Een toekomstig multilateraal investeringsgerecht - Hoofdinhoud

De Europese Commissie en de Canadese regering werken samen aan de oprichting van een multilateraal investeringsgerecht.

Het is de bedoeling om een permanente instelling op te richten die uitspraak doet over investeringsgeschillen, en aldus af te stappen van het ad-hocstelsel van beslechting van geschillen tussen investeerders en staten (ISDS). Dat multilateraal investeringsgerecht zou uitspraak doen over geschillen op grond van zowel toekomstige als bestaande investeringsbeschermingsovereenkomsten. Voor de EU zou het in de plaats komen van de stelsels van bilaterale investeringsgerechten waarin recente handels- en investeringsbeschermingsovereenkomsten van de EU voorzien.

Achtergrond

Op EU-niveau is het idee van een multilaterale regeling voor de beslechting van investeringsgeschillen door een aantal belanghebbenden in de openbare raadpleging van 2014 al genoemd als een meer doeltreffende hervorming van het ISDS-systeem dan bilaterale hervormingen. In haar conceptnota van 5 mei 2015, "Investment in TTIP and beyond - the Path for Reform”, stelde de Commissie ook dat, parallel aan het hervormingsproces in bilaterale onderhandelingen van de EU, zou moeten worden gestart met besprekingen over de instelling van een multilateraal systeem voor de beslechting van internationale investeringsgeschillen. Ook het Europees Parlement heeft ruime steun betuigd aan het voorstel om werk te maken van een multilaterale oplossing. In dezelfde geest heeft de Commissie zich in haar mededeling Handel voor iedereen uit 2015 tot doel gesteld om samen met partners te streven naar een consensus over een volwaardig permanent multilateraal investeringsgerecht, teneinde tot een samenhangend, uniform en doeltreffend beleid inzake de beslechting van investeringsgeschillen te komen.

Het voorstel voor een multilaterale oplossing ondervond ook steeds meer belangstelling van vele derde landen. Zowel in de ondertekende handelsovereenkomst tussen de EU en Canada (CETA) als in de handelsovereenkomst tussen de EU en Vietnam wordt verwezen naar de oprichting van een permanent multilateraal investeringsgerecht. De EU neemt een dergelijke vermelding op in al haar lopende onderhandelingen inzake investeringen.

In het kader van de besprekingen over de sluiting van de CETA hebben de regeringen van de lidstaten in het kader van de Raad een verklaring over het multilateraal investeringsgerecht aangenomen:

"Daarnaast steunt de Raad de Europese Commissie in haar voornemen om werk te maken van de oprichting van een multilateraal investeringsgerecht dat, zodra het is ingesteld, en overeenkomstig de in de CETA voorziene procedure, het door de CETA ingestelde bilaterale systeem zal vervangen."

In het gezamenlijk uitleggingsinstrument van de EU en Canada heet het ook:

"Daarom betekent de CETA een belangrijke, radicale wijziging van de investeringsvoorschriften en de geschillenbeslechting. Met deze overeenkomst wordt de basis gelegd voor een multilaterale inspanning om deze nieuwe aanpak van beslechting van investeringsgeschillen verder te ontwikkelen tot een multilateraal investeringsgerecht. De EU en Canada zullen voortvarend werken aan de oprichting van een multilateraal investeringshof. Het moet worden opgericht zodra een minimale kritische massa van deelnemers is bereikt, moet onmiddellijk in de plaats treden van de bilaterale systemen, zoals dat in de CETA, en moet volledig openstaan voor toetreding door elk land dat de aan het hof ten grondslag liggende beginselen onderschrijft."

De Commissie verricht ook een effectbeoordeling van dit initiatief (zie hier en hier). Binnenkort wordt begonnen met een 12 weken durende openbare raadpleging, en in februari 2017 wordt een bijeenkomst van belanghebbenden gehouden.

Vragen en antwoorden

Weet de Commissie al hoe een permanent multilateraal investeringsgerecht eruit zou zien?

De eerste verkennende besprekingen op regeringsniveau in Genève zijn juist bedoeld om deze kwestie te behandelen, en het is dan ook te vroeg om daarover iets concreets te zeggen.

Het multilateraal investeringsgerecht zou het model van de meeste nationale en internationale rechterlijke instanties kunnen volgen, die meestal bestaan uit twee instanties — een instantie in eerste aanleg en een beroepsinstantie. De instantie in eerste aanleg zou uitspraak kunnen doen over vorderingen op grond van investeringsbeschermingsovereenkomsten die de betrokken landen onder de rechtsmacht van het multilaterale gerecht hebben gebracht. De beroepsinstantie zou beroepen tegen uitspraken van de instantie in eerste aanleg kunnen behandelen. Net zoals bestaande gerechten zou het multilateraal investeringsgerecht vast personeel en een secretariaat kunnen hebben, die zijn dagelijkse werkzaamheden ondersteunen.

Is dat niet hetzelfde model (eerste aanleg/beroepsinstantie) als het model dat de EU en Canada voorstellen in de CETA?

Het stelsel van investeringsgerechten in de CETA is gebaseerd op fundamentele beginselen die ook gelden voor de meeste nationale en internationale rechterlijke instanties, zoals het permanente karakter, de mogelijkheid van beroep en de lukrake toewijzing van rechtszaken. Die fundamentele beginselen zullen ook aan bod komen in de besprekingen over een multilateraal gerecht.

Onderhandelingen in een multilaterale context doen echter specifieke vragen rijzen, zoals de omvang van de rechtsmacht van het gerecht, de samenstelling ervan, de benoeming van de leden, het geografisch evenwicht, het permanente karakter, de tenuitvoerlegging van beslissingen, de kostentoerekening en de plaats van de zetel, die niet noodzakelijkerwijs dezelfde zijn als in een bilaterale context en niet noodzakelijkerwijs op dezelfde wijze kunnen worden behandeld. De besprekingen zullen juist over deze kwesties gaan.

Hoe zouden de belanghebbenden worden betrokken bij het onderhandelingsproces?

Dit is een inclusief proces waaraan alle geïnteresseerde landen kunnen deelnemen. Op EU-niveau wil de Europese Commissie het proces rond het initiatief zeer open en transparant houden en regelmatig vergaderingen met de belanghebbenden beleggen om de vooruitgang te bespreken die aangaande het initiatief samen met andere landen is geboekt. De Commissie zet ook een speciale website op waarop alle relevante informatie over het initiatief openbaar zal worden gemaakt.

Verder verricht de Commissie een volledige effectbeoordeling van het initiatief tot oprichting van een multilateraal investeringsgerecht. Binnenkort wordt begonnen met de 12 weken durende openbare raadpleging op basis van een vragenlijst, en in februari 2017 wordt over het initiatief een bijeenkomst van belanghebbenden gehouden. Het definitieve effectbeoordelingsverslag zal vermoedelijk tegen de zomer van 2017 worden gepubliceerd.

Wat gebeurt er met het stelsel van investeringsgerechten in handels- en investeringsbeschermingsovereenkomsten van de EU?

Zodra het operationeel is, zou het multilateraal investeringsgerecht in de plaats komen van de bilaterale stelsels van investeringsgerechten die zijn opgenomen in overeenkomsten van de EU en van andere mechanismen voor geschillenbeslechting in door EU-lidstaten gesloten investeringsbeschermingsovereenkomsten of in investeringsbeschermingsovereenkomsten tussen derde landen.

De recente overeenkomsten van de EU met Vietnam en Canada bevatten allebei bepalingen die voorzien in de overgang van het huidige stelsel van investeringsgerechten naar een permanent multilateraal investeringsgerecht, en waarin die landen zich verbinden om met de EU samen te werken om een toekomstig multilateraal investeringsgerecht op te richten. De EU neemt een dergelijke vermelding op in al haar onderhandelingen inzake investeringen.

Zou een dergelijk permanent multilateraal investeringsgerecht deel uitmaken van een bestaande internationale organisatie?

Het multilateraal gerecht moet een rechtspersoon naar internationaal recht zijn, maar het is nog te vroeg om te zeggen of het een nieuwe op zichzelf staande instelling zou zijn, dan wel of het zou worden ingebed in een bestaande internationale organisatie. Deze vraag wordt open gehouden, maar daarbij zal rekening moeten worden gehouden met de opvattingen van de leden van de mogelijke internationale organisaties, hun huidige en verwachte werklast en de taak en andere activiteiten van die bestaande organisaties.

Wat is het waarschijnlijke tijdschema voor een permanent internationaal investeringsgerecht?

Dit vereist het bereiken van een consensus met andere gelijkgestemde landen. Dat kan niet in één dag tot stand worden gebracht. Wij zullen samenwerken met onze partners om te bepalen wat de beste manier is om vooruitgang te boeken.

En de werkingskosten van een permanent multilateraal investeringsgerecht?

Eén mogelijkheid zou zijn dat het multilateraal gerecht wordt gefinancierd door permanente bijdragen van leden. Dat is hoe de meeste internationale organisaties, zoals de Wereldhandelsorganisatie (WTO), worden gefinancierd.

De geraamde kosten zijn vergelijkbaar met die van andere internationale rechterlijke instanties, zoals het Internationaal Hof voor het recht van de zee (ongeveer 10 miljoen USD per jaar) of de WTO-Beroepsinstantie (ongeveer 7 miljoen USD per jaar).

De kosten per lidstaat zouden uiteraard afhangen van het totale aantal leden. In de loop der tijd zullen de kosten van het multilateraal gerecht waarschijnlijk ook afnemen naarmate het aantal leden toeneemt en de instelling efficiënter wordt.

Heeft de EU voor de oprichting van een multilateraal investeringsgerecht onderhandelingsrichtsnoeren nodig? Wat is de stand van zaken?

Ja, aangezien onderhandelingen over en de ondertekening en sluiting van een internationale overeenkomst noodzakelijk zijn. Overeenkomstig artikel 218 van het Verdrag zou de Commissie handelen op basis van een besluit van de Raad waarbij zij wordt gemachtigd om namens de EU over een dergelijke overeenkomst te onderhandelen, en van onderhandelingsrichtsnoeren.

Aangezien de aanbeveling tot machtiging zou worden beschouwd als een belangrijk EU-beleidsinitiatief, is op het niveau van de Commissie een effectbeoordeling vereist; deze loopt tot medio 2017.

Meer informatie

Persbericht over het toekomstig multilateraal investeringsgerecht

Aanvankelijke effectbeoordeling van de oprichting van een multilateraal investeringsgerecht

Raadplegingsstrategie voor de effectbeoordeling

Meer informatie over het investeringsbeleid van de EU

MEMO/16/4350