Weeklog: Kan een federaal Europa democratisch zijn? - Hoofdinhoud
De meest eurofiele Europarlementariërs, vaak van liberale of groene huize, hebben zich verenigd in de zogeheten Spinelli groep, genoemd naar de oprichter van de Europese federalistische beweging. Afgelopen week brachten ze een nieuw manifest uit, waarin ze voorstellen doen voor een soeverein en democratisch Europa. Maar kunnen de VS van Europa wel democratisch zijn?
Een democratie heeft een wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. In Nederland zijn de Tweede en Eerste Kamer de wetgevende macht, de regering de uitvoerende en de rechters uiteraard de rechterlijke macht. Voor de EU zou volgens de federalisten gaan gelden dat het Europees Parlement een soort Tweede Kamer zou worden, de Europese Raad een soort Eerste Kamer (maar dan wel met veel onderkamers, want de Raden van vakministers horen hier ook in thuis) en de Europese Commissie de regering. Op weg daar naartoe moet er - daar is ie weer - een Europese Grondwet komen en het hele bouwwerk moet stap voor stap in elkaar geknutseld worden.
De ideeën zijn niet nieuw, maar wel nieuw is dat de federalisten ieder land dat niet mee wil doen, gelijk willen buitensluiten. Wil je niet toegeven aan ongebreidelde marktwerking, zoals de Britten doen met het vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal, dan lig je eruit. Wil je niet meedoen met een gezamenlijk asielbeleid, dan ben je geen lid van de EU nieuwe stijl. Alleen een kleine groep van kernleden zal in de ogen van de federalisten mee willen gaan doen aan het nieuwe Europa, maar liever klein en federaal, dan groot en à la carte.
Na 9 jaar als Europarlementariër gewerkt te hebben, zie ik veel in Europese samenwerking, maar helemaal niets in dictaten vanuit een Europese bubble. Door de rol van de nationale regeringsleiders en hun ministers nog verder te verkleinen en die van Europese Eurocommissarissen (lees: ministers) te vergroten, wordt de kloof met de basis alleen maar groter. Als burger kun je je nu nog wenden tot je Kamerlid om de regering in Brussel op pad te sturen. Toegegeven, met iemand als Rutte, die in het EP niets minder dan een open sollicitatie deed naar een Europese toppositie en opeens echt van de EU is gaan houden, kom je dan ook niet ver, maar Rutte moet in ieder geval verantwoording afleggen aan mensen die je direct kunt benaderen.
De Commissie-Juncker heeft tijdens de vele affaires (denk aan Selmayr) laten zien dat ze, als het erop aankomt, maling heeft aan de mening van het EP. Het is nu al een behoorlijk arrogant apparaat. Maar maak ze minister, en de arrogantie zal alleen nog maar toenemen. En voordat het EP een Commissie naar huis stuurt, is er heel wat nodig. Tot nu toe is het maar één keer voorgekomen. Dan is het nog net iets makkelijker een nationale regering ten val te brengen.
Los van het feit dat een Europese regering en Europees Parlement ontzettend ver van de burgers afstaan, en zelfs weerzin oproepen, is er nog een fundamenteel bezwaar: in de bubble kent iedereen iedereen. Zakelijke en persoonlijke belangen zijn aan elkaar geknoopt. En geen gedragscode die daar echt wat aan kan veranderen. Juist doordat voor gewone mensen de hele bubble veel te ver weg is, hebben de multinationals er zich een vaste plaats weten te verwerven.
Kan een federaal Europa dan nooit democratisch zijn? Zeg nooit nooit, maar dan zal toch echt de bubble eerst moeten zijn doorgeprikt. Geen geheime onderonsjes meer, geen belangenverstrengeling. We werken daar hard aan, maar het gaat ontzettend langzaam. En zelfs dan ben je er nog niet: er zullen voldoende actiegroepen moeten zijn die zowel verankerd zijn nationaal als een vuist kunnen maken in Brussel. Dat kan alleen als de belangen van burgers in Griekenland, Polen, Estland en Nederland gelijk lopen. En dat doen ze niet: ja, van het establishment dat één grote markt als heilig doel ziet. Maar werknemers en zelfstandigen uit de verschillende lidstaten worden nog steeds tegen elkaar uitgespeeld. Pas als er een oprechte en sterke Europese linkse beweging van onderop is, is een Europees ‘demos’ iets dichterbij. Tot die tijd is een federaal Europa alleen goed voor de 10% en heeft de 90% het nakijken.