Bij de koningin werden geen kledingvoorschriften gesteld - Hoofdinhoud
Na vandaag wordt het stil. Morgenavond nog één debat van de lijsttrekkers over de uitslag van vanavond, en dan is de Sportzomer definitief voorbij. Want, het moet gezegd, alle lijsttrekkers hebben een sportieve prestatie van formaat geleverd. Deze campagne was een voortzetting van de Olympische Spelen met als inzet geen gouden medailles, maar zetels in het parlement. Dag in, dag uit mensen aanspreken en folders uitdelen, toespraken houden en bezoeken afleggen. Avond aan avond op tv vragen beantwoorden, debatteren. En dat wekenlang. Aan het begin van de campagne waren er nog een paar politici boos omdat Rutte en Roemer niet meededen, maar die kritiek verstomde al snel: het werd een uitputtingsslag voor de politici, én voor de kiezers.
Maar goed, dat ligt nu allemaal achter ons, nu begint de formatie. De dag na de verkiezingen kreeg ik altijd telefoon van het Kabinet van de Koningin. Mij werd dan meegedeeld wanneer ik op paleis Noordeinde verwacht werd om de koningin te vertellen hoe ik de uitslag van de verkiezingen interpreteerde en hoe ik het formatieproces voor me zag. Voorafgaand aan de fractievoorzitters consulteert de koningin de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer en de vicevoorzitter van de Raad van State. De fractievoorzitters gingen naar het paleis in volgorde van grootte: de grootste als eerste, de kleinste als laatste. Vaak is mij gevraagd: „Hoe ging dat nou?” Nee, er worden vooraf geen kledingvoorschriften gesteld, er wordt eigenlijk alleen maar gevraagd of je je gemotiveerde advies aan de koningin ook op papier wilt zetten en meebrengen. Bij aankomst word je ontvangen en naar boven geleid, waar je even rustig kunt wachten tot je aan de beurt bent. Is het zover, dan word je opgehaald, door een gang geleid en achter de deur die aan het eind openzwaait, wacht de koningin je op.
De verwelkoming was - in ieder geval in mijn geval - altijd allerhartelijkst. Onder het genot van koffie of thee en een koekje neemt de koningin een reeks vragen met je door. Daar is niemand anders bij, de koningin schenkt zelf in en maakt zelf aantekeningen. Zo’n gesprek duurt een half uur tot drie kwartier. Allemaal niets bijzonders eigenlijk. De adviezen van de fractievoorzitters werden altijd onmiddellijk openbaar gemaakt. De beslissing van de koningin met betrekking tot de procedure en de aanstelling van formateur(s) en informateur(s) was vrijwel altijd helder te herleiden tot de verkiezingsuitslag en de adviezen van de fractievoorzitters.
Bovenstaande zin is gesteld in de verleden tijd, want het zal deze keer helemaal anders gaan. Althans, dat is ons door een meerderheid van de Kamer beloofd. Reeds in 1971 nam de Kamer de motie-Kolfschoten aan. Deze motie sprak uit dat „de Kamer in een openbare beraadslaging moet onderzoeken of een meerderheidsoordeel kan worden uitgesproken omtrent een door het staatshoofd te benoemen kabinetsformateur”. In de veertig jaar die volgde, bleef het een dode letter. Toch heeft de Tweede Kamer recentelijk uitgesproken er nu echt werk van te willen maken. Over hoe dat concreet in zijn werk moet gaan, is nog niets bekend. Het zal me benieuwen.
Deze column verscheen op 12 september in NRC