Toetreding Republiek Noord-Macedonië tot de Europese Unie - Hoofdinhoud
De Republiek Noord-Macedonië, toen nog formeel de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië genoemd, vroeg in maart 2004 het lidmaatschap van de Europese Unie i aan. Eind 2005 verkreeg het land de status van kandidaat-lidstaat i. In 2019 stelde de Europese Commissie i voor, op basis van de resultaten van alle doorgevoerde hervormingen, om officieel met toetredingsonderhandelingen te beginnen. Deze begonnen op 19 juli 2022.
Een aanvankelijk struikelblok voor het starten van de onderhandelingen was de koppeling van de toetredingsonderhandelingen met Albanië i. Dit speelde in 2019, toen Noord-Macedonië nog niet voldeed aan belangrijke eisen die het mogelijk maken de toetredingsonderhandelingen te kunnen starten. In 2021 zijn de belangrijkste eisen echter overwonnen, met als laatste struikelblok de wet die een onafhankelijk Openbaar Ministerie moet garanderen. De Europese Commissie presenteert jaarlijks een voortgangsrapport over de ontwikkelingen en vorderingen in (potentiële) kandidaat-lidstaten. In het rapport van 2022 is de Commissie grotendeels positief over de ontwikkelingen in Noord-Macedonië. Zo worden de inspanningen van het land om de democratie en rechtstaat te versterken gelouterd en is de Commissie ook tevreden over het buitenlandbeleid en de corruptiebestrijding van de Balkanstaat.
Op 25 maart 2020 werd toestemming gegeven door de Raad Algemene Zaken i en de Europese Raad i om de onderhandelingen officieel te openen. De start van de onderhandelingen liet echter toch op zich wachten, omdat Bulgarije vanwege meningsverschillen over de gemeenschappelijke taal en geschiedenis aangaf toetreding te blokkeren. Uiteindelijk heeft Bulgarije in juni 2022 de blokkade opgeheven en konden de onderhandelingen in juli 2022 starten.
Tussen 1992 en 2005 verleende de Europese Unie 767 miljoen euro steun aan het land. In de eerste jaren werd via het ECHO-programma steun verleend om humanitaire problemen aan te pakken. In 1996 werd het land opgenomen in het PHARE-programma van de Europese Unie. Een jaar later werden verschillende samenwerkings- en handelsovereenkomsten gesloten die in 1998 van kracht werden.
In 2001 werd in Luxemburg een Stabilisatie- en Associatie-overeenkomst i getekend die april 2004 in werking trad. De overeenkomst voorziet in verschillende handelsvoordelen voor Noord-Macedonië. Bijna alle producten uit het land hebben zonder invoerheffingen toegang tot de Europese markt. Als onderdeel van het stabilisatie- en associatieproces is Noord-Macedonië echter ook verplicht de tarieven voor de invoer van producten uit de Europese Unie te verlagen.
In maart 2004 vroeg de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië het lidmaatschap van de Europese Unie aan. Op 18 juli 2005 evalueerde de Stabilisatie- en Associatieraad de politieke situatie van het land. Vastgesteld werd dat het land voldoende wetgeving had aangepast naar aanleiding van het Akkoord van Ohrid tussen Noord-Macedonië en de Albanese rebellengroep UCK-M. Ook werd aangegeven dat de decentralisatie goed op gang gekomen was: de lokale autoriteiten werden versterkt in hun politieke macht. Het Akkoord van Ohrid zorgde dus voor een terugkeer van de stabiliteit in het land. Op 9 november 2005 gaf de Europese Commissie daarom een positief advies over het verzoek van het toenmalige Macedonië om kandidaat-lidstaat van de Europese Unie te worden.
Voordelen
Toetreding van Noord-Macedonië tot de EU wordt door verschillende Europese leiders gezien als een strategisch belang voor de Europese buitenlandse en veiligheidspolitiek. De toetreding van Noord-Macedonië is volgens velen belangrijk voor de gezamenlijke Europese aanpak van illegale migratie. Door Noord-Macedonië loopt immers een belangrijke route voor vluchtelingen, de zogenoemde 'Balkanroute'.
Eerste pogingen onderhandelingen
17 december 2005 volgde de Europese Raad het advies van de Europese Commissie op en besloot Macedonië de status van kandidaat-lidstaat te geven. De Europese Commissie stelde in 2009 voor het eerst voor om de toetredingsonderhandelingen te starten. Wegens een lange politieke crisis in het land werden deze onderhandelingen gepauzeerd. In 2018 deed de Commissie opnieuw de aanbeveling. Naar aanleiding van bezwaren van Frankrijk en Nederland vroeg de Europese Raad echter om een jaar uitstel, zodat er kon worden onderzocht of Noord-Macedonië daadwerkelijk aan Europese regelgeving voldeed.
Blokkade Bulgarije
Op 25 maart 2020 werd toestemming gegeven om de toetredingsonderhandelingen te openen. Op 17 november 2020 liet Bulgarije echter weten dat het land het openen van gesprekken over de toetreding van Noord-Macedonië zal blokkeren vanwege aanhoudende meningsverschillen met het buurland over de gemeenschappelijke taal en geschiedenis. In juni 2022 gaf Bulgarije de blokkade van het openen van gesprekken over de toetreding van Noord-Macedonië op, na toezeggingen over wijzigingen in de Noord-Macedonische grondwet. Deze wijzigingen werden in juli 2022 goedgekeurd door het Noord-Macedonische parlement. Kort daarna, op 19 juli 2022, begonnen de toetredingsonderhandelingen.
Voortgangsrapporten
De Europese Commissie is in het voortgangsrapport van 2022 grotendeels positief over de ontwikkelingen en vorderingen in Noord-Macedonië. De Commissie is tevreden met de toewijding die Noord-Macedonië blijft tonen aan het versterken van de democratie en de rechtsstaat. Zo is er een gunstig klimaat voor maatschappelijke organisaties, is de Commissie tevreden over de proactieve aanpak van corruptie en wordt het buitenlandbeleid van Noord-Macedonië geprezen. Noord-Macedonië heeft door de steun aan Oekraïne en het volgen van EU-sancties tegen Rusland laten zien een betrouwbare partner te zijn.
Op politiek en parlementair gebied dient het land volgens de Commissie nog wel stappen te ondernemen. Zo is het noodzakelijk dat de kieswetgeving grondig wordt herzien. Ook betreurt de Commissie de politieke polarisatie in het Noord-Macedonische parlement, die de toetredingsprocessen belemmert, met name op het gebied van de hervormingsagenda en de relatie met Bulgarije. Ten slotte is er meer aandacht nodig voor de effectieve uitvoering van bestaande wetgeving, in plaats van het steeds lanceren van ad hoc initiatieven.
Ondanks dat de toetredingsonderhandelingen geopend konden worden, hamerde de Europese Commissie er in het voortgangsrapport van 2022 op dat sommige zaken die een voorwaarde zijn om te kunnen toetreden goed moeten blijven gaan. Dit kunnen potentiėle struikelblokken worden als de onderhandelingen eenmaal zijn begonnen en de vorderingen stil zijn gevallen.
Transparantie
De Europese Commissie was tevreden over de vooruitgang die Noord-Macedonië heeft gemaakt in het transparant maken van de overheid. Zo had het land een Transparantie Strategie voor 2019-2021 opgesteld, in samenwerking met het maatschappelijk middenveld. Daarnaast werkt het land aan strategieën om de verantwoording van politici aan de burgers beter te kunnen maken. De Europese Commissie vind deze vooruitgang positief, maar benadrukt wel dat deze vooruitgang essentieel is en dus stand moet blijven houden. Het geld dat de overheid heeft verstrekt in verband met het COVID-19 is ook niet transparant genoeg verdeeld volgens de Commissie.
Corruptie
Het aannemen van een wet die een onafhankelijk Openbaar Ministerie opricht en de vooruitgang die is geboekt in de strijd tegen corruptie zijn positieve resultaten volgens de Europese Commissie. Maar ook hier benadrukt de Commissie dat de regering en de bijbehorende "Staatscommissie tegen Corruptie" actie moeten blijven voeren om corruptie tegen te gaan, zeker tegen personen die hoge posities bekleden en in het onderzoek naar personen die hoge functies zullen bekleden. In april 2021 heeft het Noord-Macedonische parlement een nieuwe programma aangenomen getiteld 'Nationale strategie voor de preventie van corruptie en belangenverstrengeling'. De Commissie heeft erop gewezen dat het van belang is dat er nog meer middelen gestoken worden in het tegen gaan van corruptie. Hoewel de Commissie in het voortgangsrapport van 2022 positief gestemd was over de vorderingen die het land maakt betreffende de aanpak van corruptie, blijft het een punt van aandacht.
Conflicten met buurlanden
Op 12 juni 2018 bereikten Griekenland en Macedonië een akkoord over de wijziging van de naam van het land in Noord-Macedonië, wat een eind moest maken aan een slepend conflict tussen beide landen. De deal leidde echter in beide landen tot politieke conflicten. Op 11 januari stemde het Noord-Macedonische parlement in met de naamswijziging. Op 25 januari ging het Griekse parlement akkoord. Met ingang van 12 februari 2019 kreeg het land de naam 'Republiek Noord-Macedonië'. Een van de gevolgen van de naamswijziging was dat Noord-Macedonië nu toetredingsonderhandelingen kon starten met de NAVO i, iets wat Griekenland lange tijd blokkeerde. Het Griekse parlement had het toetredingsprotocol in februari 2019 geratificeerd. Op 30 maart 2020 werd Noord-Macedonië lid van de NAVO.
In het voortgangsrapport van 2022 merkte de Europese Commissie op dat de polarisatie in het Noord-Macedonische parlement aangaande de relatie met Bulgarije de toetredingsprocessen tot de EU bemoeilijkt. Zo is er geen parlementaire meerderheid om een grondwettelijke wijziging door te voeren waarin Bulgaren als minderheid in het land worden erkend, wat een eis is van Bulgarije om de Noord-Macedonische toetreding goed te keuren.
Ondanks de voordelen van toetreding van Noord-Macedonië, heeft het Nederlandse parlement meerdere malen besloten geen goedkeuring te verlenen voor het starten van de toetredingsonderhandelingen. In 2018 gaven sommige Kamerleden aan dat Noord-Macedonië meer hervormingen moest doorvoeren voordat perspectief op EU-lidmaatschap zou worden geboden. In oktober 2019 liet minister Blok echter weten open te staan voor toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië, maar niet zolang deze gekoppeld zijn aan de toetredingsonderhandelingen met Albaniė. Hierdoor werden de gesprekken met Noord-Macedonië weer afgewezen. Naast Nederland waren ook Frankrijk en Denemarken tegenstander.
In maart 2020 gaf minister Blok zijn verzet tegen het openen van de toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië op, omdat aan deze toetreding strenge voorwaarden worden verbonden: er worden objectieve criteria gehanteerd en de onderhandelingen kunnen weer worden stopgezet als het land te weinig vorderingen maakt. Blok merkte wel aan dat het onverstandig zou zijn om aan te geven op welke termijn de onderhandelingen echt kunnen beginnen.