feit dat vrouwen op diverse lagen van de organisatie terug te vinden zijn. Allemaal dankzij een actieve inzet en strategie gericht op scouten, trainen en begeleiden.

Voorzitter,

De verziekte cultuur op sommige plekken bij de krijgsmacht is door de top van defensie structureel geadresseerd en in alle lagen gaf men gehoor. Van structurele patronen van pesten, intimidatie, ontgroeningen of misbruik is geen sprake. En ja er was destijds veel weerstand en sommigen vonden de maatregelen overdreven. Maar de defensieorganisatie straalde uit, in woord en daad, dat onprofessioneel en strafbaar gedrag niet getolereerd wordt!

Personeel

Ook is in 2030 eindelijk het Flexibel personeelssysteem uit het begin van de 20^e eeuw afgeschaft. En is er een mogelijkheid gekomen om sneller door te stromen en de zij-instromers versneld in de krijgsmacht aan de slag te krijgen. De maximale leeftijd van 28 jaar om bij Defensie te mogen solliciteren is afgeschaft. En reservist zijn of parttime werken bij Defensie, naast een andere baan in het bedrijfsleven, is inmiddels eerder regel dan uitzondering.

Nederland is met zijn adaptieve krijgsmacht uniek. En wordt internationaal gezien als hét land wat eerder de juiste stappen zette.

Europese krijgsmacht

Voorzitter,

In 2030 heeft een tweede missie heeft plaatsgevonden met een krijgsmacht van Europeanen. In 2026 gaf voormalig minister Bijleveld toe in een uitgebreid interview dat het wel een beetje vreemd was dat ze in 2018 nog dacht dat er geen Europese krijgsmacht zou komen. Maar eigenlijk had Minister Bijleveld, in de periode 2017-2021, al de stappen gezet om te kunnen komen tot een Europese krijgsmacht.

Weliswaar met een pragmatische strekking, steentje voor steentje bouwen aan het huis: een krijgsmacht voor Europeanen. Ze gaf terecht aan in dat interview dat ze daar best wel trots op was.

Het idee dat de Europese krijgsmacht -zoals de minister nog zei in 2018- slechts zou bestaan uit een Europese afdeling in een gebouw is uiteindelijk uitgegroeid tot een Europees Hoofdkwartier. En u raad het al dit Hoofdkwartier is genoemd naar onze huidige minister. Het Bijleveld Europees Hoofdkwartier. Eindelijk draagt een militaire instituut de naam van een vrouw.

Het heeft lang geduurd en wat de heer Bosman helaas niet lukte om het nieuwe bevoorradingsschip van de Koninklijke Marine te laten vernoemen naar Francien De Zeeuw is ook uiteindelijk gelukt.

Het duurde even maar goed. De heer Bosman kreeg te smaak te pakken en heeft zich daarna tientallen jaren ingezet voor het zorgen dat Defensie meer oog heeft voor de vrouwelijke helden, hij liep wel helaas net de Opzij man van het jaar prijs mis.

Internationale samenwerking

Voorzitter,

Naast de NAVO, is Europese defensiesamenwerking ook succesvol gebleken. Eindelijk investeren we samen met de EU landen in materieel, in innovatie en in opleiding en training.

In plaats van allemaal afzonderlijk kleine budgetjes te besteden en dubbele kosten te maken, worden capaciteiten gezamenlijk ontwikkeld. De Europese krijgsmachten pakken ook het trainen en opleiden gezamenlijk aan en zijn uitstekend op elkaar afgestemd.

Militairen zien het als grote winst dat ze ook kunnen deelnemen aan Nederlandse militaire missies en tegelijkertijd ook onder commando van een Europese gezaghebber staan en Europese missies te kunnen draaien.

Macron en Merkel waren daarin de voorlopers, maar het was Rutte die toch met een handelsgeest ineens bij nader inzien een groot aanvoerder was geworden van de Europese samenwerking.

De Nederlandse Krijgsmacht, onder NAVO-vlag, evenals in gezamenlijkheid met Europese landen onder Europeesvlag, zorgen voor vrijheid en veiligheid.

De nieuwe vrouwelijke president van de Verenigde Staten in 2030 ( de tweede alweer) is ook verheugd over de Europese defensiesamenwerking, want er was onrust in 2018. Eigenlijk vinden de Amerikanen het toch wel fijn en logisch dat de Europese landen naast de NAVO, ook een stevige gezamenlijke samenwerking hebben. En niet perse afhankelijk zijn van de Amerikanen, ook al is dat ‘slechts’ 85 jaar na de oproep van Churchill tijdens de conferentie van Jalta: ‘After the Americans have gone home I must think seriously of the future.’

Duurzaamheid

Voorzitter,

Bijzonder is dat de initiatiefnota energie strategie van ondergetekende en de ambities die defensie zichzelf stelde ook daadwerkelijk hebben gezorgd dat het materieel verduurzaamd is.

We zijn zo goed als onafhankelijk van fossiele brandstoffen op missies.

Waardoor missies veiliger zijn geworden voor onze mensen.

En het is maar goed ook dat Nederland tijdig heeft gehandeld. Het materieelfonds bleek daarin een cruciale schakel.

Innovatie

Voorzitter,

Ook het streven om zoveel mogelijk te investeren in innovatie en R&D heeft de krijgsmacht vooruit geholpen.

Door echt te investeren in innovatief materieel en nieuwe technologieën, is niet alleen defensietoekomstbestendig gebleken. Ook het bedrijfsleven en de maatschappij hebben baat gehad.

• - 

  Dat komt voorzitter omdat ik vandaag nogmaals vraag naar inzichtelijkheid over de allocatie van de innovatie, R&D en technologie budgetten?

Toekomst op meta niveau

Voorzitter,

Ik kom terug naar de dag van vandaag. In 2030 hebben we een krijgsmacht die klaar is voor de toekomst.

Maar dan moeten de juiste maatregelen NU genomen worden.

Dat is ook onze verplichting aan de volgende generatie.

Alleen zo kunnen we hetzelfde niveau van veiligheid en welvaart handhaven. Het is onze plicht om na te denken over alle keuzes die we nu maken. Die hebben een enorme impact op de toekomst.

Dat de defensieorganisatie geen wendbaar schip is heb ik in de afgelopen 3 jaar ondervonden. Het neigt meer naar een soort zware mammoettanker, die af en toe vastloopt in: maar zo doen we dat altijd al.

Dit voorzitter, verbaasd mij elke dag weer. Temeer omdat ik nog steeds de hoop koester dat defensie altijd met de blik naar buiten kijkt. En nieuwe dreigingen ziet aankomen. Maar de allergrootste dreiging is misschien wel intern. De angst om ‘moedig voorwaarts’ veranderingen te omarmen.

Een cultuur veranderen doen we niet door alleen papier of alleen met de inzet van de bewindspersonen.

Ondanks alle meldpunten en het in het leven roepen van een Inspecteur Generaal Veiligheid, blijft mijn grootste zorg: in hoeverre de organisatie bereid is om in te zien dat het vertrouwen bij het personeel weg is. En dat zelfs de beste intenties om het goed te maken soms echt te weinig is.

Ik geloof in: nog méér laten zien dat de mensen het recht hebben op erkenning. Dat daden meer zeggen dan woorden.

De organisatie is verwaarloosd, en dat komt niet alleen door bezuinigingen.

Het rechtzetten is een zware klus en het is dan ook aan de bewindspersonen om het positieve beeld wat ik heb willen schetsen voor 2030 vandaag de dag in gang te zetten.

Vandaag serieus nemen wat de mensen frustreert, vandaag begrijpen dat procedures nog niet de organisatie beter maken en vandaag stappen zetten die verder reiken dan de dag van morgen.

Conclusie

Voorzitter,

Terug redeneren vanuit de toekomst helpt ons om de belangrijke keuzes waar we vandaag voor staan te begrijpen. D66 staat voor een krijgsmacht die uitgaat van de nieuwe werkelijkheid en de stappen die nu gezet moeten worden voor een krijgsmacht van de toekomst.

Dat betekent vandaag al inzetten:

• - 

  Op meer diversiteit en inclusiviteit, voor een open en veilige cultuur en werkomgeving binnen de organisatie; Daarom nog de vraag aan de staatsecretaris gaat zijn waarborgen dat de middelen beschikbaar zijn en blijven voor het uitvoeren van het plan Diversiteit en inclusiviteit? Daarom een motie in de tweede termijn.
• - 

  Op minder afhankelijkheid van vervuilende fossiele brandstoffen, en meer veilige missies;
• - 

  Op verdergaande Europese defensiesamenwerking

Om hier een bijdrage aan te kunnen leveren zullen we in de tweede termijn hierover een motie indienen over een Europees oefenterrein voor militairen in Europa via PESCO.

Voorzitter,

Ik rond af met het gegeven dat we vandaag de dag in 2018:

• - 

  Een plan van aanpak veiligheid hebben;
• - 

  Een defensienota hebben;
• - 

  Een defensie industrie strategienota hebben;
• - 

  Een innovatienota hebben;
• - 

  Een Behoud en Werving nota hebben;
• - 

  Helaas geen plan voor een Europese krijgsmacht hebben, maar wel veel stappen op het gebied van Europese defensiesamenwerking zetten;
• - 

  Stappen zetten om materieel duurzaam te verwerven;
• - 

  En er komt nog een vastgoed nota en een hernieuwde energiestrategie.

Vanuit mijn positie als Kamerlid heb ik geprobeerd om bij de totstandkoming mijn bijdrage te leveren aan al deze nota’s en beleid. En uiteraard zal ik dat blijven doen. Het is nu aan de bewindspersonen om al deze plannen goed uit te voeren en onderdeel te laten zijn van de realiteit.

Want voorzitter, de realiteit van de mensen die veilig hun werk moeten kunnen doen met het benodigd materieel is wat de toetssteen zal worden voor D66. Zodat we komen tot fiere organisatie, met vertrouwen, klaar voor morgen en zelfs 2030.