Financiële verantwoording van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (VIII) - Financiële verantwoordingen over het jaar 2001 - Hoofdinhoud

Deze financiële verantwoording is onder nr. 16 toegevoegd aan dossier 28380 - Financiële verantwoordingen over het jaar 2001.

Officiële titel	Financiële verantwoordingen over het jaar 2001; Financiële verantwoording van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (VIII)
Document­datum	05-06-2002
Publicatie­datum	12-03-2009
Nummer	KST59610
Kenmerk	28380, nr. 16
Van	Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW)
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2001–2002

28 380

Financiële verantwoordingen over het jaar 2001

Nr. 16

FINANCIËLE VERANTWOORDING VAN HET MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAPPEN (VIII) OVER HET JAAR 2001

Deze financiële verantwoording bestaat uit:

– de rekening van verplichtingen, uitgaven en ontvangsten, zoals blijkt uit bijgevoegde staten, voorzien van een toelichting; – de op deze rekening aansluitende saldibalans per 31 december 2001

voorzien van een toelichting.

De financiële verantwoordingen van de baten-lastendiensten Centrale Financiën Instellingen (CFI) en de Rijksarchiefdienst (RAD) bestaan uit een rekening van baten en lasten en van kapitaaluitgaven en -ontvangsten, zoals blijkt uit bijgevoegde staten, voorzien van een toelichting en de balans op 31 december 2001 voorzien van een toelichting.

Den Haag, 5 juni 2002

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, L. M. L. H. A. Hermans

Staat behorende bij de financiële verantwoording over het jaar 2001

Rekening 2001

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (VIII)

Onderdeel uitgaven en verplichtingen (x EUR1000)

17

17.10 17.11 17.12 17.13 17.14 17.15

TOTAAL

Ministerie algemeen

Bestuursdepartement Inspecties Cultuurinstellingen Adviesraden Agentschappen Zelfstandige uitvoeringsorganisaties

109 891

109 891

144 171

144 171

34 280

34 280

18

18.01 18.02 18.03 18.05

19

19.03 19.05 19.06 19.09

20

20.01 20.03 20.04

21

21.01 21.03 21.04 21.05

22

22.01 22.02

22.03 22.04 22.05

22.06

23

23.01

23.04

Primair onderwijs

Personele uitgaven Materiële uitgaven Onderwijsverzorging Overige uitgaven

Voortgezet onderwijs

Onderwijsverzorging Overige uitgaven Personele en materiële uitgaven Onderwijshuisvesting Aalburg

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Personele en materiële uitgaven Overige uitgaven Huisvesting

Hoger beroepsonderwijs

Personele en materiële uitgaven Rechtspositionele uitkeringen Overige uitgaven Huisvesting

Wetenschappelijk onderwijs

Universiteiten

Instituten internationaal onderwijs en onderzoek

Overige instituten hoger onderwijs

Rechtspositionele uitkeringen

Garanties voor rente en aflossing investeringen academische ziekenhuizen

Overige uitgaven

Onderzoek en wetenschapsbeleid

Instellingen voor onderzoek en wetenschapsbeleid Coördinatie wetenschapsbeleid

0000

485 363

270 678

210 856

3 509

320

321 923

3 624

4 216 309 545

4 538

143 235

132 420

605

10 210

96 268

119 980

• - 

  54 068

22 134

8 222

203 389

185 367

4 195

1 030

103

0

(1)

(2)

(3)=(2)-(1)

Art.

26.03

Omschrijving

Oorspronkelijk vastgestelde begroting

Realisatie

Verschil realisatie en oorspronkelijk vastgestelde begroting

uitkeringen

CASO, vakbondsfaciliteiten en

00000

Mij bekend,

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen,

0

Staat behorende bij de financiële verantwoording over het jaar 2001

Rekening 2001

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (VIII)

Onderdeel ontvangsten (x EUR1000)

(1)

(2)

(3) =(2)-(1)

Art.

Omschrijving

Oorspronkelijk vastgestelde begroting

Realisatie

Ontvangsten

EUR1000

Verschil realisatie en oorspronkelijk vastgestelde begroting

Ontvangsten

EUR1000

Ontvangsten

EUR1000

TOTAAL

17                 Ministerie algemeen

17.01            Ontvangsten van algemene aard

18                 Primair onderwijs

18.01            Ontvangsten primair onderwijs

19                 Voortgezet onderwijs

19.01            Ontvangsten voortgezet onderwijs

20                 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

20.01            Ontvangsten beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

21                 Hoger beroepsonderwijs

21.01            Ontvangsten hoger beroepsonderwijs

22                 Wetenschappelijk onderwijs

22.01            Ontvangsten wetenschappelijk onderwijs

23                 Onderzoek en wetenschapsbeleid

23.01            Ontvangsten onderzoek en wetenschapsbeleid

24                 Huisvesting

24.01            Ontvangsten huisvesting

25                 Studiefinancieringsbeleid

25.01            Ontvangsten studiefinanciering

25.02            Ontvangsten lesgelden

26                 Overige programma-ontvangsten

26.01            Overige programma-ontvangsten

27                 Ontvangsten cultuur

27.01            Ontvangsten cultuurbeheer

27.02            Ontvangsten media

27.03            Overige ontvangsten

19 543

5 644

5 644

3 552

3 552

1 789

1  789

17 850

17 850

-2 240

• - 

  2 240

151

151

10 358

10 358

9

9

5 805

3 389

2 417

3 476

3 476

29 566

4 266 25 092

208

Mij bekend,

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen,

Staat behorende bij de financiële verantwoording over het jaar 2001

Rekening 2001

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (VIII)

Onderdeel baten-lastendiensten (x EUR1000)

(1)

(2)

(3)

Artikel          Omschrijving

Oorspronkelijk vastgestelde begroting

Realisatie

Agentschap Centrale Financiën Instellingen

Totale baten Totale lasten Saldo van baten en lasten

Totale kapitaalontvangsten Totale kapitaaluitgaven

Agentschap Rijksarchiefdienst (RAD)

Totale baten Totale lasten Saldo van baten en lasten

Totale kapitaalontvangsten Totale kapitaaluitgaven

40 008 40 008

0

4 538 7 490

31 700

31 697

3

2 269

3 467

Verschil realisatie en oorspronkelijk vastgestelde begroting

58 330

57 501

829

3 176 6 037

25 316

24 362

954

2 221

3 119

18 322

17 493

829

• - 

  1 362

• - 

  1 453

6 384

7 335 951

• - 

  48 - 348

Mij bekend,

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen,

1

2

TOELICHTING BIJ DE FINANCIËLE VERANTWOORDING 2001

2.

2.1 2.2 2.3

2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6 2.3.7 2.3.8

2.3.9

2.3.10

2.3.11

2.4

2.4.1

2.4.2

2.4.3

2.4.4

2.4.5

3.

3.1 3.2

3.3 3.4

3.5 3.6 3.7 3.8 3.9

3.10

Onderwijsdeelname

Aantal leerlingen en studenten in het schooljaar 2000/2001

Ontwikkeling van het aantal leerlingen en studenten 1990/2001

Schoolverlaters

Toelichting per beleidsterrein

Beleidsterrein 17 ministerie algemeen Beleidsterrein 18 primair onderwijs Beleidsterrein 19 voortgezet onderwijs Beleidsterrein 20 beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Beleidsterrein 21 hoger beroepsonderwijs Beleidsterrein 22 wetenschappelijk onderwijs

Beleidsterrein 23 onderzoek en wetenschapsbeleid

Beleidsterrein 24 huisvesting Beleidsterrein 25 studiefinancieringsbeleid Beleidsterrein 26 overige programmauitgaven Beleidsterrein 27 cultuur

Bijlagen:

Saldibalans

Financiële verantwoording baten-lastendienst CFI

Financiële verantwoording baten-lastendienst RAD Afkortingenlijst Trefwoordenlijst Begrippenlijst

Pagina

87

87

89 94

95

95

99

106

111 117

124

131 140 141

153 160

162

171

182 200 204 207

1.

1 INLEIDING

De begroting voor het jaar 2001 was nog niet opgesteld conform de uitgangspunten van vanbeleidsbegroting tot beleidsverantwoording, kortweg VBTB. Niettemin wordt het steeds meer gemeengoed om niet alleen stil te staan bij de middelen die ergens voor worden of zijn ingezet, maar juist ook aandacht te besteden aan de doelen die met die middelen worden beoogd of zijn bereikt. Om die reden wordt in de financiële verantwoording over 2001 aandacht besteed aan de resultaten van het beleid, naast de elementen die vanouds een rol behoren te spelen in de financiële verantwoording. De financiële verantwoording 2002 zal, net als de begroting voor dat jaar, conform de uitgangspunten van VBTB worden opgesteld.

Deze financiële verantwoording is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 wordt op hoofdlijnen teruggeblikt op het begrotingsjaar 2001. In dat hoofdstuk wordt eerst een aantal financiële kerngegevens gepresenteerd. Daarna wordt op hoofdlijnen ingegaan op resultaten die het afgelopen jaar zijn geboekt. Het betreft onder meer de beleidsprioriteiten van het departement en informatie over de zogenaamde Van Zijl-onderwerpen. Hoofdstuk 3 behandelt de bedrijfsvoering. Hierin is onder meer aandacht voor de opmerkingen van de Algemene Rekenkamer bij de vorige financiële verantwoording, misbruik en oneigenlijk gebruik, VBTB en andere projectmatige ontwikkelingen.

De aantallen leerlingen en studenten vormen een belangrijke factor in de onderwijsbegroting. In hoofdstuk 4 wordt onder meer ingegaan op de onderwijsdeelname in 2001.

In hoofdstuk 5 is per beleidsterrein ingegaan op de financiële verschillen tussen de geautoriseerde begroting en de uiteindelijke realisaties.

• 2. 

  TERUGBLIK OP HOOFDLIJNEN

2.1 Inleiding

In dit hoofdstuk wordt op hoofdlijnen teruggeblikt op het begrotingsjaar 2001. Allereerst (2.2) wordt een aantal financiële kerngegevens gepresenteerd. Daarna (2.3) wordt ingegaan op resultaten die het afgelopen jaar zijn geboekt. Daarbij wordt vanzelfsprekend aandacht besteed aan de prioriteiten die in de ontwerpbegroting 2001 en daarna (nota van wijziging, amendementen, suppletore wetten) zijn weergegeven en de resultaten die op die terreinen zijn geboekt. Voorts (2.4) wordt ingegaan op de beleidsprioriteiten waarover de Tweede Kamer zelf om extra informatie heeft gevraagd. Het betreft de zogenaamde Van Zijl-onderwerpen. Het Van Zijl-onderwerp «onderwijspersoneelsbeleid» is geïntegreerd in onderdeel 2.3.8 arbeidsvoorwaardenbeleid.

2.2 Financiële kerngegevens

In tabel 2.1 is het verschil weergegeven tussen de oorspronkelijk vastgestelde begroting en de uiteindelijke realisatie.

Uit de bovenstaande tabel blijkt dat het saldo van de werkelijke uitgaven en ontvangsten ten opzichte van de begroting 2001 € 1 931,1 miljoen hoger is uitgekomen. Dit verschil is uit te splitsen in generale en technische mutaties. Generale mutaties zijn gelden die vanuit de algemene middelen aan de begroting van OCenW zijn toegevoegd. Hieraan ligt een beleidsmatig doel ten grondslag. Technische bijstellingen zijn onder meer uitdelingen uit de aanvullende posten van de miljoenennota voor bijvoorbeeld loon- en prijsbijstellingen. Naast generale bijstellingen en technische mutaties zijn ook de eindejaarsmarges 2000 en 2001 verklaringen voor het verschil tussen begroting en realisatie. In tabel 2.2 zijn de verschillende elementen op een rijtje gezet.

Tabel 2.2: Uitsplitsing verschil begroting en realisatie (bedragen x € 1 miljoen)

Generale bijstellingen Eindejaarsmarge 2000 Eindejaarsmarge 2001 Technische mutaties

665,7

161,0

104,3

1 000,1

Totaal

1 931,1

De generale bijstellingen vloeien voort uit nadere kabinetsbesluitvorming over de begroting 2001, amendementen en autonome mutaties. De effecten van de nadere kabinetsbesluitvorming en amendementen maken onderdeel uit van onderstaande tabel 2.3. Deze worden in paragraaf 3 van dit hoofdstuk belicht. Autonome mutaties komen aan de orde in hoofdstuk 5.

De eindejaarsmarge 2000 is conform de afspraken over de budgetdiscipline bij Voorjaarsnota aan de begroting 2001 toegevoegd. De eindejaarsmarge 2001 is negatief uitgevallen. De belangrijkste factoren hierbij zijn de nog in te vullen taakstelling van € 54,0 miljoen bij Voorjaarsnota en het tekort van € 50,3 miljoen in 2001. De post technische mutaties is nader uit te splitsen in loonbijstelling (€ 696,5 miljoen), prijsbijstelling (€ 233,9 miljoen), asielzoekers (€ 7,0 miljoen) en overboekingen van/naar andere departementen (€ 62,7 miljoen).

In par. 2.3 zal per beleidsterrein aandacht worden besteed aan deze intensiveringen, waarbij steeds kort het op het betreffende beleidsterrein betrekking hebbende deel zal worden herhaald. Een specifieke toelichting op de mutaties per beleidsterrein is opgenomen in hoofdstuk 5.

2.3 Terugblik op het gevoerde beleid per beleidsterrein

2.3.1 Primair onderwijs

Ten behoeve van de toelichting zijn de onderwerpen in tabel 2.4 van een nummer voorzien. Op deze manier worden aan elkaar verwante intensiveringen geclusterd. In de toelichting is dezelfde volgorde aangehouden als in de algemene toelichting per beleidsterrein in de begroting 2001. Naast de intensiveringen is tevens een verantwoording gegeven van het beleid op het terrein van de brede school, bestuurlijke aspecten, groepsgrootte en kwaliteit, achterstandenbeleid en informatie- en communicatietechnologie.

Groepsgrootte en kwaliteit

De hoofddoelstelling van het project «Groepsgrootte en kwaliteit» is kwalitatief: verkleining van de groepen moet leiden tot onderwijs dat beter recht doet aan verschillen tussen leerlingen. Uit onderzoek van het Onderzoekscentrum Toegepaste Onderwijskunde (OCTO) en van de Onderwijsinspectie in het afgelopen jaar is gebleken dat de groepsverkleining een belangrijke stimulans heeft gegeven aan de kwaliteitsverbetering in het basisonderwijs. Zo weten leraren in kleinere klassen beter in te spelen op verschillen tussen leerlingen. Ook blijkt de inzet van «meer handen in de klas» samen te gaan met een verbetering van het didactisch handelen.

Gemiddelde groepsgrootte

Na een eerste stap in 1997 en een tweede in 2000 is onlangs (augustus 2001) de derde stap gezet in de verkleining van groepen in de onderbouw van het basisonderwijs. In augustus 2002 volgt de vierde en laatste stap. Scholen kunnen kiezen voor een feitelijke verkleining van groepen, maar ook voor de inzet van meer handen in de klas (bijvoorbeeld onderwijsassistenten, vakleraren, remedial teachers). Over de feitelijke grootte van de groepen in de onderbouw is bekend dat deze na drie stappen gemiddeld 21,9 bedraagt. Daarmee is de gemiddelde groepsgrootte ten opzichte van oktober 1994 gedaald met 1,8 leerling en is er ten opzichte van de meting in oktober 2000 sprake van een stabilisatie. Verder toont onderzoek naar de situatie in de praktijk aan, dat er relatief vaak gewerkt wordt met meer personeelsleden per groep.

Minder grote groepen

Een andere doelstelling in de groepsomvang is de reductie van het aantal grote groepen (groepen met meer dan 30 leerlingen). Vóór de eerste stap in de groepsverkleining bestond 30% van de groepen uit meer dan 30 leerlingen. In mei 2000 (na twee stappen) was dit 13% en na de derde stap in oktober 2001 4%. Aan het eind van het project is het de bedoeling dat in de onderbouw grote groepen met meer dan 30 leerlingen niet meer voorkomen.

Zorg in het onderwijs (A1)

Onderwijskansen

In 2001 is het onderwijskansenbeleid dat in 2000 van start is gegaan, verder uitgebreid. Hoofddoel van dit beleid is om de optimale ontplooiing van alle leerlingen dichterbij te brengen. De nota Aan de slag met onderwijskansen (juni 2000) bevat het actieprogramma van het onderwijskansenbeleid.

Schoolspecifieke aanpak.

In 2000 is met de 4 grootste gemeenten (G4) een convenant gesloten voor de aanpak van het onderwijskansenbeleid in deze gemeenten. Voor de uitvoering hiervan is in 2001 € 11,1 miljoen ter beschikking gesteld. In 2001 is met nog 32 andere gemeenten zo’n convenant afgesloten. Voor de uitvoeringskosten hiervan is € 6,8 miljoen schikbaar gesteld. De middelen zijn direct bestemd voor scholen voor primair onderwijs die extra steun nodig hebben. Een beperkt deel van de middelen is bestemd voor lokale coördinatie.

Met het oog op de uitbreiding van de onderwijskansenaanpak naar de kleinstedelijke en plattelandsgemeenten is in 2001 € 3,3 miljoen ter beschikking gesteld aan de regio’s Zeeland, Friesland, Groningen en Drenthe (regionale onderwijskansenaanpak). De ervaring die hiermee in deze vier regio’s wordt opgedaan, wordt in 2002 gebruikt voor de realisatie van een dekkende aanpak onderwijskansen in Nederland.

Met de uitvoering van de maatregelen voor alle scholen met veel achterstandsleerlingen is in 2001 € 8,9 miljoen gemoeid. Op het terrein van informatie- en communicatietechnologie is het bedrag per leerling voor basisscholen met 70% of meer gewichtenleerlingen met € 79,-verhoogd. Voor speciale scholen voor basisonderwijs, scholen voor (speciaal) voortgezet onderwijs en scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs met 50% of meer leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond is het bedrag per leerling met € 120,17 verhoogd. Voor het monitoren van het onderwijskansenbeleid wordt aangesloten bij de GOA-monitor. De gegevensverzameling start bij de onderwijskansen-scholen in de G4 en heeft betrekking op de volgende outputvariabelen:

• - 

  de Cito-scores van groep 8;

• - 

  de toetsresultaten in groep 2, 4 en 6;

• - 

  de slaagresultaten in het voortgezet onderwijs;

• - 

  de vertraging in schoolloopbanen;

• - 

  spijbelpercentages;

• - 

  uitval en verwijzing naar speciaal onderwijs.

De eerste rapportage over het schooljaar 2001-2002 is eind 2002 gereed en heeft betrekking op de G4. Daarna volgen de andere gemeenten.

Voor- en vroegschoolse educatie (vve)

Het beleid voor- en vroegschoolse educatie is gericht op kinderen van 2 tot en met 5 jaar met een aanzienlijke taalachterstand. In 2001 is een vervolg gegeven aan de implementatie van activiteiten die reeds in 2000 zijn aangevangen.

De extra structurele middelen voor vve (€ 45,4 miljoen) zijn in 2001 vermeerderd met € 18,2 miljoen en nog eens met € 9,1 miljoen bij Voorjaarsnota. Inclusief prijscompensatie was hiermee in 2001 totaal € 75,4 miljoen voor vve beschikbaar. Via de aanvullende regeling vve van juli 2001 zijn deze middelen aan de gemeenten toegekend. Zij kunnen deze inzetten voor de aanschaf van (ict) vve-materialen en voor scholing en deskundigheidsbevordering van onderwijs- en welzijnsmedewerkers. Gemeenten mogen de middelen tevens inzetten voor voorbereidingsactiviteiten voor de implementatie van vve. Over de rechtmatige en doelmatige besteding verantwoorden de gemeenten, conform de regelingen, na 1 augustus 2002.

EDventure, het werkverband van schoolbegeleidingsdiensten, heeft verder vervolg gegeven aan het project van ondersteuning en deskundigheidsbevordering van medewerkers van welzijnsinstellingen en onderwijsbegeleidingsdiensten. In 2001 zijn medewerkers van welzijnsinstellingen en begeleidingsdiensten over het hele land opgeleid als trainer voor het geven van trainingen in de implementatie van voor- en vroegschoolse programma’s aan leerkrachten en leidsters. De VNG heeft in 2001 in het kader van het project bestuurlijke ondersteuning van vve-gemeenten 171 gemeenten bereikt; het project is verlengd en uitgebreid naar de 185 nieuwe vve-gemeenten; gemeenten die vanaf juli 2001 extra middelen ontvangen, krijgen gelijksoortige bestuurlijke ondersteuning bij de ontwikkeling en implementatie van het vve-beleid als de eerste gemeenten.

In totaal is er voor voor- en vroegschoolse educatie € 78,7 miljoen uitgegeven. De overschrijding van € 3,4 miljoen is gedekt uit de onderuitputting GOA.

Brede school

De primaire doelstelling voor brede scholen luidt: brede scholen vergroten de ontwikkelingskansen van kinderen. Naast deze primaire doelstelling is er een aantal andere doelstellingen waarvoor brede scholen een instrument zijn. Die doelstellingen kunnen verschillen per brede school en de concrete invulling hangt af van de lokale situatie. De ontwikkeling van brede scholen heeft in 2001 een grote vlucht genomen. In 2001 waren er tussen de twee- en driehonderd brede scholen operationeel. Brede scholen zijn lokale initiatieven en kennen hierdoor vele verschijningsvormen. Uit onderzoek blijkt dat het basisonderwijs in alle gemeenten nadrukkelijk betrokken is bij brede scholen. Voorschoolse voorzieningen als peuterspeelzalen en kinderopvang zijn de belangrijkste partners. Daarnaast worden brede scholen in veel gevallen uitgebreid met een bibliotheek, muziekschool, voorzieningen voor maatschappelijk werk, sport en cultuur.

Rol gemeente, provincie en rijk

Gemeente, provincie en rijk vinden elkaar in complementair bestuur, waarbij de lokale overheid de regierol heeft en provincie en rijk ondersteuning bieden op het gebied van onderzoek en bovenlokale communicatie. In 2001 zijn er door OCenW in samenwerking met VWS diverse onderzoeken uitgezet. Zo is ondermeer onderzoek gedaan naar concrete gegevens van brede scholen in Nederland op basis van een inventarisatie van de stand van zaken (het jaarbericht brede scholen). Ook zijn onderzoeken uitgezet naar de jeugdparticipatie bij de brede school, brede scholen en sociale competentie en de taakbelasting van leraren op brede scholen. De uitkomsten van uitgezet onderzoek op dergelijke thema’s, aangevuld met nieuwe aandachtspunten als coördinatie en beheer en exploitatie, zullen in 2002 worden opgeleverd.

De website www.bredeschool.net is in 2001 ingezet om gemeenten, scholen en instellingen van informatie te voorzien en de dialoog over actuele thema’s bij brede scholen te bevorderen.

In november 2001 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de ontwikkeling van brede scholen, over wat de inzet van OCenW in samenwerking met de VNG en sinds kort ook het IPO hierbij is geweest en over de plannen voor de komende tijd.

Leerlinggebonden financiering

Regionale expertisecentra (rec)

Aan de regionale expertisecentra in oprichting is in het kader van de Vierde Faciliteringsregeling REC i.o. in 2001 € 8,9 miljoen beschikbaar gesteld. Dit dient hen in staat te stellen die maatregelen te treffen die noodzakelijk zijn ter voorbereiding op de beoogde wettelijke taken van leerlinggebonden financiering. De wegbereiders leerlinggebonden financiering ondersteunen het proces van de totstandkoming van de regionale expertisecentra. In de 5e en 6e etappe hebben de wegbereiders verslag gedaan van de resultaten van dit proces. Er zijn forse stappen gezet: de rec-vorming is op een enkel knelpunt na gereed.

Rugzak basisonderwijs

De bekostiging van de voorloper van de rugzak in het basisonderwijs, de aanvullende formatie en de ambulante begeleiding, is verbeterd. De regeling aanvullende formatie is geïndividualiseerd (€ 1,1 miljoen). Tevens is deze regeling ook mogelijk geworden voor leerlingen uit cluster 4 (€ 0,8 miljoen). Als laatste is naast formatie ook een bedrag van € 680,70 per leerling aan materiële instandhouding toegevoegd (€ 1,9 miljoen).

Toezicht op de indicatiestelling.

Voor de indicatiestelling, waaronder de instandhouding van de Landelijk commissie toezicht indicatiestelling (LCTI), is € 1,95 miljoen gulden uitgegeven. In 2001 is dit besteed aan haar voorloper de Tijdelijke commissie advisering indicatiestelling (TCAI), de tweede praktijktoetsing indicatiestelling en de evaluatie van deze praktijktoetsing. Verder zijn onderzoeken en instrumentontwikkeling ten behoeve van de indicatiestelling in gang gezet. De tweede praktijktoetsing is succesvol verlopen. Dit blijkt ook uit het voorlopig advies van de TCAI. De indicatiestelling is praktisch uitvoer- baar. Daarom is in het najaar van 2001 een omvangrijk implementatietraject indicatiestelling gestart waarin alle regionale expertisecentra en overige betrokkenen participeren.

Voorlichting beleid leerlinggebonden financiering (lgf) Daarnaast zijn er middelen ingezet voor de voorbereiding op de leerlinggebonden financiering. Deze middelen zijn onder meer ingezet voor voorlichting over het lgf-beleid aan ouders, speciale en reguliere scholen. In het kader van de kwaliteitsverbetering van het onderwijs aan leerlingen met een handicap zijn kerndoelen en leermiddelen ontwikkeld, alsmede een handleiding voor de handelingsgerichte diagnostiek en een protocol voor de ambulante begeleiding. Het Landelijk Netwerk Autisme is van start gegaan en parallel hieraan is de regeling voor steunpuntscholen autisme uitgebreid. Op deze wijze worden alle regionale expertisecentra in staat gesteld autistische kinderen op te vangen. Daarnaast zijn er apparaatskosten gemaakt in verband met de kosten voor de aanpassing van het bekostigingssysteem samenhangend met de Wet leerlinggebonden financiering en met bij het lgf-project horende regelingen

Aanvullende maatregelen ter versterking van de kwaliteit van de zorg Voor de voorlichting aan het regulier onderwijs en zorginstellingen over de op handen zijnde veranderingen na invoering van leerlinggebonden financiering is € 4,1 miljoen beschikbaar gesteld. Om de kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen te waarborgen, is het belangrijk dat het lesmateriaal is afgestemd op de problematiek van deze leerlingen. Omdat het in deze sector gaat om relatief weinig leerlingen, blijkt het commercieel uitgeven van onderwijsmethoden minder interessant. De kwaliteit van de onderwijsmiddelen in het speciaal (basisonderwijs is dan ook gebaat bij selectieve overheidsimpulsen. In dit verband wordt een taalmethode zorgleerlingen ontwikkeld. Ook in het rekenonderwijs wordt extra geïnvesteerd. Voor hoogbegaafden leerlingen lopen er initiatieven die moeten leiden tot een verrijkt leerstofaanbod binnen het regulier onderwijs.

Klassenassistenten so-zmok

Tijdens de behandeling in de Tweede Kamer van de begroting 2001 is het amendement Dijksma aanvaard, waarbij de uitgaven voor klassen-assistentie in het speciaal onderwijs-zmok met € 2,3 miljoen zijn verhoogd. Hiervoor zijn regelingen gemaakt die de extra formatietoekenning mogelijk maakt op basis van het aantal leerlingen in de leeftijd tot 8 jaar.

Bij Voorjaarsnota 2001 is besloten om bij de invoering van leerlinggebonden financiering per 1-8-2002 over te gaan tot harmonisatie van de bekostiging met de onderwijssoorten zeer moeilijk lerende kinderen, lichamelijk gehandicapte leerlingen en de pedagogische instituten (cluster IV), waaronder de klassenassistentie. Deze uitbreiding van klassen-assistentie is nodig om de hoge werkdruk in deze onderwijssoorten te verlichten. In de brief aan de Tweede Kamer, waarin de maatregelen staan genoemd om de wachtlijsten in het speciaal onderwijs terug te dringen, wordt gesteld dat de uitbreiding van klassenassistentie al gerealiseerd wordt per 1 november 2001. Omdat de werkdruk voor de leerkrachten hiermee wordt verlaagd, wordt verwacht dat de wachtlijsten in cluster IV kunnen dalen.

Weer samen naar school (wsns)

Het beleid «weer samen naar school» heeft zich de afgelopen jaren gericht op beter onderwijs voor leerlingen met leerproblemen. Leerlingen die in het reguliere basisonderwijs de zorg niet kunnen krijgen die ze nodig hebben, moeten die zorg ontvangen op een speciale school voor basisonderwijs. De afgelopen jaren is een deel van deze leerlingen op een wachtlijst terechtgekomen. Inmiddels wordt een wetswijziging voorbereid die snellere plaatsing van deze leerlingen verplicht stelt. Een wettelijke verplichting is echter niet genoeg; de samenwerkingsverbanden moeten de wachtlijsten daadwerkelijk kunnen voorkomen. Langs diverse lijnen wordt gewerkt aan verbetering van de condities voor dit proces.

Wachtlijsten speciaal basisonderwijs

In het schooljaar 2000/2001 is een start gemaakt met het beleid ter voorkoming van wachtlijsten voor plaatsing op een speciale school voor basisonderwijs. Voor het schooljaar 2000/2001 is € 8,2 miljoen beschikbaar gesteld ter voorkoming en vermindering van wachtlijsten. Van dit bedrag had € 2,7 miljoen betrekking op de eerste 7 maanden van 2001.

In oktober 2001 zijn er, mede op basis van het rapport van de Expertgroep Plaatsingsbeleid, initiatieven genomen om de in dat rapport geconstateerde problematiek bij samenwerkingsverbanden op een algemene en op een specifieke wijze aan te pakken. Voor de periode 2001 tot en met 2002 is een bedrag van € 16,3 miljoen beschikbaar ter intensivering van het beleid ter voorkoming en vermindering van de wachtlijstproblematiek bij samenwerkingsverbanden «weer samen naar school». Van dit bedrag is € 11,8 miljoen in 2001 beschikbaar gesteld aan alle samenwerkingsverbanden.

In 2001 zijn diverse activiteiten in gang gezet om de kwaliteit van de zorg aan leerlingen in de samenwerkingsverbanden «weer samen naar school» te versterken. Zo zijn er handreikingen beschikbaar gekomen en zijn er cursussen en conferenties georganiseerd om de diverse actoren in de samenwerkingsverbanden in staat te stellen aan vergroting van de kwaliteit van de zorg te werken. Dat moet er onder andere toe leiden dat wachtlijsten voorkomen worden of in ieder geval in omvang verminderen. Ook is er materiaal ontwikkeld om ouders beter te informeren c.q. voor te lichten.

Arbeidsmarkt, personeel en scholen (A2)

Uitgangspunt

Het uitgangspunt van beleid is een verhoging van de bestuurs- en slagkracht op het gebied van personeel. Hiermee is een forse investering in instrumenten voor personeel en voor personeelsbeleid (schoolbudget) gemoeid. Dit heeft een positieve uitstraling van het onderwijs als werkgever tot gevolg. De operationalisering van dit beleid heeft plaatsgevonden via:

Investeren in personeel en scholen

In de begroting 2001 is voor het primair onderwijs € 83,3 miljoen toegevoegd voor diverse beleidsdoelen op het gebied van personeel en scholen.

Een bedrag van € 6,3 miljoen (motie Melkert) maakt deel uit van het budget voor de regeling vergoeding schoolspecifieke knelpunten in de personeelsvoorziening voor arbeidsknelpunten achterstandscholen. Een bedrag van € 25,4 miljoen voor schoolspecifieke budgetten en een bedrag van € 4,4 miljoen voor btw-compensatie uitzendwerk is toegevoegd aan het schoolbudget. Het budget voor functiedifferentiatie (€ 35,0 miljoen) is opgegaan in de middelen voor de cao 2000-2002. Met het extra bedrag van € 3,4 miljoen voor kinderopvang, naast het reeds in de begroting aanwezige budget, is aan dit doel in 2001 in totaal € 18,8 miljoen besteed. Een bedrag van € 44,0 miljoen is opgegaan in de middelen voor de cao 2000-2002, voor met name functiedifferentiatie.

Arbeidsmarktknelpunten, schoolbudget

In de verlengde cao 2000-2002 zijn deels naar aanleiding van aanbevelingen van de Commissie Van Rijn extra middelen beschikbaar gesteld voor het schoolbudget (€ 55,4 miljoen per augustus 2001). Met de verhoging van het schoolbudget worden scholen in staat gesteld te komen tot functiedifferentiatie binnen de leraarsfunctie en binnen de onderwijsondersteunende functies (met name die van de onderwijsassistent), tot extra inzet van ondersteunend personeel, tot beloningsdifferentiatie en tot de introductie van (gedeeltelijk) betaald ouderschapsverlof.

Arbeidsmarktknelpunten, verkorten carrièrelijnen onderwijspersoneel en jaarlijkse toeslagen

In de verlengde cao 2000-2002 zijn, eveneens naar aanleiding van de Commissie Van Rijn, middelen uitgetrokken voor het verkorten van de carrièrelijnen (€ 38,3 miljoen). De tijd die nodig is om van het aanvang-salaris door te groeien naar het maximumsalaris is ingekort tot 19 à 20 jaar. Per 1 augustus 2002 zal dit 18 jaar zijn. Leraren komen daarmee uiteindelijk drie tot vier jaar eerder uit op het maximumsalaris. Schoolleiders en leraren die hun maximumsalaris hebben bereikt, krijgen met ingang van 1 augustus 2001 een jaarlijkse toeslag in de vorm van een bindingstoelage. De structurele eindejaarsuitkering voor het onderwijsondersteunend personeel is vanaf 2001 verhoogd met€ 199,70.

Korte termijn deregulering

Per 1 augustus 2001 is een eerste stap gezet op weg naar deregulering en autonomievergroting van de scholen in het primair onderwijs. Onderdelen hiervan zijn de invoering van een schoolbudget en verruiming van de verzilveringsmogelijkheden van scholen. De invoering van het schoolbudget en de introductie van een derde verzilveringsdatum (1 februari) hebben tot gevolg, dat meer formatierekeneenheden dan voorheen benut worden. Daarnaast is het tarief voor verzilvering verhoogd van 65% tot 80% van de gemiddelde prijs van een fre. Er wordt gemonitord op welke wijze scholen het schoolbudget in de praktijk besteden. In april 2002 zal dit tot een eerste rapportage leiden.

Vervangingsfonds (A3)

In de Voorjaarsnota is € 18,2 miljoen beschikbaar gesteld in verband met de onzekere financiële positie van het Vervangingsfonds. In december is € 9,1 miljoen aan het Vervangingsfonds geleend om:

• • 

  eventuele negatieve liquiditeitsontwikkelingen vanaf 2002 het hoofd te kunnen bieden;

• • 

  het huidige premiedifferentiatiesysteem meer in evenwicht te brengen;

• • 

  eventuele transitiekosten in verband met de invoering van een nieuw vervangingsstelsel te bekostigen.

De daadwerkelijke aanwending van deze buffer behoeft voorafgaande toestemming van de minister. De resterende € 9,1 miljoen is gebruikt om een tekort op de terugvordering van scholen van de zwangerschapsuitkeringen te dekken. Dit bedrag zal namelijk pas in 2002 kunnen worden geïnd.

Achterstandenbeleid

Het gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid (goa) is in de meeste gemeenten in 1998 van start gegaan. In 2001 is er in het primair onderwijs totaal € 84,6 miljoen voor dit doel aan de gemeenten uitgekeerd (inclusief regeling exceptionele toename van asielzoekers). Voor onderwijs in allochtone levenden talen (oalt) is € 64,7 miljoen uitgekeerd aan de gemeenten.

In september 2001 is het nieuwe landelijk beleidskader, ingaande per augustus 2002, gepubliceerd. Het bijbehorende bekostigingsbesluit is begin februari 2002 bekend gemaakt. De gemeenten zullen in maart de nieuwe beschikkingen ontvangen.

Ter verbetering van de informatie over de doelmatigheid van de uitvoering van het onderwijsachterstandenbeleid is een goa-monitor ontwikkeld. Op basis van deze monitor komen relevante gegevens voor de groep kinderen van 4 tot 23 jaar beschikbaar. De eerste gegevens zullen eind 2002 beschikbaar komen.

De controle op rechtmatigheid is gericht op alle betrokken gemeenten. In 2001 is vooruitgang geboekt bij het streven naar integrale controle. Terwijl over 1999 nog 70% van de betreffende gemeenten nog onvoldoende informatie gaf ten aanzien van de rechtmatigheid door het insturen van de gemeenterekening, is dit bij de verantwoordingen 2000 significant veel beter, namelijk rond de 80% van de gemeenten heeft wel informatie over de rechtmatigheid gegeven door het insturen van en aparte verantwoording en een rechtmatigheidverklaring. Tot nu toe zijn er geen onrechtmatige bestedingen geconstateerd. Pas na het einde van de planperiode 1998-2002 kan de bestedingskwaliteit definitief vastgesteld worden. Indien er sprake is van onrechtmatige besteding kan er in 2003 tot terugvordering worden overgegaan.

Bestuurlijke aspecten

Algemeen

De onderwijsbeleidsbrieven en de in juli 2001 uitgebrachte notitie Kwaliteit aan de basis hebben een impuls gegeven aan het streven om scholen in het funderend onderwijs meer beleidsruimte te geven Dit moet, zowel inhoudelijk als financieel, daadwerkelijk worden gerealiseerd. In 2001 is daartoe op het punt van de bestedingsvrijheid een belangrijke stap gezet door de introductie van het schoolbudget.

In 2001 is voortgang geboekt langs de lijnen van:

• a. 

  voortzetting van het stimuleringsbeleid bestuurlijke krachtenbundeling;

• b. 

  versterking van de positie van ouders;

• c. 

  flexibilisering scholenbestand.

Ad a. Bestuurlijke krachtenbundeling (bkb)

Met ingang van het schooljaar 1997/1998 wordt via een stimuleringsregeling de bundeling van bestuurlijke krachten bevorderd. Deze bundeling vindt plaats door samenwerking tussen of fusie van schoolbesturen. Doel van deze bundeling is om het beleidsvoerend vermogen te versterken op het gebied van personeelsbeleid, materieel beleid en de organisatie van bestuur en management.

In 2001 is € 5,2 miljoen extra aan het budget voor bestuurlijke krachtenbundeling toegevoegd. Dit was noodzakelijk om het budget toereikend te maken om voor de vergoeding bkb in het schooljaar 2001/2002 het betaal- ritme van 5/12–7/12 te kunnen uitvoeren. Deze verhoging zal in 2002 in mindering worden gebracht op het dan aanwezige budget. Voor het schooljaar 2001/2002 maakt bijna de helft van het aantal schoolbesturen in het primair onderwijs gebruik van de regeling. Deze besturen vertegenwoordigen ruim 70% van het aantal scholen.

Het evaluatierapport uit augustus 2001 wijst uit dat de regeling onder andere een impuls geeft aan:

+ het verbeteren van het personeelsbeleid (55% van de deelnemers); + het verbeteren van ondersteuning bestuur en management (51%); + professionalisering van management door het opzetten van vormen van bovenschools management (33%). Een andere graadmeter is de ontwikkeling van het aantal schoolbesturen. Sinds de inwerkingtreding van de regeling is het aantal schoolbesturen door fusie gestaag afgenomen. Zo is in de periode 1997–2001 het aantal besturen in het primair onderwijs afgenomen van 2850 naar iets meer dan 2000 schoolbesturen.

Verder blijkt dat 75% van de niet-gebruikers streeft naar of werkt aan bestuurlijke samenwerking.

Ad b. Versterking positie ouders

In het regeerakkoord is afgesproken dat de zeggenschapspositie van ouders moet worden versterkt. Aan deze versterking wordt langs diverse wegen gewerkt, bijvoorbeeld via de beleidstrajecten leerlinggebonden financiering en onderwijskansen. Daarnaast zijn in het jaar 2001 twee notities aan de Tweede Kamer aangeboden die deze doelgroepen (mede) betreffen.

In januari verscheen de notitie De toekomst van de medezeggenschap in het primair en voortgezet onderwijs en in de bve-sector. Hierin staat dat in het primair onderwijs de Wet medezeggenschap onderwijs vooralsnog blijft gehandhaafd.

In april verscheen de notitie Ouders en de school; versterking van het partnerschap.

In deze notitie worden diverse voorstellen gedaan om ouders beter te positioneren als partner van de school. De aangekondigde maatregelen bevinden zich op het terrein van informatie, communicatie en (mede-)zeggen-schap.

Ad c. Flexibilisering scholenbestand

Als onderdeel van het beleid om de positie van ouders in het onderwijs te verstevigen heeft het kabinet voorstellen ontwikkelt die het mogelijk moeten maken om de samenstelling van het scholenbestand waar nodig beter te laten aansluiten bij de (veranderende) voorkeuren van de ouders. Deze voorstellen zijn beschreven in de beleidsnotitie Naar een flexibeler scholenbestand. Een belangrijk onderdeel van de voorstellen is dat ouders, door middel van het overleggen van voldoende ouderverklaringen, rechtstreeks de stichting van een nieuwe school kunnen realiseren. Indiening van het betreffende wetsvoorstel is voorzien in het voorjaar van 2002.

Materiële bekostiging (A4)

Algemeen

In het primair onderwijs wordt de materiële bekostiging voor scholen vastgesteld op grond van programma’s van eisen (pve’s). Hierin staan de normen op basis waarvan de bekostiging van de materiële instandhouding wordt onderbouwd.

In 2001 heeft de vijfjaarlijkse evaluatie plaatsgevonden. In overleg met vertegenwoordigers van de besturenorganisaties is besloten om het onderzoek met name te richten op die aspecten van de materiële bekostiging, waarvan verwacht werd dat de ontwikkelingen substantiële veranderingen met zich mee zouden brengen. De evaluatie heeft aangetoond dat de normen, en daarmee de bekostiging, herijkt moet worden.

Verbeteren materiële faciliteiten

In 2001 zijn belangrijke financiële stappen gezet om de scholen in het funderend onderwijs beter toe te rusten om te kunnen voldoen aan de eisen van deze tijd.

Bij Voorjaarsnota 2001 is voor materieel in het primair onderwijs eenmalig € 113,4 miljoen beschikbaar gesteld.

De helft hiervan is bedoeld voor versnelde modernisering van de onderwijsleermethoden, inclusief ict. De resterende € 56,7 miljoen is bestemd voor verbetering van de kwaliteit van de schoolgebouwen, met name het gebouwenonderhoud. De accountantsdienst wordt verzocht na te gaan of de scholen de extra middelen daadwerkelijk gebruiken voor de aanschaf van leermiddelen en voor gebouwenonderhoud. Deze middelen zijn in de regeling september 2001 toegekend aan de scholen en zijn een aanvulling op de ministeriële regelingen van december 2000, waarbij aan de scholen in het primair onderwijs in dat jaar € 50,8 miljoen ter beschikking is gesteld voor verbetering van de kwaliteit van schoolgebouwen en modernisering van onderwijsleermethoden en voor extra ict-vergoeding.

Met de extra beschikbaar gestelde middelen zijn eveneens belangrijke stappen gezet bij de modernisering van de programma’s van eisen voor de materiële instandhouding.

Schoonmaakkosten primair onderwijs

Per amendement Lambrechts/Cornielje is het budget voor schoonmaakkosten verhoogd met € 4,5 miljoen. De programma’s van eisen 2001 zijn hiertoe verhoogd. Scholen kunnen deze extra verhoging gebruiken om het aantal dagen dat de school wordt schoongemaakt te verhogen van 195 naar 200.

Huisvesting (publiek-private samenwerking (pps) scholenbouw) Het Kabinet streeft naar een verbreding van de toepassingen van pps-constructies. In dit kader is voor een onderzoek naar de mogelijkheid van publiek private samenwerking bij scholenbouw € 1,1 miljoen beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn nodig om de meerkosten te dekken in de voorbereidings- en aanbestedingsfase bij één of meer van de pilotpro-jecten, waarin de pps-constructie in de praktijk zal worden toegepast. De keuze voor kansrijke projecten heeft vertraging opgelopen, zodat de pilots niet eerder dan in de eerste helft van 2002 kunnen beginnen. De middelen worden daarom doorgeschoven naar 2002.

Informatie- en communicatietechnologie

Informatie- en communicatietechnologie (ict) levert een belangrijke bijdrage aan het onderwijsleerproces en biedt mogelijkheden om leerlingen in hun eigen tempo en zelfstandig te laten werken. Daarnaast zorgt ict voor verbetering van de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het onderwijs. Om die reden is besloten om de middelen die structureel voor ict beschikbaar zouden worden gesteld, sneller toe te kennen dan aanvankelijk de bedoeling was. • In 2001 is opnieuw extra geld (€ 113,4 miljoen) beschikbaar gesteld voor de materiële instandhouding in het basis- en (voortgezet) speciaal onderwijs. Van dit bedrag was de helft (€ 56,7 miljoen) bestemd voor versnelde modernisering van onderwijsleermethoden en uitgaven voor ict (ict: € 27,7 miljoen, een bedrag van € 16,30 per leerling).

• • 

  Dit bedrag per leerling is met € 9,10 verhoogd (€ 15,4 miljoen). Hierbij werd aangegeven dat laatstbedoeld bedrag onder andere kon worden besteed aan contentfiltering en beveiliging.

• • 

  Daarnaast zijn de programma’s van eisen voor 2001 verhoogd met € 9,6 miljoen voor kennisnet.

• • 

  In het kader van «aan de slag met onderwijskansen» is ook voor het jaar 2001 een extra vergoeding gegeven voor ict-toepassingen op scholen met meer dan 70% allochtone leerlingen. Het bedrag per leerling is in het basisonderwijs verhoogd met € 33,66 en in het speciaal basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs met€ 120,17. De bedoeling van deze regeling is basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs met veel achterstandsleerlingen een éénmalige financiële impuls te geven voor ict-toepassingen, waardoor de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van het onderwijs kan worden verbeterd. Met de uitvoering van deze maatregelen is in 2001 € 8,9 miljoen gemoeid.

ict-monitor 2000-2001

De informatie- en communicatietechnologie op de basisscholen heeft zich het afgelopen jaar verder ontwikkeld.

Gemiddeld hebben deze scholen de beschikking over één computer per 9 deelnemers; de meeste bevinden zich permanent in het klaslokaal. Over het algemeen zijn de computers uitgerust met een adequate processor. In het primair onderwijs staan verhoudingsgewijs nog veel «oude» computers. .

In het voorjaar van 2001 was 9% van de scholen aangesloten op kennisnet, in het najaar was dit 65%. De rest staat op de planning om uiterlijk in juni 2002 eveneens aangesloten te worden. Ongeveer 30% van de scholen beschikt over een intern netwerk, de helft is bezig deze te verkrijgen.

De leraren zijn redelijk tevreden over de kwaliteit van de educatieve software gezien vanuit de primaire vorm van gebruik: leerlingen zelfstandig aan het werk zetten. Zij wijzen echter ook op het tekort eraan en er is twijfel of het stimuleert tot een nieuwe onderwijsaanpak.

2.3.2 Voortgezet onderwijs

Tabel 2.5: Intensiveringen voortgezet onderwijs 2001 (bedragen x € 1 miljoen)

UITGAVEN

Verbeteren materiële faciliteiten                                                                                              68,1

Investeren in beroepsonderwijs                                                                                              37,4

Amendementen 1e suppletore begroting:

Stichting Plato                                                                                                                               0,5

Huisvesting Aalburg                                                                                                                     4,5

Algemeen

Op 5 juli 2001 is de beleidsnotitie Kwaliteit aan de basisnaar de Tweede Kamer gestuurd. Deze notitie ging vergezeld van een actieprogramma voor het primair en het voortgezet onderwijs waarin, in aansluiting op het ontwikkelingsperspectief in de eerder verschenen onderwijsbeleids-brieven, een samenhangend overzicht van concrete maatregelen op onderwijskundig, personeel en financieel terrein is gegeven om de beleidsruimte voor scholen te vergroten.

In 2001 is verder gegaan met de implementatie van de drie grote onderwijsvernieuwingen en het vergroten van de beleidsruimte, met name op onderwijsinhoudelijk terrein.

In oktober 2001 bracht de Onderwijsraad het advies over de herinrichting van de basisvorming per 2004 uit. Na een kort daarna uitgebrachte reactie op hoofdlijnen is de definitieve kabinetsreactie kort voor het einde van het jaar naar de Tweede Kamer gestuurd.

Ook voor de tweede fase havo/vwo is een vernieuwingstraject gestart, waarbij een grotere vrijheid van scholen en het wegnemen van geconstateerde knelpunten bij de implementatie tot nu toe, centraal staan. In het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) zijn de vier leerwegen per 1 augustus 2001 van start gegaan en zijn goede vorderingen geboekt bij de samenwerking van het speciaal en het regulier voortgezet onderwijs. Van belang is ook dat in het najaar het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer is ingediend, waarmee onder andere het zorgbudget in het voortgezet onderwijs wordt ingevoerd (per 1 augustus 2002).

Voor de onderwijsondersteuning is nu een aantal jaren het regime van de Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (WSLOA) van kracht. Over de werking van deze wet gedurende de eerste twee jaren (1999 en 2000) is in december 2001 verslag uitgebracht aan de Tweede Kamer.

Voor zowel het primair als het voortgezet onderwijs is in 2001 een nieuwe overlegstructuur van start gegaan. Zoals ook beschreven in de beleidsbrief Onderwijs in stelling(november 2000) is het streven erop gericht een situatie te creëren, waarin in rechtstreeks contact met vertegenwoordigers van scholen overleg wordt gevoerd over de hoofdlijnen van voorgenomen beleid. Tegen die achtergrond is het Strategisch Regieoverleg Primair en Voortgezet Onderwijs tot stand gebracht, waaraan nu vertegenwoordigers van de diverse onderwijsorganisaties deelnemen. Daarnaast wordt er afzonderlijk overleg gevoerd met vertegenwoordigers van ouderen leerlingorganisaties in de Leerling- en Ouderkamer. Ook hier worden de hoofdlijnen van het voorgenomen beleid besproken. Het Onderwijsoverleg Primair Onderwijs en Voortgezet Onderwijs (POVO) is opgeheven.

Arbeidsmarktknelpunten

Onderzocht is hoe scholen de € 4,8 miljoen voor arbeidsmarktknelpunten besteden. Ruim een kwart van de middelen is gebruikt voor uitbreiding van de formatie onderwijsondersteunend personeel en de werving die daarmee samenhangt. Een grotere inzet van onderwijsondersteunend personeel ontlast het onderwijzend personeel, doordat dit zich beter kan richten op zijn kerntaken. Ruim 20% is gebruikt om onderwijzend personeel te werven en voor formatie-uitbreiding van onderwijzend personeel. Ruim 25% is gebruikt voor andere activiteiten gericht op werkdrukvermindering, op opvang en coaching van nieuwe medewerkers, seniorenbeleid en na- en bijscholing. Tenslotte zijn ook middelen ingezet in de sfeer van arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden.

Schoolspecifieke budgetten

In de begroting 2001 zijn op drie momenten middelen toegevoegd ten behoeve van het schoolbudget. In de eerste plaats in de ontwerpbegroting, waar de toevoeging van € 19,4 miljoen het gevolg was van afspraken uit de cao 2000-2002. Daar stond een relatief geringe taakstelling van -€ 1,6 miljoen tegenover, omdat verwacht mag worden dat de inspanningen gericht op terugdringing van ziekteverzuim en instroom in de arbeidsongeschiktheid niet alleen geld kost, maar ook zal leiden tot lagere uitgaven. In de tweede plaats is in de nota van wijziging € 34,0 miljoen toegevoegd aan het schoolbudget, onder meer om schoolontwikkeling te bevorderen. Tenslotte is bij 1^e suppletore begroting nog eens € 74,2 miljoen toegevoegd, samenhangend met de verlenging van de cao tot

1 maart 2003 en afspraken die gemaakt zijn naar aanleiding van het rapport van de werkgroep «Van Rijn».

Bij de toevoeging van € 19,4 miljoen gaat het om de uitwerking van een afspraak uit de cao 2000-2002. Daarin is afgesproken extra middelen toe te kennen aan de scholen voor een kwaliteitsimpuls in de arbeidsorganisatie. Regioplan heeft de inzet van de middelen onderzocht. Bij het doel van de inzet stond verlichting van de werkdruk van het onderwijzend en onderwijsondersteunend personeel bovenaan. Meer dan 70% van de scholen, die besloten hadden over de inzet, gaf een deel van het budget hieraan uit. Onder andere voor het inhuren van meer onderwijs ondersteunend personeel, het oplossen van vervangingsproblemen en begeleiding van nieuw personeel. Ongeveer een derde van de scholen had professionalisering van het management, professionalisering van de arbeidsorganisatie en verbetering van de arbeidsomstandigheden als doel. Rond een kwart richtte zich deels op verlichting van de werkdruk van het management, verlichting van arbeidsmarktknelpunten en verbetering van de arbeidsvoorwaarden.

De toevoeging van € 34,0 miljoen bij nota van wijziging was deels gekoppeld aan het begrip schoolontwikkeling. Schoolontwikkeling houdt in dat scholen gericht en voortdurend werken aan de verbetering van het onderwijsleerproces. De wijze waarop scholen deze middelen inzetten en de resultaten daarvan worden onderzocht. In de loop van 2002 zal daarover meer bekend worden.

Datzelfde geldt voor de inzet van de € 74,2 miljoen, die bij 1^e suppletore begroting is toegevoegd. Weliswaar zijn de scholen vrij in de besteding van de middelen, maar bij de toekenning ervan is wel een aantal moge- lijke bestedingsdoelen genoemd: schoolontwikkeling, betaald ouderschapsverlof, (her)intreders, differentiatie binnen de leraarsfunctie, extra onderwijsondersteunend personeel en het faciliteren van zij-instromers en lio’s. Tevens is aangegeven dat in de decentrale cao voor het voortgezet onderwijs afspraken zullen worden gemaakt die tot verplichtingen op schoolniveau zullen leiden. Daarbij gaat het in ieder geval om betaald ouderschapsverlof. Ook over een nieuw systeem van functiedifferentiatie zouden afspraken worden gemaakt.

Carrièrepatronen leraren

Bij begroting 2001 is in totaal € 25,1 miljoen beschikbaar gekomen voor aanpassing van carrièrepatronen van leraren. Hiervan was € 17,3 miljoen bestemd voor het schrappen van de zogenaamde periodiekenstop in de carrièrelijnen van leerkrachten. Dit waren wachtjaren waarin leerkrachten op hetzelfde salarisniveau bleven, waarna zij weer een periodieke salarisverhoging kregen.

Daarnaast is € 7,8 miljoen aan de lumpsum toegevoegd, waarmee scholen de inkorting van de carrièrelijnen voor leraren met een jaar per 1 maart 2001 kunnen financieren. Beide maatregelen leiden ertoe dat de relatief lange carrièrelijnen in beleidsmatig gewenste richting worden aangepast, waardoor het leraarsberoep aantrekkelijker wordt gemaakt.

Structurele en incidentele impulsen materieel 2001

In lijn met de uitkomsten van de monitor over 1999 is bij Voorjaarsnota extra geld beschikbaar gesteld voor materieel: in 2001 € 68,1 miljoen en vanaf 2002 € 25,4 miljoen. Bovendien is aan de structurele € 25,4 miljoen een bedrag toegevoegd van € 9,1 miljoen voor inventaris uit de middelen die bestemd waren voor de versterking van de beroepskolom. Dit betekent dat met ingang van het schooljaar 2001/2002 de exploitatiekostenvergoeding als volgt structureel is verhoogd: € 10,4 miljoen voor administratie bestuur en beheer, € 15 miljoen voor het verkorten van de afschrijvingstermijn van inventaris in het voortgezet onderwijs en daarboven op € 9,1 miljoen voor inventaris specifiek in het vmbo. Overigens hebben scholen bestedingsvrijheid bij de aanwending van de middelen, waardoor eigen accenten kunnen worden gelegd, afhankelijk van de specifieke situatie op schoolniveau.

De vergoeding voor administratie, bestuur en beheer is verhoogd zodat scholen beter kunnen inspelen op hun toegenomen zelfstandigheid en veranderende rol.

Met de verhoging van de vergoeding voor inventaris is een stap gezet bij het terugbrengen van de afschrijvingstermijn. Daarnaast heeft die intensivering een bijdrage geleverd aan de herinrichting van het onderwijsproces in het vmbo.

De structurele verhoging van de exploitatiekostenvergoeding is ingegaan op 1 augustus 2001. Door de bekostiging op schooljaarbasis is 5/12-deel van de structurele verhoging van € 34,5 miljoen tot betaling gekomen in 2001; dit komt neer op € 14,5 miljoen. In 2001 resteerde dus nog € 53,6 miljoen voor een incidentele impuls voor het versneld vernieuwen van inventaris en extra investeringen in ict.

In de loop der jaren is er bij de inventaris een achterstand ontstaan door de lange afschrijvingstermijn. Met de incidentele impuls (€ 40 miljoen) is gestart met het inlopen van die achterstand. Tenslotte hebben de scholen, naast structurele middelen voor ict, een incidentele impuls ontvangen. Deze impuls (€ 13,6 miljoen) voor ict is bedoeld voor kwaliteitsverbetering en innovatie van het onderwijs. Naast de voorgaande ict-intensivering is ten behoeve van de contentfiltering en beveiliging van internetsites nog € 7,8 miljoen aan aanvullende ict-middelen aan de scholen verstrekt.

Het zorgbudget

De middelen ten behoeve van de zorg in het onderwijs zijn aangewend in het kader van het zorgbudget en de kwaliteitsverbetering van de leerlingenzorg.

In verband met de invoering van het zorgbudget, is aan de samenwerkingsverbanden vo-svo in het kalenderjaar 2001 (maart 2001) een extra bedrag van € 24 050,35 per samenwerkingsverband beschikbaar gesteld (totaal € 2,3 miljoen). Deze extra stimuleringsbijdrage is bedoeld om samenwerkingsverbanden te helpen bij het anticiperen op de inwerkingtreding van het zorgbudget (m.i.v. 1 augustus 2002). Het gaat dan vooral om het voorbereiden van beslissingen en de werkwijzen die nodig zijn in verband met de besteding van het zorgbudget. Deze middelen kunnen ook worden gebruikt om de ontwikkeling dan wel de invoering van een kwaliteitstraject te stimuleren. Jaarlijks is een evaluatieve voortgangsrapportage voorzien.

Middels de wijziging op de regeling samenwerkingsverbanden vo-svo 2001-2002 zijn er aanvullend middelen beschikbaar gesteld in het kader van het kwaliteitstraject leerlingenzorg vmbo en praktijkonderwijs (totaal € 15,9 miljoen). De veranderingen rond de zorgstructuur in het voortgezet onderwijs hebben onder andere betrekking op de inrichting van de bekostiging, maar bovenal op de inhoud van het onderwijs. De inrichting en bekostiging zijn weliswaar belangrijke voorwaarden, de veranderingsoperatie rond de zorgstructuur staat en valt uiteindelijk met de kwaliteit van de inhoud: de kwaliteit van de leerlingenzorg in het vmbo en het praktijkonderwijs. Om scholen en samenwerkingsverbanden te helpen bij de beoogde integratie en inbedding van de leerlingenzorg in het vmbo en praktijkonderwijs is het kwaliteitstraject ontwikkeld. Een traject van, voor en door de scholen.

Dit werk, waarvoor de samenwerkingsverbanden middels deze regeling worden gefaciliteerd, moeten de samenwerkingsverbanden en scholen verrichten op basis van op landelijk niveau ontwikkelde handreikingen als het gaat om verbetering van de kwaliteit van de leerlingenzorg. Ten behoeve van de noodzakelijke ondersteuning is tevens een ondersteuningsaanbod ingericht.

In de landelijke vmbo-monitor van mei 2002 worden voor dit kwaliteitstraject leerlingenzorg de volgende resultaten in beeld gebracht: start-situatie, voorgenomen verbeterpunten, gerealiseerde resultaten.

Actieprogramma vmbo/beroepskolom

De posten onderwijs arbeidsmarkt (€ 9,6 miljoen) en investeren in beroepsonderwijs (€ 37,4 miljoen) zijn samengevoegd en als volgt uitgegeven:

Beroepskolom

Het doel van deze regeling is het verstrekken van een aanvullende bekostiging aan het bevoegd gezag van de school om naar eigen inzicht één of meer van de vijf geformuleerde punten van het actieprogramma vmbo na te streven. Met het oog op structurele middelen voor de beroepskolom met ingang van 2002 worden scholen tevens gevraagd om deze incidentele middelen zodanig te besteden dat daarmee vanuit de school een impuls wordt gegeven aan het denken in termen van beroepskolom-thema’s. Daarbij zou de nadruk op de (onderwijs)loopbaan van leerlingen centraal moeten staan.

De totale bekostiging, op basis van € 276,80 per leerling 3^e en 4^e leerjaar in het voorbereidend beroepsonderwijs, kwam uit op een bedrag van € 31 miljoen.

In de loop van 2002 zullen afspraken worden gemaakt met vertegenwoordigers van scholen en instellingen die samen het beroepsonderwijs vormen, omtrent het beleidsinhoudelijk monitoren van de effecten van de besteding van onderhavige incidentele middelen en de structurele middelen voor de beroepskolom met ingang van 2002.

Impuls beroepsopleidingen

In het voortgezet onderwijs zijn in 2001 middelen ingezet via landelijke en regionale impulsprojecten (€ 12,1 miljoen) ter versterking van het vmbo langs de weg van relatieversteviging tussen het vmbo en de diverse branches in het bedrijfsleven.

Leerwerktrajecten basisberoepsgerichte leerweg vmbo De beleidsregel gaat over de introductie van leerwerktrajecten in het schooljaar 2001-2002 als een volwaardige leerroute binnen de basisberoepsgerichte leerweg. Dit houdt in dat ook deze route met een diploma wordt afgesloten.

De beleidsregel bevat een aanvraagprocedure waarmee vmbo-scholen zich kunnen nomineren en kwalificeren voor het voorbereiden en uitvoeren van leerwerktrajecten. De vmbo-scholen die per 1 augustus 2001 zijn genomineerd voor leerwerktrajecten moeten zich kwalificeren om per 1 augustus 2002 te mogen starten met het aanbieden van het buitenschoolse praktijkgedeelte aan leerlingen in een leerwerktraject. In oktober 2001 heeft de genomineerde vmbo-school/AOC eenmalig € 18 151(en € 9 076 per nevenvestiging / groenvestiging) ontvangen van OCenW respectievelijk het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.

Aan de scholen / AOC’s die zich kwalificeren voor het aanbieden van het vierde leerjaar van leerwerktrajecten wordt, vanwege de additionele begeleidingskosten, eenmalig € 22 689 (en € 22 689 per nevenvestiging /groenvestiging) van OCenW respectievelijk LNV uitbetaald in oktober 2002. Totaal is hiervoor €3,9 miljoen uitgekeerd. De leerwerktrajecten zijn daarmee onderdeel geworden van het invoeringsbeleid vmbo. En als zodanig wordt het invoeringstraject meegenomen in de tussentijdse en jaarlijkse vmbo-brede monitor.

Aalburg

Bij de behandeling van de 1^e suppletore begroting 2001 is door de Tweede Kamer een amendement aanvaard van het lid Van der Vlies (27 778, nr. 6). In verband hiermee is aan de gemeente Aalburg een specifieke uitkering verstrekt van € 4,5 miljoen bestemd voor de nieuwbouw van de nevenvestiging van de scholengemeenschap «Willem van Oranje College», onder het bestuur van de Stichting voor protestants-christelijk voortgezet onderwijs Bommelerwaard Land van Heusden en Altena en de Langstraat e.o. statutair gevestigd te Waalwijk.

Plato

In 2001 is een start gemaakt met een 3-jarig voorlichtingsproject over hoogbegaafden (kosten totaal € 0,45 miljoen). Bij brief van 1 november 2001 heeft Plato hiervoor een eerste voorschot ontvangen. De middelen zijn aangewend voor voorlichting aan ouders, stichtingen en belangenverenigingen over problemen waarmee hoogbegaafden worden geconfronteerd. Daarnaast is geïnvesteerd in de opzet van een telefonische helpdesk, de inrichting van een website en het produceren van voorlichtingsbrochures. Tenslotte is een opzet gemaakt van een databank met gegevens over hoogbegaafden.

2.3.3 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Investeren in personeel en scholen

Van de middelen gericht op investeringen in personeel en scholen is € 27,4 miljoen toegevoegd aan de rijksbijdrage voor de bve-instellingen. Hiermee wordt ook in de bve-sector invulling gegeven aan een kwaliteitsimpuls voor de arbeidsorganisatie. In de decentrale cao-bve zijn afspraken gemaakt om met dit budget het onderwijspersoneel beter toe te rusten voor de reguliere taken en voor de implementatie van vernieuwingen in het onderwijs. Het budget kan onder meer worden besteed aan functiedifferentiatie, het creëren van ondersteunende functies, gerichte maatregelen ter vermindering van de werkdruk, arbo-contracten en maatregelen gericht op vermindering van het ziekteverzuim, regeling voor ouderschapsverlof en mobiliteit.

De bve-instellingen hebben, net als in 2000, in 2001 € 4,5 miljoen ontvangen in de vorm van een aanvullende vergoeding als tegemoetkoming in de kosten als gevolg van arbeidsmarktknelpunten. Deze middelen vormen een aanvulling op het extra budget voor lerarenbeleid en arbeidsmarktknelpunten dat aan de rijksbijdrage is toegevoegd. De instellingen hebben hiermee de mogelijkheid om met voorrang knelpunten op te lossen binnen de opleidingen economie, techniek en dienstverlening en gezondheid. De aanvulling tot € 4,5 miljoen is gedekt uit de overige uitgaven bve (artikel 20.03). Uit de monitorgegevens blijkt dat de bve-instellingen de middelen aanwenden voor de bedoelde maatregelen. Het betreft maatregelen gericht op het behoud van personeel of op het verbeteren van de wervingspositie van de instelling op de arbeidsmarkt. Dit laatste gebeurt door aanvullende arbeidsvoorwaardelijke maatregelen, meer ondersteunend personeel aan te trekken en (duale) scholingstrajecten te faciliteren.

Onderwijs-arbeidsmarkt / investeren in beroepsonderwijs

De stijgende deelnemersaantallen in het middelbaar beroepsonderwijs zijn vertaald in een verhoging van de rijksbijdrage mbo met € 36,6 miljoen. De jaarlijks blijkende veranderingen in de deelnemersaantallen komen zo in het budget voor mbo tot uitdrukking.

Verder is een voorgenomen korting van € 2,3 miljoen op het budget van de landelijke organen teruggedraaid. Deze bezuiniging werd in de begroting 2000 aangekondigd, maar is in de begroting 2001 teruggedraaid. Zowel bij de begroting 2001 (€ 15,3 miljoen) als bij de 1e suppletore begroting 2001 (€ 25,0 miljoen) zijn middelen voor een impuls in het beroepsonderwijs en de beroepskolom ter beschikking gekomen. Het totale investeringsbudget is deels in onderlinge samenhang ingezet. De in de bve-sector besteedde middelen zijn ingezet voor:

• • 

  projecten rondom leven lang leren (€ 4,9 miljoen). Deze betreffen onder andere de educatieve tv en de individuele leerrekening;

• • 

  een verhoging van de rijksbijdrage mbo, educatie en inburgering van € 7,7 miljoen voor ict;

• • 

  een verhoging van de rijksbijdrage mbo van € 4,5 miljoen voor de impuls verantwoording;

• • 

  intensivering van de impuls beroepsonderwijs en verbreding van vmbo-mbo naar de hele beroepskolom.

Van de totale impuls is € 17,7 miljoen ingezet voor projecten bij de onderwijsinstellingen en € 3,6 miljoen bij de landelijke organen. De projecten van de instellingen en landelijke organen richten zich op het versterken van de beroepskolom door een verbetering van de aansluiting tussen vmbo, mbo en hbo. Belangrijke thema’s bij het verbeteren van de aansluiting binnen de beroepskolom voor instellingen zijn: voorlichting en loopbaanbegeleiding, de pedagogisch didactische aansluiting, de programmatische aansluiting en de relatie met het bedrijfsleven.

Belangrijke thema’s bij het versterken van de beroepskolom voor de landelijke organen zijn: het ontwikkelen van gemeenschappelijke kaders, de versterking van het werkend leren en het oplossen van knelpunten die zich voordoen in de aansluiting van de (kwalificatie)structuren binnen de beroepskolom.

De Bve-Raad en Colo ondersteunen de uitvoering van de projecten in het kader van de regeling 2001 in de regio. Dit gebeurt door het organiseren van netwerkbijeenkomsten en werkconferenties. De projecten worden afgerond op 1 juli 2002. De activiteiten die in het kader van de regeling worden ondernomen worden gemonitord door het CINOP. Hierin worden tevens de gelden vanuit de rijksbijdrage hbo en het groen onderwijs gemonitord.

De tussenrapportage is gepland voor 1 maart 2002. De eindrapportage volgt in november 2002. In hoofdlijnen wordt er gerapporteerd over de ondernomen activiteiten, inzet thema’s, de keuze van aansluitingsmomenten en samenwerkingsverbanden.

De inzet van de impulsgelden 2001 binnen de instellingen is tot op dit moment het meest geconcentreerd op de aansluiting vmbo-mbo (62%). In de aansluiting mbo - hbo is 12% geïnvesteerd. De aansluiting educatie -

mbo en de aansluiting binnen het middelbaar beroepsonderwijs betreffen beiden 13%. De impulsmiddelen worden het meest benut voor de programmatische aansluiting (32%) en de pedagogische didactische aansluiting (28%). In de voorlichting en begeleiding wordt 21% van de impulsmiddelen uitgegeven. In de verbetering van de relatie tussen het middelbaar beroepsonderwijs en het bedrijfsleven is 12% geïnvesteerd.

De impulsgelden 2001 bij de landelijke organen voor het beroepsonderwijs zijn tot nu toe het meest geïnvesteerd in de versterking van de beroepskolom. Hieronder vallen de versterking van de beroepspraktijkvorming (30%) en het oplossen van knelpunten die zich voordoen in de aansluiting van structuren binnen de beroepskolom en de ontwikkeling naar competenties in samenwerking met scholen voor vmbo, mbo en hbo (70%).

Voortijdig schoolverlaten

De middelen voor bestrijding van voortijdig schoolverlaten buiten de G-25 zijn toegevoegd aan het budget voor de regionale meld- en coördinatiefunctie. Bij de verdeling is rekening gehouden met het onderscheid G-25 en niet G-25 gemeenten. Met deze middelen kunnen de regio’s verder werken aan verbetering van de uitvoering van hun taken rondom registratie, verwijzing en begeleiding van voortijdig schoolverlaters.

Examensystematiek bve

De in 2001 vrijgemaakte middelen voor verbetering van de kwaliteit van examens in de bve-sector hebben het beleidstraject via drie lijnen ondersteund. Beeldbepalende factor in de nieuwe examensystematiek is het kwaliteitscentrum examens beroepsonderwijs (KCE), die - na de interne borg en publieke verantwoording van de examenkwaliteit door de onderwijsinstelling - de externe borg uitvoert op basis van landelijke kwaliteitsstandaarden van het KCE. Als een examen niet aan de standaarden voldoet dan kan de minister de instelling het recht op examenafname voor de betreffende opleiding afnemen. De VKC heeft de beleidsreactie besproken op 27 oktober. De Bve Raad en Colo hebben samen met het Paepon de stichting KCE opgericht. In deze implementatiefase van het KCE is er een nauwe betrokkenheid van genoemde partijen met het KCE. Een businessplan KCE wordt ontwikkeld.

Voor de inrichting van het KCE is € 2,3 miljoen ingezet. Het KCE heeft de aanvragen getoetst, die de instellingen en landelijke organen hebben ingediend voor projecten gericht op verbetering en vernieuwing van de examenpraktijk in het beroepsonderwijs (€ 6,8 miljoen). Daarnaast is € 2,3 miljoen ingezet voor vergroting van de implementatiecapaciteit bij de instellingen en landelijke organen. Ook hierbij heeft het KCE een toetsende rol gespeeld.

OCenW bereidt een wetsvoorstel voor. Beoogde invoeringsdatum van de nieuwe systematiek: 1 augustus 2003. Tot dat moment geldt de bestaande examensystematiek (met externe legitimering door exameninstellingen en inspectietoezicht).

Arbeidsmarktknelpunten

De middelen voor arbeidsmarktknelpunten (middelen in het kader van «Van Rijn») zijn aan de rijksbijdrage mbo, lob’s, educatie en inburgering toegevoegd. De instellingen hebben hiermee de mogelijkheid zelf accenten te leggen bij de werving van nieuw personeel en op het gebied van het personeelsbeleid. Voorbeelden van maatregelen zijn verdere functiedifferentiatie binnen de leraarsfunctie, inzet van onderwijsassistenten en instructeurs, extra inzet van ander onderwijsondersteunend personeel, een bonus of extra periodiek voor de medewerkers, betaald ouderschapsverlof voor ouders met kinderen in de leeftijd van 0-2 jaar, extra faciliteiten voor zij-instromers, de aanstelling van leraren in opleiding. De middelen zijn eind 2001 aan de instellingen ter beschikking gesteld. De middelen zullen niet afzonderlijk worden gemoni-tord, maar onderdeel vormen van de monitoring rondom het lerarenbeleid OCenW.

Totaaloverzicht beroepskolom

Naast het bve-deel dat hierboven is toegelicht, zijn ook bij hbo en vo middelen ingezet voor de versterking van de beroepskolom.

HBO

In 2001 is in totaal een bedrag van € 11,5 miljoen specifiek voor de versterking van de beroepskolom ingezet. Deze middelen zijn middels een rijksbijdragebrief aan alle hogescholen in augustus 2001 toegevoegd aan hun rijksbijdrage. De omvang van de middelen per hogeschool is gerelateerd aan het aantal ingeschreven studenten. De hogescholen is gevraagd zich in de besteding van de extra middelen te richten op het realiseren van kwalificatiewinst door het bevorderen van de doorstroom en het beperken van de uitval, en meer specifiek op de thema’s die in de Beroepsbrief zijn opgenomen, te weten:

• • 

  verbetering van de doorstroom mbo-hbo;

• • 

  versterking van de kwaliteit van stages en duale trajecten;

• • 

  versterking van de positie van hogescholen in de regionale kennisinfrastructuur.

Voor wat betreft de monitoring wordt aangesloten bij het hiervoor vermelde onderzoek dat door CINOP wordt uitgevoerd. Momenteel worden de thema’s, waarop de hogescholen is gevraagd zich vooral te richten (zie hiervoor), geactualiseerd. Dit kan leiden tot andere of enigszins bijgestelde thema’s. De hogescholen worden hier dan direct over geïnformeerd.

VO

De Voorjaarsnotamiddelen 2001 zijn ingezet voor het versterken van de beroepskolom. Een deel van de gelden zijn specifiek ingezet in het versterken en verbreden van de samenwerking tussen vmbo- scholen en roc-instellingen om de kwaliteit van de doorstroom in de beroepskolom te verbeteren. De projecten zijn gericht op doorlopende leerwegen, aansluitingsproblemen, leerwerkplekken, maatwerken bedrijfsstages. De onderwijsloopbaan van de leerlingen staat hierbij centraal. Er zijn afspraken gemaakt met vertegenwoordigers van scholen en instellingen die samen het beroepsonderwijs vormen, omtrent het beleidsinhoudelijk monitoren van de effecten van de besteding van middelen voor de beroepskolom met ingang van 2002.

Specifiek is in 2001 een beleidsregel van kracht geworden die leerwerktrajecten als een volwaardige leerroute binnen de basisberoepsgerichte leerweg erkent. De leerwerktrajecten zijn daarmee onderdeel geworden van het invoeringsbeleid vmbo en dragen bij aan het versterken van de beroepskolom.

In 2002 zal in het kader van de beroepskolom een gezamenlijke impulsregeling (inclusief monitor) voor vmbo, mbo en hbo worden gepubliceerd.

Decentralisatie arbeidsvoorwaarden bve

Met de centrales voor overheids- en onderwijspersoneel en met werkgevers organisaties in de sector, Bve Raad en Colo, is overeenstemming bereikt over de tekst van het convenant decentralisatie van de arbeidsvoorwaarden in de bve-sector. In vervolg op de decentralisatie van de secundaire arbeidsvoorwaarden in 1996 is overeengekomen dat na afloop van de huidige verlengde cao-onderwijs in februari 2003 het overleg over de arbeidsvoorwaarden inzake salarisontwikkeling, bovenwettelijke aanspraken voor uitkeringen bij werkloosheid, ziekte en arbeidsongeschiktheid op decentraal niveau gevoerd wordt.

Een wetsvoorstel tot wijzing van de Wet educatie beroepsonderwijs (WEB) in verband met het vervallen van het centraal overleg is bij de Tweede Kamer ingediend. Met werkgevers is het overleg over omschrijving en levering van de informatiegegevens in een afrondend stadium.

Informatie- en communicatietechnologie (ict)

Voor de bve-sector is € 14,1 miljoen beschikbaar gesteld voor informatie-en communicatietechnologie (ict). In deze sector heeft ict zich het afgelopen jaar verder ontwikkeld. Gemiddeld hebben de bve-instellingen één computer per negen deelnemers. Ondanks de geboekte voortgang blijft de beschikbaarheid van adequate elektronische leermiddelen een van de belangrijkste problemen voor de verdere inzet van ict in het onderwijs. De ict-vaardigheden van docenten zijn in het afgelopen jaar toegenomen, terwijl de cursisten over het algemeen behoorlijk vaardig zijn met ict. De aansluiting van de bve-instellingen op kennisnet heeft goede voortgang geboekt. Van de 61 daarvoor in aanmerking komende bve-instellingen waren er aan het eind van 2001 48 geheel en 5 gedeeltelijk aangesloten. De rest van de instellingen volgt uiterlijk 1 juni 2002. Ook bij de landelijke organen beroepsonderwijs staat ict op de agenda en is volop in ontwikkeling.

Kennisuitwisseling

In het kader van de regelingen Kennisuitwisseling beroepsonderwijs bedrijfsleven (KeBB) en Stimulans Innovatieve Leeromgevingen bve (SILO) zijn in 2001 in totaal 56 projecten gestart, gericht op het tot stand brengen van nieuwe vormen of systemen van kennisuitwisseling tussen het beroepsonderwijs en de beroepspraktijk (regeling KenBB), en het innoveren van opleidingen of delen daarvan door een aantrekkelijke en rijk gedifferentieerde leeromgeving te ontwikkelen en deze te implementeren (regeling SILO).

Evaluatie WEB

In juni 2001 heeft de Stuurgroep evaluatie WEB haar eindrapport over de werking van de WEB aangeboden aan de minister van OCenW. Het eindrapport was onder meer gebaseerd op de resultaten (deelrapporten) van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek. Het eindrapport en de deelrapporten vormden een zeer gewaardeerde basis voor verdere discussie met het bve-veld. Deze discussie heeft plaatsgevonden aan de hand van een gespreksnotitie waarin de minister een eerste inhoudelijke reactie heeft gegeven op het eindrapport van de Stuurgroep evaluatie WEB. Daarnaast is de Onderwijsraad gevraagd om een advies over de werking van de WEB. Dit advies was in september 2001 beschikbaar. Het eindrapport van de Stuurgroep evaluatie WEB, de resultaten van de discussie met het bve-veld en het advies van de Onderwijsraad hebben als basis gediend voor het evaluatieverslag WEB dat eind november 2001 aan de Eerste en Tweede Kamer werd aangeboden. In het evaluatieverslag is vooral ingegaan op de onderwerpen die gedurende de nog resterende kabinetsperiode extra actie vereisen zoals de kwalificatiestructuur beroepsonderwijs, de regie van het opleidingenaanbod, de beroepspraktijkvorming, de beroepskolom, de aansturing van de volwasseneneducatie, de examinering en de bekostiging.

Koers BVE

De beleidsnota Koers BVEis in september 2000 aan de Tweede Kamer aangeboden en in februari 2001 behandeld. Met Koers BVEwerd beoogd om vooruitlopend op de evaluatie van de WEB een aantal onderwerpen nader te verkennen en een aantal beleidslijnen voor de middellange termijn vast te leggen. In het kader van Koers is in 2001 gestart met een aantal acties gericht op onder andere het verbeteren van de examinering, het versterken van de positie van de deelnemer, het realiseren van doorlopende leerlijnen binnen de beroepskolom, het vormgeven van de meervoudig publieke verantwoording en het operationaliseren van de onderwijsprogrammering. Met de gemaakte afspraken op deze terreinen is een belangrijke stap voorwaarts gezet in de richting van een kwaliteitsverbetering in de bve-sector. De Tweede Kamer is over de voortgang van deze acties schriftelijke geïnformeerd gevolgd door een overleg in oktober 2001.

Onderwijsprogrammering

Tijdens de behandeling van Koers BVEin februari 2001 bleek dat er een kamerbrede steun was voor een regeling voor de onderwijsinspanning van de instelling. Daarbij is verzocht om in overleg met het veld een alternatief uit te werken voor de 1000-urennorm waarvoor OCenW een wetsvoorstel aan het voorbereiden was. OCenW heeft vervolgens gezamenlijk met de Bve Raad een alternatief uitgewerkt. Dit alternatief heeft de vorm van een convenant onderwijsprogrammering tussen de minister van OCenW en de Bve Raad. In het convenant worden vier zaken geregeld: een wijziging van WEB en WSF/WTS (de 850en 1600-urennorm wordt in de WEB opgenomen, waarbij een voltijdse opleiding wordt gedefinieerd als een opleiding met 1600 uur, waarvan 850 uur zogenoemde IIVO-uren zijn (in instellingstijd verzorgd onderwijs), een plan van aanpak optimalisering en verantwoording opleidingsprogramma’s, verkenningen studiefinanciering en verkenningen bekostiging.

Het convenant is in de zomer van 2001 naar de Tweede Kamer gezonden en aan de orde gekomen tijdens het algemeen overleg over beroepsonderwijs op 17 oktober. De Kamer sprak hierbij haar waardering uit voor het convenant en vroeg regelmatig op de hoogte gehouden te worden van de acties die voortvloeien uit het convenant. Voordat de Kamer akkoord kon gaan met het alternatief, wilde zij eerst het plan van aanpak standaarden en normen beoordelen, dat de Bve Raad begin 2002 voltooit en dat vervolgens door de minister met een aanbiedingsbrief naar de Kamer gezonden wordt.

Technocentra

Na een moeizame start eind 2000 hebben de 15 technocentra zich in 2001 verder ontwikkeld. Daarbij doet zich een groot verschil voor tussen de technocentra die in 2000 vanuit een bestaande situatie zijn gestart en de technocentra die toen nieuw zijn opgericht. De eerstgenoemden zijn volledig operationeel met een breed en geschakeerd pakket activiteiten; de tweede groep is in de loop van 2001 geleidelijk overgegaan van de planfase naar een eerste start met activiteiten. Ongeacht deze verschillen zijn echter alle technocentra ultimo 2001 actief en in ontwikkeling. Tot en met 2002 werken zij op basis van de zgn. startsubsidie, waardoor zij nog niet aan alle vereisten van de Kaderregeling hoeven te voldoen. Zo kunnen zij geleidelijk naar deze vereisten (met name de subsidiëring op basis van gerealiseerde baten) groeien.

Het kader voor de technocentra is gewijzigd door de afkondiging van een nieuwe Kaderregeling technocentra in november 2001. Het doel van de wijziging was vooral verduidelijking van het kader en vermindering van de plan- en informatielast van de technocentra.

De Adviescommissie Technocentra heeft in 2001 adviezen uitgebracht over het speerpuntenbeleid (maart) en over de beoordeling van de businessplannen van de technocentra (juli). Vanaf november is de Adviescommissie bezig met de beoordeling van de businessplannen, die de grondslag moeten bieden voor de beoordeling welke technocentra (onder voorbehoud van de evaluatie van de regeling als zodanig) in 2003 definitief door kunnen gaan. Deze beoordeling wordt ondersteund door het agentschap Senter, dat in september de uitvoeringstaken betreffende de technocentra heeft overgenomen van het agentschap CFI.

Kwalificatiestructuur

De kwalificatiestructuur beroepsonderwijs is een belangrijk instrument in de aansluiting tussen beroepsonderwijs en arbeidsmarkt. De invulling van de structuur bepaalt mede de inhoud van het middelbaar beroepsonderwijs in de komende jaren. In 2001 heeft bij de invulling van de kwalificatiestructuur de wending naar competenties centraal gestaan. De invoering van competenties in de kwalificatiestructuur heeft tot doel de structuur dynamischer, flexibeler en transparanter te maken. In 2001 is verder uitvoering gegeven aan het ontwikkelingsplan van het Centraal orgaan van de landelijke organen beroepsonderwijs (Colo). In een aantal pilots is het gedachtegoed rond de invoering van competenties uitgetest in de praktijk. Dit heeft geleid tot een conferentie in oktober 2001 met als resultaat een principebesluit om daadwerkelijk tot invoering van competenties over te gaan, en dit te doen in gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle betrokken partijen. De resultaten van de pilots die in 2001 zijn uitgevoerd, worden op dit moment verwerkt tot voorstellen voor verbetering van de inhoud en de bestuurlijke setting van de kwalificatiestructuur.

Apparatuur

Op grond van signalen over een slechte staat en slecht onderhoud van de apparatuurvoorziening in de bve-sector zijn in het regeerakkoord extra middelen beschikbaar gesteld. In totaal ging het over de jaren 1998 t/m 2000 om € 46,3 miljoen. Uit de in opdracht van OCenW uitgevoerde apparatuurmonitor bve blijkt dat de apparatuursituatie in die periode daadwerkelijk is verbeterd, zowel wat betreft de staat van de apparatuur als van het onderhoud. Dit verhoogt de aantrekkelijkheid van het beroeps- onderwijs en de aansluiting van dit onderwijs op de arbeidsmarkt. De monitor zal binnenkort aan de Tweede Kamer worden gestuurd.

ESF

De uitvoering van ESF-projecten heeft in 2001 aanzienlijke vertraging opgelopen. In de bve-sector kunnen in de nieuwe periode (2000–2006) projecten worden uitgevoerd voor voortijdig schoolverlaten (vsv) en voor versterking van de beroepsbegeleidende leerweg (bbl). Vanwege vertraging in de besluitvorming door Brussel, heeft OCenW in 2001 voor versterking van de bbl een eigen regeling uitgebracht vooruitlopend op de regelgeving vanuit Brussel en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De scholen konden zo toch doorgaan met de projecten. Eind 2001 heeft OCenW de aanvragen bij het agentschap van SZW ingediend en inmiddels zijn hierop beschikkingen ontvangen. Eind 2001 is mede naar aanleiding van vragen uit de Tweede Kamer een onderzoek van de Algemene Rekenkamer gestart. Verder liep in 2001 de afwikkeling van projecten uit de oude periode (1994–1999).

Bestrijding voortijdig schoolverlaten

Over de uitkomsten van het grotestedenbeleid vindt de verantwoording, conform afspraak met de G-25, eerst na vier jaar plaats. De analyse van de meerjarige ontwikkelingsplannen van de G-25 stemde over het algemeen tot tevredenheid. Voor het overige zij verwezen naar de «tussenstand» die de minister van Grote Steden- en Integratiebeleid namens het kabinet begin dit jaar uitbrengt.

De regionale meld- en coördinatiefunctie (rmc) komt steeds beter van de grond. De middelen hiervoor, ook de verhoging met ingang van 2001 bestemd voor de niet G-25, zijn structureel en met ingang van 2002 is de rmc-functie wettelijk verankerd.

Eind februari 2002 ontvangt de Tweede Kamer de voortgangsrapportage over 2001. De rapportage die bureau Sardes aan de rmc-effectrapportages wijdt en de nadere rmc-analyse 2001 worden in één keer aangeboden. Ook in volgende jaren zal deze procedure worden gevolgd.

Employability / leven lang leren

In het Najaarsoverleg van 2000 is de stuurgroep Impuls beroepsonderwijs en scholing ingesteld. In de stuurgroep werken het kabinet (ministeries van OCenW, SZW en EZ), instellingen voor beroepsonderwijs en sociale partners samen aan het formuleren van aanbevelingen inzake:

+ de versterking van het beroepsonderwijs (vmbo/mbo/hbo);

+ het vormgeven van de complementaire verantwoordelijkheid van de onderwijsinstellingen en de sociale partners voor beroepsonderwijs en scholing; + additionele maatregelen op het gebied van scholing van werkenden en werkzoekenden. De stuurgoep heeft in maart 2001 haar rapportage Naar een stevig fundament voor de kennissamenlevingaangeboden aan het kabinet. Mede op basis hiervan heeft het kabinet op 27 april bij Voorjaarsnota besloten extra middelen beschikbaar te stellen.

Naast de extra inzet van het kabinet voor het beroepsonderwijs zullen sociale partners de reeds ingezette lijn van investeringen in scholing en beroepsonderwijs voortzetten. Het kabinet is daarbij in het bijzonder geïn- teresseerd in het gebruik van de persoonlijke ontwikkelingsplannen met een bijbehorend budget. Ook zijn er afspraken gemaakt over de duurzame arbeidsintegratie van kwetsbare groepen. De resultaten van de wederzijdse inspanningen zullen worden gemonitord ten behoeve van het Voorjaarsoverleg 2002.

In het kader van de concretisering van de Employability Agenda zijn in 2001 de volgende activiteiten gestart:

Er is een Kenniscentrum evc (elders verworven competenties) opgericht dat tot taak heeft de evc-systematiek verder te ontwikkelen en te verspreiden. Het kenniscentrum is ingesteld voor een periode van vier jaar. De activiteiten lagen in het eerste jaar vooral op de inrichting van het kenniscentrum en het opbouwen van netwerken.

Er zijn acht experimenten met de individuele leerrekening gestart met als doel succesvolle systematieken te ontwikkelen en het gebruik van de leerrekeningen te onderzoeken. De experimenten lopen tot maart 2002. De eerste resultaten geven een positief beeld te zien van de bereidheid tot deelname van zowel bedrijven als individuen.

In januari 2001 is in vijf rmc’s een pilot loopbaanadviseurs gestart. De pilots hebben tot doel een begeleidingssystematiek te ontwikkelen om werkende voortijdig schoolverlaters naar een startkwalificatie te brengen. De pilots hebben een looptijd van twee jaar. Per pilot zijn twee loopbaanadviseurs aangesteld die elk 50 vsv-ers moeten begeleiden naar een startkwalificatie.

In september 2001 is het experiment educatieve tv van start gegaan. Doel is het opzetten van een lokale educatieve zender in Rijnmond ten behoeve van moeilijk te bereiken groepen. Op 23 januari 2002 is de zender officiëel in de lucht gegaan. Het experiment loopt tot september 2002 waarna zal worden gekeken of uitbreiding naar andere regio’s gewenst is. In 2001 is voor de tweede keer de «week van het leren» georganiseerd. De week is bedoeld leren lokaal en in de regio te stimuleren en om het lokale en regionale aanbod meer op elkaar af te stemmen.

Inburgering

In 2000 is de taskforce inburgering opgericht. De taskforce inburgering wordt bekostigd door de ministeries van BZK, VWS, SZW en OCenW. De opdracht aan de taskforce bestaat uit drie delen. De taskforce heeft een werkprogramma op hoofdlijnen voor 2002 vastgesteld, waarin de verschillende delen nader zijn toegelicht. In het werkprogramma zijn de activiteiten en de producten van de taskforce opgenomen.

De taskforce inburgering heeft de volgende doelstellingen:

+ het samen met gemeenten en actoren ontwikkelen van oplossingen voor bestaande knelpunten in de inburgeringsketen; + het versterken en bevorderen van de integrale aanpak van inburgering door de gemeenten; + het bevorderen van aansluiting van inburgering naar integratie.

De taskforce inburgering heeft bovenstaande opdracht uitgewerkt in een driesporenaanpak. Het eerste spoor heeft betrekking op het bevorderen van de verbetering van het inburgeringproces op decentraal niveau door het instellen van regionale taskforces. Het tweede spoor betreft het initiëren, faciliteren en coördineren van ontwikkeltrajecten. Het derde spoor behelst het verspreiden van good practices en kennis en ervaring uit de ontwikkeltrajecten en elders opgedane kennis van de taskforce. De taskforce inburgering is in samenwerking met de regionale taskforces,

in het kader van het tweede spoor, begonnen met de uitwerking van tien zogenaamde ontwikkeltrajecten. In deze ontwikkeltrajecten bundelen uitvoerders, ondersteund door de taskforce inburgering en de regionale taskforces, de krachten om oplossingen te zoeken voor de tien belangrijkste knelpunten in de uitvoering van het inburgeringsproces. De ontwikkeltrajecten worden naar verwachting eind 2002 opgeleverd. Met betrekking tot de verspreiding van kennis en good practices wordt momenteel gewerkt aan een databank-inburgering.

In de motie Melkert is uitgesproken dat destijds bestaande wachtlijsten per 1 mei 2001 weggewerkt dienden te zijn. De wachtlijst bedroeg op 1 juli 2000 ruim 10 000 personen. Tijdens de laatste meting, gehouden op 1 mei 2001, stonden van die 10 000 personen nog ongeveer 600 op de wachtlijst. Uit de rapportage valt dus op te maken dat er voortgang wordt geboekt in het terugdringen van de wachtlijsten van oudkomers voor NT2 bij regionale opleidingscentra. Ook in 2002 vinden vervolgmetingen plaats.

De bijgestelde eindtermen maatschappij oriëntatie zullen op korte termijn worden vastgesteld. Met het project «website maatschappij oriëntatie online inhouden» wordt bewerkstelligd dat de bijgestelde eindtermen voor de betrokken docenten toegankelijk zijn.

Het eindrapport van de evaluatie Wet inburgering nieuwkomers zal verschijnen in maart 2002.

Educatie

Bij de decentrale uitvoering van de volwasseneneducatie, waarbij gemeenten een rijksbijdrage ontvangen om cursusaanbod in te kopen bij een regionaal opleidingencentrum (roc), heeft de Tweede Kamer in 2001 enkele kanttekeningen geplaatst. Deze hebben ertoe geleid dat OCenW en de VNG een kaderstellende intentieverklaring educatie zijn overeengekomen die in 2002 zal worden uitgewerkt. Tevens is, na overleg met de VNG en de Bve Raad, een actieplan alfabetisering autochtone analfabeten aan de Tweede Kamer aangeboden. Een belangrijk bestanddeel hiervan is een campagne vanaf mei 2002, maar er zijn ook flankerende maatregelen voorzien voor de korte en de middellange termijn die nader zullen worden uitgewerkt.

2.3.4 Hoger beroepsonderwijs

Tabel 2.7: Intensiveringen 2001 (bedragen x € 1 miljoen)

UITGAVEN

Intensiveringen

Een deel van de middelen voor het oplossen van arbeidsmarktknelpunten (€ 14,7 miljoen) is doorgeschoven naar 2002 en 2003.

In overleg met de HBO-raad is besloten om in 2001 € 25,2 miljoen van de middelen voor arbeidsmarktknelpunten en de beroepskolom toe te voegen aan de lumpsumbudgetten van de instellingen. Dit met als doel om de gevolgen te kunnen opvangen in de bedrijfsvoering vanwege de daling in budget ten gevolge van lagere studentenaantallen. Er is € 11,5 miljoen voor de versterking van de beroepskolom ingezet. Op basis van het lerarenconvenant is € 3,4 miljoen besteed aan de lerarenopleidingen. Het resterende bedrag van € 1,5 miljoen is het aandeel van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij in deze posten.

Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan 2000 (HOOP)

In 2001 zijn belangrijke stappen gezet als het gaat om de uitwerking van de voornemens uit het Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan 2000. Drie uit het HOOP voortvloeiende wetsvoorstellen zijn bij de Tweede Kamer ingediend, te weten: de wetsvoorstellen deregulering, bachelor-master en accreditatie.

Doel van het wetsvoorstel deregulering is dat de hogescholen meer handelingsruimte krijgen om adequaat te kunnen inspelen op de grotere en meer diverse vragen vanuit de maatschappij. Het vergroten van de zeggenschap van de instellingen over de inrichting van het onderwijsaanbod speelt hierbij een belangrijke rol.

De procedure om wijzigingen in het onderwijsaanbod aan te brengen wordt versneld en eenvoudiger en de Adviescommissie Onderwijsaanbod (ACO) wordt opgeheven bij invoering van accreditatie. Met de ruimte die de instellingen op deze manier geboden wordt, neemt hun eigen verantwoordelijkheid voor de doelmatigheid van het onderwijsaanbod toe. De ruimte voor samenwerking tussen instellingen wordt verder vergroot. Het gaat dan zowel om samenwerking tussen hogescholen onderling als tussen hogescholen en universiteiten. Een wetsvoorstel dat daarnaast een besturenfusie tussen universiteiten en hogescholen mogelijk maakt, is in voorbereiding.

Het wetsvoorstel deregulering maakt het voor de student gemakkelijker om zich flexibel in- en uit te schrijven bij hogescholen en universiteiten. Ook andere belangrijke stappen zijn gezet met het oog op de versterking van de positie van de student. Zo zijn, naar aanleiding van de Werkgroep Positie Student en het overleg met de Tweede Kamer en de studentenorganisaties over de voorstellen voortvloeiend uit deze werkgroep, afspraken gemaakt over aanpassing van de klachtenregelingen in het hbo. Ook de studiekeuze-website die wordt ontwikkeld, versterkt de positie van de student.

Daarnaast is in 2001 het wetsvoorstel bachelor-master naar de Tweede Kamer gestuurd. Doel van dit wetsvoorstel is te komen tot een beter internationaal georiënteerd hoger onderwijsbestel. Met de invoering van het bachelor-masterstelsel sluit Nederland aan bij de ambities geformuleerd in de Bologna-verklaring. De kern van deze verklaring is het streven naar een grotere vergelijkbaarheid in het Europese hoger onderwijs. De beleidsreactie op het advies van de commissie Rinnooy Kan getiteld Naar een open hoger onderwijs vormde samen met de reacties daarop de basis voor het wetsvoorstel dat inmiddels aan de Tweede Kamer is voorgelegd. In de paragraaf «accreditatie» en «vernieuwingen in het hbo» is ingegaan op de voortgang op de terreinen accreditatie en implementatie van ict in het hbo.

Het in het HOOP aangekondigde vervolgadvies van de Adviesraad voor het wetenschaps- en technologiebeleid en de Onderwijsraad over de rol van het hbo in de kennisinfrastructuur is inmiddels uitgebracht en naar de Tweede Kamer gestuurd. Het advies Hogeschool van kennis concentreert zich op de kennisuitwisseling tussen de beroepspraktijk en de hogescholen. In het voorjaar van 2002 wordt de beleidsreactie op het advies aan de Tweede Kamer gezonden.

Tekorten arbeidsmarkt

In het kader van de stuurgroep impuls beroepsonderwijs en scholing lopen diverse activiteiten die gericht zijn op het terugdringen van het tekort aan mbo-ers en hbo-ers.

Zoals onder het punt «beroepskolom» is aangegeven zijn in 2001 extra middelen uitgetrokken om de doorstroom te bevorderen en de uitval tegen te gaan, met als doel het aantal personen dat met een hbo (of mbo) diploma de school verlaat te vergroten.

Verder is het van belang om werkenden, die hun initiële scholing achter de rug hebben, beter in staat te stellen om zich te laten bijscholen of verder te laten scholen naar een hoger opleidingsniveau. Momenteel wordt een beleidsagenda «leven lang leren» opgesteld die naar verwachting in maart 2002 naar de Tweede Kamer gaat.

Aansluiting vo-hbo

De ontwikkelingen in het voortgezet onderwijs hebben geleid tot de invoering van de profielen in de tweede fase van het voortgezet onderwijs. Doel is dat deze invoering zal bijdragen tot een betere aansluiting tussen voortgezet en hoger onderwijs. Hogescholen zullen bij de inrichting van de propedeuseprogramma’s rekening moeten houden met het veranderde ingangsniveau van de studenten. Inmiddels vinden op instellingen voor hoger beroepsonderwijs reeds activiteiten plaats ter verbetering van de aansluiting tussen het voortgezet- en het hoger beroepsonderwijs. Deze activiteiten gebeuren veelal in de vorm van netwerken, samenwerkingsverbanden en diverse uitwisselingsprojecten tussen vo en hbo. Als gevolg van de gefaseerde invoering van de profielen is er gedurende een aantal jaren sprake van een overgangssituatie. Om de implementatie van de profielen te faciliteren en te stimuleren is in 2000 een budget van € 5,0 miljoen toegevoegd aan de lumpsum.

Om zicht te houden op de besteding van de middelen is het Landelijk Informatiecentrum Aansluiting VO-HBO (LICA) gevraagd tussentijds te monitoren welke effecten zijn opgetreden. Hiervoor is € 45 000 aan het LICA ter beschikking gesteld.

Een eerste analyse laat zien dat de meeste hogescholen veel doen aan voorlichtingsactiviteiten (proefstuderen of meeloopdagen). Opvallend is dat er veel aandacht wordt besteed aan uitbreiding of versteviging van regionale netwerken, soms ook gecombineerd met docentennetwerken, studie- of workshops en schoolbezoeken. Over het geheel genomen blijkt dat de gelden bij alle hogescholen op veel terreinen en opleidingen wordt ingezet, afhankelijk van de grootte van de instellingen. In het voorjaar van 2002 zal het LICA een eindrapport opleveren.

Vernieuwingen in het hbo

In eerste instantie werd een verhoging voorgesteld van € 7,9 miljoen om de beoogde vernieuwing van het hoger beroepsonderwijs verder te verbreden.

Gedurende het begrotingsjaar zijn gesprekken gevoerd met de Vereniging van hogescholen over de betekenis van het Vernieuwingsfonds hbo, mede in relatie tot de voornemens om een bijdrage te leveren aan het vergroten van de kennisinnovatie van het hoger beroepsonderwijs via lectoren en kenniskringen. Mede op basis van een externe evaluatie van het Vernieuwingsfonds is besloten om deze voorziening niet meer als zodanig te continueren. Op 29 oktober 2001 is een bestuurlijk arrangement «lectoren en kenniskringen» overeengekomen tussen de minister en de Vereniging van hogescholen, waarbij de middelen die voor het Vernieuwingsfonds zijn gereserveerd zijn ingezet om aan de bredere doelstellingen invulling te kunnen geven in verband met «lectoren en kenniskringen». De HBO-raad zal in 2002 verantwoording afleggen over de specifieke inzet van de middelen die in 2001 beschikbaar zijn gesteld.

ICT

In aansluiting op het HOOP 2000 zijn ook in het jaar 2001 middelen beschikbaar gesteld voor SURF Educatie<F>. Het fonds heeft in 2001 een bijdrage van hbo gekregen van € 4,5 miljoen. Het doel van SURF Educatie<F> is vernieuwing van het hoger onderwijs met behulp van informatie- en communicatietechnologie.

SURF Educatie<F> richt zich op alle universiteiten en hogescholen. In 2001 zijn 13 van de 28 ingediende onderwijsinnovatieprojecten gehonoreerd: 6 van universiteiten, 5 van hogescholen en 2 van samenwerkingsverbanden van universiteiten en hogescholen.

Begin 2002 publiceert Surf een evaluatie over de eerste jaren 1999-2001 van het educatiefonds dat ze vergezeld zal doen gaan van een voorstel voor een vervolg.

De Digitale Universiteit, een consortium van een aantal hogescholen en universiteiten, waaronder de Open Universiteit, heeft in 2001 haar businessplan in uitvoering genomen.

In 2001 is ook het programma Onderwijs on line, waarvan de lerarenopleidingen in het hbo deel uitmaken, voortgezet. Aan de Tweede Kamer is de voortgang in april 2001 en november 2001 gerapporteerd. De taskforce «werken aan ict» (taskforce Risseeuw), ingesteld door de ministers van OCenW en Economische Zaken, heeft in de loop van 2001 zijn werkzaamheden beëindigd. De door de taskforce geformuleerde ambities, die een financiële ondersteuning vanuit genoemde departementen hebben gekregen, worden nu door de initiatiefnemers onder toezicht van het ministerie van Economische Zaken uitgewerkt. Er is in de loop van 2001 een proef gestart met de digitale keuzegids. Deze loopt tot september 2002, waarna verdere besluitvorming zal plaatsvinden.

Accreditatie

In de notitie Keur aan kwaliteit (juli 2000) heeft de minister van onderwijs aangegeven te streven naar een accreditatiestelsel voor het hoger onderwijs. Beoogd wordt de transparantie van het Nederlandse hoger onderwijs te verhogen door het toekennen van een keurmerk aan opleidingen die aan eisen van basiskwaliteit voldoen.

In 2001 is aan deze doelstelling langs een aantal sporen nader vorm gegeven. Enerzijds is de wetgeving voorbereid die als wettelijke basis moet dienen voor het accreditatieorgaan, dat op basis van oordelen van externe deskundigen keurmerken zal verlenen. Het wetsvoorstel is in september 2001 ingediend bij de Tweede Kamer. De behandeling in de Tweede Kamer is begin 2002 afgerond. Op het moment dat de wet van kracht wordt zal het accreditatieorgaan worden ingesteld. Anderzijds is in 2001 de Commissie kwartiermakers accreditatie hoger onderwijs ingesteld. Deze commissie heeft in september 2001 advies uitgebracht over de inrichting en werkwijze van het beoogde accreditatieorgaan. De minister heeft hierop een beleidsreactie uitgebracht. Tot slot heeft internationaal overleg plaatsgevonden met het oogmerk de ontwikkeling van accreditatie in Europa internationaal af te stemmen. Dit overleg heeft geleid tot het zogenaamde «joint quality initiative» dat een werkplan gericht op internationale afstemming behelst.

Kunstonderwijs

Om de instellingen te ondersteunen bij de beoogde herstructurering van het kunstonderwijs is, overeenkomstig het advies van de tijdelijke commissie ondersteuning herstructurering kunstonderwijs 2000 - 2004, voor de uitvoering van de (bijgestelde) herstructureringsplannen in 2000 en 2001 in totaal € 9,5 miljoen aan subsidie toegekend. In de nota Meer zicht op kwaliteit is een aantal voorstellen gedaan ter stimulering van de kwaliteit van het kunstonderwijs. Hiervoor was een bedrag van € 2,3 miljoen uitgetrokken. Bij motie van 12 december 2000 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2000-2001, 25 802, nr. 26) heeft de Kamer verzocht om af te zien van het afzonderen van middelen ten koste van het reguliere exploitatiebudget voor het kunstonderwijs of anderszins om kwaliteitsimpulsen te financieren. Met uitzondering van de middelen, waarvoor verplichtingen waren aangegaan (ict en culturele diversiteit) zijn deze conform de motie weer toegevoegd aan het budget voor het kunstonderwijs.

In het verlengde van de nota Meer zicht op kwaliteit is in samenspraak met de Vereniging van hogescholen invulling gegeven aan het nieuwe bekostigingsmodel voor het kunstonderwijs dat van af 2002 inwerking zal treden.

Bekostigingsmodel

In 2001 is bestuurlijke overeenstemming met de HBO-raad bereikt over de hoofdlijnen van het studiepuntenbekostigingsmodel. Doel van dit model is tweeledig: de flexibiliteit in het onderwijsaanbod vergroten, naast het scheppen van een evenwichtige relatie tussen prestatie van student/ instelling en de rijksbijdrage die hier tegenover staat (HOOP 2000). Het huidige bekostigingsmodel ondersteunt deze functies niet. Het levert een aantal belemmeringen op. Door de invoering van een bekostigingssysteem op punten wordt er een directe koppeling gelegd tussen de prestatie en de bekostiging en maakt het flexibele leerroutes in het hbo meer mogelijk.

Inmiddels is het model tot in detail uitgewerkt. De bekostiging vindt plaats op basis van instroom, studiepunten en diploma. Het studiepuntendeel wordt gebaseerd op het aantal behaalde studiepunten per uitstromende student.

Door de zorgvuldige voorbereiding van betrouwbare informatie zal het model niet voor 2005 operationeel zijn. In de begroting van 2002 is een bedrag van € 8,1 miljoen opgenomen als bijdrage voor de implementatiekosten. Naar de exacte omvang van de implementatiekosten, alsmede een realistische tijdsplanning voor implementatie, wordt een onderzoek gedaan door een extern bureau. In maart 2002 worden de resultaten van dit onderzoek verwacht.

Taakstelling tweede en derde studies

In 2001 is de taakstelling tweede en derde studies verder uitgewerkt. De invulling van de taakstelling is als volgt. Instellingen worden niet langer bekostigd voor studenten die een tweede e.v. opleiding volgen, nadatzij een eerste opleiding met diploma hebben afgerond. Dit betekent dat instellingen door deze taakstelling alleen bekostiging ontvangen voor studenten die een eerste studie volgen (tenzij de tweede studie tegelijkertijd gevolgd wordt, zie begroting 2001). De grens voor het voorschrijven van wettelijk collegegeld wordt hiermee gelegd bij het eerste diploma in plaats van bij de leeftijdsgrens van 30 jaar. De WHW moet met deze invulling gewijzigd worden. In verband met de doorlooptijd van het wetgevingstraject wordt de inhoudelijke taakstelling vanaf 2003 doorgevoerd. In 2002 worden de besparingsverliezen door hbo en wo opgevangen binnen hun eigen budget. De taakstelling geldt niet voor de doorstroom hbo-wo en tweede diploma’s voor de lerarenopleidingen. Redenen hiervoor zijn de bevordering van de doorstroom hbo-wo en arbeidsmarkttekorten in het onderwijs.

Vouchers

Per 1 september 2001 is het voucherexperiment van het Midden- en Kleinbedrijf Nederland en de HBO-raad feitelijk van start gegaan. Het project loopt tot en met 2003. Voornaamste doelstelling van het experiment is ervaring op te doen met de vergroting van de flexibiliteit en van vraag-sturing van (duale) leerroutes, die gebruikt kan worden bij het eventueel invoeren van vouchers of andere vormen van vraagfinanciering. De subsidie bedraagt in totaal maximaal 3,4 miljoen.

Lectoren en kenniskringen

Doelstelling is het bevorderen van de kennisontwikkeling en kennisover-drachtvanuit het hoger beroepsonderwijs.

Op 29 oktober 2001 heeft de minister een bestuurlijk arrangement gesloten met de Vereniging van Hogescholen over «lectoren en kenniskringen». Als uitvloeisel van dit arrangement heeft de Vereniging van Hogescholen een stichting gerealiseerd met als belangrijkste taak het beoordelen van voorstellen van hogescholen voor lectoren en kenniskringen en het verlenen van een financiële bijdrage voor de realisatie van deze voorstellen. De basis voor deze voorstellen ligt mede in de businessplannen waartoe in 2000 middelen ter beschikking zijn gesteld via de rijksbijdrage. Voor deze lectoraten en kenniskringen is in de convenantsperiode 2001-2004 in totaal € 110 miljoen toegekend, waarvan in 2001 circa € 15 miljoen beschikbaar is gesteld. Lectoren zijn hooggekwalificeerde professionals met ruime ervaring op hun vakgebied. Zij kunnen vanuit de hogeschool zelf komen, maar ook vanuit het bedrijfsleven. Doordat de lectoren ook andere docenten om zich heen verzamelen, ontstaat een kring van deskundigen. De lectoraten vervullen een centrumfunctie in te vormen kenniskringen, waarin naast de lector ook andere docenten deelnemen. Binnen deze kenniskringen wordt de inhoudelijke expertise op een bepaald (vak)gebied gebundeld en verder ontwikkeld. Voor 2001 zijn 89 aanvragen ingediend waarvan er 67 zijn goedgekeurd.

De Vereniging zal in 2002 verantwoording afleggen over de toekenning van middelen voor de lectoren en kenniskringen. In de bestuurlijke afspraken ligt overigens besloten dat, mede voor de evaluatie van dit arrangement die uiterlijk in 2004 is voorzien, nadere indicatoren en streefwaarden geformuleerd zullen worden ingebed in een nadere analyse van de vertreksituatie. Met de HBO-raad zijn inmiddels afspraken gemaakt dat zij eind februari 2002 komen met een nulmeting. Op basis daarvan zullen de indicatoren en streefwaarden worden ingevuld.

2.3.5 Wetenschappelijk onderwijs

Tabel 2.8: Intensiveringen 2001 (bedragen x € 1 miljoen)

UITGAVEN

Algemeen

Het jaar 2001 heeft in belangrijke mate in het teken gestaan van de voorbereiding van wetgeving over de invoering van een bachelor-master structuur, accreditatie en deregulering. Daarnaast is onder meer gewerkt aan de uitwerking van intensiveringen uit de begroting 2001, in lijn met het HOOP 2000.

Uitwerking HOOP 2000

Ondersteuning invoering bachelor-master structuur

In 2001 is door de universiteiten reeds veel energie gestoken in de voorbereiding van de voor 2002 voorziene invoering van een bachelor-master structuur in het hoger onderwijs. In 2001 is € 22,7 miljoen extra beschikbaar gesteld aan de universiteiten om de overgangskosten te compenseren, met als doel een snelle en goede overgang naar een bachelor-master structuur te faciliteren. In 2002 is eenzelfde bedrag beschikbaar.

Oprichting nationaal accreditatie-orgaan

In september 2001 is het wetsvoorstel ter invoering van accreditatie aan de Tweede Kamer aangeboden. Parallel aan het wetgevingstraject is in 2001 gestart met de voorbereiding van de oprichting van het accreditatieorgaan. Naar verwachting kan door deze inspanningen het accreditatieorgaan in de loop van 2002 starten met zijn werkzaamheden. In 2001 is ook gestart met een verkenning van een nauwe samenwerking met Vlaanderen en van de mogelijkheid om samen met een aantal andere landen standaarden voor accreditatie te ontwikkelen. In dit kader is er deelname aan het zogeheten Joint Quality Initiative vanuit Nederland, Vlaanderen, Zweden, Denemarken, Duitsland, Ierland, Italië, Spanje en het VK.

Tekorten arbeidsmarkt en ontwikkeling deelname Niettegenstaande de mindere economische groei in 2001 blijft er een aanzienlijk tekort aan hoger opgeleiden op de arbeidsmarkt (bron: rapport De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2006 van het ROA). Voor de stijging van de studentenaantallen in het wetenschappelijk onderwijs is in 2001 € 12,0 miljoen beschikbaar gesteld. Dit bedrag loopt op tot € 32,3 miljoen in 2005.

Dualisering van het onderwijs (leren aan de universiteit en op een werkplek in een samenhangend curriculum) kan leiden tot een betere aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt en tot meer variëteit in leerroutes, waardoor het wetenschappelijk onderwijs aantrekkelijker kan worden voor specifieke groepen studenten, zoals werkenden. In de periode 1998-2001 hebben universiteiten geëxperimenteerd met duale wetenschappelijke opleidingen. In oktober 2001 is de Tweede Kamer bericht dat, op grond van de evaluatie van de experimenten, het duaal wetenschappelijk onderwijs als reguliere leerroute in de WHW wordt opgenomen. Dit heeft geen budgettaire consequenties. Uit de evaluatie blijkt dat duaal leren een belangrijke ontwikkeling is in het kader van de invoering van een bachelor-master structuur, maar ook dat opleidingen nog moeten investeren in de borging van de kwaliteit van de leerwerkplek en in de verdieping van de didactische inbedding van werkend leren.

Informatisering

OCenW ondersteunt waar mogelijk de ontwikkeling naar meer variëteit en flexibiliteit in het wetenschappelijk onderwijs. Een manier om dit te bereiken is via de stimulering van informatie- en communicatietechnologie. In dit kader subsidieert OCenW de Digitale Universiteit (DU). Deze is ontstaan nadat in juli 2000 vier universiteiten (OUNL, UvA, VU, UT) en acht hogescholen (Fontys, Haagse, HES Rotterdam, Hogeschool Rotterdam, Amsterdam, Utrecht, Ichthus, Saxion) een intentieverklaring ondertekenden om te komen tot een DU. De doelstellingen van de DU zijn om gezamenlijk te komen tot onderwijsvernieuwing en dit vernieuwende onderwijs aan te bieden als onderdeel van het regulier hoger onderwijs en ten behoeve van andere (nieuwe) doelgroepen, met name op de markt van een «leven lang leren». Op basis van het businessplan van de DU is door het ministerie van OCenW een bijdrage van € 11,4 miljoen voor de jaren 2001 en 2002 beschikbaar gesteld. Voor de subsidiëring van de vorming van andere consortia ict in het hoger onderwijs, is aan Stichting Surf eind 2000 € 2,3 miljoen beschikbaar gesteld.

Specifieke stimulering innovaties

Voor de jaren 2001 tot en met 2004 is jaarlijks € 2,3 miljoen beschikbaar voor de specifieke stimulering van innovaties in het veld. In 2001 is hiermee een veelheid aan kleinere en grotere projecten ondersteund. Onder meer is additionele steun verleend aan:

• • 

  de samenwerking van de Universiteit Leiden en de Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans te Den Haag, in een Faculteit der Kunsten aan de Leidse universiteit;

• • 

  het ISO en de LSVb voor de versterking van de positie van studenten binnen de instellingen;

• • 

  het NACEE voor de organisatie van enkele evenementen;

• • 

  duale opleidingen voor incidentele ontwikkelingskosten die doorlopen na afloop van de experimentele periode 1998-2001.

Uitwerking HOOP in wetgeving, inclusief deregulering Belangrijke beleidsdoelstelling is de zelfregulering in het hoger onderwijs verder te versterken en de bestaande regelgeving waar mogelijk uit te dunnen, te vereenvoudigen en te verhelderen. Deze doelstellingen vallen onder de dereguleringsinspanningen die in het regeerakkoord zijn vastgelegd. De belangrijkste onderwerpen zijn dynamisering en versobering van de registratieprocedure (het CROHO), samenwerking tussen universiteiten en hogescholen en de restitutie van het collegegeld. In juli 2001 is in dit kader het wetsvoorstel «Deregulering» ingediend bij de Tweede Kamer. De mogelijkheid van fusies tussen een universiteit en hogeschool zal bij afzonderlijke wetgeving worden geregeld.

Open Universiteit Nederland (OUNL)

Op verzoek van de Tweede Kamer is besloten de taakstelling op het budget 2001 van de OUNL van € 2,3 miljoen op te heffen. Voorts is op verzoek van de Tweede Kamer in 2001 de voorgenomen bezuiniging op de OUNL voor 2002 omgezet in een opdracht aan de OUNL om een plan te ontwikkelen dat erin voorziet om het tegenbedrag van de bezuinigingen te investeren in:

• • 

  de ontwikkeling van een methodiek voor afstandsonderwijs voor scholing van zij-instromers in het lerarenberoep;

• • 

  nascholing/deskundigheidsbevordering van leraren;

• • 

  voortzetting van de activiteiten van de OUNL in de Digitale Universiteit, met name in het project lerarenopleiding.

De OUNL is gevraagd om dit plan in 2002 voor te leggen aan de minister.

Numerus fixus geneeskunde en tandheelkunde

In het afgelopen jaar is een aantal maatregelen getroffen, dat er vooral op gericht is via de opleiding bij te dragen aan de opheffing van het personeelstekort in de gezondheidszorg. In 2001 is € 0,9 miljoen extra beschikbaar gesteld voor de ophoging van de numerus fixus geneeskunde en tandheelkunde. De doelstelling voor geneeskunde voor het studiejaar 2000/ 2001 was een instroomverhoging met 130 plaatsen van 2010 tot 2140. Voor tandheelkunde was de doelstelling in de verslagperiode een verhoging met 40 plaatsen van 260 naar 300. Beide doelstellingen zijn gerealiseerd.

Een meer fundamentele aanpak is gericht op veranderingen in de taakverdeling en beroepsuitoefening tussen artsen, verpleegkundigen en para-medici en een verkorting van de opleidingsduur, aansluitend bij de nieuwe mogelijkheden van de bachelor-master structuur. De gedachtevorming over afschaffing van de numerus fixus op langere termijn om de universiteiten zelf hun opleidingscapaciteit te laten bepalen vindt plaats tegen de achtergrond van dit gedifferentieerde opleidingsbeeld. Daarbij wordt gezocht naar een aanpassing van de financieringsstructuur, waarbij marktprikkels leiden tot een zo gunstig mogelijke prijs-kwaliteitsverhouding voor de uitbreiding van de opleidingscapaciteit. Daarnaast is en wordt gezocht naar ruimte voor nieuwe aanbieders van opleidingsmogelijkheden geneeskunde; ook buiten de traditionele medische faculteiten.

Universitaire lerarenopleidingen

In het convenant lerarenopleidingen in het wetenschappelijk onderwijs («ulo-convenant 1998-2005») is afgesproken dat de universiteiten ervoor zorgen dat in het jaar 2002 bij alle vakinhoudelijke opleidingen (gerelateerd aan de schoolvakken) er ten minste één variant bestaat waarbij de opleiding tot leraar onderdeel uitmaakt van de initiële opleiding. Doelstelling is om hierdoor in de periode 1999-2005 te komen tot een toename van het aantal universitair geschoolde leraren tot 1200 per jaar, uiterlijk aan het eind van deze periode. Hiertoe zijn in 2001 de volgende middelen beschikbaar gesteld:

• • 

  voor opleiding van leraren:                                                     € 4,4 miljoen

• • 

  voor vernieuwingsprojecten:                                                  € 0,5 miljoen

• • 

  voor vernieuwing begeleiding in het vo:                               € 0,8 miljoen

De inspanningen tot dusverre hebben opgeleverd dat de studentenaantallen aan de universitaire lerarenopleidingen (na 3 jaar daling) in 2000 en in 2001 weer zijn toegenomen. 1999: 528 studenten 2000: 681 studenten 2001: 735 studenten

Decentrale selectie

Sinds 1999 (Staatsblad 170,3 april 1999) kunnen instellingen gedurende een experimentele periode ervaring opdoen met alternatieve decentrale toelatingsvormen. Doel van het experiment is een verkenning van nieuwe toelatingsvormen, waarbij niet het lot, maar inzet, motivatie en specifiek talent de doorslag geven. Na een aarzelende start in 2000 vond in 2001 de tweede ronde van het experiment plaats, die een toename laat zien van de belangstelling voor decentrale toelating bij onder meer geneeskunde en bedrijfskunde. Eind 2002, begin 2003 is de eindevaluatie van het experiment voorzien.

Personeelsbeleid

Arbeidsmarktpositie van universiteiten en onderzoeksinstellingen Door het Kabinet is in de Voorjaarsnota 2001 vanuit de «Van Rijn»-middelen extra geld beschikbaar gesteld om universiteiten maatregelen te laten treffen gericht op de doorstroom van talentvolle wetenschappers en op verbetering van het perspectief van jonge onderzoekers. Het betreft € 12,0 miljoen in 2001 en € 32,3 miljoen structureel vanaf 2002. In 2000 is reeds structureel € 18,2 miljoen aan de universiteiten beschikbaar gesteld en vanaf 2002 € 10,0 miljoen structureel aan de onderzoekinstellingen, voor verbetering van salarissen en loopbaanperspectief van jonge onderzoekers. Andere maatregelen in het kader van «Van Rijn» zijn gericht op de verbetering van de doorstroom van vrouwelijke wetenschappers. Verwacht wordt dat in het voorjaar van 2002 de eerste resultaten van deze maatregelen bekend zijn.

2.3.6 Onderzoek en wetenschapsbeleid

Algemeen

Met de begroting 2001 is de Voortgangsrapportage wetenschapsbeleid uitgebracht. Daarin staat welke voortgang is geboekt op de hoofdlijnen uit het Wetenschapsbudget 2000 (Wie oogsten wil, moet zaaien). Als hoofddoelstelling van het onderzoek en wetenschapsbeleid is in het Wetenschapsbudget geformuleerd: «zorgen voor een onderzoeksklimaat dat uitdaagt tot optimale prestaties; wetenschap van hoog niveau voor welvaart en welzijn». Uit deze hoofddoelstellingen zijn vijf hoofdlijnen van beleid afgeleid:

• • 

  ruimte voor eigen verantwoordelijkheid;

• • 

  onderzoek als carrière;

• • 

  investeren in kennisopbouw voor de toekomst;

• • 

  maatschappelijke verantwoordelijkheid;

• • 

  nieuwe vormen van samenwerking.

Onder het kopje «overig beleid» wordt de voortgang op deze hoofdlijnen beknopt weergegeven. Onder de lijn «ruimte voor eigen verantwoordelijkheid» valt ook de voortgang op het gebied van informatieafspraken met de grote instellingen, die van het ministerie van OCenW geld ontvangen in het kader van het onderzoek en wetenschapsbeleid. Deze afspraken, waaraan nu wordt gewerkt, bieden een instrumentarium voor een bestuurlijke relatie waarin verantwoording overeenkomstig VBTB vorm kan krijgen.

Beleidsintensiveringen

Inleiding

In 2001 werden extra financiële middelen ingezet op de volgende beleidsonderwerpen: genomics en onderzoek als carrière (vernieuwingsimpuls, Aspasia en de Van Rijn-gelden arbeidsmarktknelpunten). Deze worden hieronder toegelicht.

Genomics

De ministers van OCenW, EZ, LNV, VWS en VROM hebben september 2000 de integrale nota Biotechnologie uitgebracht met beleidsaanbevelingen om de kansen die de biotechnologie biedt zorgvuldig te benutten. In de integrale nota werd aangekondigd dat een tijdelijke commissie kennisinfrastructuur genomics zou adviseren over de versterking van de genomics kennisinfrastructuur. De commissie, onder voorzitterschap van dr. H.H.F. Wijffels, bracht in april 2001 haar advies uit. Op grond daarvan heeft het kabinet in juli 2001 besloten € 188,8 miljoen, waarvan € 34,0 miljoen voor 2001, voor een periode van 6 jaar ter beschikking te stellen voor genomics. Dit geld is bestemd voor een integraal pakket aan maatregelen: het opbouwen van een beperkt aantal onderzoekszwaartepunten, vernieuwend onderzoek, publiek-private onderzoeksconsortia, onderzoek naar en communicatie over maatschappelijke aspecten, kennistransfer en opleidingen.

Bij NWO is een regieorgaan ingesteld dat het geheel aan maatregelen zal aansturen. Daartoe stelt het regieorgaan een strategisch plan op.

Vernieuwingsimpuls (investeringen ict en wetenschapsbudget) Het doel van de vernieuwingsimpuls is vernieuwing van onderzoek door jonge talentvolle onderzoekers, onder wie zeker ook vrouwen, jonge onderzoekers kansen te bieden en tevens te behouden voor het onderzoeksysteem. In het voorjaar van 2001 is overeenstemming bereikt tussen alle betrokken partijen (OCenW, NWO, VSNU en KNAW) over de opzet van een nieuwe aanpak van de vernieuwingsimpuls. Dat was nodig omdat in 2001 sprake was van een substantiële verhoging van het budget voor de vernieuwingsimpuls (bedrag oplopend van € 22,7 miljoen in 2000 tot circa € 71 miljoen in 2004 en volgende jaren). Na de eerste tranche is de opzet van de vernieuwingsimpuls geëvalueerd door een extern bureau (april 2001). Op basis daarvan is de procedure op enkele punten gewijzigd. Zo is de doelgroep voor mensen die in aanmerking kunnen komen verbreed met onderzoekers met leidinggevende ervaring. In de zomer van 2000 ging de vernieuwingsimpuls van start. In de eerste ronde is van 43 onderzoekers het voorstel gehonoreerd. In de tweede tranche van de eerste ronde (medio 2001) zijn 53 initiatieven gehonoreerd. In oktober 2001 heeft NWO de oproep gedaan voor het indienen van aanvragen voor de tweede ronde die volgens de nieuwe aanpak zal worden uitgevoerd. De toekenningen zullen in 2002 plaatsvinden, nadat de ingediende aanvragen zijn beoordeeld.

Aspasia-programma

Volgens de personeelstellingen voor 1999 is het aandeel vrouwen bij universitaire docenten 22,1%, bij universitaire hoofddocenten 8,6%, en bij hoogleraren 5,9%. Om meer vrouwelijke universitair docenten te kunnen laten doorstromen naar een functie als universitair hoofddocent is eind 1999 het programma Aspasia van start gegaan. NWO voert het programma uit. Na de eerste ronde hebben NWO en OCenW in het voorjaar van 2001 hun oorspronkelijke voorziene bijdrage verdubbeld. Met de bijdrage van de universiteiten komt het totale budget daarmee op minimaal € 7,7 miljoen (waarvan € 1,6 miljoen van OCenW), inclusief de verhoging van € 0,8 miljoen uit het amendement Lambrechts-Cornielje, aangenomen bij de begrotingsbehandeling 2001 (Handelingen II, 2000-2001, nr. 25). De vrouwen die wel positief waren beoordeeld door NWO, maar door gebrek aan financiële middelen niet in het Aspasia-programma konden worden opgenomen, zijn inmiddels door de universiteiten zelf aangesteld als universitair hoofddocent. Met deze ronde stijgt het aantal vrouwelijke universitaire hoofddocenten van 209 eind 1999 naar 277 in maart 2001, en het aandeel van vrouwen gaat omhoog van 8,6% naar 11%. In de tweede helft van 2001 is de tweede ronde gestart. De uitkomsten worden in het voorjaar 2002 bekend gemaakt. Verwacht wordt dat daarmee het aantal extra vrouwelijke universitaire hoofddocenten uitkomt op 100.

Arbeidsmarktknelpunten

In 2001 is € 5,2 miljoen beschikbaar gesteld voor maatregelen die op korte termijn geïmplementeerd kunnen worden voor het oplossen van arbeidsmarktknelpunten bij de onderzoeksinstellingen. Het gaat hier met name om het oplossen van achterstanden in de salarissen van onderzoekers in opleiding en het vergroten van het loopbaanperspectief voor jonge onderzoekers bij NWO en KNAW. Het bedrag van 2001 is ingezet in de cao van de WVOI, die in 2001 is afgesloten.

Overig beleid onderzoek en wetenschapsbeleid

Ruimte voor eigen verantwoordelijkheid

Hieronder volgt de verslaglegging overeenkomstig de hoofdlijnen uit het Wetenschapsbudget 2002. Deze onderwerpen hebben niet zelf een financiële dimensie, maar gaan over de verantwoordingsrelatie tussen OCenW en de door haar gefinancierde organisaties in de onderzoeksector.

Strategische plannen

Om de bestuurlijke relaties te verhelderen en de beheerslast te verminderen is besloten de cyclus van strategische plannen van zowel OCenW (Wetenschapsbudget) als de grote onderzoekinstellingen op vier jaar te zetten. Dit was aangekondigd in de Voortgangsrapportage Wetenschapsbeleid die in september 2000 verscheen. Voor TNO is deze cyclus al van kracht. Eerder werd al in het voorstel om de WHW uit het oogpunt van deregulering te wijzigen, een vierjaarlijkse termijn opgenomen voor de instellingsplannen van de universiteiten, de KNAW en de KB. In oktober 2001 is het Kabinet akkoord gegaan met een voorstel tot wijziging van de NWO-wet, waarin ook voor NWO de verplichting is neergelegd om elke vier jaar een strategisch plan uit te brengen. NWO heeft in 2001 de nota Thema’s met talentuitgebracht, die kan worden beschouwd als het eerste strategische plan volgens de nieuwe planning.

Informatieafspraken

Onder de titel «ruimte voor eigen verantwoordelijkheid» en onder het motto «bij een grotere autonomie past ook een transparante verantwoording» heeft OCenW met deskundigen en betrokkenen van NWO, KNAW, TNO en KB een workshop gehouden over een heldere en beknopte beleidsverantwoording. Dit paste binnen een onderzoek door Arthur Andersen, in opdracht van OCenW, naar de bestuurlijke relaties met die organisaties.

Vervolgens is, ook met het oog op de implementatie van VBTB, het project «indicatoren op maat» gestart. Dit is erop gericht op het samen met NWO, KNAW, TNO en KB afspreken van indicatoren voor verantwoording en sturing die politiek en bestuurlijk relevant zijn. Gezien het specifieke karakter van het onderzoeksdomein is daarbij nadrukkelijk gekozen voor «de indicator als kapstok voor bestuurlijk gesprek» en niét voor het formuleren van een uitputtende lijst met technische micro-indicatoren. In het voorjaar van 2002 dient er voor elk van de vier meest betrokken instellingen een eerste pakket haalbare en sturingsrelevante informatieafspraken te liggen. De verantwoording over het jaar 2002 dient daarbij als pilot. Direct daarna wordt geëvalueerd of de overeengekomen indicatoren het inzicht in de doelmatigheid en de effectiviteit van beleid daadwerkelijk hebben vergroot, en of zij ook daadwerkelijk zijn gebruikt. Op basis van de opgedane ervaringen worden vervolgens definitieve afspraken gemaakt.

Vereenvoudiging kwaliteitszorg

In opdracht van de VSNU, KNAW en NWO heeft de Werkgroep kwaliteitszorg wetenschappelijk onderzoek (Commissie Van Bemmel) een voorstel ontwikkeld voor vereenvoudiging van het stelsel van kwaliteitszorg voor universitair onderzoek, onderzoekersopleidingen en het onderzoek in KNAW- en NWO-instituten. Dit voorstel, getiteld Kwaliteit verplicht, werd uitgebracht in 2001. De werkgroep bepleit erin een combinatie van enerzijds regelmatige zelfevaluatie door universitaire onderzoekseenheden en onderzoeksinstellingen van KNAW en NWO en anderzijds maximaal eens per zes jaar een externe evaluatie door externe «peers». Voor de evaluaties is het nodig dat op termijn de informatiesystemen van de betrokken organisaties naar elkaar toegroeien en de informatie wordt gestandaardiseerd.

Onderzoek als carrière

In aansluiting op het rapport Toekomst voor talent, talent voor de toekomst(Van Vucht Tijssen, 2000) zijn in 2001 twee studies naar de arbeidsmarkt voor onderzoekers verschenen, beide opgesteld in opdracht van OCenW. Eén betreft een kwalitatief onderzoek naar de (on)aantrekke-lijkheid van een wetenschappelijke loopbaan, opgesteld door SISWO (instituut voor maatschappijwetenschappen) en getiteld Wetenschap tussen roeping en beroep. Het tweede, getiteld Jonge academici in professionele organisaties, geschreven door EIM, portretteert het beleid bij private organisaties om academici te werven en vast te houden. In het rapport van Rand Europe Toekomst van het Onderzoek, dat in augustus 2001 verscheen, wordt onderzoek als loopbaan als een belangrijk aandachtsveld benoemd.

Op het terrein van Human Resource Management voor de onderzoeksector zijn in 2001 extra middelen ingezet via de vernieuwingsimpuls, het programma Aspasia en de Van Rijn-gelden voor arbeidsmarktknelpunten (zie hiervoor, extra intensiveringen).

Investeren in kennisopbouw voor de toekomst

In juni 2001 heeft RAND Europe een inventarisatie aangeboden van de investeringsbehoeften voor onderzoekfaciliteiten van de onderzoekorganisaties ressorterend onder OCenW. Over dit rapport heeft in november 2001 overleg plaatsgehad met de betrokken partijen, NWO, KNAW en VSNU. Afgesproken is dat de betrokken organisaties zich zullen beraden over de vormgeving van een meer expliciet investeringsbeleid in de universiteiten en para-universitaire onderzoekinstituten. Ook over de aanpak van de zeer grote investeringen die de internationale positie van Nederland moeten versterken, is afgesproken dat nader overleg over de hierbij te volgen strategie wenselijk is. Dit mede in het licht van de recente ontwikkelingen binnen de EU op het gebied van samenwerking met betrekking tot de ontwikkeling van nieuwe onderzoeksinfrastructuur.

ICT

Met de implementatie van de nota Concurreren met ICT-competenties, in 2000 uitgebracht door de bewindslieden van OCenW en Economische Zaken, is in 2001 een stevig begin gemaakt. De nota bepleit versterking van de kennisinfrastructuur voor ict-onderzoek en slagvaardige benutting ervan voor de innovatie van economie en samenleving. Voor de realisering van die doelstellingen zijn in 2001 diverse initiatieven genomen en acties in gang gezet. Voorbeelden hiervan zijn: + de taskforce ict – en kennis (juli 2001);

+ het ict – kenniscongres annex kennismarkt (september 2001); + een door TNO uitgevoerde scan van de ict-kennisoverdracht (oktober

2001); + een nationale onderzoeksagenda (juni 2001); + een nationaal onderzoeksplatform (met 2001); + een aantal stimuleringsprogramma’s c.q. innovatiegerichte onderzoeksprogramma’s; + voorbereidingen voor een ict-forum.

In oktober 2001 heeft het Kabinet de Tweede Kamer een brief met onder andere de bouwstenennotitie ict-onderzoek eninnovatie toegestuurd, met als boodschap aan het volgende Kabinet: de met de bovengenoemde acties ingeslagen weg met voortvarendheid vervolgen.

Toegankelijkheid van publiek gefinancierdonderzoek In Amsterdam werd eind 2000 de derde Global Research Villageconferentie over het thema «Toegang tot publiek gefinancierd onderzoek» gehouden, georganiseerd door Nederland samen met de CSTP (commissie voor wetenschaps- en technologiebeleid) van de OESO. Als resultaat daarvan heeft de CSTP van de OESO in maart 2001 het voorstel omarmd een werkgroep in te stellen die mogelijkheden verkent voor «principes en richtlijnen» ten aanzien van toegankelijkheid tot en het delen van data-systemen voor publiek gefinancierd onderzoek. De werkgroep, onder Amerikaans voorzitterschap en met medewerking van de European Science Foundation, zal haar eindrapport aan de CSTP aanbieden in maart 2003.

Nieuwe vormen van samenwerking

Nieuwe vormen van samenwerking worden zowel nationaal (met vakdepartementen en bedrijfsleven) als internationaal (in EU-verband en bilaterale samenwerking) ontwikkeld. Een voorbeeld op nationaal niveau is het octrooibeleid.

Octrooibeleid

Op de grenzen van onderzoek(sinstelling) en bedrijfsleven speelt de vraag hoe octrooien het beste kunnen worden gehanteerd als wijze van kennisbescherming en kennisverspreiding. Mei 2001 is een nationaal platform octrooibeleid opgericht. Op grond van het in 2001 uitgebrachte AWT-advies «Handelen met kennis», hebben de ministers van OCenW en Economische Zaken in juli 2001 de beleidsnotitie Kennisbescherming en kennisexploitatie naar de Tweede Kamer gestuurd. Deze beleidsnotitie is eind 2001 met de Kamer besproken. Met de universiteiten en onderzoekinstellingen wordt een actieplan voor stimulering van het octrooibeleid besproken.

Internationale samenwerking

Eind 2001 werd in de Onderzoekraad van de EU een politiek akkoord bereikt over de invulling van het zesde kaderprogramma voor onderzoek over de periode 2002-2006 met een budget van € 17,5 miljard. Dit programma staat in het teken van de realisering van de Europese onderzoeksruimte.

De conclusies over de bilaterale samenwerkingsverbanden met Rusland,

Hongarije, Indonesië en China, die in 2000 zijn geëvalueerd, zijn aan de

Tweede Kamer gepresenteerd. Op grond van de evaluaties zijn de MoU’s

herzien. Waar mogelijk is daarbij aansluiting gezocht met prioriteiten in het Europese onderzoekbeleid.

2.3.7 Studiefinancieringsbeleid

Tabel 2.10: Intensiveringen 2001 (bedragen x € 1 miljoen)

UITGAVEN

Begroting 2001:

Onderwijs - arbeidsmarkt                                                                                                        27,2

Toelichting bij de beleidsintensiveringen

In de begroting 2001 lag een deel van de intensivering onderwijs – arbeidsmarkt op het terrein van de studiefinanciering. Deze intensivering betreft voor het beleidsterrein studiefinanciering een toename in het aantal gerechtigden met recht op studiefinanciering en/of een tegemoetkoming in de studiekosten. Deze toename vloeit rechtstreeks voort uit de ontwikkeling in de toename van het aantal leerlingen en studenten in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs.

Deze toename in de deelname, die in de begroting 2001 was verwerkt, heeft zich ook daadwerkelijk voorgedaan. In hoofdstuk 5 bij de toelichting op het beleidsterrein studiefinanciering worden de aantallen bij de verschillende onderdelen van de studiefinanciering en de tegemoetkoming studiekosten uitgebreid toegelicht.

Overige beleidsmatige ontwikkelingen

2001 is het eerste volledige jaar dat de WSF2000 van toepassing was. De wijzigingen van de WSF2000 zijn reeds met ingang van het studiejaar 2000/2001 doorgevoerd. Een enkel onderdeel is later ingevoerd: in de loop van 2001 is, met terugwerkende kracht tot 1 september 2000, de aanvullende beurs voor eerstejaarsstudenten in het hoger onderwijs uit de prestatiesystematiek gehaald en direct als gift verstrekt.

In 2001 is de nota Studeren zonder grenzenuitgebracht, waarin de plannen om te komen tot een verdere internationalisering van de studiefinanciering zijn beschreven.

Met ingang van het schooljaar 2001/2002 is de WTOS in werking getreden. Deze wet regelt de tegemoetkoming in de onderwijsbijdragen en de schoolkosten, en vervangt de WTS. De WTOS betekent een uitbreiding van het aantal gerechtigden op een tegemoetkoming, door een verhoging van de inkomensgrens en introductie van de zogenoemde glijdende schaal, alsmede een verhoging van de bedragen van de tegemoetkoming. De in de begroting 2001 voorziene meeruitgaven zijn ook gerealiseerd. Gemiddeld over het jaar 2001 is het aantal gerechtigden gestegen van ruim 296 000 (op basis van de oude WTS) tot 348 000: een toename van 21%.

2.3.8 Arbeidsvoorwaardenbeleid

Tabel 2.11: Intensiveringen 2001 (bedragen x € 1 miljoen)

UITGAVEN

Begroting 2001:

Investeren in personeel en scholen                                                                                          0,3

Onderwijs - arbeidsmarkt

1e suppletore begroting 2001: Arbeidsmarktknelpunten

De middelen gemoeid met de bovenvermelde intensiveringen staan voor het overgrote deel op de onderwijsbeleidsterreinen.

Investeren in personeel en scholen

Op basis van het rapport De arbeidsmarkt in de collectieve sector; investeren in mensen en kwaliteitvan de interdepartementale werkgroep Van Rijn heeft het Kabinet in het voorjaar van 2001 een fors bedrag beschikbaar gesteld voor de bestrijding en voorkoming van arbeidsmarktknelpunten in het onderwijs. Ook andere overheidssectoren ontvingen «Van Rijn»-gelden. Structureel ontving de sector onderwijs een bedrag van € 516 miljoen, waarvan € 447 miljoen voor het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en de bve-sector. De hoger onderwijssectoren ontvingen € 69 miljoen.

De Van Rijn middelen voor po, vo en bve zijn volledig ingezet via een verlenging van de cao met 11 maanden tot 1 februari 2003. Op 15 juni werd hierover een akkoord bereikt. De middelen zijn op twee manieren ingezet. Een bedrag van € 195 miljoen is besteed aan de verbetering van het loopbaanperspectief van leraren via een inkorting van de carrière-lijnen. De resterende € 267 miljoen is gebruikt voor een verhoging van de schoolbudgetten. Met de verhoging van de schoolbudgetten komt geld beschikbaar voor onder meer functie- en beloningsdifferentiatie, het invoeren van betaald ouderschapsverlof, het uitbreiden van ondersteunende functies, zij-instromers en lio’s. De instellingen zijn vrij deze schoolbudgetten te besteden op de wijze die voor hen het meest nuttig is. De Van Rijn middelen zijn dus volledig ingezet voor gerichte arbeidsmarkt-maatregelen en niet gebruikt voor verbetering van de generieke arbeidsvoorwaarden. Om de gewenste Van Rijn maatregelen volledig in te kunnen voeren is een beperkt bedrag vanuit de algemene arbeidsvoorwaardenruimte ingezet: € 15 miljoen.

Tabel 2.13: Inzet middelen «Van Rijn» in verlengde cao 2002-2003 (x € 1 miljoen)

totaal                 po                 vo                bve

Kabinetsmiddelen «Van Rijn» ingezet vanuit arbeidsvoorwaardenruimte

Inkorting carrièrelijnen Ophoging schoolbudget

Bij de onderhandelingen over de verlenging van de cao po/vo/bve 2000– 2002 met 11 maanden is ook de zogenaamde MEV-clausule uit die cao nader uitgewerkt. In mei 2000, bij het afsluiten van de cao 2000–2002, was afgesproken dat de definitieve loonontwikkeling in 2001 af zou hangen van de loonontwikkeling in de marktsector in dat jaar zoals geraamd door het CPB in de Macro-Economische Verkenningen. De loonontwikkeling in de markt in 2001 is veel hoger uitgevallen dan een jaar daarvoor werd verwacht. Het verschil ter grootte van 1,5 procentpunt is verwerkt in de vorm van een eindejaarsuitkering van 1,25% en een persoonlijk ontwikkelingsbudget van 0,25%.

Onderwijspersoneel

In september 2001 is voor het eerst de nota Werken in het onderwijsnaar de Tweede kamer gestuurd. In deze nota is een uitgebreide beschrijving gegeven van de ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt. De nota Werken in het onderwijszal voortaan elk jaar in september, samen met de begroting, verschijnen. In de komende nota, die in september 2002 verschijnt, zal een analyse van de instroom, doorstroom en uitstroom in 2001 worden opgenomen.

De werkgelegenheid in het onderwijs is de afgelopen jaren sterk gegroeid. De afgelopen zes jaar met ongeveer 40 000 personen. Momenteel werken ongeveer 380 000 mensen in het onderwijs. Zij zetten zich in om ongeveer 3,5 miljoen leerlingen en studenten op te leiden.

De instroom vanuit de lerarenopleidingen in het onderwijs is al een paar jaar lang niet voldoende om de vacatures te vervullen. Door een reeks van beleidsmaatregelen is de toename van het aantal openstaande vacatures beperkt gebleven. Uit de resultaten van de belronde bij de start van het schooljaar 2001-2002 (Regioplan: onvervulde uren in de sectoren po, vo en bve) bleek, dat de arbeidsmarktsituatie in het primair onderwijs en de bve-sector aan het begin van het schooljaar 2001–2002 ongeveer gelijk was aan het voorgaande schooljaar. Het aantal openstaande vacatures in het voortgezet onderwijs was daarentegen wel gestegen.

In onderstaande tabel staat een overzicht van de arbeidsmarktbalans in het primair en voortgezet onderwijs 1998–2002. Volgens de prognoses waren voor deze periode ongeveer 32 500 leraren nodig (voltijdbanen). De instroom vanuit de lerarenopleiding richting onderwijs (rekening houdend met deeltijdfactor en het feit dat niet alle afgestudeerden (direct) in het onderwijs gaan werken) bedroeg ongeveer 13 000 voltijdbanen. Het arbeidsmarkteffect van verbetering van de beloningspositie van het onderwijspersoneel is aan de hand van CPB-berekeningen in kaart gebracht. Ook zijn de resultaten van een aantal concrete maatregelen, zoals functiedifferentiatie, zij-instroom, adv-verzilvering en het stimuleren van herintreden gekwantificeerd.

Herintreders/stille reserve

De campagne, gericht op de stille reserve om terug te keren in het primair onderwijs, heeft groot succes gehad. Sinds 1998 heeft het Career Center Onderwijs (CCO), de bemiddelingsorganisatie voor de stille reserve, ongeveer 4 800 mensen geplaatst.

Uitbreiden betrekkingsomvang

In het onderwijs wordt veel in deeltijd gewerkt. Het (tijdelijk) uitbreiden van de betrekkingsomvang kan derhalve een middel zijn om knelpunten op te lossen. In het schooljaar 2000 2001 heeft dit in het primair onderwijs ongeveer 2 300 voltijdbanen opgeleverd en in het voortgezet onderwijs ongeveer 850.

Verzilveren en opplussen adv

Het verzilveren en opplussen van de adv heeft in het schooljaar 2000–2001 in het primair onderwijs ongeveer 800 voltijdbanen opgeleverd en in het voortgezet onderwijs ongeveer 200.

Zij-instroom

Sinds 2000 is het mogelijk geworden om leraar te worden via een andere route dan via de reguliere lerarenopleiding. Mensen met een afgeronde hbo/wo-opleiding kunnen aan het zij-instroom traject deelnemen. Voor dit traject is veel belangstelling. Na een moeizame start lijkt het traject nu een regulier wervingskanaal te worden. In juli 2001 waren er ongeveer 550 zij-instromers die het assessment met goed gevolg hebben doorlopen.

Functiedifferentiatie

Met de invoering van de schoolbudgetten hebben scholen veel meer mogelijkheden gekregen voor het invoeren van functiedifferentiatie. Ook kregen scholen de mogelijkheid de groepsgrootteverkleining in te vullen door het aanstellen van onderwijsasssistenten. Aan het begin van het schooljaar 2001–2002 waren er ongeveer 2 800 onderwijssassistenten. Functiedifferentiatie betekent ook dat er niet uitsluitend een beroep gedaan hoeft te worden op de arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden. Een belangrijk arbeidsmarktsegment wordt op deze wijze voor het onderwijs ontsloten.

lio

De leraar in opleiding (lio) is een vierdejaarsstudent die op basis van een leer-arbeidsovereenkomst aangesteld is bij een school. Lio’s kunnen een deel van de taak van de leraren overnemen en op deze wijze eventuele problemen in de personeelsvoorziening verlichten. In maart 2001 waren er ongeveer 800 betaalde lio’s.

Vacatures

In 2001 zijn in de sectoren po, vo en bve ruim 30 000 vacatures (CBS) ontstaan. Iets minder dan de helft daarvan betreft een verandering van baan binnen het onderwijs. Ondanks de spanning op de arbeidsmarkt lukt het scholen nog steeds de meeste vacatures te vervullen. Het is soms echter moeilijk. Vooral het ziekteverzuim is problematisch.

Jaarlijks wordt in opdracht van het ministerie van OCenW onderzoek gedaan naar de vacatures in het onderwijs (po, vo en bve). Tot nu werd vooral gekeken naar de vacatures van leerkrachten. Mede op verzoek van de Tweede Kamer is met ingang van het schooljaar 2001–2002 de opzet van de arbeidsmarktbarometer gewijzigd. Per kwartaal wordt gekeken naar de vacatures voor zowel leerkrachten, onderwijsondersteunend personeel als directieleden. Deze andere wijze van monitoring heeft tot gevolg dat gegevens van dit jaar niet zonder meer te vergelijken zijn met cijfers uit voorgaande rapportages.

Begin 2002 is door Regioplan de rapportage opgeleverd over de vacaturesituatie in het po, vo en bve in het derde kwartaal van 2001 (zie onderstaande tabel). De specifieke rapportage over het kortdurende verzuim in de eerste helft van het schooljaar 2001–2002 verschijnt rond de zomer van 2002.

Tabel 2.14: Openstaande vacatures eind september 2001 (fte en percentage van de werkgelegenheid)

Directiepersoneel

Leraren

Ondersteunend personeel

Primair onderwijs Voortgezet onderwijs bve-sector

310 (2,6%) 50 (1,3%) 15 (2,3%)

1 100 (1,1%) 600 (1,1%) 166 (0,9%)

200 (1,2%) 190 (1,3%) 190 (1,5%)

In het primair onderwijs betekent het openstaan van vacatures niet automatisch dat er ook lessen uitvallen. In nagenoeg alle gevallen wordt binnen de school een oplossing gevonden om de lessen toch door te laten gaan door bijvoorbeeld tijdelijke uitbreiding van de aanstelling van een andere leerkracht, of doordat de directeur voor de groep gaat staan. In het voortgezet onderwijs leidt een openstaande vacature in ongeveer de helft van de gevallen tot lesuitval.

Het afgelopen jaar zijn ongeveer 15 000 mensen voor het eerst (of weer opnieuw) in het onderwijs (po, vo en bve) gaan werken. Voor een groot deel zijn de ontstane vacatures ingevuld door afgestudeerden van de lerarenopleidingen. Zij moesten de vacatures opvullen die ontstaan zijn door vertrek van leerkrachten (naar pensioen, prépensioen, een andere sector of voor het op zich nemen van de zorg voor het huishouden) en door het uitbreiden van de werkgelegenheid (als gevolg van de klassenverkleining, invoering adv of stijging van het aantal leerlingen).

Maatwerk 3

In september 2001 is de voortgangsrapportage Maatwerk 3gepresenteerd. Deze nota is een vervolg op Maatwerk voor morgen: het perspectief van een open onderwijsarbeidsmarktvan 1999 en Maatwerk 2: over een openonderwijsarbeidsmarktvan 2000. Doel van de nota is de scholen verder te ondersteunen bij het vormgeven van hun school- en personeelsbeleid. In de nota wordt de richting van het beleid naar een open onderwijsarbeidsmarkt beschreven, wat de resultaten zijn, waar de knelpunten liggen en worden aanvullende maatregelen voorgesteld.

+ Met ingang van het schooljaar 2001–2002 zijn de schoolbudgetten verhoogd. Deze budgetten kunnen naar eigen inzicht door de school ingezet worden. Scholen worden daarbij ondersteund door middel van voorlichting en advies over de mogelijkheden van de schoolbudgetten voor de verdere ontwikkeling van het personeelsbeleid. In een campagne van de besturen- en schoolleidersorganisaties worden de scholen in primair- en voortgezet onderwijs geïnformeerd en krijgen zij de mogelijkheid van advies-op-maat.

+ Verhoging van het schoolbudget geeft de scholen de ruimte voor de invoering van verdere functiedifferentiatie. Gezien de toegenomen diversiteit binnen de leerlingenpopulatie kiezen scholen voor een meer gevarieerde opzet en organisatie van hun onderwijs, om zo naar beste vermogen onderwijs-op-maat te bieden. Maatwerk 3stimuleert door middel van ontwikkelprojecten de invoering van verdere functiedifferentiatie, gekoppeld aan een andere schoolorganisatie.

+ Door de Inspectie van het primair onderwijs is geconstateerd dat meer handen in de klas positieve resultaten opleveren voor leerlingen en personeel. Eén van de manieren om dit te bereiken is het aanstellen van onderwijsassistenten. Vanaf 1 augustus 2002 komen opnieuw extra middelen ter beschikking in het kader van groepsgrootteverkleining. Met deze middelen kunnen scholen extra leerkrachten, maar ook onderwijsassistenten aanstellen. Om scholen in de tekortregio’s in de gelegenheid te stellen na te denken over aanpassing van de schoolorganisatie en ervaring op te doen met de functie van onderwijsassistenten, kunnen scholen in de tekortregio’s al vanaf 1 januari 2002 onderwijsassistenten aanstellen waarvoor het ministerie van OCenW de salariskosten tot 1 augustus 2002 financiert. Met een aantal gemeenten zijn inmiddels afspraken gemaakt voor de aanstelling van ruim 100 onderwijsassistenten in 2002. • De diversiteit in het personeelsbestand van scholen neemt sterk toe. De diversiteit in achtergrond van het onderwijspersoneel vraagt om een steeds grotere bijdrage van scholen aan het opleiden van de eigen medewerkers. Meer scholen worden in de gelegenheid gesteld in projectvorm ervaring op te doen met opleiden in de school, samen met lerarenopleidingen.

O&O-fonds

In de cao 2000-2002 voor de sector onderwijs (po, vo en bve) zijn afspraken gemaakt over het door sociale partners op te richten O&O-fonds. OCenW zou ten behoeve van het fonds zowel in 2001 als in

2002 een incidentele bijdrage van € 9 miljoen verstrekken. Als gevolg van het uitblijven van de oprichting van het fonds heeft OCenW een aantal taken op het gebied van het fonds zelf ter hand genomen, zoals de subsidieregeling zij-instromers, de lio-regeling, maatregelen van de G4 en Almere, de uitbreiding van de vmbo-praktijkproef, trajecten voor de stille reserve en schoolleiding po.

Werkloosheidsuitgaven

De dalende trend van de werkloosheidsuitgaven van de laatste jaren heeft zich ook in 2001 verder doorgezet. Door het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) is op basis van de realisatie van 2000 een raming van de wachtgelduitgaven gemaakt voor de jaren 2001 en verder. Deze raming laat een verdere daling van de werkloosheidsuitgaven zien, met dien verstande dat in het primair onderwijs de werkloosheidsuitgaven zich na 2005 zullen stabiliseren. Enerzijds is er sprake van een hoge uitstroom van ouderen in verband met pensionering, anderzijds zullen er ook meer ouderen instromen. Dit laatste heeft te maken met het feit dat in het primair onderwijs het aantal actieven van 50 jaar en ouder in de toekomst zal toenemen. Bij de andere onderwijssectoren doet dit effect zich in veel mindere mate voor. Daar is de uitstroom van ouderen de enige bepalende factor, waardoor de daling verder doorzet. Op 1 januari 2001 is de Wet overheidspersoneel onder de werknemersverzekeringen (OOW) voor het onderwijspersoneel ingevoerd. Op die datum is hiermee de Werkloosheidswet (WW) en de Ziektewet (ZW) van toepassing geworden op het onderwijspersoneel. De uitkeringen die vóór die datum zijn aangevangen blijven tot 1 januari

2003 nog op de oude manier betaald. Pas op 1 januari 2003 wordt de WW ook op deze uitkeringen van toepassing. Per 1 januari 2001 gelden daarom meerdere regelingen voor de werkloosheid in het onderwijs, namelijk de WW, het Besluit bovenwettelijke werkloosheidsregeling voor onderwijspersoneel primair en voortgezet onderwijs en educatie en beroepsonderwijs (BBWO) en het oude Besluit werkloosheid onderwijs- en onderzoekpersoneel (BWOO).

Door de USZO is een nieuw betalingssysteem ontwikkeld voor de betalingen van de nieuwe uitkeringen. Van het LISV is toestemming verkregen om over informatie over de nieuwe uitkeringen te kunnen beschikken. Ten behoeve van het Wachtgeld informatiesysteem (WIS) is begin dit jaar de bouw gestart van een nieuwe interface om deze informatie elektronisch beschikbaar te krijgen voor beleidsen managementinformatie. Verwacht wordt dat deze informatie in de tweede helft van dit jaar regulier beschikbaar komt. Over de ontwikkeling van het aantal uitkeringen in 2001 zijn nu schattingen gemaakt op basis van de begrotingsuitvoeringsrapportages van USZO, informatie uit het WIS en maandelijkse rapportages van USZO over de nieuwe uitkeringen.

Onderstaande tabel toont de werkloosheidsontwikkeling in 2001 ten opzichte van die van 2000. Het betreft hier de realisaties 2000 en 2001 zoals deze blijken uit de opgaven van respectievelijk USZO Groningen en USZO Heerlen. Voor 2001 is een uitsplitsing gemaakt naar wettelijke regeling.

Uitsplitsing uitgaven in 2001. BWOO: uitkeringen die voor 1 januari 2001 zijn aangevangen. WW en BW: uitkeringen die vanaf 1 januari 2001 zijn aangevangen (wettelijke en bovenwettelijke uitgaven).

In de volgende tabel is de ontwikkeling van de omvang van werkloosheid weergegeven, uitgedrukt in personen en fte.

¹ Met ingang van 1 januari 2000 worden de uitkeringen van de VU en het AZVU door USZO geadministreerd. De enige «zelfdoeners» zijn vanaf dat moment de UvA en het AMC.

Bron: Wachtgeldinformatiesysteem, peildatum 1 januari, aangevuld met correcties voor UvA en AMC¹.

In de volgende tabel is de gemiddelde leeftijd aangegeven.

Tabel 2.17: Gemiddelde leeftijd deelnemers werkloosheidsregeling naar onderwijssector, 2000–2001 (jaar)

2000

2001

Primair onderwijs

Voortgezet onderwijs bve-sector

Hoger beroepsonderwijs

Wetenschappelijk onderwijs

Onderzoek en wetenschap

Totaal

54,0

54,4

Bron: Wachtgeldinformatiesysteem, peildatum 1 januari.

De inspanningen die zijn gericht op het terugdringen van de werkloosheidsuitkeringen worden onverminderd gecontinueerd. Ook de huidige arbeidsmarktsituatie in het onderwijs zorgt voor een vermindering van de werkloosheidsuitgaven. De vermindering van de uitgaven leidt bij de instellingen die op lumpsum basis worden bekostigd tot financiële ruimte die door de instellingen wordt benut voor seniorenbeleid en voor de financiering van maatregelen gericht op het terugdringen van de werkloosheidsuitgaven.

Uit de cijfers blijkt tevens de vergrijzing van het bestand. De gemiddelde leeftijd ligt rond de 54 jaar. 76% van de personen met een werkloosheidsuitkering is thans 50 jaar of ouder.

De instroom in de werkloosheidsregeling (zie onderstaande tabel) is voornamelijk nieuwe instroom in de WW. Ook bij de «oude» BWOO-uitke-ringen is er sprake van een – zij het geringe – instroom. Dat zijn voornamelijk herlevingen van uitkeringen van personen die wederom werkloos zijn geworden en terug kunnen vallen op hun bestaande uitkering.

¹ De in- en uitstroom in fte kan hoger zijn dan die in personen. Dit heeft te maken met de wijze van registreren. Als de omvang van de werkloosheid voor een persoon gedeeltelijk afneemt vanwege nevenwerkzaamheden genereert dat een uitstroom in fte maar niet in aantal personen (de persoon blijft een deel van zijn uitkering houden). Omgekeerd genereert het beëindigen van de nevenwerkzaamheden een instroom in fte maar niet in personen. Als iemand volledig weer aan de slag gaat (en uit het bestand verdwijnt) dan is er ook uitstroomin aantal personen.

Bron: Wachtgeldinformatiesysteem, voor 2001 aangevuld met gegevens uit de maandrapportages van USZO.

Bron: Wachtgeldinformatiesysteem.

Uitvoering arboconvenant onderwijs en wetenschappen

Geconstateerd kan worden dat tot en met de maand september 2001 bij 453 scholen een begeleidingstraject is gestart. In een dergelijk traject brengt de regioadviseur in samenwerking met het (boven) school(s)-management de situatie op het gebied van arbozorg en ziekteverzuimbeleid in beeld. Dit resulteert in een plan van aanpak waarin concrete maatregelen worden beschreven om de situatie op de school te verbeteren. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van deze maatregelen ligt bij het management van de school, waarbij de regioadviseur zorg draagt voor de begeleiding. In 2002 zal het Vervangingsfonds een uitgebreide rapportage leveren over de stand van zaken op de convenant-scholen, de werkzaamheden in 2001 alsmede de bereikte resultaten van de inspanningen.

Het totaal toegekende bedrag voor de Subsidie Individuele Reïntegratie (SIR) sinds het begin van de regeling bedraagt inmiddels bijna € 3,5 miljoen. Met betrekking tot de verwachte voortijdige uitputting van het beschikbare budget is aan het begin van dit jaar overleg gevoerd tussen het Vervangingsfonds en de ministeries van SZW en OCenW voor een mogelijke extra financiële bijdrage.

Met betrekking tot de uitvoering van de deelconvenants bve en ho zijn afspraken gemaakt over een uniforme ziekteverzuimregistratie. In augustus 2001 zijn de instellingen in de sector schriftelijk op de hoogte gebracht van de op handen zijnde pilot verzuimregistratie en -analyse en uitgenodigd zich voor de pilot te melden. Vijf instellingen zijn geselecteerd (2 universiteiten, 2 hogescholen en 1 onderzoeksinstelling). De instellingen zullen per 1 januari 2002 een registratieprotocol hanteren bij ziekteverzuim en de verzuimcijfers volgens landelijke definities aanleveren.

Gesteld kan worden dat het ziekteverzuimpercentage in 2000 voor alle drie de subsectoren is toegenomen. De meldingsfrequentie is in het basis- en speciaal onderwijs gedaald, terwijl het in het voortgezet onderwijs is gestegen. Voor de gemiddelde verzuimduur geldt dat deze voor het basis en voortgezet onderwijs is gestegen en voor het speciaal onderwijs gelijk is gebleven.

Uit een vergelijking van de ziekteverzuimcijfers tussen de jaren 1998 en

1999 blijkt dat er voor het basisonderwijs, het speciaal onderwijs en het voortgezet onderwijs respectievelijk sprake was van een stijging van 0,88, 1,07 en 0,34 procentpunt. Uit dezelfde vergelijking tussen de jaren 1999 en

2000 blijkt dat de stijging respectievelijk 0,25, 0,18 en 0,56 procentpunt is. Het ziekteverzuim in het basis- en speciaal onderwijs stijgt dus nog wel, maar minder sterk dan het jaar ervoor.

Deze afvlakkende ontwikkeling wordt bevestigd door de trendcijfers ziekteverzuim primair en voortgezet onderwijs. Uit de trendcijfers van het eerste kwartaal 2001 blijkt dat het ziekteverzuim in het basisonderwijs ten opzichte van het jaar 2000 in zeer lichte mate is gedaald, terwijl het in het speciaal en voortgezet onderwijs slechts in geringe mate is gestegen. De trendcijfers van het derde kwartaal van dit jaar laten het eerste voorzichtige signaal zien dat het ziekteverzuim in het basis- en voortgezet onderwijs daalt. Voor het basisonderwijs geldt bovendien dat het ziekteverzuim in het derde kwartaal beneden het niveau van het jaar 2000 ligt.

Pilots ziekteverzuim

Op het gebied van ziekteverzuim lopen de volgende pilots:

• • 

  het Arbeidszorgsysteem (AZS). Dit systeem is ontwikkeld door een combinatie van ABP-Reïntegratie en Interpolis, in samenwerking met OCenW en het Vervangingsfonds. Het betreft een «all care» oplossing, waarin verschillende maatregelen op het gebied van personeels- en verzuimbeleid zijn geïntegreerd. Het doel van het AZS is tweeledig: het terugdringen van het verzuim en daarmee tevens indirect een vermindering van de instroom in de WAO, en de schoolleiding handvatten bieden om zelf het ziekteverzuim te kunnen beheersen. De kosten bedragen totaal € 1,4 miljoen. Eind 2001 is de voorbereiding gestart. Op dit moment worden de pilotscholen geselecteerd. Daarnaast wordt een extern bureau aangezocht voor de monitoring en evaluatie van het project;

• • 

  de introductie van mediation (IMO-project in samenwerking met het

Vervangingsfonds en Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt voor een totaal bedrag van circa € 0,7 miljoen);

• • 

  regionale intervisie voor schoolleiders / directeuren en intervisie op teamniveau. Dit kunnen bijeenkomsten over ziekteverzuim zijn, maar andere thema’s zijn ook mogelijk (in samenwerking met het Vervangingsfonds voor een bedrag van circa € 318 000).

De laatste twee projecten zijn besproken in de bestuursvergadering van het Vervangingsfonds op 7 februari 2002.

2.3.9 Informatie- en communicatietechnologie (ict)

Tabel 2.21: Intensiveringen 2001 (bedragen x € 1 miljoen)

UITGAVEN

Begroting 2001:

Investeringen ict en wetenschapsbudget                                                                              90,8

De begroting van het jaar 2001 heeft vooral in het teken gestaan van de uitvoering van voorgenomen activiteiten in het kader van de nota Onderwijs on Line. De ict-vergoeding is in 2001 verhoogd met € 16,34, van € 56,72 naar€ 73,06. Aan de begroting voor ict (projectuitgaven en contract nl.tree) zijn geen verdere toevoegingen gedaan voor nieuwe intensiveringen. De belangrijkste onderwerpen van het jaar 2001 waren:

• • 

  het vaststellen van de koopkracht op een bedrag van € 73,06 per leerling voor de sectoren primair onderwijs, voorgezet onderwijs en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie;

• • 

  het beschikbaar stellen van een bedrag van € 9,08 per leerling voor beveiliging op maat;

• • 

  het vervolgen van de aansluiting van de scholen op kennisnet;

• • 

  het bevorderen van deskundigheid op lerarenopleidingen en de ontwikkeling van good practice projecten;

• • 

  de ontwikkeling van methoden en programmatuur, waaronder de activiteiten van de expertisecentra;

• • 

  De oprichting van de Stichtingen Kennisnet en Ict op School;

• • 

  De ict subsidieregeling.

In het jaar 2001 zijn de gelden die beschikbaar waren voor ict voor het grootste deel decentraal besteed (€ 279 miljoen), met name door bekostiging van de scholen (€ 264 miljoen). Een toelichting op deze uitgaven is opgenomen in de toelichting per beleidsterrein. Voorts zijn generieke uitgaven gedaan voor specifiek beleid tot een bedrag van € 78 miljoen.

Tabel 2.22: Verdeling ict middelen per sector in 2001 (bedragen x € 1 miljoen)

Realisatie 2001

Primair onderwijs                                                                                                                     148,4

Voortgezet onderwijs                                                                                                                 80,3

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie                                                                         35,2

Lerarenopleiding                                                                                                                          4,5

Onderzoek en wetenschapsbeleid                                                                                            2,3

Agrarisch onderwijs                                                                                                                     8,3

Generieke uitgaven                                                                                                                    78,0

Totaal                                                                                                                                          357,0

De verantwoording van de decentrale middelen wordt gedaan op de desbetreffende artikelen van de onderwijsvelden, en voor wat betreft het agrarisch onderwijs op de landbouwbegroting. De generieke activiteiten komen ten laste van artikel 26.03.

2.3.10 Internationaal beleid

In december 2001 is de hoofdlijnenbrief internationaal beleid Onderwijs voor wereldburgersuitgebracht. De bilaterale samenwerking staat vooral in het teken van leren van het buitenland, het bevorderen van mobiliteit en de positionering van het Nederlandse onderwijs in het buitenland. In de multilaterale samenwerking met de nadruk op de Europese samenwerking is vooral ingezet op «open coördinatie» en internationale benchmarking als gevolg op de Top van Lissabon.

Bilaterale Samenwerking

Mobiliteit

De BISON-monitor, die de in- en uitstroom van studenten, leerlingen en docenten meet, toont een lichte stijging van mobiliteit in alle sectoren. Naast programmamobiliteit, met name in het hoger onderwijs, is er ook spontane mobiliteit: 27% van alle studenten is voor een studiedeel of stage in het buitenland geweest.

Een maatregel ter verdere stimulering van mobiliteit is beschreven in de nota Studeren zonder grenzenvan 2001, die het meenemen van studiefinanciering naar het buitenland mogelijk maakt.

Huygensprogramma

Dit programma is de afgelopen jaren getransformeerd van een diffuus aan de culturele verdragen gekoppeld beurzenprogramma tot een samenhangend instroomprogramma met een nadere prioritering van landen (gebaseerd op de beleidsbrief Kennis: geven en nemen) en selectie op talent.

DELTA-beurzenprogramma

Dit programma is in 2001 gestart. Het stelt Nederlandse instellingen in staat beurzen te verlenen aan studenten uit China, Taiwan, Indonesië en Zuid-Afrika.

Netherlands Education Support Offices zijn in partnerschap tussen overheid en instellingen gerealiseerd in Beijing, Taipei en Jakarta met het oog op het beter positioneren van het Nederlandse onderwijs in die landen.

Mobiliteitsbelemmeringen

In samenwerking met andere departementen (Justitie, Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Buitenlandse Zaken, Economische Zaken) zijn een aantal procedures voor toelating en het verrichten van arbeid vereenvoudigd of verruimd.

Samenwerkingsverbanden

Grenslandenbeleid

De afgelopen jaren is er onder het grenslandenbeleid een breed scala van gemeenschappelijke opleidingen ontstaan. Een voorbeeld van verdergaande institutionele samenwerking is de Transnationale Universiteit Limburg.

Duitsland

Onder coördinatie van het Duitsland Instituut Amsterdam is medio 2001

het nieuwe Duitslandprogramma voor het hoger onderwijs gestart. De

belangrijkste doelstelling is de verbreding van kennis over Duitsland in

Nederland.

Frankrijk

Het Frans-Nederlands netwerk voor hoger onderwijs en onderzoek is in november 2001 opgezet en beoogt een sterke stimulans te geven aan de samenwerking tussen Nederlandse en Franse instellingen.

Nederlandse Antillen en Aruba

In 2001 is een OESO-review uitgevoerd naar het onderwijsbeleid van de Nederlandse Antillen en Aruba. De beleidsaanbevelingen zijn bedoeld voor de onderwijsministers van de Nederlandse Antillen en Aruba. Op de tripartiete conferentie in 2001 van onderwijsministers (Nederland, Nederlandse Antillen en Aruba) is bovendien vastgesteld dat Nederland de OESO-review als referentiepunt zal gebruiken voor de verdere onderwijssamenwerking.

Multilaterale samenwerking

Europese Unie

Als gevolg van de Europese top in Lissabon is onderwijs een belangrijke speler in (nationale) sociaal-economische beleidsontwikkeling. Het beleid is gericht op het verder uitbreiden van Europese kaders voor onderwijs (studiepunten, diploma-erkenning, accreditatie, bachelor-masterstructuur), het Europese schoolnet EUN en e-learning en life long learning.

OESO

In OESO-verband wordt samengewerkt in het Growth-project, waarin wordt aangetoond dat onderwijs en onderzoek belangrijke determinanten zijn van economische, duurzame groei en wordt gewerkt aan de ontwikkeling van country profiles. Het O8-project, gericht op de internationale positie van het Nederlandse onderwijs in de westerse wereld, het identificeren van sterkten en zwaktes in relatie tot relevante andere landen, het formuleren van voorstellen voor de verbetering en uitbreiding van de internationale statistieken, is voortgezet.

De samenwerking in het kader van de Raad van Europa stond in het teken van het Europese jaar van de talen 2001. Op de 31^e algemene conferentie van de Unesco heeft Nederland verder ingezet op de vorming van Unesco tot een internationaal kennissysteem. Tevens heeft de 31e algemene conferentie ingestemd met de omvorming van het IHE te Delft tot een Unesco Institute for Water Education.

Emancipatie activiteiten

Het Europees Platform voor het Nederlandse onderwijs is in opdracht van OCenW een onderzoek gestart gericht op de verhoging van deelname van (met name) allochtone meisjes aan internationale uitwisselingen. De resultaten worden in 2002 bekend.

Nederlandse Taalunie

Het betreft hier het onderwijsdeel van de OCenW-bijdrage aan de Nederlandse Taalunie. Het Comité van Ministers heeft besloten in de nieuwe meerjarenbeleidsperiode 2003 – 2007 op hoofdlijnen te sturen binnen de door haar vastgestelde beleidsprioriteiten en taakstellend begrotingskader.

Internationalisering

Begin 2001 is de derde editie van de BISON-mobiliteitsmonitor uitgebracht. Deze monitor wordt verder ontwikkeld tot een internationaliseringsmonitor, die de volledige internationale mobiliteit – dus ook die buiten programma’s om – als ook andere vormen van internationalisering bestrijkt.

Midden en Oost-Europa

Voor de samenwerking met Rusland en Hongarije is uitvoering gegeven aan de werkplannen 2000–2002. De verbreding van de samenwerking met Polen, Tsjechië en Slovenië is in oktober 2001 vastgelegd in een memorandum of understanding. Deze samenwerking is gericht op onderwijs voor etnische en culturele minderheden, hoger onderwijs, beroepsonderwijs, kwaliteitszorg en ict.

Internationale samenwerking

In het kader van de positionering van het Nederlandse hoger onderwijs op de internationale onderwijsmarkt is het DELTA-beurzenprogramma ontwikkeld (gericht op instroom van studenten uit de opkomende markten China, Indonesië, Taiwan en Zuid-Afrika) en zijn de Netherlands Education Support Offices opgezet.

2.3.11 Cultuur

Algemeen

In het jaar 2001 is de Cultuurnota 1997–2000 afgesloten. De evaluatie van deze cultuurnota is gaande. In het jaar 2001 is de uitvoering van de Cultuurnota 2001–2004 van start gegaan. Dit heeft mede tot gevolg gehad dat een aantal instellingen buiten de subsidiesystematiek van de cultuurnota is gevallen. Dit heeft extra uitgaven in 2001 aan frictiekosten en wachtgelden met zich meegebracht. Er zijn na het uitkomen van de Cultuurnota 2001–2004 127 bezwaarschriften ingediend waarvan door de commissie van bezwaarschriften voor 8 van de 127 het advies gegrond verklaard is gegeven. Van die 8 heeft het, na advies van de Raad voor Cultuur, in één geval geleid tot extra uitgaven. Voor de rest van die 8 heeft het, wederom na advies van de Raad voor Cultuur, geleid tot handhaving van het oorspronkelijke besluit. De eerste VBTB-verantwoording over de Cultuurnota 2001–2004 wordt later verwacht. De instellingen die middels de cultuurnota worden gefinancierd, zullen voor het eerst in mei 2002 in hun jaarrekeningen verantwoording afleggen over de ontvangen subsidie in 2001.

Daarnaast loopt momenteel een aantal onderzoeken en monitors, die nu nog geen informatie opleveren, maar waarover in de volgende financiële verantwoording zal worden gerapporteerd.

Het Commissariaat voor de Media heeft in het onderzoeksplan monitor mediaconcentraties (augustus 2001) aangegeven op welke wijze de monitoring van mediaconcentraties zal plaatsvinden. De feitelijke monitoring is in de loop van 2001 ter hand genomen. De staatssecretaris heeft bij brief van 5 oktober 2001 met de voorgestelde aanpak ingestemd. De eerste inhoudelijke rapportage wordt in het 1^e kwartaal 2002 verwacht en zal zich richten op dagbladen, omroepbedrijven, kabelexploitanten en internetproviders.

De Tweede Kamer nam december 2001 de motie-Wagenaar c.s. aan, waarin de regering wordt verzocht een onderzoek te verrichten naar de totstandkoming van anti concentratiewetgeving en de toezichthoudende rol van het Commissariaat van de Media, met «pluriformiteit» als criterium. Deze motie wordt betrokken bij de standpuntbepaling over de rapportage van het Commissariaat voor de Media.

Er worden sectoranalyses uitgevoerd aan de hand van informatie die beschikbaar komt uit de jaarrekeningen van de instellingen. De uitkom- sten van de evaluatie van de jaarrekeningen over het jaar 2000 wordt in het 1^e kwartaal 2002 afgerond. De jaarrekeningen van de instellingen die middels de Cultuurnota 2002-2004 gesubsidieerd worden komen in mei 2002 binnen. Evaluatie eind 2002De Erasmus universiteit Rotterdam voert een onderzoek uit naar de versterking van de programmering bij lokale en regionale overheden. Hierover zijn eind 2002 gegevens beschikbaar. De overige thema’s van het actieplan cultuurbereik bij lagere overheden wordt aan de hand van gegevens uit jaarrekeningen geëvalueerd Deze gegevens zijn aan het eind van het jaar beschikbaar.

Het vergroten van de culturele competentie van de jeugd wordt door middel van cultuurvouchers bevorderd. De effecten van de cultuur-vouchers wordt door de Universiteit van Utrecht onderzocht. Een tussenrapport van dit onderzoek is beschikbaar. Het tweede rapport wordt eind april opgeleverd, waarna de uitkomsten geëvalueerd kunnen worden.

Op het gebied van de film zijn al wel resultaten over 2001 bekend. De fiscale stimuleringsmaatregelen voor de Nederlandse filmindustrie hebben de afgelopen jaren geleid tot een substantieel hoger productieniveau en inmiddels ook marktaandeel. In 2001 was het marktaandeel bijna 10 procent; twee keer zo veel als het gemiddelde van het afgelopen decennium. Publieksfilms als Minoes, Kruimeltje, Costa! en De ontdekking van de hemel trokken ongekend hoge bezoekersaantallen en zijn daarom ook in psychologische zin belangrijk voor de bereidheid van particulieren om in speelfilms te investeren.

Intensiveringen Cultuur

Impuls cultuur

Dit betreft de intensiveringen uit het regeerakkoord voor een impuls voor cultuur van € 4,5 miljoen voor het jaar 2000 en € 9 miljoen voor het jaar 2001, waarbij het bedrag voor 2000 is doorgeschoven naar 2001 om ingezet te worden voor de Cultuurnota. Verder heeft € 2,3 miljoen betrekking op een structurele bijstelling voor de vervangingsinvesteringen voor de instandhouding van de huisvesting van musea. Tenslotte is in 2001 € 1,8 miljoen beschikbaar gekomen voor vernieuwing van het Rijksmuseum. Deze bedragen zijn volledig ingezet.

Bij de behandeling van de begroting 2001 is het cultuurbudget naar aanleiding van een motie van de Tweede Kamer (motie 21) structureel verhoogd met € 18 miljoen. Dit bedrag is volledig ingezet voor de uitvoering van het aanvullend advies van de Raad voor Cultuur met betrekking tot de Cultuurnota 2001-2004.

Oplossen van knelpunten cultuursector

Dit betreft beschikbaar gekomen intensiveringsgelden ter hoogte van € 4,5 miljoen voor 2001. Dit bedrag is volledig ingezet voor het oplossen van knelpunten en frictiekosten Cultuurnota 2001-2004. Een bedrag van € 1,8 miljoen heeft betrekking op het budget voor de technische instandhouding van musea. Ook dit bedrag is volledig ingezet voor het oplossen van knelpunten en frictiekosten Cultuurnota 2001-2004. Tenslotte is een bedrag van € 4,5 miljoen beschikbaar gekomen voor het Instrumentenfonds; dit bedrag is hier volledig voor ingezet.

Monumentenzorg

Voor monumentenzorg is bij Najaarsnota € 34 miljoen extra beschikbaar gekomen. Dit bedrag is overgemaakt aan het Nationaal Restauratiefonds.

Het geld wordt op een zodanige manier ingezet voor het inlopen van restauratieachterstanden dat tevens wordt bijgedragen aan een nieuw instandhoudingsbeleid voor rijksmonumenten.

2.4 Van Zijl-onderwerpen

In drie achtereenvolgende jaren heeft de Tweede Kamer verzocht aanvullende informatie op te nemen over de zogenaamde Van Zijl-onderwerpen. Deze komen hieronder aan de orde. Het Van Zijl-onderwerp «onderwijs-personeelsbeleid» is geïntegreerd in onderdeel 2.3.8 (arbeidsvoorwaardenbeleid).

2.4.1 Lerarentekort (po/vo/bve)

Primair onderwijs

Om inzicht te verkrijgen in de behoefte aan personeel wordt de vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in het primair onderwijs met elkaar vergeleken.

De vraagzijde

Ramingscijfers over ontwikkeling van onderwijsdeelnemers in het basisonderwijs over de jaren 2000–2004 zijn weergegeven in tabel 2.24.

Conform de referentieraming 2001 en de rijksbegroting 2002. Hier is het aantal leerlingen weergegeven dat de basis vormt voor de personele bekostiging in het desbetreffende kalenderjaar.

Ramingscijfers over de klassenverkleining zijn opgenomen in tabel 2.25.

Tabel 2.25: Effect in fte van de klassenverkleining (x 1000)

2000             2001              2002

Effect1estap klassenverkleininginfte 2,8                2,8                 2,8

Effect vervolgstappen klassenverkleininginfte 1,0                3,1                 5,7

De aanbodzijde

Ramingscijfers over het aantal pabo-instromers en afgestudeerden 2000–

2004, conform referentieraming 2000, zijn opgenomen in tabel 2.26. In

2001 was de instroom van voltijdstudenten conform de raming en van deeltijdstudenten 300 hoger. Het aantal afgestudeerden ligt voor voltijders

200 lager en voor deeltijders 400 hoger.

De instroom na 2001 neemt voor beide categorieën toe, voor de voltijders iets minder dan op grond van de vorige referentieraming werd verwacht en voor de deeltijders juist meer. Het aantal afgestudeerden neemt na

2001 voor beide categorieën meer toe dan vorig jaar werd verwacht.

Tabel 2.26: Pabo instromers en uitstromers (afgestudeerden) (x 1000)

Referentieraming ’02                          2001             2002             2003             2004              2005

Instroom voltijd pabo Instroom deeltijd pabo Uitstroom voltijd pabo Uitstroom deeltijd pabo

Om aan de vraag naar personeel te voldoen is het aanbod van de pabo’s niet meer toereikend. Bovendien hebben de scholen met de invoering van het schoolbudget veel meer mogelijkheden gekregen voor de invoering van functiedifferentiatie. Andere bronnen die in 2001 zijn gebruikt om het personeelstekort te reduceren zijn beschreven in het onderdeel onderwijspersoneel van paragraaf 2.3.8.

Uitgaven arbeidsmarktbeleid in 2001

Voor arbeidsmarktbeleid is in 2001 de € 0,68 miljoen geïnvesteerd in een opfriscursus herintreders.

Met de regeling vergoeding schoolspecifieke knelpunten in de personeelsvoorziening is vanaf het schooljaar 1999-2000 aan scholen met minimaal 70% leerlingen met factor 0,9 op basisscholen of minimaal 50% leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond in de speciale scholen voor basisonderwijs dan wel de WEC-scholen een extra bedrag van in totaal € 16,5 miljoen toegekend. De regeling is in principe voor twee jaar getroffen: van 1 januari 2000 tot en met 31 juli 2001. Vanaf 1 augustus 2001 maakt deze regeling onderdeel uit van het schoolbudget.

Vacatures

Begin 2002 is door Regioplan de eerste rapportage opgeleverd over de vacature-situatie per ultimo september 2001. Dit levert het volgende beeld op:

Dit betreft vacatures waarvoor geworven werd en die bleven openstaan. In veel gevallen is daar door de school creatief op een andere manier in voorzien, onder andere door tijdelijke uitbreiding aanstellingsomvang, tijdelijke opschorting adv, opvang door een (adjunct)-directeur, een interne begeleider, een activiteitenbegeleider, een remedial teacher, een stagiair / lio-er of een onderwijsassistent.

Voortgezet onderwijs

De arbeidsmarkt voor leraren is in 2001 wederom krapper geworden (Regioplan, 2001). Aan het begin van het schooljaar is in het voortgezet onderwijs de totale vacaturevoorraad van scholen gestegen, de gemiddelde werving is hoger geworden, het percentage onvervulde uren is gestegen en het aanbod van kandidaten is afgenomen. Ook in het speciaal voortgezet onderwijs, waar de problemen altijd al beduidend groter zijn dan in het reguliere voortgezet onderwijs, zijn de problemen gegroeid, zij het minder sterk dan in het voortgezet onderwijs.

Het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs (inclusief svo) blijft vrij constant, zoals blijkt uit onderstaand overzicht. Het laatste jaar trekt het echter iets aan.

Tabel 2.28: Aantal leerlingen vo en svo (x 1000)

Jaar                                 95–96           96–97           97–98           98–99           99–00            00–01

Aantal leerlingen          894,1           884,9            880,0            884,5           891,0             894,9

De leerling / leraar ratio wordt kleiner, zoals blijkt uit onderstaand overzicht. Minder leerlingen per leraar betekent een kwalitatieve impuls (gemiddeld kleinere klassen), maar doet ook een groter beroep op het arbeidspotentieel.

Tenslotte stijgt het percentage leraren ouder dan 50 jaar. De gemiddelde leeftijd fluctueert tussen 45 jaar in 1995/96 en 45,4 jaar in 1997/98 en 2000/01, maar het aandeel leraren boven de 50 is sterk toegenomen tot bijna 40% van het personeel. Dat trekt de komende jaren een zware wissel op het vermogen van scholen om met hun zittend personeel te voldoen aan een adequate personeelsvoorziening: veel leraren stromen binnenkort uit omdat ze de vut- of pensioengerechtigde leeftijd behalen.

Tabel 2.30: Percentage leraren ouder dan 50 jaar

Jaar                                 95–96           96–97           97–98           98–99           99–00            00–01

Percentage leraar ouder dan50jaar                                 32,8              36,2              37,0              38,3               39,4

Om de effecten van de krapte op de onderwijsarbeidsmarkt op te vangen, is voor het voortgezet onderwijs in de nota’s Maatwerk voor Morgen, Maatwerk 2en Maatwerk 3beleid gestart. Dit beleid is gericht op het verhogen van de instroom in het beroep van leraar (zij-instroom, herintreders), het aanboren van andere segmenten van de arbeidsmarkt door het bevorderen van functiedifferentiatie en het sterker in positie brengen van scholen met integraal personeelsbeleid en opleiden in de school.

Blijkens het onderzoek van Regioplan is de gemiddelde werving en het percentage onvervulde uren in de loop van het schooljaar ten opzichte van vorig jaar nauwelijks veranderd. Meer veranderingen zijn er bij de vervulling van vacatures. Er is een toename van de vervulling door herintreders, zij-instromers en leraren van andere scholen (intersectorale mobiliteit). Interne vervulling van vervangingsvacatures is steeds minder mogelijk. Dat heeft onder meer te maken met het toenemende aantal oudere leraren. Ook merkten scholen op dat de werkdruk van leraren steeds hoger wordt en dat ze hen daarom niet nog meer kunnen belasten.

In zowel het voortgezet als speciaal voortgezet onderwijs is de mobiliteit toegenomen. Dit veroorzaakt zowel aan het begin als tijdens het schooljaar de meeste vacatures. Deze mobiliteit blijkt ook uit de vervulling van vacatures, aangezien vacante uren voor een groot deel vervuld worden door leraren van een andere school. Mobiliteit heeft voor de scholen het gevolg dat ze vaker op zoek moeten naar personeel. Vacatures worden als het ware «doorgeschoven» van school naar school. Door fricties die daarbij ontstaan zorgt mobiliteit voor extra spanning op de arbeidsmarkt.

De krappe arbeidsmarkt en de toenemende vraag naar onderwijsgevenden leiden ertoe dat leraren sneller een keuze maken om te werken aan een school die beter aan hun wensen voldoet. Daarbij kunnen ligging van de school, onderwijssoort of de samenstelling van de leerlingenpopulatie van doorslaggevende betekenis zijn. Vacatures voor banen die als onaantrekkelijk worden beschouwd zijn lastiger te vervullen. Er is een hoog percentage onvervulde uren op scholen met veel cumi-leerlingen en op scholen in de vier grote steden.

Zij-instromers nemen langzaamaan een steeds groter deel van de vacaturevervulling voor hun rekening. Toch vormen ze nog niet in alle gevallen een oplossing. Na een tamelijk moeizame start, begint het zij-instroombeleid steeds meer vruchten af te werpen.

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Jaarlijks heeft de bve-sector een instroom aan nieuwe docenten nodig van rond de 1 000 fte’s. Vanaf 2002 is er echter ten opzichte van voorgaande jaren een stijging met circa 50% te verwachten. De bve-sector verlangt dan een nieuwe instroom van circa 1 500 fte’s, die daarna geleidelijk groeit naar een behoefte aan nieuwe instroom van rond de 200 nieuwe leraren vanaf het jaar 2007 (Arbeidsmarktramingen bve 1999–2010). De jaarlijkse meting in de arbeidsmarktbarometer bve 2000–2001 van de onvervulde vacatures geeft aan dat de arbeidsmarkt voor onderwijsgevenden in de bve-sector meer en meer verweven raakt met de arbeidsmarkt voor ondersteunend- en beheerspersoneel. Inzet van bepaalde ondersteunende functies kan de vraag naar docenten beperken, maar ook bij het ondersteunend personeel blijven vacatures onvervuld door krapte op de arbeidsmarkt.

De vacature intensiteit voor leraren is gestegen van 4,5% in 2000 naar circa 5,2% in 2001. Dit wordt verklaard door een stijging in de deelnemersaantallen en de projecten en door meer uitstroom van personeel. De berekening van de onvervulde vacature intensiteit laat een positiever beeld zien, de intensiteit neemt af van 1% in 2000 naar 0,8% in 2001. Echter de verschillen tussen de regio’s worden groter. In het noorden en westen zijn de problemen het grootst, in het zuiden het kleinst en het oosten neemt een middenpositie in.

Gemiddeld genomen bedraagt het aantal onvervulde vacature uren voor de algemeen vormende vakken 18,7 en voor beroepsgerichte vakken 19,8 bij de units van de onderzochte instellingen.

In de sectoren techniek (36,7 roc en 40,4 bij vakinstellingen) en economie (52,4) liggen het aantal onvervulde vacature uren het hoogst. De helft van de instellingen is nog op zoek naar vervulling van meerdere vacatures. In de sectoren DGO (23,2) en educatie (19,7) hebben een op de vijf units nog één of meer vacatures. Ook de vraag naar onderwijsondersteunend personeel neemt toe.

Naast de verhoging van het decentrale budget voor de instellingen en extra investering vanuit de van Rijn middelen is de uitbereiding van de capaciteit van de didactische cursus bve met 200 plaatsen (van 228 naar 448), kosten € 0,7 miljoen, geheel benut.

Aanvullend is in 2001 de regeling subsidie duale opleidingstrajecten bve van start gegaan met een beschikbaar budget van € 3,5 miljoen. Dit om instellingen te stimuleren personeel aan te nemen en deze al werkend te scholen naar een verdere kwalificatie met het oog op toekomstige inzet en dit nieuwe personeel via scholing een loopbaan perspectief te bieden. De regeling voorziet in een bedrag voor scholing en begeleiding en voor loonverletkosten tot een maximum van 0,2 fte voor vrijstelling van werkzaamheden ten behoeve van scholing.

2.4.2 Voortijdig schoolverlaten (bve)

Door verbetering van de meld- en registratiepraktijk is het aantal voortijdige schoolverlaters in 2001 gestegen. Ondanks een aanmerkelijk toegenomen aantal herplaatsingen (48% van het totaal) is hierdoor de netto uitval niet gedaald.

Bron: RMC-rapportages 1999, 2000, 2001; Sardes analyses 2000, 2001; deelnemerstellingen OCenW

De Sardes analyses over voortijdig schoolverlaten zijn aan de Tweede Kamer gestuurd.

2.4.3 Materiële bekostiging (po/vo)

Primair onderwijs

In 2001 heeft in het primair onderwijs de vijfjaarlijkse evaluatie plaatsgevonden, waarbij in overleg met de besturenorganisaties werd onderzocht of de bekostiging van met name leermiddelen, gebouwenonderhoud en administratie op een zodanig niveau is dat de scholen in staat worden gesteld om bij de materiële instandhouding te voldoen aan de eisen van deze tijd. Tevens is besloten om de gevolgen van de veranderingen in de Arbo-wetgeving te onderzoeken. Hieruit is naar voren gekomen dat de normen op deze punten herijkt moeten worden. Vanaf 2002 zullen voor het primair onderwijs dan ook structureel de volgende verhogingen in de normatieve onderbouwing plaatsvinden:

Tabel 2.32: verhogingen in de normatieve onderbouwing (x € 1 miljoen)

Leermiddelen                                                                                                                              20,4

Gebouwonderhoud                                                                                                                    13,6

Meubilair                                                                                                                                        2,3

Schoonmaken                                                                                                                             20,0

Administratie                                                                                                                                 9,1

Totaal                                                                                                                                            65,3

Voortgezet onderwijs

Inleiding

In de toelichting op de Wet op het voorgezet onderwijs is opgenomen dat jaarlijks de inkomsten en uitgaven van de scholen aan de hand van de financiële jaarverslagen gemonitord worden.

Het jaarverslag 2000 bevatte de uitkomsten van de eerste monitor. De daarin opgenomen gegevens waren gebaseerd op de financiële jaarverslagen 1999, opgesteld door alle vo-scholen, aangevuld met onderzoeksgegevens van Regioplan en gegevens over de rijksbekostiging. De tweede monitor maakt onderdeel uit van het jaarverslag 2001 en is gebaseerd op de financiële jaarverslagen 2000 van de vo-scholen en borduurt voort op de monitor over 1999.

In het kader van de onderlinge vergelijkbaarheid is gebruik gemaakt van dezelfde indeling van de baten en lasten als gehanteerd in de monitor over 1999. Dat wil zeggen dat de baten en de lasten van de scholen zijn ingedeeld naar personeel en materieel, waarbij materieel weer is onderverdeeld in de drie categorieën van het bekostigingsstelsel materieel (bsm), te weten: schoonmaak, instandhouding gebouwen en overige exploitatie. Door elk jaar de monitor aan te vullen met de gegevens uit de nieuwe financiële jaarverslagen van de vo-scholen, kunnen ook trends zichtbaar worden gemaakt.

Daarnaast is op verzoek van de Tweede Kamer een extern onderzoek uitgevoerd naar de toereikendheid van de materiële bekostiging. Het onderzoeksrapport, voorzien van een beleidsreactie, is begin 2002 aan de Kamer aangeboden. De uitkomsten van de voorliggende monitor liggen weliswaar in lijn met de conclusies van dat externe onderzoek, maar moeten toch met enige voorzichtigheid worden bezien. Gezien de lump-sumbekostiging is het niet mogelijk één-op-één relaties te leggen tussen inkomsten en uitgaven. Dat betekent dat net als vorig jaar enkele aannames nodig waren om baten en lasten met elkaar te kunnen vergelijken.

Negatieve correctie voor overboeking van € 4,5 miljoen naar categorie III voor bedrijfsgezondheidszorg.

Positieve correctie voor overboeking van € 4,5 miljoen van categorie I voor bedrijfsgezondheidszorg.

Exploitatielast van categorie I betreft de materiële en personele schoonmaak uitgaven conform de jaarrekeningen plus de toerekening van € 49,9

miljoen personele uitgaven voor schoonmaak.

Van de personele uitgaven is € 49,9 miljoen toegerekend aan schoonmaak (categorie I van de materiële uitgaven).

Negatieve correctie van € 15,5 miljoen naar de aanvullende personele rijksbijdrage voor de personele kant van de ict-vergoeding.

Positieve correctie van € 15,5 miljoen van de aanvullende rijksbijdrage van categorie III voor de personele kant van de ict-vergoeding.

Toelichting op de cijfers

Uit het overzicht blijkt dat in 2000 de baten hoger zijn dan de bijbehorende lasten: er is sprake van een positief exploitatieresultaat van € 68 miljoen, waarvan € 49 miljoen bij personeel en € 19 miljoen bij materieel. Het is de vraag hoe dit overschot geïnterpreteerd moet worden. Mag de conclusie getrokken worden dat scholen echt «over» hebben op bijvoorbeeld materieel? Nee, het is waarschijnlijker dat deze uitkomsten bepaald zijn door het volgende. De scholen hebben een groot deel van de aanvullende vergoedingen pas in november en december ontvangen en hebben dat vanzelfsprekend niet meer geheel in 2000 kunnen besteden. Het zou voor de hand hebben gelegen als scholen deze middelen rechtstreeks op hun balans hadden opgenomen, zeker als ze de ermee samenhangende uitgaven over een aantal jaren hadden willen uitsmeren. Maar een deel van de scholen heeft de bedragen rechtstreeks ten gunste van de exploitatierekening gebracht. Het exploitatieresultaat geeft daardoor een onevenredig positief beeld in relatie tot de toereikendheid van de personele en materiële bekostiging. Als hiermee rekening wordt gehouden, is het overschot veel kleiner of is er mogelijk zelfs sprake van een tekort in de materiële bekostiging. Dit laatste wordt bevestigd door de uitkomsten van het in de inleiding genoemde externe onderzoek naar de toereikendheid van de materiële bekostiging.

Door het exploitatieoverschot toe te voegen aan hun reserves, zijn scholen in staat gedegen financieel beleid te voeren. Het is immers noodzakelijk dat scholen zelf financiële tegenvallers over de jaren heen kunnen opvangen. Daarnaast is een reserve noodzakelijk om lange termijn investeringen te plegen zonder dat die hoge rentekosten met zich meebrengen. Bovendien maakt het toevoegen aan de reserves van incidentele rijksbijdragen het mogelijk om investeringen gelijkmatig over de jaren uit te smeren. De incidentele vergoedingen die pas in november en december 2000 zijn toegekend, hebben vooral betrekking op inventaris, administratie, bestuur en beheer, ict en achterstallig onderhoud. Vandaar dat ook bij de categorieën II en III in het overzicht overschotten zichtbaar zijn. Deze overschotten zijn dus niet echt vrij besteedbaar, maar gereserveerd voor noodzakelijke investeringen. Nog steeds is het nodig om te investeren in de kwaliteit van de materiële toerusting (met name inventaris) om in alle geledingen van het voortgezet onderwijs met eigentijds materieel onderwijs te kunnen verzorgen. Daarnaast leidt het overheidsbeleid gericht op meer zelfstandigheid en ruimte voor de scholen, gecombineerd met het verder invulling geven aan de diverse onderwijsvernieuwingen, tot extra bestuurs- en beheerslasten.

Om meer dan één reden blijft het dus lastig om, op basis van het overzicht, uitspraken te doen over die toereikendheid. Naast bovengenoemde effecten van aanvullende rijksbijdragen aan het einde van het jaar, opereren scholen binnen de financiële ruimte die beschikbaar is. Tevens wordt het positieve exploitatie-resultaat behoorlijk beïnvloed door de «overige inkomsten» van in totaal € 301 miljoen. Deze bestaan uit onder andere deelnemersbijdragen, detachering van personeel, verhuur van gebouwen, verkoop van materiaal en rentebaten. Hier moet benadrukt worden dat tegenover die inkomsten ook uitgaven staan. Uit onderzoek van Regioplan blijkt echter dat de integrale bedrijfsvoering van de meeste scholen het onmogelijk maakt om deze «overige inkomsten» rechtstreeks te relateren aan één van de materiële of personele uitgaven. Deze integrale bedrijfsvoering is ook in lijn met de doelstellingen bij de invoering van de lumpsumsystematiek. Scholen geven wel aan te opereren binnen de beschikbare financiële kaders en dat betekent dus dat een af- of toename van de «overige inkomsten» zal leiden tot een recht evenredige af- of toename van de uitgaven.

Tenslotte

Het overzicht geeft een indicatie van mogelijke knelpunten maar geeft nog geen oordeel over de toereikendheid van de materiële bekostiging. In het in de inleiding genoemde externe onderzoek is getracht daar wel een antwoord op te vinden. Door middel van schouwingen (beoordeling op technische en functionele kwaliteit) en interviews met scholen (motieven en achtergronden) is een oordeel gevormd over de kwaliteit van de materiële toerusting. Het rapport kwalificeert enerzijds de materiële bekostiging van een deel van de scholen als matig (24%) of zelfs slecht (5,5%). Een situatie van slechte en deels ook matige kwaliteit wordt niet verantwoord geacht. Anderzijds is het zo, dat het grootste deel van de scholen (70,5%) wel met de vergoeding uit de voeten kan. Bovenstaand oordeel heeft met name betrekking op de inventaris en de structurele component van de diverse onderwijsvernieuwingen. Overigens is in 2001 (zie pagina 17 en 18) een fors bedrag, met name incidenteel, in materieel geïnvesteerd. Door de late toekenning in het jaar zijn deze investeringen in beperkte mate meegewogen in het onderzoek.

2.4.4 Monumentenzorg en archeologie

Het afgelopen jaar is op het beleidsterrein cultuurbeheer vooruitgang geboekt bij het inlopen van de restauratieachterstanden in de monumentenzorg. Tevens is een belangrijke stap gezet op weg naar een nieuw beleid, waarmee het accent moet verschuiven van herstel naar instandhouding.

Wat betreft het inlopen van de restauratieachterstanden geeft de in 2001 gehouden vierjaarlijkse behoefteraming een duidelijk beeld van de resultaten sinds 1997. De restauratiebehoefte in de categorie woonhuizen/ boerderijen is met 36% fors teruggelopen, van € 1,1 naar € 0,7 miljard. Bij de overige monumenten is de teruggang 4%, van € 938 naar € 900 miljoen. Er resteert een behoefte van € 1,6 miljard.

Daar staat tegenover dat de restauratiebehoefte bij de tienduizend jonge monumenten, die in het kader van het Monumenten Selectie Project aan de lijst zijn toegevoegd, aanmerkelijk groter is dan in 1997 werd aangenomen. Bij woonhuizen/boerderijen blijkt de extra behoefte € 117 miljoen, bij de overige monumenten € 418 miljoen. Dit brengt de totale restauratiebehoefte op € 2,1 miljard, waarvan ruim € 0,5 miljard (ruim 25%) is toe te schrijven aan jonge monumenten.

De restauratiebehoefte van € 2,1 miljard komt neer op een subsidiebehoefte van € 0,7 miljard (de overige financiering komt uit andere bronnen). Hiervan hebben de kabinetten Paars I en II reeds € 545 miljoen beschikbaar gesteld, zodat een bedrag van € 182 miljoen resteert. Zie ook de brief van 18 december 2001 over de nieuwe behoefteraming restauratie monumentenzorg (nieuw beleid monumentenzorg).

Het afgelopen jaar werd voor de monumentenzorg € 34 miljoen incidenteel ter beschikking gesteld. Dit bedrag kwam bovenop het structurele jaarlijkse restauratiebudget van € 34 miljoen, om verder te gaan met het inlopen van de restauratieachterstanden en tegelijkertijd een begin te maken met het nieuwe «instandhoudingbeleid». In 2002 zal € 29,5 miljoen vrij worden gemaakt voor de zogenaamde kanjerproblematiek. Dit bedrag zal worden bestemd voor de restauratie van projecten die in het kader van het Besluit rijkssubsidiëring grootschalige restauraties (Brgr) wegens onvoldoende middelen niet konden worden gehonoreerd.

2.4.5 Onderwijsachterstandenbeleid inclusief voortijdig schoolverlaten (po/vo/bve)

Eind 2000 heeft de Tweede Kamer onderstaande vragen geformuleerd over het onderwijsachterstandenbeleid.

Waaraan zijn de gewichtenmiddelen besteed?

Uit de basisrapportage PRIMA-cohortonderzoek, derde meting 1998–1999 blijkt dat de gewichtenmiddelen door ruim 15% van de scholen vrijwel volledig worden gebruikt voor verkleining van de groepen, door ruim 60% van de scholen gedeeltelijk voor verkleining van de groepen en gedeeltelijk voor specifieke activiteiten en door ruim 23% van de scholen volledig voor specifieke activiteiten (bijvoorbeeld Nederlands als tweede taal, algemene taalstimulering voor leerlingen uit achterstandgroepen).

Hoe groot was het bereik van voor en vroegschoolse educatie in 2001? Het aantal gemeenten dat extra middelen ontvangt, is toegenomen van 171 naar 364 in 2001. Daarmee kunnen globaal 100 000 doelgroepkinderen worden bereikt: 50 000 2- en 3-jarigen in de voorschoolse periode en 50 000 4- en 5-jarigen in de onderbouw van de basisschool.

Hoeveel leerlingen namen in 2001 deel aan vve? Medio november 2002 moeten de gemeenten de inzet van middelen hebben verantwoord. Dan is exact aan te geven waaraan de middelen zijn besteed en hoeveel doelgroepkinderen zijn bereikt.

• 3. 

  (FINANCIËLE) BEDRIJFSVOERING

3.1 Inleiding

De verantwoording 2001 is de laatste verantwoording «oude stijl». Langzaam maar zeker begint het VBTB-gedachtegoed zijn weg te vinden in het departement en daarbuiten.

In dit hoofdstuk zullen, naast de verantwoording over de «going concern» zaken, ook de onderwerpen die in de begroting van 2001 specifiek aandacht hebben gekregen de revue passeren.

Verder wordt gekeken naar de onderwerpen die de Rekenkamer onderzoekt in het kader van het jaarlijkse rechtmatigheidsonderzoek.

3.2 Ontwikkelingen in de (financiële) bedrijfsvoering

Rekenschap, toezicht en controle

In 2001 is het in 1998 begonnen project Accountability, toezicht en controle (ATC) afgerond. Het project heeft veel bijgedragen aan een beter inzicht in verantwoording, toezicht en controle. Mede dankzij dit project zijn er geharmoniseerde richtlijnen voor de jaarrekeningen van de instellingen gekomen. De jaarlijkse analyse van de jaarrekeningen biedt de minister de mogelijkheid op stelselniveau de continuïteit per sector te beoordelen (een resumé van deze analyse per sector is in dit jaarverslag opgenomen), rekening houdend met de mate van autonomie van de sector.

In het kader van de voortdurende verbetering van het financieel beheer van instellingen voor onderwijs en onderzoek is in 2001 de Regeling beleggen en belenen tot stand gekomen. Deze regeling schrijft voor dat instellingen de aan hen toevertrouwde publieke middelen risicomijdend beheren en besteden aan de doelen waarvoor die middelen zijn verstrekt. Wat betreft de private middelen van instellingen zijn geen regels gesteld, indien het private vermogen voldoende is afgescheiden van de publieke middelen.

Welke middelen publiek en welke privaat zijn is een vraag die niet alleen van belang is in het kader van de Regeling beleggen en belenen. Ook in andere wetsvoorstellen, zoals Markt en Overheid en de Kaderwet ZBO’s, komt dit onderscheid aan de orde. In 2001 is een project gestart dat in kaart heeft gebracht of het wenselijk is een administratieve scheiding in publiek en private activiteiten te bewerkstelligen in de sectoren wo, hbo en bve. In 2002 zal dit project worden voortgezet, onder meer door in kaart te brengen welke aanpassingen tegen welke kosten bij de instellingen noodzakelijk zijn om een dergelijke scheiding te kunnen aanbrengen.

Het afgelopen jaar zijn er ontwikkelingen geweest op het gebied van de specifieke uitkeringen aan gemeenten en provincies. OCenW heeft meegedaan in de rijksbrede doorlichting van deze uitkeringen. Daarbij is geconstateerd dat de eisen die OCenW stelt aan beleidsinformatie en verantwoordingsinformatie van de decentrale overheden doelmatig zijn. Deze doorlichting heeft tevens geleid tot een kabinetsstandpunt over de wenselijkheid van de zogenaamde bestuursuitkering, waarbij de financiële verantwoordingsinformatie aan het Rijk geheel komt te vervallen.

Kwantitatief informatiebeleid (KIB)

In relatie tot het onderwijsveld beoogt het kwantitatief informatiebeleid het «makkelijker en leuker» te maken. Makkelijker door efficiënte gege-vensbevraging en leuker door instellingen gerichte informatie terug te leveren mede in de vorm van benchmark informatie. Met het kwantitatief informatiebeleid worden twee doelen nagestreefd. + het verbeteren van de informatievoorziening met name waar het gaat om flexibiliteit, consistentie, samenhang en betrouwbaarheid; + het informatieverkeer «makkelijker en leuker» maken voor onderwijsinstellingen.

Het project KIB is een groeitraject. Vanuit een visie is een start gemaakt met een aantal projecten die de basis leggen voor een informatiehuishouding die beter aansluit op de eisen van vandaag en morgen. In 2001 waren twee sporen te onderscheiden.

Het eerste spoor betreft het bestuurlijke draagvlak. Zo zijn convenants afgesloten met vertegenwoordigers van onderwijssectoren over informatievoorziening. Tevens is een tijdelijke commissie informatie-onderwijs aan de slag gegaan met als belangrijkste opdracht afspraken te maken over fatsoenlijk informatieverkeer. Het creëren van vertrouwen staat daarbij centraal, te starten in de sectoren po en vo. Het tweede spoor is de ontwikkeling van systemen en producten. Het gaat om de ontwikkeling van gegevensdepots met geconsolideerde gegevens en instrumenten voor ontsluiting. In 2001 is de basisregistratie personeel ontwikkeld en de eerste versie van de site Onderwijs in cijfersop kennisnet voor scholen in het voortgezet onderwijs. Deze site die in het voorjaar operationeel wordt bevat managementinformatie voor de school. Informatie over de eigen school wordt gespiegeld aan relevante referentiegroepen (scholen).

Het veld krijgt medezeggenschap over de invulling van de site. In 2002 start het overleg met de bve-sector over de uitbreiding van de site.

Doorlichting regelingen op accountancyaspecten (Doreac) Doreac is een interdepartementaal project voor het systematisch doorlichten van subsidieregelingen. De doorlichting richt zich op de consistentie van de besturingsfilosofie en de wijze van bekostiging, verantwoording en toezicht.

In 2001 is de tweede tranche van doorgelichte regelingen opgeleverd. De doorlichting heeft niet geleid tot een aanpassing van de regelingen. De huidige bestuurlijke visie, de daarbij behorende bekostigingswijze en de gehanteerde toezichtsinstrumenten volstaan en geven de gewenste mate van zekerheid. Met het opleveren van de tweede tranche heeft OCenW de Doreac doorlichting afgerond.

Het Doreac-gedachtegoed wordt in 2002 ingebed in de Verantwoordings-wijzer, een praktische handleiding voor de directies bij het opstellen van subsidieregelingen.

Hiermee wordt een zekere mate van uniformiteit per (onderwijs)sector bereikt voor de keuze van het toezichtsinstrumentarium.

Invoering baten-lastenstelsel voor de gehele rijksoverheid In vervolg op het voornemen van het kabinet om de gehele rijksbegroting over een aantal jaren te baseren op het baten-lastenstelsel, heeft de Beleidsgroep Begrotingsstelsel advies uitgebracht aan het kabinet in het rapport Eigentijds begroten. Conclusie van dit rapport is dat het gezien de in het rapport geschetste ontwikkelingen mogelijk en wenselijk is om bij de rijksoverheid een specifiek op de overheid toegepaste vorm van het baten-lastenstelsel in te voeren.

¹ Cijfers in deze paragraaf bevatten alleen het bestuursdepartement.                                     invoeren van een kwaliteitssysteem.

In de Miljoenennota 2002 heeft het kabinet vervolgens aangegeven dat het nieuw ontworpen begrotingsstelsel in de volgende kabinetsperiode zal worden ingevoerd.

Op dit moment wordt door Financiën gewerkt aan een projectplan voor de invoering van een integraal baten-lastenstelsel. Parallel hieraan werkt OCenW aan een departementsspecifiek projectplan. Als hulpmiddel hierbij dient de vragenlijst, die Financiën gebruikt heeft voor een departementale inventarisatieronde. Met deze vragenlijst is een eerste inschatting gemaakt van de consequenties op het gebied van interne sturing, activa, personeel en informatisering.

Implementatie baselines financieel en materieel beheer In juni 2001 heeft het ministerie van Financiën de baseline financieel en materieelbeheer uitgebracht. De doelstelling van de baseline is het uitwerken van de algemene normen uit de Comptabiliteitswet in een aantal criteria teneinde transparantie te bereiken over de normen. Alle betrokken partijen – het management van de ministeries, FEZ, het ministerie van Financiën, de Accountantsdienst en de Algemene Rekenkamer kunnen dan bij de uitvoering van hun taken uitgaan van hetzelfde referentiekader. Bovendien kan het kader van belang zijn voor de communicatie met de Tweede Kamer.

Per ministerie kan het noodzakelijk zijn dat enkele criteria verder worden uitgewerkt.

Binnen OCenW heeft een werkgroep de Baseline financieel en materieel-beheer geconcretiseerd in de bedrijfsvoeringstabel OCenW. Aan de hand van deze bedrijfsvoeringstabel kunnen directies een risico-analyse uitvoeren om eventuele tekortkomingen op te sporen. De verwachting is dat de huidige richtlijnen binnen het departement de baseline volledig zullen afdekken. De baseline zal eind 2002 geïmplementeerd zijn.

Richtlijn materieel beheer

In 2001 is de Richtlijn materieelbeheer OCenW uitgebracht. Deze richtlijn bevat een nadere invulling voor OCenW van het Besluit materieelbeheer 1996. De richtlijn is van toepassing op het gehele ministerie van OCenW, dus inclusief de inspecties, de cultuurdiensten, de adviesraden en de agentschappen. De richtlijn bevat de voor OCenW relevante elementen van de baseline materieelbeheer.

3.3 Personeelsbeleid en organisatie¹

Het in het jaar 1999, onder de naam Sprong, gestarte veranderingstraject van het bestuursdepartement heeft tot doel om te komen tot een meer effectieve en slagvaardige organisatie van OCenW. Een voorwaarde om beter te kunnen inspelen op de maatschappelijke ontwikkelingen en de gevolgen daarvan in het onderwijs.

Het bereiken van een dergelijk samenspel tussen departement, maatschappij en onderwijs vraagt een cultuurverandering binnen OCenW. Ook OCenW zal slagvaardiger en effectiever moeten gaan opereren. Het Sprong-traject heeft in het jaar 2001 vastere vormen aangenomen wat heeft geleid tot de vaststelling van een achttal prioriteiten in de verdere ontwikkeling van de OCenW-organisatie: een goede planning- en control-cyclus, strategisch informatiebeleid, een transparante apparaatskosten budgetsystematiek, competentiemanagement, leiderschapsprofiel, meer extern gericht communicatie-netwerk, projectmatig werken en het

In 2001 is duidelijk geworden dat de organisatie van OCenW niet voldoende is meegegroeid met de steeds weer veranderende omgeving. Met de genoemde prioriteiten zal te beginnen in 2002 een proces in gang gezet worden om deze achterstand in te lopen.

De uitwerking van dit proces zal tot in alle uithoeken van de organisatie veranderingen veroorzaken.

Werving van personeel.

Het algemene beeld van de vervulling van vacatures laat zien dat in zijn algemeenheid die vervulling geen reden tot zorg is. De respons op opengestelde vacatures biedt kwantitatief voldoende ruimte voor selectie en een keuze. Voor de 155 opengestelde vacatures heeft het bestuursdepartement 71 keer extern geworven op de arbeidsmarkt. Een nadere analyse wijst verder uit dat de benodigde tijd voor het vervullen van vacatures in 2001 gemiddeld 7 weken vraagt. Dat is meer dan een halvering in vergelijking met 2000, waardoor hetzelfde niveau is bereikt als in 1999.

Personeelsopbouw

De opbouw van het personeelsbestand laat zien dat de verdeling man/vrouw uitgedrukt in procenten bijna in evenwicht is. Wel is opvallend dat van het totaal aantal vrouwen het percentage vrouwen in de leeftijd tot 36 jaar zo’n 75% is.

De constatering dat de leeftijdscategorie met de hoogste aantallen medewerkers rond de vijftig jaar ligt en zelfs een groot deel daarboven, geeft aan dat het personeel van OCenW behoorlijk vergrijst. Het saldo van instroom en uitstroom over 2001 laat een stijging van het aantal medewerkers zien van 67. Daarbij valt op dat de in- en uitstroom van medewerkers met een vast dienstverband gelijk is. Dit betekent dat het aantal medewerkers met een tijdelijk dienstverband stijgt. Het aantal wachtgelders laat nog steeds een dalende trend zien. Van 193 in 2000 naar 111 in 2001.

In het verlengde van het hiervoor reeds genoemde wordt voor de bemensing van het bestuursdepartement gestreefd naar een afspiegeling van de bevolkingssamenstelling. Een van de meerjarige aandachtspunten daarbinnen is nog steeds de bezettingsgraad van hoog gekwalificeerde vrouwen in functies vanaf schaal 13. In 2001 is het aantal vrouwen in functies vanaf schaal 13 verder toegenomen van 70 tot 85. Een groei van ruim 20%.

Ziekteverzuim

Naast de vaststelling dat de spreiding van de omvang van het ziekteverzuim bij de verschillende delen van het bestuursdepartement groot is, verontrust het nog steeds stijgende percentage ziekteverzuim van de gehele organisatie. Over de afgelopen jaren geeft het verloop van dat percentage het volgende beeld.

Het ziekteverzuim, exclusief zwangerschaps- en bevallingsverlof en inclusief verzuim langer dan 1 jaar, was in 2001 8,2%. De stijging die zich in de laatste jaren al liet zien gaat nog steeds verder (1998: 6,5/1999: 7,1/2000: 7,8).

In 2001 is een aanzet gemaakt om te komen tot een intensievere begeleiding van de zieke medewerker. Dit heeft nog niet tot een trendbreuk geleid.

Inzet externe menscapaciteit

In 2001 is door OCenW voor een bedrag van bijna € 14 miljoen externe menscapaciteit ingehuurd. In dit bedrag zijn meegenomen de inhuur van uitzendkrachten (ruim € 1 miljoen) en de inhuur van menscapaciteit voor informatiserings- en automatiseringsactiviteiten (ruim € 1,4 miljoen). In 2001 is het aantal mantel- en raamcontracten van OCenW met leveranciers verder uitgebreid. Het ook daarmee beoogde materiële voordeel zal eerst in 2002 vorm kunnen krijgen.

Door middel van een andere structuur van kostensoorten en een verbetering van een algemeen raadpleegbare centrale registratie van dergelijke overeenkomsten wordt verder gewerkt aan de noodzakelijke verhoging van dat niveau.

3.4  Professioneel inkopen en (europees) aanbesteden

Het ministerie van OCenW participeert actief in het Project professioneel inkopen en aanbesteden (PIA). Dit heeft zich, naast voortzetting van de activiteiten die in 2000 zijn gestart, in 2001 onder meer geuit in:

• • 

  het starten van een inkoopdiagnose over 2000 bij het bestuursdepartement en de onder het ministerie ressorterende instellingen (conceptrapport was in december gereed);

• • 

  binnen het samenwerkingsproject met de ministeries VROM en VWS deelnemen aan een op maat gesneden workshop offertebeoordeling en het uitwisselen van bestekken, pve’s en ervaringen;

• • 

  actieve deelname aan door PIA, in samenwerking met het interdepartementaal overleg facilitaire directeuren, georganiseerde inkopers contactdagen;

• • 

  participatie door de coördinerend directeur Aanschaffingen aan het interdepartementale overleg van coördinerend directeuren aanschaffingen en inkoop (CDI-overleg);

• • 

  deelname aan de diverse door PIA gestarte werkgroepen (visie, gezamenlijk inkopen en aanbesteden);

• • 

  een verdere ondersteuning van het bestuursdepartement bij het toepassen van de Europese aanbestedingsregelgeving door meer modellen te ontwikkelen en een nog groter aanbod op het intranet van informatie.

3.5 Voorlichting

De directie Voorlichting van OCenW heeft een groot deel van haar activiteiten in 2001 gericht op het openbaar maken en toelichten van het beleid. Voor de externe voorlichting zijn circa 170 persberichten uitgegeven, bijna 479 werkbezoeken van bewindslieden georganiseerd en ruim 400 speeches geschreven. Daarnaast is de website (OCenW-plein) geactualiseerd en uitgebouwd en is het blad Uitleg 30 keer uitgebracht. De afdeling publieksvoorlichting heeft telefonisch meer dan 30 000 publieksvragen beantwoord. Via de e-mail zijn bijna 6 500 antwoorden gegeven: een vertienvoudiging ten opzichte van 1999. Het beantwoorden van vragen via e-mail ging overigens gepaard met een geringe afname van het aantal schriftelijke vragen. Verder zijn voorlichtingsplannen opgesteld en uitgevoerd voor alle beleidsveranderingen waar het algemene publiek en professionele doelgroepen mee zijn geconfronteerd (zoals leerling-gebonden subsidies).

In 2001 heeft de directie Voorlichting via Postbus 51 twee massamediale voorlichtingscampagnes gevoerd. Voor het introduceren van het vmbo zijn radio- en tv-spotjes ingezet, advertenties geplaatst en is een prijsvraag onder jongeren georganiseerd op de geactualiseerde website. In het kader van de lerarenproblematiek is in het voorjaar van 2001 de lopende campagne Leraar elke dag andersherhaald. Doordat de schaarste op de arbeidsmarkt in toenemende mate in alle sectoren van het onderwijs plaatsvindt, is de campagne qua doelgroep en boodschap uitgebreid. De hernieuwde, meerjarige voorlichtingscampagne Je groeit in het onderwijsis in het najaar gestart. Daarnaast heeft de samenwerking met de opleidingsinstituten verder inhoud gekregen door een gezamenlijke voorlichtingsstand op de Studiebeurs.

3.6 Invoering euro

Het jaar 2001 stond in het teken van de testfase en de implementatiefase. Deze zijn goed doorlopen. OCenW heeft de overgang naar de euro zonder noemenswaardige problemen gemaakt. Begin 2002 wordt het proces geëvalueerd en zal de projectorganisatie worden afgebouwd.

3.7 Vereenvoudiging financiële administratie (VFA)

OCenW heeft gekozen voor een nieuwe, vereenvoudigde financiële administratie. Daarbij voeren de uitvoeringsorganisaties een eigen administratie. De financiële gegevens uit de deeladministraties worden verzameld in de «hoofdadministratie». Op 1 januari 2001 zijn de hoofdadministratie en de apparaatskostenadministratie in gebruik genomen. De administratie van de programmakosten wordt nog in de bestaande financiële administratie gehouden. In 2001 zijn de cultuur-directies gestart met een onderzoek om, vooruitlopend op de ontwikkeling van de programmakostenadministratie, de financiële informatievoorziening binnen het beleidsterrein cultuur te verbeteren. De administratie van de budgetstanden is in 2001 geïmplementeerd en zal in 2002 in productie worden genomen.

3.8 Verhuizing Hoftoren

De verhuizing van het bestuursdepartement naar Den Haag is met een jaar vertraagd. In de bijgestelde planning zal «de Hoftoren» nu worden opgeleverd in april 2003 en vindt de verhuizing plaats in de zomer van 2003.

Voor de opgetreden vertraging zijn diverse oorzaken. Deze zijn onder meer de krapte op de arbeidsmarkt in de bouw, de benodigde voorzichtigheid tijdens het bouwproces in de buurt van de tunnels bij het Centraal Station, de extra logistieke handelingen wegens de geringe ruimte op en rond de bouwplaats en de nodige aanpassingen aan het casco.

3.9 De rapportage bij de rekening 2000 van de Algemene Rekenkamer

Hieronder wordt de afwikkeling van de opmerkingen van de Algemene Rekenkamer over de financiële verantwoording over 2000 weergegeven met daarbij de ingezette acties en maatregelen naar aanleiding van het Rechtmatigheidsonderzoek 2000.

1. Tekortkomingen IBG terzake van (de actualisatie van) het MenO-beleid In 2001 heeft de IB-Groep in samenwerking met de directie Studiefinancieringsbeleid de werkgroep MenO (misbruik en oneigenlijk gebruik van regelingen) ingesteld. De werkgroep heeft een beleidskader opgesteld voor het zoveel mogelijk terugdringen van MenO. Deze is al vastgesteld. Verder heeft de werkgroep input geleverd voor het actualiseren van de gedragslijn MenO. Eind 2001 is gestart met de actualisatie daarvan.

2.  Tekortkomingen IBG terzake van (de organisatie van) de automatisering In 2000 vertoonden de informatiebeveiliging van de IB-Groep en de organisatie van de automatisering nog diverse tekortkomingen. In 2001 zijn verschillende verbeteractiviteiten uitgevoerd, waardoor een groot deel van de tekortkomingen is weggenomen. Het resterende deel wordt in 2002 opgepakt.

Op het terrein van het beveiligingsbeleid is het statuut voor de informatiebeveiliging geactualiseerd, waarbij rekening is gehouden met de «Code voor de informatiebeveiliging». Dit voorziet in een baseline voor de beveiliging. In het plan van aanpak is de implementatie van een baseline voor de informatiebeveiliging voor de gehele organisatie eind 2002 voorzien. Voor het informatiebeleid is een informatieplan vastgesteld. Afronding van het plan zal in juli 2002 plaatsvinden.

3.  Dubbele uitgave aan huurkosten musea

Medio 2001 zijn er contracten afgesloten door de musea met de Rijksgebouwendienst. Eveneens is de bevoorschotting door de directie Cultureel Erfgoed aangepast. Op dit moment zijn nog niet alle contracten ondertekend maar naar verwachting zal dit begin 2002 wel het geval zijn.

4.  Gebruik kengetallen in de toelichting bij de rekening behoeft verbetering

De Rijksarchiefdienst (RAD) heeft dit jaar invulling gegeven aan de vorig jaar gedane toezegging om helderder geformuleerde kengetallen te ontwikkelen. Deze kengetallen zijn echter opgenomen in de individuele jaarverantwoordingen van de archieven.

Vanwege de diversiteit van de verschillende archieven zijn de kengetallen niet geconsolideerd weergegeven in de jaarverantwoording van de RAD. Verder is het voor de RAD lastig om de output met een aantal korte en eenduidige kengetallen te definiëren (zie de evaluatie van het agentschap, welke eind 1998 is gehouden). De kengetallen die de archieven gebruiken zijn meer prestatie-eenheden, zoals aantallen bezoekers en bezettingsgraden van depots. Echte kengetallen (bijvoorbeeld kosten per specifiek product/kosten per bezoeker / kosten per bewaard archief) hebben tot nu toe slechts een betrekkelijke waarde als sturingsinstrument gehad.

5.  Actieplan ter verbetering AO-beschrijving Rijksarchiefdienst mist tijdpaden

Begin 2001 was er bij de Rijksarchiefdienst sprake van een achterstand in het onderhoud van de administratieve organisatie (AO). Op basis van een plan van aanpak (met een tijdpad) is het actualiseren van de AO (in het bijzonder van de kritische processen) uitgevoerd. Dat heeft geresulteerd in een Handboek financieel beheer en AO voor het Beleidsbureau (november 2001) en een beschrijving op CD-ROM voor de Rijksarchiefinspectie (januari 2002). Voor het Algemeen Rijksarchief is een concept beschrijving van de meest kritische processen opgeleverd. Voor de paar resterende rijksarchieven zal de actualisatie van de AO in 2002 worden afgerond

6.  Achterstanden onderhoud AO bij de CFI, RDMZ en IBG

AO Centrale Financiën Instellingen (CFI)

Begin 2001 was er bij het agentschap CFI sprake van enige achterstand in de actualisering van de administratieve organisatie. Niet bij alle product- groepen waren de resterende processen beschreven. Inmiddels beschikken 85% van de bedrijfsprocessen bij CFI over een actuele (en door de Accountantsdienst goedgekeurde) procesbeschrijving. Bij 15% van de processen is de actualisatie van de beschrijving grotendeels in concept gereed. De afronding van de actualisatie zal in het eerste kwartaal van 2002 plaatsvinden.

AO Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ)

De RDMZ beschikt nog niet over een toereikende actuele beschrijving van de administratieve organisatie. Inmiddels heeft de RDMZ wel maatregelen getroffen om de achterstand in het onderhoud weg te werken. In een masterplan is de aanpak van de uitwerking van de gehele AO weergegeven. Dit plan heeft tot doel een geheel nieuwe beschrijving van de AO van de RDMZ te maken. Met de uitvoering van dit plan wordt beoogd in de beschrijving, naast de financiële aspecten, ook de aspecten doeltreffendheid en doelmatigheid van de processen mee te nemen.

AO Informatie Beheer Groep (IBG)

Nadat in 2000 door de IBG al een inhaalslag is gepleegd bij het onderhoud van de administratieve organisatie, zijn er in 2001 weer verdere resultaten geboekt. De Klantenservice heeft de AO van de programmagelden geactualiseerd.

Tevens zijn de primaire bedrijfsprocessen en ondersteunende processen beschreven. In 2002 vindt een verdieping plaats van de procesbeschrijvingen en zal er een aansluiting worden gemaakt met de procedures en werkinstructies.

7. Onvoldoende zicht op de rechtmatige besteding van de verstrekte middelen voorgemeentelijk onderwijs achterstandenbeleid (goa) en onderwijs in allochtone levende talen (oalt) en over de rechtmatige besteding van de specifieke uitkering schoolbegeleiding. De Algemene Rekenkamer was van mening dat in de toelichting bij de financiële verantwoording ingegaan moest worden op het toezicht op de rechtmatige besteding van de specifieke uitkeringen aan gemeenten. Daarnaast was het gevoerde financieel beheer met betrekking tot specifieke uitkeringen nog onvoldoende ordelijk. Er moesten (verdere) verbeteringen komen om tot een afdoende toezicht te komen.

De Algemene Rekenkamer beval aan een afdoende toezichtsbeleid te ontwikkelen ten aanzien van specifieke uitkeringen, waarin onder meer eisen voor verantwoordings- en controle-informatie alsmede een sanctiebeleid worden uitgewerkt. Het ministerie is inmiddels vergevorderd met het opstellen van verantwoordingseisen, waaronder de eisen ten aanzien van de rechtmatigheidscontrole. Deze worden opgenomen in een controleprotocol voor specifieke uitkeringen. Het ministerie van OCenW verzoekt in het controleprotocol aan de gemeenten zich via één document te verantwoorden.

In het controleprotocol specifieke uitkeringen 2001 staat, binnen de mogelijkheden die de wet- en regelgeving biedt, opgenomen aan welke eisen de gemeenten met het verantwoorden moeten voldoen.

Als niet aan de gestelde eisen wordt voldaan kan er worden gesanctioneerd. Het begin van het sanctiebeleid is vastgelegd in de brief van 8 maart 2001 van de staatssecretaris van onderwijs aan de gemeenten inzake goa en oalt 2000. Bij de verdere ontwikkeling van het controleprotocol zal ook aandacht worden besteed aan het sanctiebeleid. Vooralsnog gaat het agentschap CFI er van uit dat gemeenten die nog niet juist hebben verantwoord over het jaar 2000 nog één maal in de gelegenheid worden gesteld om op de juiste wijze te verantwoorden. Is de rechtmatigheid dan niet aangetoond dan zal met instemming van de beleidsdirectie geheel of gedeeltelijk worden teruggevorderd.

De tweede aanbeveling hield in dat het ministerie ter zake controleprotocollen moest opstellen waar die er nog niet zijn. Voor goa, oalt, schoolbegeleidingsdiensten en ondersteuning onderwijs aan zieke leerlingen is een controleprotocol in concept gereed. In het protocol wordt aangekondigd dat voor voor- en vroegschoolse educatie (vve) nog aparte richtlijnen voor de verantwoording zullen verschijnen. Tevens wordt in het controleprotocol verwezen naar het controleprotocol inburgering nieuwkomers 2001 en het controleprotocol educatie 2001. In 2002 wordt ook de regionale meld- en coördinatiefunctie in het protocol meegenomen.

De derde aanbeveling betrof het toezicht van het departement op de naleving van de specifieke voorschriften door scholen en gemeenten, onder meer door reviews door de Accountantsdienst.

Het ministerie heeft alle verantwoordingen inzake goa en oalt over 1999 en 2000 opgevraagd bij de gemeenten. De Accountantsdienst heeft accountantsverklaringen bij verantwoordingen 1999 over goa, oalt en schoolbegeleidingsdiensten gereviewd.

Het ministerie van OCenW verwachtte dat veel van de problematiek rond de rechtmatigheid door de aanpassing van de Gemeentewet zou worden opgelost. Inmiddels weten we dat door het hanteren van tolerantiegrenzen problemen ten aanzien van de rechtmatigheid kúnnen blijven bestaan. Het ministerie van OCenW beraadt zich momenteel over de te treffen maatregelen.

3.10 Misbruik en oneigenlijk gebruik van regelingen

De wet- en regelgeving is voor een belangrijk gedeelte van de uitgaven en ontvangsten gevoelig voor misbruik en oneigenlijk gebruik (MenO) door derden. Dit is onvermijdelijk omdat het ministerie gegevens van belanghebbenden moet gebruiken voor het bekostigen van instellingen en het verstrekken van beurzen en dergelijke. Een goed voorlichtings-, controle-, en sanctiebeleid kan de hiermee verbonden risico’s sterk verminderen. Fraude in individueel geval kan door dit beleid nooit geheel worden uitgesloten. Echter recente ontwikkelingen in het hbo-veld geven aan dat een aanscherping van het MenO beleid noodzakelijk is. De Tweede Kamer wordt hierover separaat geïnformeerd in het licht van de rapportage over de ontwikkelingen in het hoger beroepsonderwijs. Sinds 1997 wordt de MenO-gevoeligheid in alle regelingen geïnventariseerd en wordt jaarlijks geactualiseerd.

Toch kan in een beperkt deel van de regelingen de MenO-gevoeligheid niet of niet geheel worden weggenomen door een goed voorlichtings-, controle-, en sanctiebeleid. Dit vormt het restant MenO. Hierna zijn deze regelingen weergegeven.

Primair onderwijs

Leerlinggewichten

Het grootste deel van de uitgaven voor het basisonderwijs is MenO-gevoelig. Het belangrijkste, niet afgedekte risico betreft het toekennen van formatie aan basisscholen op grond van leerlinggewichten. Het financiële effect hiervan is ongeveer € 220 miljoen per jaar. Het leerlinggewicht is afhankelijk van de opleiding van de ouders, hun beroep, de gezinsomstandigheden en het land van herkomst. Ook het inkomen kan van invloed zijn. De directeur van de basisschool kent de gewichten toe op basis van de gegevens die de ouders verstrekken. Deze gegevens worden tot nu toe bij de ouders niet geverifieerd. Redenen daarvoor liggen op het vlak van privacy- en doelmatigheidsaspecten. Het niet hebben van een opleiding is bovendien niet controleerbaar.

Cumi-leerlingen

Onder het primair onderwijs vallen ook de speciale scholen voor basis onderwijs. Deze scholen kennen geen leerlinggewichten maar maken wel aanspraak op extra formatie voor leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond. De hiermee gemoeide uitgave van € 12 miljoen is MenO-gevoelig. Het MenO-risico betreft het toekennen van extra formatie op basis van gegevens van leerlingen en hun ouders zonder dat nog aangetoond hoeft te worden dat deze juist zijn.

Expertisecentra

Scholen die onder de Wet op de expertisecentra vallen maken aanspraak op extra formatie voor leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond. In 2001 is hiervoor aan extra formatie € 12 miljoen uitgegeven. Het MenO-risico bij deze scholen is aanzienlijk beperkt doordat voorgeschreven is dat de leerlingenadministratie een of meer documenten moet bevatten waarmee de juistheid van de gegevens van leerlingen en hun ouders kan worden aangetoond.

Voortgezet Onderwijs

In 2001 kent het voortgezet onderwijs naast scholen voor voortgezet onderwijs (vo) ook scholen voor speciaal voortgezet onderwijs (svo). Dit zijn de vroegere vso-lom en mlk-scholen of afdelingen. Zowel de vo- als de svo-scholen en afdelingen hebben aanspraak op extra formatie om onderwijsachterstanden te bestrijden van leerlingen uit culturele minderheidsgroepen. Voor vo-scholen is hiervoor in 2001 circa € 56 miljoen uitgegeven en voor svo-scholen circa € 9 miljoen. Het MenO-risico wordt bij de vo-scholen aanzienlijk beperkt, doordat de leerlingenadministratie een of meer documenten moet bevatten waarmee de juistheid van de gegevens van de leerlingen en hun ouders kan worden aangetoond.

Voor svo-scholen geldt dit voorschrift niet. Zij dienen minimaal te voldoen aan de regelgeving zoals die tot 31 juli 1998 krachtens de interimwet op het speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs gold. Op grond van die regelgeving hoeft de school de juistheid van de gegevens van leerlingen en hun ouders niet aan te tonen. Door de overgang van declaratiebekostiging op lumpsumfinanciering vervalt deze problematiek op termijn.

Tegemoetkoming ziektekosten

In diverse begrotingsartikelen is in totaal circa € 195 miljoen voor de tegemoetkoming van ziektekosten opgenomen. Dit bedrag betreft het departementale personeel en het personeel in het primair onderwijs en een gedeelte van het voortgezet onderwijs. De tegemoetkoming is van diverse factoren afhankelijk, zoals de aanspraken op gelijksoortige regelingen, de aard van de verzekering, de ontvangen uitkering van de partner en de gezinssamenstelling. De aanvrager van de tegemoetkoming verstrekt deze gegevens. Sinds enige jaren is een intensief controle- en sanctiebeleid voorgeschreven. Daarmee is het risico van het betalen van te hoge tegemoetkomingen aanzienlijk beperkt. Het restantrisico bestaat nog voornamelijk bij de tegemoetkoming voor medebelanghebbenden en kinderen. Hiervoor is in 2001 in totaal circa € 55 miljoen betaald.

Studiefinanciering

Woonsituatie

In het boekjaar 2001 is € 355 miljoen aan uitwonende toelage verstrekt op grond van de Wet studiefinanciering en voor € 4 miljoen op grond van de Wet tegemoetkoming studiekosten. Het is onder beide regelingen voor studerende voordelig om zich als uitwonende op te geven. De mogelijkheden om de woonomstandigheden van studenten te controleren is beperkt. Het percentage misbruik en oneigenlijk gebruik is hierdoor niet precies te berekenen. De minimale omvang is via steekproefcontroles in eerdere jaren bepaald op ongeveer 0,8%. Met ingang van het studiejaar 2002/2003 worden de adresgegevens van studenten die voor het eerst vallen onder de Wet studiefinanciering gekoppeld aan de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA). Deze studenten komen dan alleen nog in aanmerking voor een uitwonenden-beurs als de uitwonendheid kan worden geverifieerd met de GBA. Dit kan het MenO-risico verder terugdringen.

Voor studenten die vallen onder de Wet tegemoetkoming studiekosten onderdeel VO18+ is de GBA-status reeds bepalend voor de woonsituatie. Het restant-MenO wordt voor laatstgenoemde regeling dan ook lager ingeschat.

Inkomen

De hoogte van de toelage op grond van de Wet tegemoetkoming studiekosten (WTS) is vrijwel volledig afhankelijk van het inkomen. Het totaal van de uitgaven voor de verschillende onderdelen bedraagt € 331 miljoen, waarvan € 293 miljoen inkomensafhankelijk is. Voor de toelage onderdelen WTS18- en Tegemoetkoming Lerarenopleiding (TLO) is het inkomen van zowel de aanvrager als diens eventuele partner relevant. Het is moeilijk vast te stellen dat een aanvrager geen partner heeft.

Voor de toelage onderdeel VO18+ is het inkomen van zowel de geregistreerde verzorgende ouder als diens eventuele partner relevant. Het is moeilijk vast te stellen dat een ouder geen partner heeft. Voor de toelage onderdeel WTS18+ is de hoogte van het inkomen van de aanvrager in de drie maanden voorafgaande aan het studiejaar relevant voor de toekenning. De belastingdienst registreert alleen jaarinkomens. Hierdoor is uitwisseling van inkomens met de belastingdienst niet mogelijk.

In de Wet studiefinanciering doet zich de afhankelijkheid van het inkomen van een eventuele partner ook voor bij studenten die verzoeken om draagkrachtmeting bij het terugbetalen van hun studieschulden.

• 4. 

  ONDERWIJSDEELNAME

4.1 Aantal leerlingen en studenten in het schooljaar 2000/2001

Het totaal aantal leerlingen en studenten dat in het schooljaar 2000/2001 (telling op 1.10 2000) deelnam aan het onderwijs bedroeg 3 394 600 (exclusief leerlingen in de volwasseneneducatie en enkele vormen van deeltijd-beroepsonderwijs). De verdeling over de beleidsterreinen is weergegeven in onderstaande grafiek.

Grafiek 1: Verdeling leerlingen en studenten 2000–2001 over sectoren

bol-dt bbl bol

bao avo/vbo lwoo pro

Voor de meeste onderwijssoorten geldt dat de bekostiging 2001 door de zogenaamde t-1 systematiek wordt gebaseerd op de leerlingen en studenten in de cursusjaren 1999/2000 en 2000/2001. Dit is 7/12 x aantal leerlingen 1999/2000 + 5/12 x aantal leerlingen 2000/2001. Deze regel geldt echter niet voor:

– materiële bekostiging basisonderwijs (alleen 2000/2001 is bepalend);

– totale budget hoger onderwijs (budgetfinanciering);

– studiefinanciering (directe doorwerking, dus 7/12 x aantal 2000/2001 +

5/12 x aantal 2001/2002); – middelbaar beroepsonderwijs gebaseerd op t-2, dus 7/12 x aantal

1998/1999 + 5/12 x aantal 1999/2000. Tijdens het opstellen van de begroting 2001 waren de leerlingentellingen 1999/2000 reeds bekend; de enige onzekerheid als gevolg van het aantal leerlingen/studenten was gelegen in de raming voor 2000/2001 volgens de Referentieraming 2000.

w

vso

• * 

  Het betreft vmbo leerlingen met een lwoo begeleiding.

De afwijking ten opzichte van deze raming (3 394 000 leerlingen en studenten) bedroeg 600 leerlingen/studenten, ofwel 0,0176 procent. Per beleidsterrein zijn er zowel positieve als negatieve verschillen. De grootste afwijkingen komen voor bij de beroepsopleidende leerweg in deeltijd (6 600 meer leerlingen dan geraamd), voortgezet (beroeps)onderwijs (5 600 minder leerlingen dan geraamd), de beroepsbegeleidende leerweg (4 800 meer leerlingen dan geraamd) en het voltijd hoger beroepsonderwijs (5 200 minder leerlingen dan geraamd).

4.2 Ontwikkeling van het aantal leerlingen en studenten 1990– 2001

Primair onderwijs

Als gevolg van het toenemende geboortecijfer vanaf 1983 zijn de leerlingenaantallen in het primair onderwijs in de afgelopen jaren toegenomen. Dit geldt vooral voor het basisonderwijs. De groei van het speciaal basisonderwijs is de afgelopen jaren tot stilstand gekomen, wat vooral een gevolg is van het gevoerde beleid Weer samen naar school. Het (voortgezet) speciaal onderwijs groeit daarentegen nog steeds.

Grafiek 2: Leerlingenontwikkeling primair onderwijs (1990 = 100)

180 170 160 150 140 130 120 110 100

90

80

90/91

i--------r

92/93

i--------r

94/95

1---------T

96/97

i-------r

98/99

i-------r

00/01

Voortgezet onderwijs

Het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs is t/m 2000/2001 gedaald door een vermindering van de diplomastapeling (dat wil zeggen minder doorstroom van mavo-gediplomeerden naar havo 4 en van havogediplomeerden naar vwo 5) en een afname in het zittenblijven. De daling geldt voor alle schoolsoorten binnen het voortgezet onderwijs, met uitzondering van het praktijkonderwijs en leerwegondersteunend onderwijs. Deelname aan deze schoolsoorten is de afgelopen jaren juist gestegen, onder meer als gevolg van een toename van het aantal allochtonen leerlingen.

In 2001/2002 begint het totaal aantal leerlingen weer toe te nemen als gevolg van de eerdere groei bij het primair onderwijs.

Grafiek 3: Leerlingenontwikkeling voortgezet onderwijs (1990 = 100)

180 170 — 160 — 150 — 140 — 130 — 120 — 110 — 100 —I 90

80

"1---------1---------1---------1---------1---------1---------1---------1---------1---------1---------1---------1---------1

90/91             92/93             94/95             96/97             98/99             00/01

/

Beroepsonderwijs

Zowel de beroepsopleidende leerweg als de beroepsbegeleidende leerweg zijn vanaf 1990 gedaald. Deze daling kan verklaard worden door genoemde afname van de geboorten in de jaren zeventig, maar wordt wel afgezwakt door een stijging van de relatieve deelname. De laatste drie jaar stijgt de deelname aan de beroepsbegeleidende leerweg.

Grafiek 4: Leerlingenontwikkeling beroepsonderwijs (1990 = 100)

130

120 — 110 — 100 —

90

80 70 60 50

90/91

i----------1----------1----------1----------1----------1----------1----------1----------1----------r

92/93              94/95              96/97              98/99               00/01

Hogerberoepsonderwijs

De studentenaantallen in het hoger beroepsonderwijs zijn vanaf 1990 toegenomen. Net als bij de beroepsopleidende leerweg geldt bij het hoger beroepsonderwijs dat de omvang van de relevante leeftijdsgroep gedaald is. De stijging van de deelname aan het hoger beroepsonderwijs was echter sterker dan deze daling van de relevante leeftijdgroep, zodat per saldo de instroom in het hoger beroepsonderwijs is toegenomen. De stijging komt bijna volledig voor rekening van de voltijdopleidingen; het deeltijd-hbo is vanaf 1990 juist gedaald, maar sinds 1996 is er weer sprake van stijging. Bij het voltijd-hbo is er enige verkorting van de gemiddelde studieduur waarneembaar, die samenhangt met het gevoerde studiefinancieringsbeleid, maar dit effect wordt volledig overschaduwd door de stijging van de instroom.

Grafiek 5: Studentenontwikkeling hoger beroepsonderwijs (1990 = 100)

140 — 130 — 120 — 110 — 100 —

90

80

70

1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1

90/91               92/93              94/95              96/97              98/99               00/01

Wetenschappelijk onderwijs

De studentenaantallen in het wetenschappelijk onderwijs zijn tot 1993 toegenomen en daarna gedaald. Deze ontwikkeling is deels demografisch bepaald. De daling is versterkt door minder doorstroom van hbo-gediplomeerden en door verkorting van de gemiddelde verblijfsduur als gevolg van het gevoerde studiefinancieringsbeleid. Omdat het aantal eerstejaars na 1996 weer toeneemt, is het totaal aantal studenten in de afgelopen drie jaar weer gestegen. De recente stijging van het aantal eerstejaars komt vooral voort uit meer instroom van hbo-gediplomeerden.

Grafiek 6: Studentenontwikkeling wetenschappelijk onderwijs (1990 = 100)

110

100 —

90

80

70 1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1--------1

90/91               92/93              94/95              96/97              98/99               00/01

4.3 Schoolverlaters

De uitstroom uit het onderwijs is de afgelopen tien jaar vrijwel stabiel gebleven op een niveau van ongeveer 200 000 leerlingen. Dit komt ongeveer overeen met de omvang van één leeftijdsgeneratie. Dit cijfer is ook van toepassing op de totale uitstroom uit het voltijd-onderwijs. Van de schoolverlaters uit het voltijd-onderwijs heeft ongeveer 60% een diploma behaald in het laatstgenoten onderwijs, dit komt neer op een totaalcijfer van circa 120 000. In toenemende mate zijn gediplomeerden uit het voortgezet onderwijs direct gaan doorstromen naar het hoger onderwijs. Hierdoor neemt het aantal schoolverlaters met een hoger onderwijs diploma relatief steeds meer toe. De ontwikkeling bij het wetenschappelijk onderwijs is ook beïnvloed door de verkorting van de gemiddelde studieduur rond 1996. Dit resulteert in een tijdelijke toename van aantallen afgestudeerden.

Grafiek 7: Gediplomeerde schoolverlaters

bol

□ 12

■ 2001

hbo                              wo vo

• 5. 

  TOELICHTING PER BELEIDSTERREIN Beleidsterrein 17 Ministerie algemeen.

• 1. 

  Algemeen

Op dit beleidsterrein worden de apparaatsuitgaven van het ministerie verantwoord. Het betreft de apparaatsuitgaven van:

+ het bestuursdepartement (artikel 17.10);

+ de Inspectie van het Onderwijs en de Inspectie Cultuurbezit (artikel 17.11);

+ de cultuurinstellingen: Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ), de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) en het Instituut Collectie Nederland (ICN) (artikel 17.12);

+ de drie adviesraden: Onderwijsraad, Raad voor Cultuur en Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (artikel 17.13);

+ de agentschappen Centrale Financiën Instellingen (CFI) en Rijksarchiefdienst (RAD) (artikel 17.14);

+ de vier zelfstandige uitvoeringsorganisaties: Informatie Beheer Groep, Dienst Ziektekostenverzekering Overheidspersoneel (DZVO), Uitvoeringsinstelling Sociale Zekerheid voor Overheid en Onderwijs (USZO) en Vervangingsfonds/bedrijfsgezondheidszorg (artikel 17.15).

• 2. 

  Verantwoording van de totale uitgaven en ontvangsten.

Afwijkingen en aanpassingen ten opzichte van de begroting

Het verschil tussen de gerealiseerde en begrote uitgaven is € 79,1 miljoen. De grootste posten die verantwoordelijk zijn voor dit verschil worden hierna toegelicht per artikel.

Artikel 17.10

De realisatie op dit artikel is € 144,3 miljoen: een stijging ten opzichte van de begroting met € 9,7 miljoen. Het betreft hier onder meer:

• • 

  een verhoging van € 5,7 miljoen voor loon- en prijsbijstelling;

• • 

  een verhoging van € 1,8 miljoen voor de verdere ontwikkeling van de eigen organisatie in het Sprong-traject;

• • 

  een verhoging van € 9,2 miljoen door een overboeking van het positief resultaat van 2000;

• • 

  een verlaging van € 6,1 miljoen door een overboeking van onderzoeksbudgetten naar programmakosten-artikelen;

• • 

  een verhoging van € 3,1 miljoen voor het project Verbetering Financiële Administratie (VFA) en de voorbereiding van VBTB;

• • 

  een verlaging van € 1,9 miljoen door een overboeking naar het agentschap CFI voor de stelselwijziging rijkshuisvesting en de ontvlechting van CFI en bestuursdepartement als gevolg van de verhuizing naar Den Haag.

Artikel 17.11

De realisatie in 2001 is uitgekomen op € 44,4 miljoen: een stijging met € 4,6 miljoen. De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn de volgende. De Inspectie van het onderwijs is uitgebreid met de inspectie voor de kunstzinnige vorming en amateurkunst. Van het beleidsterrein cultuur is hiervoor € 0,6 miljoen overgeboekt. Op het terrein van het primair onderwijs is de Inspectie dit jaar sterk betrokken geweest bij het toezicht op het onderwijskansenplan en de controle op de regeling voor en vroeg-schoolse educatie In totaal is voor deze nieuwe taken € 0,8 miljoen door het primair onderwijs beschikbaar gesteld. Ook de voortgang van en het onderzoek naar ict in de schoolpraktijk heeft geleid tot € 0,3 miljoen aan extra werkzaamheden. Voor€ 0,4 miljoen heeft de inspectie een aantal kleinere opdrachten uitgevoerd en de beleidsdirecties hebben met€ 0,1 bijgedragen aan de viering van het 200 jarige bestaan van de inspectie dit jaar.

Voor de Inspectie cultuurbezit is het budget verhoogd met € 0,7 miljoen door hogere apparaatskosten en het project «herkomst gezocht».

Artikel 17.12

Met een realisatie van € 42,0 miljoen is er een verschil ontstaan van

€ 10,8 miljoen. De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn:

• • 

  een verhoging van € 1,3 miljoen voor loon- en prijsbijstelling;

• • 

  een verhoging als gevolg van een aantal interne overboekingen met een saldo van € 3,1 miljoen;

• • 

  een verlaging van € 0,2 miljoen door overdracht van formatie van de ROB naar het bestuursdepartement en een negatieve eindejaarsmarge;

• • 

  een overboeking van € 5,0 miljoen (onder gelijktijdige verhoging van het corresponderende ontvangstenartikel) naar dit artikel om de algemene ontvangsten van de RDMZ, ontvangsten uit projecten bij de ROB en de inkomsten uit dienstverlening door het ICN beschikbaar te maken;

• • 

  een verhoging van € 0,2 miljoen met een overbruggingslening voor de ROB, een verhoging van € 2,0 miljoen voor compensatie van tekorten bij de RDMZ en € 0,1 miljoen bij het ICN ten laste van het begrotingsjaar 2002;

• • 

  een verhoging van € 1,0 miljoen voor de RDMZ in het kader van de Cultuurnota 2001-2004;

• • 

  een verhoging van € 1,3 miljoen voor de ROB bestemd voor de uitvoering van het Verdrag van Valetta, de culturele planologie en de archeologische beleidskaart.

Artikel 17.13

Met een verschil van € 0,7 miljoen is de realisatie over 2001 uitgekomen op € 5,8 miljoen. De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn:

• • 

  een verhoging met € 0,2 miljoen voor loon- en prijsbijstelling;

• • 

  een verhoging van € 0,1 miljoen door een overboeking van het positief resultaat van 2000;

• • 

  een verhoging van € 0,1 miljoen met een overbruggingskrediet ter introductie van de nieuwe structuur van de Raad voor Cultuur;

• • 

  een verhoging van € 0,1 miljoen voor door de Onderwijsraad uitgevoerde werkzaamheden voor de Adviescommissie Onderwijsaanbod.

Artikel 17.14

De uiteindelijk over geheel 2001 gerealiseerde uitgaven komen totaal uit op € 88,3 miljoen. Een verschil van € 19,0 miljoen ten opzichte van de begroting.

Het agentschap CFI heeft de taak voor het verzorgen van beleidsinformatie uit CASO, het salarissysteem voor onderwijspersoneel, voor € 1,9 miljoen overgenomen van het bestuursdepartement. Naar het bestuursdepartement is het winstaandeel 2000 ten bedrage van € 0,5 miljoen overgemaakt. Het agentschap heeft zich dit jaar sterk gericht op het inrichten van gegevensdepots voor informatiebeleid, het structureren van informatiestromen en de invoering van het onderwijsnummer. In totaal is hiervoor € 6,3 miljoen beschikbaar gesteld. Extra werk, ten bedrage van € 1,3 miljoen, heeft CFI verricht voor de uitvoering van ESF op het terrein van het beroepsonderwijs. De invoeringskosten van beleidswijzigingen, voor onder meer leerling-gebonden financiering in het primair onderwijs, bedroegen € 2,2 miljoen. Het agentschap CFI verhuist niet mee met het bestuursdepartement naar Den Haag. Gezien de komende scheiding zijn voorbereidingen getroffen voor de infrastructuur en is het huurbudget van € 1,9 miljoen toegevoegd aan de begroting van CFI.

Een saldo van verhogingen en een verlaging ter grootte van € 4,7 miljoen voor de Rijksarchiefdienst voor onder andere het programma luchtzuivering rijksarchieven, meerkosten rijkshuisvesting, loon- en prijsbijstelling, formatie in het kader van Pivot (project verkorting overbrengingstermijn) en de bestuurlijke vernieuwing in het kader van de Cultuurnota 2001-2004.

Artikel 17.15

De realisatie van € 144,2 miljoen laat een verschil van € 34,3 miljoen zien ten opzichte van de begroting. De volgende grote wijzigingen zijn opgetreden.

De IB-Groep heeft de verantwoordelijkheid voor de (staats) examens overgenomen van de directies vo en bve (€ 5,9 miljoen). In 2001 werd een groot aantal beleidswijzigingen doorgevoerd met een totaal aan invoerings- en structurele kosten van € 19,7 miljoen. Te noemen zijn: het onder de prestatiebeurs brengen van de ov-studentenkaart, de invoering van onderdelen van WSF-2000, de koppeling Gemeentelijke Basis Administratie - WSF, de invoering van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en studiekosten (WTOS), het studiehuis havo/vwo en de invoering van de bachelor master structuur. Mede in dit bedrag zijn begrepen de voorbereidende werkzaamheden voor de invoering van het onderwijsnummer. In aanloop tot het prestatiecontract 2002 werd het budget voor reguliere exploitatie verhoogd met € 11,3 miljoen en werd een budget voor procesen systeemverbetering beschikbaar gesteld van € 2,8 miljoen. Bij de USZO, de uitvoeringsorganisatie voor de sociale zekerheid voor overheidspersoneel, speelde in 2001 een aantal zaken. Zo werden de arbeidsvoorwaarden voor het hoger onderwijs en het beroepsonderwijs gedecentraliseerd en de uitvoeringskosten ad € 7,7 miljoen voor de sociale zekerheid in die sectoren overgemaakt naar de beleidsterreinen wo, hbo en owb.

Per 1 januari 2001 werd gestart met de invoering van de OOW die overheids- en onderwijspersoneel onder de werking van de WW gaat brengen. De uitvoeringskosten van ontslaguitkeringen na die datum worden gefinancierd uit de door de werkgevers af te dragen premies. Naar de beleidsterreinen po, vo en bve is € 4,8 miljoen overgemaakt voor de door deze stelselwijziging gestegen premieafdrachten. Met een bijdrage van € 0,8 miljoen is de uitvoering van uitkeringen met een ingangsdatum van voor 1 januari 2001 en de uitvoering van alle bovenwettelijke uitkeringen geregeld.

Per 1 augustus 2001 is DZVO, het dienstonderdeel van het ministerie van Binnenlandse Zaken dat de uitvoering van de ziektekosten regelingen voor overheidspersoneel verzorgt, overgedragen aan KPMG flexsourcing.

Ontvangsten

De verhoging van de ontvangsten van € 0,8 miljoen naar€ 6,5 miljoen wordt nagenoeg geheel veroorzaakt door de algemene ontvangsten van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, ontvangsten uit projecten bij de Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek en de inkomstem uit dienstverlening door het Instituut Collectie Nederland.

Beleidsterrein 18 Primair onderwijs

• 1. 

  Algemeen

Op het beleidsterrein primair onderwijs zijn de uitgaven opgenomen voor het basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs. Totaal zijn per 1 oktober 2000 in het primair onderwijs 1 645 000 leerlingen ingeschreven, waarvan 1 546 700 in het basisonderwijs, 51 600 in het speciaal basisonderwijs en 45 800 in het (voortgezet) speciaal onderwijs. Het primair onderwijs legt de basis voor het volgen van aansluitend voortgezet onderwijs.

Het basisonderwijs is bestemd voor kinderen vanaf de leeftijd van omstreeks 4 jaar tot maximaal 14 jaar. Het onderwijs wordt zodanig ingericht dat de leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces kunnen doorlopen.

Het speciaal onderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs zijn bestemd voor leerlingen van circa 3 tot 20 jaar, voor wie vaststaat dat een overwegend orthopedagogische en orthodidactische benadering de aangewezen weg is. Het betreft kinderen met zeer uiteenlopende handicaps.

De uitgaven voor het primair onderwijs bedroegen in 2001 € 6 290,1 miljoen en de ontvangsten € 23,1 miljoen. Het saldo van de uitgaven en ontvangsten komt daarmee op € 6 267,0 miljoen.

• 2. 

  Verantwoording van de uitgaven en ontvangsten

Totale uitgaven en ontvangsten

In 2001 hebben ruim 1,6 miljoen leerlingen basis- of (voortgezet) speciaal onderwijs genoten (zie tabel 3.1). Daaraan is in totaal € 6 290,1 miljoen uitgegeven, exclusief de uitgaven voor huisvesting. De huisvestingskosten komen namelijk per 1 januari 1997 voor rekening van het Gemeentefonds.

Deze leerlingen stonden ingeschreven bij één van de 7 720 instellingen voor primair onderwijs, waarvoor deze instellingen in 2001 € 5 353 miljoen aan personele en € 867 miljoen aan materiële vergoedingen ontvingen.

De uitgaven per leerling in het primair onderwijs zijn uitgekomen op circa € 3 811,75 (zie tabel 3.5).

Afwijkingen en aanpassingen ten opzichte van de begroting

Het verschil in de gesaldeerde totale uitgaven tussen de realisatie en de oorspronkelijk vastgestelde begroting 2001 bedraagt € 481,8 miljoen. Dit is 8,3% hoger dan de oorspronkelijke begroting.

Het verschil bij de personele uitgaven

Uit tabel 2.1 blijkt dat in 2001 € 270,7 miljoen meer aan personeel is uitgegeven dan op het beleidsterrein primair onderwijs was begroot. Dit verschil is voornamelijk het gevolg van:

Technische mutaties

Waarvan de belangrijkste is een loon-en prijsbijstelling uit de algemene middelen van circa € 87,1 miljoen gebaseerd op afspraken uit de cao 2000-2002 en de cao 2001-2003.

Autonome mutaties

Waarvan de belangrijkste mutaties zijn:

• • 

  in het kader van de OOW-operatie (onderwijs onder werknemersverzekeringen) betalen de scholen premie voor de kosten van zwangerschapsverlof. Deze premie wordt door het ministerie van OCenW integraal aan de scholen vergoed. Daartegenover staat dat de uitkeringen aan de scholen op basis van deze verzekering in mindering moeten komen op de door het Rijk aan de scholen betaalde integrale loonkosten. Om technische redenen is het niet gelukt de in 2001 betaalde uitkeringen nog in 2001 te verrekenen met de loonkosten. Dit zal nu in 2002 in het kader van de rijksvergoeding 2001 geschieden. Per saldo zijn hierdoor in 2001 € 29,9 miljoen meer uitgaven gedaan dan begroot. Dit is voor € 9,1 miljoen gedekt uit de extra middelen per Voorjaarsnota voor het Vervangingsfonds. Het resterende tekort leidt tot een bijstelling van € 20,8 miljoen;

• • 

  een verhoging van de middelen voor bestuurlijke krachtenbundeling met € 5,2 miljoen om het betaalritme 5/12-7/12 voor het schooljaar 2001/2002 mogelijk te maken;

• • 

  het totaal van de opslag Vervangingsfonds blijkt in werkelijkheid € 6,2 miljoen hoger dan was geraamd;

• • 

  als gevolg van een fout in de rekenregels, waarmee de uitbetaling van de verlengde subsidieregeling aanpak plaatsingsproblematiek wsns is berekend, is in totaal € 14,1 miljoen te veel uitbetaald aan de centrale diensten. Deze foutieve betaling heeft aan het einde van 2001 plaatsgevonden, waardoor het voor de centrale diensten niet meer mogelijk was in dat jaar terugstorting te realiseren. In 2002 zal het totale bedrag worden teruggestort op de rekening van OCenW.

Beleidsmatige mutaties

Waarvan de belangrijkste mutaties zijn:

• • 

  knelpunten arbeidsmarktbeleid € 93,6 miljoen;

• • 

  diversiteit onderwijsdeelnemer € 18,2 miljoen. Dit betreft een verho- ging van het budget voor voor- en vroegschoolse educatie met € 9,1 miljoen en van onderwijskansen, eveneens met € 9,1 miljoen;

• • 

  een kasverschuiving wsns van 2000 naar 2001 van € 4,5 miljoen door het kasritme van de beleidsuitvoering;

• • 

  korte termijn deregulering € 8,6 miljoen. Dit betreft kosten, samenhangende met de regulering;

• • 

  een eenmalige opvang van het tekort van het Vervangingsfonds €18,2 miljoen.

Het verschil bij de materiële uitgaven

Uit tabel 2.1 blijkt dat in 2001 € 210,9 miljoen meer aan materieel is uitgegeven dan op het beleidsterrein primair onderwijs was begroot. Dit verschil is voornamelijk het gevolg van:

Technische mutaties

• • 

  prijscompensatie € 25,2 miljoen;

• • 

  verhoging ict-vergoeding per leerling € 46,6 miljoen;

• • 

  eenmalige vergoeding beveiliging ict € 15,4 miljoen;

• • 

  vergoeding kennisnet € 9,6 miljoen.

Beleidsmatige mutaties

De belangrijkste beleidsmatige mutatie betreft verbetering veiligheid schoolgebouwen en leermiddelen € 113,4 miljoen.

Het verschil bij de ontvangsten

Uit tabel 2.1 blijkt dat in 2001 € 3,6 miljoen meer ontvangsten zijn gerealiseerd dan op het beleidsterrein primair onderwijs was begroot. De belangrijkste verklaringen zijn:

• • 

  meer opbrengst afrekening personele vergoeding over de jaren 1999 en 2000 € 1,3 miljoen;

• • 

  minder opbrengst van € 0,7 miljoen, omdat de afrekening buitenlandse scholen niet heeft plaatsgevonden (hier staan minder uitgaven van € 0,7 miljoen op het uitgavenartikel tegenover);

• • 

  desalderingen met het uitgavenartikel van circa € 2,9 miljoen;

• • 

  de toets van het Participatiefonds op het recht op een uitkering heeft geleid tot € 0,1 miljoen meer ontvangsten.

• 3. 

  Financiële verschillen toegelicht met kengetallen

Leerlingvolume

*) de aantallen per 1-10-2001 betreffen voorlopige realisatiecijfers

Toelichting bij de tabel

• a. 

  Begroting conform referentieraming 2000, realisatie conform referentieraming 2002.

• b. 

  Het aantal ingeschreven leerlingen op de teldatum van 1 oktober wordt naar een aantal leerlingen op kalenderjaar t omgerekend door 7/12 van het aantal leerlingen op 1 oktober van het jaar t-1 te nemen en 5/12 van het aantal op 1 oktober van t.

• c. 

  Het aantal leerlingen dat op 1 oktober van jaar t staat ingeschreven, vormt de basis voor de personele bekostiging in het schooljaar t+1/t+2. Door het vervallen van de 3% opslag is de relatie tussen ingeschreven leerlingen en bekostigde leerlingen gewijzigd. Het aantal ingeschreven leerlingen in jaar t is nu gelijk aan het aantal bekostigde leerlingen in het jaar t+1. Ter wille van de vergelijkbaarheid zijn de aantallen in de kolom begroting onder c en d ook op de nieuwe manier weergegeven.

• d. 

  Hier is een uitsplitsing gegeven van c naar de diverse gewichtencategorieën in het basisonderwijs.

Tabel 3.1 presenteert het aantal leerlingen. Hierbij zijn de bekostigde aantallen (c en d) bepalend voor het uitgavenniveau. De vermindering van het aantal leerlingen met gewicht 0,25 gaat gepaard met een vrijwel gelijke toename van de leerlingen zonder gewicht. Het verschil tussen begroting en realisatie van het aantal bekostigde leerlingen in het basisonderwijs is minder dan 1 promille. In het speciaal basisonderwijs is dat verschil circa 0,2% en in het (voortgezet) speciaal onderwijs circa 0,9%.

Personele uitgaven

In tabel 3.2 zijn de personele uitgaven naar diverse categorieën uitgesplitst. De verschillen zijn voornamelijk te verklaren door loonbijstellingen en diverse beleidsprioriteiten, zoals toegelicht bij «het verschil bij personele uitgaven».

• * 

  inclusief adv en opslagen voor Participatiefonds en Vervangingsfonds

Verreweg het grootste deel van de personele uitgaven bestaat uit groepsformatie. Het aantal bekostigde leerlingen, zoals dat in tabel 3.1 is weergegeven, leidt via de bekostigingsregels tot een aantal fte’s groepsformatie.

In tabel 3.3 zijn de aantallen fte’s en de uitgaven per leerling weergegeven.

Tabel 3.3: Totale bekostigde formatie primair onderwijs (fte’s)*

Begroting

Realisatie

Verschil

Basisonderwijs

Speciaal basisonderwijs

(Voortgezet) speciaal basisonderwijs

Totaal primair onderwijs

Totaal personele uitgaven primair onderwijs **

Uitgaven per fte in het primair onderwijs

92 868,0       92 976,0              108,0

7 728,0         7 503,0          -225,0

12 639,0       13 159,0             520,0

113 235,0     113 638,0             403,0

5 082,5         5 353,2             270,7

44 884,3       47 107,8          2 223,5

• * 

  inclusief adv

** bedragen x€ 1 miljoen

Er is wel meer uitgegeven per fte dan was geraamd. Dit komt door de forse uitgavenverhoging zoals toegelicht onder «het verschil bij de personele uitgaven».

In de tabel zijn in de kolom realisatie de fte’s voor het schoolprofielbudget meegenomen; ter wille van de vergelijkbaarheid is daarom het aantal per fte in de begroting eveneens hiervoor gecorrigeerd. De stijging in uitgaven per fte (circa 5%) is procentueel in dezelfde orde van grootte als de stijging van de totale personele uitgaven.

Materiële uitgaven

In tabel 3.4 staan de materiële uitgaven uitgesplitst naar (speciaal) basisonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs. De twee grootste categorieën zijn de groepscomponent en de leerlingen component (VeLo). Bij de berekening van de groepscomponent wordt gebruik gemaakt van het aantal inschreven leerlingen op teldatum (tabel 3.1.a). Zo is het aantal leerlingen op 1 oktober 2000 de basis voor de bekostiging in 2001. Voor het berekenen van de leerling-afhankelijke component wordt dit aantal leerlingen nog vermenigvuldigd met het instroom correctiepercentage van 3%.

In het primair onderwijs is sprake van een uitgavenverhoging van per saldo € 210,9 miljoen. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn toegelicht bij materiële uitgaven.

Uitgaven per leerling

De uitgaven per leerling voor het basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs zijn opgebouwd uit de uitgaven op het beleidsterrein verminderd met de ontvangsten. De totale uitgaven zijn gedeeld door het aantal ingeschreven leerlingen naar kalenderjaar (tabel 3.1b).

De stijging met € 400,- (circa 12%) van de uitgaven per leerling in het basisonderwijs wordt voor ongeveer de helft veroorzaakt door een stijging van de personele kosten; de rest is het gevolg van de stijging van de materiële kosten.

De toename in het speciaal basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs geeft een analoog beeld te zien.

Beleidsterrein 19 Voortgezet onderwijs

• 1. 

  Algemeen

Het beleidsterrein voortgezet onderwijs omvat de scholen voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo), voor hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo), voor voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), voor praktijkonderwijs (pro) en landelijke onderwijsondersteunende instellingen. De wettelijke regelingen hiervoor zijn neergelegd in de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) en de Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (WSLOA). Delen van het speciaal voortgezet onderwijs (svo/leer- en opvoedingsmoeilijkheden en moeilijk lerende kinderen) zijn per 1 augustus 1999 onder de werking van de WVO (deel II) gebracht.

Het voortgezet onderwijs sluit aan op het basisonderwijs en bereidt voor op het beroepskwalificerend onderwijs (bbo, sbo en hbo) en het wetenschappelijk onderwijs (wo). Het aantal ingeschreven leerlingen bedroeg in 2001 869 117.

De uitgaven voor het voortgezet onderwijs bedroegen € 4 661,3 miljoen en de ontvangsten € 3,2 miljoen.

• 2. 

  Verantwoording van de uitgaven en ontvangsten

Totale uitgaven en ontvangsten

In 2001 hebben 869 117 leerlingen voortgezet onderwijs genoten. De uitgaven hiervoor bedroegen € 4 661,3 miljoen. De uitgaven per leerling bedroegen € 5 363,-. Aan 786 scholen (per augustus 2001) is door middel van een normatieve bekostiging een budget ter beschikking gesteld, waarmee de scholen in totaal 70 700 personen op voltijdsbasis in het voortgezet onderwijs kunnen bekostigen. De scholen hebben bestedingsvrijheid.

Afwijkingen en aanpassingen ten opzichte van de begroting

De totale uitgaven op het beleidsterrein zijn € 322 miljoen hoger uitgevallen dan geraamd in de oorspronkelijke begroting. De belangrijkste mutaties zijn hieronder weergegeven.

Een groot deel van de verhoging wordt veroorzaakt door de loon- en prijsbijstelling (zoals cao-afspraken, algemene salarismaatregelen en premies); gesommeerd betreft het een mutatie van € 112,6 miljoen.

Voorts is met de Voorjaars- en Najaarsnota 2001 € 176,2 miljoen aan het budget toegevoegd voor beleidsintensiveringen. Naar het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij is hiervan ten behoeve van het landbouwonderwijs € 8,3 miljoen overgeboekt. Daarnaast is aan dit beleidsterrein nog een bedrag van € 20,6 miljoen toegevoegd voor informatie- en communicatietechnologie, alsmede per saldo € 8,8 miljoen voor asielzoekers, € 1,6 miljoen voor extra uitgaven scholen Volendam, € 4,5 miljoen ten behoeve van de huisvesting gemeente Aalburg en € 0,5 miljoen voor uitgaven hoogbegaafdheid.

Van de met de Voorjaars- en Najaarsnota 2000 verkregen middelen voor de beleidsintensiveringen is een deel van de besteding pas in 2001 gerealiseerd (€ 10,9 miljoen). Ook een deel van de middelen lerarenbeleid die in 2000 waren voorzien, zijn eerst in 2001 gerealiseerd (€ 7 miljoen). Ten slotte is de begroting neerwaarts bijgesteld in verband met leerlingvolume-effecten (€ 5,6 miljoen), kaseffecten op de gemiddelde personeelslast (€ 4,8 miljoen) en waren op diverse onderdelen de uitgaven lager dan geraamd (€ 2,2 miljoen).

• 3. 

  Financiële verschillen toegelicht met kengetallen

Leerlingvolume

Tabel 3.1: Aantal ingeschreven leerlingen naar kalenderjaar (x 1000)

VO                                                                                                                       Begro-             Reali- ting               satie

Ingeschreven leerlingen                                                                                   876,1              869,1

Bron: Leerlingentelling 2000 en 2001

De leerlingen in het speciaal voortgezet onderwijs (svo) worden meegeteld als leerlingen in het voortgezet onderwijs.

De feitelijke bekostiging is gebaseerd op de leerlingaantallen per schooljaar. Deze werken in de personeelsaantallen door met een vertraging van één jaar (de zogenaamde t-1 bekostiging).

Aantal formatieplaatsen

Het betreft normatief berekende aantallen. Dat wil zeggen dat ze op basis van de personele formatieformules zijn berekend. Scholen kunnen afwijken van het normatieve patroon door meer of minder personeel in de categorie directie, onderwijzend of onderwijsondersteunend personeel aan te trekken.

Uitgaven per leerling

Tabel 3.3: Uitgaven per leerling (x € 1000)

VO                                                                                                                      Begro-            Reali- ting              satie

Bruto uitgaven per leerling excl. huisvesting                                                  5,0                 5,4

De bruto uitgaven per leerling zijn opgebouwd uit de gesaldeerde uitgaven en de ontvangsten op het beleidsterrein naar de stand van respectievelijk «begroting» (inclusief nota van wijziging en amendement) en naar de stand «realisatie». De uitgaven zijn gedeeld door het aantal ingeschreven leerlingen in het kalenderjaar 2001.

De overige tabellen in de begroting 2001 waarin sprake is van aantallen leerlingen ingedeeld naar diverse posities in het onderwijsgebouw, hebben als doel om enig inzicht in de lumpsumsector voortgezet onderwijs te verschaffen. Het gaat hier veelal om berekeningen en niet om feiten.

• 4. 

  Financiële positie van het vo-veld 1997-2000

De solvabiliteit en de liquiditeit zijn in 2000 iets afgenomen. De liquiditeit laat sinds 1997 een dalende lijn zien. De solvabiliteit is redelijk stabiel.

De rentabiliteit is iets verbeterd. Er zit ruim 1% ruimte tussen reguliere inkomsten en verplichtingen/uitgaven. De stijging van het exploitatieresultaat 2000 komt met name door de gestegen rijksbijdrage en de overige overheidsbijdragen, waarvan een deel eerst laat in het jaar aan de scholen ter beschikking is gesteld. Daarnaast kan vacatureruimte een rol spelen. Ondanks het gestegen resultaat geven instellingen in het directie-/ bestuursverslag aan dat de personele lasten moeilijk in de hand zijn te houden. Daarnaast geven veel instellingen in het directie/bestuursverslag aan in de komende jaren aanzienlijke investeringen te gaan plegen (ten laste van de reserves).

Ook in 2000 hebben er weer omvangrijke investeringen plaatsgevonden. De vo-instellingen hebben in het totaal voor€ 222,8 miljoen geïnvesteerd in materiële vaste activa. Dat was in 1999 ruim € 203,3 miljoen. Hiervan is € 109,4 miljoen in huisvesting ((eigen) gebouwen en terreinen) en € 113,4 miljoen in inventaris en apparatuur geïnvesteerd. Dat was in 1999 respectievelijk € 93,5 miljoen en € 109,8 miljoen.

4.1 Financiële kengetallen

De financiële positie wordt geschetst aan de hand van de volgende drie kengetallen. Solvabiliteit zegt iets over de financiële positie voor de langere termijn, liquiditeit en rentabiliteit voor de kortere termijn. Bij de solvabiliteit gaat het om de vermogensverhoudingen. Met deze verhoudingen wordt gemeten in welke mate de instelling op langere termijn aan haar verplichtingen tegenover vreemde vermogensverschaffers kan voldoen. Liquiditeit laat de mate zien waarin de instelling haar korte termijnschulden kan terugbetalen en kent twee dimensies: snelheid en zekerheid. Rentabiliteit laat het resultaat zien van de instelling in een bepaald jaar: zijn de uitgaven en de inkomsten in evenwicht.

De kwalificaties zijn gegeven op grond van de volgende normering:

Legenda:

Goed:

Matig / voldoende:

Slecht:

Het kengetal geeft een gunstig beeld aan.

Het kengetal geeft aan dat er niet direct sprake is van een zorgwekkende positie, doch dat extra oplettendheid is geboden. Het kengetal geeft een zorgwekkende positie aan. Afhankelijk van het kengetal kan dit betrekking hebben op de vermogenspositie (solvabiliteit), de liquiditeitspositie of het resultaat uit gewone bedrijfsvoering (rentabiliteit).

Trends 1997–2000, solvabiliteit

0,8

0,7-

0,6-

0,5-

0,4-

0,3-

0,2-

0,1 -

1997

1998

1999

2000

0

Trends 1997–2000, liquiditeit

2,30-

2,20-

2,10-

2,00-

1,90 —

1,80-

1,70 —

1,60-

1997

1998

1999

2000

Trends 1997–2000, rentabiliteit gewone bedrijfsvoering

1,6%

1,4%-

1,2%-

1,0%

0,8%-

0,6%-

0,4%-

0,2%-

0,0%-

1997

1998

1999

2000

4.2 De 12 besturen met drie jaar een rentabiliteit lager dan 1%

Tijdens de behandeling van de begroting 2002 is naar aanleiding van een vraag over het begrotingstekort van vo-scholen toegezegd de kamer te informeren over de financiële positie van de betrokken twaalf besturen in het voortgezet onderwijs.

De financiële jaarverslagen van de twaalf besturen die drie jaar achter elkaar exploitatietekorten hebben, zijn nader door OCenW bekeken. Van de 12 besturen is het weerstandsvermogen vooralsnog voldoende om de tekorten op te vangen. Van twee van de twaalf besturen is de situatie wel zorgelijk. OCenW is momenteel in gesprek met de betrokken besturen. Twee besturen met een zorgelijke financiële positie zijn inmiddels gefuseerd met financieel gezonde partners.

De overige besturen geven in het algemeen aan maatregelen te treffen om de situatie te verbeteren. De ontwikkelingen zullen echter nauwlettend gevolgd blijven worden.

Beleidsterrein 20 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

• 1. 

  Algemeen

Het beleidsterrein beroepsonderwijs en volwasseneneducatie omvat het middelbaar beroepsonderwijs, de landelijke organen beroepsonderwijs, de educatie en de inburgering. De wettelijke grondslag is de Wet educatie en beroepsonderwijs en de Wet inburgering nieuwkomers. In 2001 waren ruim 599 000 deelnemers ingeschreven, waarvan 432 200 deelnemers in het beroepsonderwijs en 167 100 deelnemers bij de educatie.

Het beroepsonderwijs kent de beroepsopleidende leerweg en de beroepsbegeleidende leerweg. Het richt zich op deelnemers in de leerplichtige leeftijd en volwassenen met een vooropleiding op het niveau van het vmbo.

De volwasseneneducatie biedt tweedekansonderwijs, opleidingen voor primaire (sociale) vaardigheden en Nederlands voor anderstaligen. Volwasseneneducatie wordt onderverdeeld in educatie en inburgering waarbij educatie zich richt op oudkomers en autochtone volwassenen en inburgering op nieuwkomers in Nederland.

De uitgaven voor het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie bedroegen in 2001 € 2 473,1 miljoen. De ontvangsten (excl. cursusgeldontvangsten) bedroegen € 15,6 miljoen.

• 2. 

  Verantwoording van de uitgaven en ontvangsten

Totale uitgaven en ontvangsten

In 2001 is voor beroepsonderwijs en educatie € 2 473,1 miljoen uitgegeven voor het onderwijs aan circa 599 000 deelnemers. Het grootste deel van dit budget (ruim 70%) is uitgegeven aan de exploitatie van het middelbaar beroepsonderwijs.

Afwijkingen en aanpassingen ten opzichte van de begroting

De totale realisatie op dit beleidsterrein is € 143,2 miljoen hoger dan de oorspronkelijke begroting voor 2001. De belangrijkste mutaties die deze toename van ongeveer 7% veroorzaken zijn hieronder weergegeven.

Uitgaven

De belangrijkste aanpassing wordt gevormd door de loon- en prijsbijstellingen. In totaal leidt dit tot een toename met € 69,9 miljoen.

De realisatie op het mbo-budget is € 134,9 miljoen hoger dan geraamd. Dit wordt met name veroorzaakt door de volgende mutaties: de impuls beroepsonderwijs heeft tot een toename van het mbo-budget met € 17,7 miljoen geleid.

Via een intertemporele compensatie is € 16,9 miljoen van niet tot besteding gekomen middelen in 2000 in 2001 aan het mbo-budget toegevoegd. Dit betreft hoofdzakelijk middelen voor het ESF-project bestrijding voortijdig schoolverlaten en het wachtgeldbudget.

De ict-impuls zorgt voor een stijging van dit budget met € 7,9 miljoen. En verder zijn de middelen voor arbeidsmarktknelpunten (€ 27,3 miljoen) op dit budget bijgevoegd.

De realisatie op het educatiebudget is € 2,3 miljoen hoger dan verwacht. Het budget voor educatie is verhoogd met name vanwege de ict-impuls.

De realisatie op het inburgeringsbudget is € 2,5 miljoen lager dan geraamd. Dit komt met name door de volgende mutaties: de consequenties van de invoering van de nieuwe vreemdelingenwet hebben geleid tot een verhoging van € 4,2 miljoen in 2001. Verder is € 5,4 miljoen minder door gemeenten aangevraagd dan geraamd.