Dromen met een kleine d - Hoofdinhoud
Dromen, met een kleine letter d
‘Europa’ wringt. Meer Europese samenwerking is nodig, terwijl daar steeds meer weerstand tegen is. We komen uit dat dilemma als we drie zaken los trekken; het Europese ideaal, het nut van samenwerking en het Brusselse beleid.
Op de website van Bureau de Helling zijn meningen verzameld over het essay ‘Macht pakken met Europa’. De heren Pels, Van Dijk, Flohr, Aalberts, Eickhout, Van Ojik, Engelen en Metten hebben gereageerd op het essay, en op elkaar. Het essay werd door ons als GroenLinks Europa delegatie aan Bram van Ojik aangeboden en legt een blauwdruk neer van wat volgens GroenLinks de rol van de Europese Unie in deze tijden van crisis is, en wat die rol zou moeten zijn.
Met de meeste reactie ben ik het eens. Bram van Ojik raakt me in mijn hart als hij iedereen vraagt om tien seconden stil te staan bij wat het doet met een land als de helft van de jongeren er gedwongen werkloos thuis zitten, zoals in Griekenland en Spanje. Met Miko Flohrs pleidooi, om de strijd voor een beter Europa aan te gaan omdat een eerlijke en duurzame wereld niet minder belangrijk wordt omdat de weg erheen complex blijkt te zijn, ben ik het roerend eens. Zo ook met het pleidooi van Jos van Dijk om Nederland en Europa niet tegenover elkaar te zetten, maar Nederland te zien als onderdeel van Europa. Met de oproep van Dick Pels tot Europese leiders die zich niet door angst voor eurosceptische kiezers laten leiden. En met Alman Metten die de economische dwangbuis van de drie procent wil veranderen in positieve verplichtingen van lidstaten.
Inconvenient truth
In zijn eentje tegenover allen lijkt hier Ewald Engelen te staan. Maar ook hij maakt een paar rake punten. Het is niet leuk om te horen dat een verregaande verdragswijziging geen steun van een meerderheid van de kiezers krijgt, en dat democratie op een hoger niveau dan de natiestaat gebrekkig werkt omdat er geen groepsgevoel aan ten grondslag ligt. Maar daarom is het niet minder waar. Jammer dat Engelens reactie, en de reacties daar weer op, bol staan van de negatieve adjectieven.
Wat de opinies gemeen hebben is dat ze met een groot verhaal komen van hoe de wereld volgens hen in elkaar steekt. En zou moeten steken. En dat ze die verhalen recht tegenover dat van Engelen en tegenover dat andere partijen zetten, alsof deze visies elkaar volledig uit zouden sluiten. Het is de vraag of we daar verder mee komen. Voor mij is het nut van een debat over ‘Macht pakken met Europa’ dat we kunnen leren van argumenten en denkwijzen van anderen. Ook van Engelen en met hem vele andere eurosceptici in Nederland. Als we ergens willen komen met onze visie op Europa zullen we een brug moeten slaan, een brug naar de belevingswereld van andersdenkenden.
Democratisch dilemma
Als je de bijdragen niet tegenover elkaar zet maar samen beschouwt, leggen ze gezamenlijk de vinger precies op de zere plek. Enerzijds is meer Europese samenwerking nodig om het internationale bedrijfsleven en het financiële systeem in toom te houden, sociale waarden te beschermen en de concurrentie aan te kunnen met de rest van de wereld. Anderzijds identificeren mensen zich weinig met Europa, werkt daardoor de Europese democratie gebrekkig en is solidariteit tussen landen een hele opgave.
Dat is waar iedere politieke partij op dit moment mee worstelt. Een meer eurosceptische partij als de VVD probeert daarbij te maskeren dat meerEuropese samenwerking nodig is. De poging van Premier Rutte om een lijst te maken van competenties die terug moeten naar nationaal niveau is daarvan een goed voorbeeld. Maandenlang zochten ambtenaren op alle ministeries wanhopig naar beleidsterreinen die zich daarvoor zouden kunnen lenen. De uitkomst was een schamel lijstje met voordehand liggende dingen als het uitdelen van fruit en melk op scholen. De meeste competenties die de EU heeft kunnen niet terug naar nationaal niveau, hoe graag de VVD dat ook zou willen.
Aan de andere kant probeert een pro-Europese partij als GroenLinks er zo minmogelijk aan te denken dat veel mensen die noodzaak tot Europese samenwerking niet voelen. Ons essay ‘Macht pakken met Europa’ is een goed verhaal waar op inhoud geen speld tussen te krijgen is. Als mensen het onbevangen zouden lezen, zouden de meesten het er in grote lijnen ongetwijfeld mee eens zijn. Maar de meeste mensen gaan het niet lezen, en wie het wel leest doet dat doorgaans niet onbevangen. Euroscepticisme is ook een kwestie van gevoel, dat moeilijk bestreden kan worden met verstand. Ook als we een nóg betere blauwdruk schrijven van hoe het wel moet worden eurosceptici geen eurofielen, hoe graag GroenLinks dat ook zou willen.
Zowel de noodzaak tot meer Europese samenwerking als de weerstand van mensen daartegen zijn realiteit. Een dilemma waar Ewald Engelen noch de anderen een oplossing voor bieden. Ik denk dat er een uitweg uit dit dilemma is als we drie zaken van elkaar los trekken; het Europese ideaal, het nut van Europese samenwerking en het politieke beleid dat gevoerd wordt in Brussel.
Grote idealen zijn uit
De meeste mensen voelen zich op dit moment niet aangesproken door het ideaal Europa. Door welk groot ideaal of utopisch vergezicht dan ook eigenlijk. Dromen met een hoofdletter D is uit. Voor idealen is vertrouwen in de toekomst nodig en dat vertrouwen heeft een flinke deuk opgelopen in het afgelopen decennium. In de jaren negentig leek de economie te draaien als een zonnetje, voelden we ons veilig na het eind van de Koude Oorlog en hadden we vertrouwen in de maakbaarheid van de wereld. Daar kwam na de eeuwwisseling abrupt een einde aan. De aanslagen in New York, Londen en Madrid, de oorlogen in Afghanistan en Irak die geen eind lijken te kennen, de bankencrisis die als donderslag bij heldere hemel kwam, de economische crisis, oplopende werkloosheid, stijgende armoede. En het succes van plots opkomend populisme dat daar het gevolg van was.
De wereld bleek niet maakbaar. Ook toen de VS en Europa alle militaire macht uit de kast trokken konden we geen stabiele democratische rechtsorde forceren in Afghanistan of Irak. We bleken niet veilig. Terrorisme kon overal de kop opsteken, ook in onze geordende West-Europese steden waar we ons onaantastbaar waanden voor oorlogsgeweld. En we leefden zonder het ons te beseffen op een financiële bubbel, die genadeloos uiteenspatte toen de eerste banken begonnen te vallen. Financiële risico’s genomen door een handvol mannen in nette pakken aan de andere kant van de oceaan konden zomaar onze munt doen wankelen. Het is niet gek dat mensen niet meer warm lopen voor vergezichten, inclusief dat van een Verenigd Europa. Misschien moeten we dat ook niet van hen vragen. Misschien ligt de waarde van Europa in dit tijdsgewricht in een optelsom van de nuttige taken op specifieke beleidsterreinen die de Europese Unie uitvoert, niet in een blauwdruk voor een glorieuze gezamenlijke Europese toekomst.
Het nut van Europese samenwerking
Al loopt men niet meer warm voor grote idealen, het overgrote deel van het electoraat en de politieke partijen is op allerlei specifieke beleidsterreinen voor Europese samenwerking. Gezamenlijk bankentoezicht, buitenlands beleid, milieubeleid, aanpak van de crisis. Dat een Europese bankenunie inhoudt dat de EU verder integreert is voor de meeste mensen geen probleem. Het financiële systeem is op nationaal niveau niet meer in de hand te houden, heeft de crisis ons geleerd.
Om een brug te slaan tussen Europese politiek en de belevingswereld van mensen moeten we minder praten over Europese vergezichten en meer over de inhoud, ongeacht politiek niveau. Iemand met een handicap heeft goede thuiszorg nodig, ongeacht of de organisatie daarvan een gemeentelijke of nationale taak is. Iemand die langdurig zonder werk zit heeft een goede begeleiding voor re-integratie op de arbeidsmarkt nodig, ongeacht of dat geboden wordt door een nationaal re-integratiebureau of door een Europees fonds. Iedereen heeft schone lucht en schoon water nodig, ongeacht of we daar maatregelen voor nemen op lokaal, nationaal of Europees niveau. GroenLinks heeft een diepe passie voor het ondersteunen van mensen die kwetsbaar zijn, voor het kansen bieden aan mensen die kansen nodig hebben, voor het zorg dragen voor milieu en natuur. Die passie kan de brug zijn.
Passie aanboren
Terwijl Dromen met een hoofdletter D uit is, is dromen met een kleine letter d in. Het vrijwilligerswerk bloeit als nooit tevoren, onderlinge zorg is in opmars, mensen denken op internetfora en burgeravonden actief mee over hun buurt en samenleving. Op tv is het aantal human interest programma’s explosief toegenomen, in kranten beslaan de secties met binnenlands en lokaal nieuws steeds meer pagina’s. Mensen zien hier en nu problemen die ze hier en nu opgelost willen zien. En daar willen ze best een steentje aan bijdragen.
Natuurlijk heeft GroenLinks een blauwdruk voor de toekomst van Europa. Dat past bij ons. Veel GroenLinksers Dromen met een hoofdletter D. Maar misschien moeten we in het publieke domein minder hameren op de blauwdruk en meer vertellen wat onze onderliggende drijfveer, onze passie is. Minder vertellen over doordachte plannen voor een groene energievoorziening in heel Europa en meer vertellen over waarom klimaatverandering een ramp is en waarom we niet afhankelijk willen zijn van Rusland en Saoudi Arabië. Minder vertellen over een coherent model voor de arbeidsmarkt van de toekomst en meer vertellen over waarom we niet willen dat mensen aan de zijlijn blijven staan door discriminatie en uitsluiting. Een passie voor een betere wereld gepaard aan een visie op de samenleving hier en nu; dromen met een kleine letter d. Om die visie waar te maken is Europese samenwerking nodig. Als instrument, niet als doel op zich.
Brussels beleid is neo-liberaal beleid
Ten slotte het politieke beleid in de Unie. In kranten lees je vaak dat ‘Brussel’ iets gedaan of besloten heeft, alsof de Europese politiek een amorfe, apolitieke eenheid is. Een verkeerde voorstelling. Net als de andere politieke niveaus worden de Europese instellingen bevolkt door politici van divers pluimage. Van communistisch links tot extreem-rechts en alles daartussen. Die politici nemen besluiten over het beleid van de EU, vanuit hun visie op de wereld. Momenteel betekent dat meestal rechts en neoliberaal beleid, Christen-Democraten en Liberalen hebben de meerderheid in het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad.
Er is terecht veel kritiek op dit beleid, op deze rechtse manier van invullen van de taken van de EU. Engelen bekritiseert terecht de kille opdrachten van Eurocommissaris Olli Rehn aan de lidstaten. Iedereen met een groen hart dat links klopt veroordeelt terecht het harde beleid van premier Rutte en bondskanselier Merkel, dat de scheefgroei in Europa verergert. De oplossing daarvoor ligt in handen van Europeanen zelf: voor een ander politiek beleid moeten ze een andere keuze maken bij de volgende verkiezingen. Dat zullen ze eerder doen als we een brug kunnen slaan naar mensen die Europa niet als ideaal omarmen. Die brug slaan we met een visie die niet reikt tot in de verre toekomst, maar met een aansprekend verhaal dat erkenning en oplossingen biedt voor problemen in het hier en nu. Begrijpelijke dromen, met een kleine letter d.
Marije Cornelissen
Europarlementariër GroenLinks,
coauteur van het essay 'Macht pakken met Europa',
Macht pakken met Europa. Klik hier als je het hele essay wilt lezen