Leren van Labour - lessen voor de sociaaldemocratie in Europa - Hoofdinhoud
Leren van Labour
Een verbitterde vrouw siste hoorbaar op de rij achter mij dat Tony Blair de verkiezingen danwel had gewonnen, maar ‘we zullen weldra de partij van hem terugpakken’. Het was het Labourcongres in Blackpool midden jaren negentig. Ik was er samen met toenmalige PvdA voorzitter Vreeman. Tony Blair was de zegevierende ‘New Labour’ premier. De oude garde van Labour, de ‘looney left’, lag aan diggelen. Twintig jaar later voerde Labour alsnog het gevecht om het verleden. Corbyn won.
De held van het oude Labour, Jeremy Corbyn, corrigeert Blair terecht op een aantal ontsporingen. Een correctie die sociaaldemocraten door heel Europa ter harte zouden moeten nemen. Zo vergat Blair na zijn hervormingen controle te blijven uitoefenen op de publieke sector. Hij deed onvoldoende om de Londense city, het kloppende financiële hart van de wereld, aan banden te leggen. De falende markt en uitverkoop van de publieke sector gingen ten koste van gewone burgers. Overheidsturing om burgers te beschermen is meer dan ooit van belang. Burgers verdienen en hebben een ‘vijfsterren overheid’ hard nodig.
Sociaaldemocraten als Blair geloofden in de maakbaarheid van samenlevingen door militaire interventies. De invasie in Irak en zijn bondgenootschap met Bush jr. werd zijn ondergang. Terecht stelt Corbyn dat we moeten afzien van militaire interventies met gewapende troepenmachten. Vanuit de lucht kan onrecht tijdelijk een halt worden toegeroepen, maar het is de lokale bevolking en het zijn de lokale strijdmachten die bewegingen als ISIS of de Taliban moeten verdrijven.
De sociaaldemocratie heeft het Europa van de vrije markt mogelijk gemaakt. Het vrije verkeer van personen als basisidee voor een open Europa is belangrijker voor velen dan de moderne slavernij die de Europese arbeidsmigratie heeft aangericht onder chauffeurs van internationale transportondernemingen. Zonder herziening van het Europese verdrag zal de sociaaldemocratie verder vastlopen in de Brusselse bureaucratie waar globalisering, vrije markt en grootschaligheid de norm zijn. Ook daar steun voor Corbyn. Niet voor niks eindigde de pro-Europa kandidaat Liz Kendall als laatste met een schamele 4,5% van de uitgebrachte stemmen.
Tegelijkertijd kleven er een aantal grote bezwaren aan de richting van Corbyn. Zijn vriendschap met Hamas en Hezbollah zijn meer dan verdacht. Het zijn tekenen van sluimerend en opkomend anti-semitisme binnen links. We hebben daarvan in eigen land de eerste voortekenen gezien in de discussie rond de stedenband tussen Tel Aviv en Amsterdam. De sociaaldemocratie moet een dam opwerpen tegen de import van het Midden-Oosten conflict binnen haar gelederen. Corbyn’s warme woorden voor Poetin zijn evenzeer dubieus.
Corbyn miskent de waarde van de hervormingen van New Labour. Voortdurend dreigen gevestigde belangen de belangen van nieuwe generaties of de noodzaak van technologische innovatie tegen te gaan. Zonder oog voor die ontwikkelingen omarmt Labour het verkeerde conservatisme. Technologische innovatie maakt ons leven beter, het draagt bij aan economische groei en is de bondgenoot van de sociaaldemocratie. Staatsbedrijven zijn niet per definitie beter voor de mensheid, de computer is beter dan de typemachine. Corbyn staart zich blind op de middelen, kiezers en burgers vinden doelen en resultaten belangrijker.
De sociaaldemocratie zal daarnaast nieuwe allianties moeten opzoeken in plaats van het terugvallen op het ‘Old labour’ van Corbyn. Zonder medewerking van het midden- en kleinbedrijf zullen we geen moderne arbeidsmarkt met meer zekerheid voor werknemers kunnen vormgeven. ‘Flexibiliteit en zekerheid’ in de arbeidsmarkt moet MKB ‘proof’ zijn. De sociale zekerheid, de uitkeringen voorop, moeten ten allen tijde activerend zijn, verstikkende betutteling van uitkeringsgerechtigden moet worden bestreden. Participatie boven afhankelijkheid. Een UWV dat zich verstopt achter de louter elektronische begeleiding van werkzoekenden is haar taak niet waardig.
Het bedrijfsleven schaft zich af als het denkt te kunnen overleven met het mantra ‘cheap workers, rich consumers’. Fatsoenlijke lonen zijn de basis voor binnenlandse consumptie. Loonstijging is tevens de basis voor alle premiebetalingen en belastinginkomsten en daarmee cruciaal voor de betaalbaarheid van de voorzieningen van de welvaartsstaat. Doen we dat niet, dan vergroten we de winsten van bedrijven, vergroten ons handelsoverschot, maar ondermijnen we de binnenlandse consumptie en draaien we door in een bureaucratische herverdeling van vreselijk ingewikkelde en inefficiënte toeslagsystemen. Volop kansen voor een sociale en progressieve agenda.
De sociaaldemocratie zal er tegelijkertijd niet aan kunnen ontkomen om haar verworvenheden, veel beter dan tot nu toe het geval is, te beschermen. Een welvaartsstaat met al haar verzorgingsarrangementen is per definitie een gesloten systeem. Het is een sociaal contract van burgers, belasting- en premiebetalers, samengebracht in wetten. De overheid is verantwoordelijk voor handhaving en zonodig het opleggen van sancties. Wie onder deze uitspraken probeert uit te komen mag niet op coulance rekenen, ook internationaal niet. Dat geldt in de eerste plaats voor wanbetalers in eigen land. Ziektenkostenpremies worden niet betaald, belastingen ontweken, we tillen de verzekering met een schimmige declaratie. Onlangs luidden verzekeringsartsen de noodklok omdat 125.000 mensen naar hun inschatting ten onrechte arbeidsongeschikt zijn. Herkeuringen moeten dus periodiek worden gedaan, in plaats van het veelgehoorde pleidooi om van herkeuringen af te zien.
Corbyn en velen met hem zijn de weg kwijt als hij de uitholling van de onderlinge solidariteit toestaat door de schulden van Griekenland over te nemen en tegelijkertijd toestaat rijke Grieken hun vermogen op buitenlandse rekeningen te laten stallen. Links holt het Europese ideaal uit als ze de asielzoekersquota van onwillige Oost-Europese landen voor haar rekening wil gaan nemen. Het beloont extreem rechts in Oost Europa en het voedt extreem rechts in West Europa. Europese landen als Slowakije of Hongarije die geen asielzoekers willen opnemen moeten daarom uitgesloten worden van tal van voordelen binnen de Europese Unie. We kunnen niet met een nog altijd zeer moeizame integratie de poorten openzetten, anders dan voor erkende vluchtelingen. We kunnen geen arbeidsmigratie stimuleren als we te maken hebben met een hardnekkige langdurige werkloosheid.
De versterking van de moderne welvaartstaat en de bescherming van de meerderheid die ervan afhankelijk is moet centraal komen te staan in de toekomst van de sociaaldemocratie. De sociaaldemocratie zal progressief en conservatief moeten durven te zijn. Zonder die bereidheid zal Labour in Engeland en daarbuiten blijven vechten om het verleden, met veel toeschouwers, maar met steeds minder aanhangers.
Jacques Monasch is lid van de Tweede Kamer voor de PvdA.