Memorie van toelichting - Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2024 - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 36410 XIII - Vaststelling begroting Economische Zaken en Klimaat 2024.

Officiële titel	Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2024; Memorie van toelichting; Memorie van toelichting
Document­datum	19-09-2023
Publicatie­datum	19-09-2023
Nummer	KST36410XIII2
Kenmerk	36410 XIII, nr. 2
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2023

2024

36 410 XIII

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2024

Nr. 2

MEMORIE VAN TOELICHTING

INHOUDSOPGAVE

Geraamde uitgaven en ontvangsten    3

• A. 

  Artikelsgewijze toelichting bij het begrotingswetsvoorstel    5

• B. 

  Artikelsgewijze toelichting bij de begrotingsartikelen    6

• 1. 

  Leeswijzer    6

• 2. 

  Beleidsagenda    12

Beleidsprioriteiten    12

Overzicht coronamaatregelen    26

Belangrijkste beleidsmatige mutaties    33

Openbaarheidsparagraaf    39

Strategische Evaluatie Agenda    42

Overzicht risicoregelingen    45

Overzichtstabel Bedrjfslevenbeleid en

Missiegedreven Innovatiebeleid    58

• 3. 

  Beleidsartikelen    60

Beleidsartikel 1 Goed functionerende economie en markten 60 Beleidsartikel 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei    76

Beleidsartikel 3 Toekomstfonds    111

Beleidsartikel 4 Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering    121

Beleidsartikel 5 Een veilig Groningen met perspectief    160

Beleidsartikel 6 Bijdrage Nationaal Groeifonds    177

• 4. 

  Niet-beleidsartikelen    178

Artikel 40 Apparaat    178

Artikel 41 Nog onverdeeld    183

• 5. 

  Begroting agentschappen    184

Dienst ICT Uitvoering (DICTU)    185

Nederlandse Emissieautoriteit (NEa)    190

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl)    195

Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI)    201

• 6. 

  Bijlagen    206

Bijlage 1: ZBO's en RWT's    206

Bijlage 2: Specifieke uitkeringen Ministerie van EZK    207

Bijlage 3: Verdiepingsbijlage    214

Bijlage 4: Moties en toezeggingen    232

Bijlage 5: Subsidieoverzicht    313

Bijlage 6: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda    320

Bijlage 7: Rijksuitgaven Caribisch Nederland    331

Bijlage 8: Nationaal Groeifondsprojecten EZK    333

Bijlage 9: Rijksbreed overzicht klimaatuitgaven    340

Bijlage 10: Klimaatfondsprojecten EZK    345

Lijst van afkortingen    354

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln). Totaal € 12.244,6 mln.

• 1. 

  Goed functionerende economie en markten

• 2. 

  Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln). Totaal € 5.619,8 mln.

• 1. 

  Goed functionerende economie en markten

• 2. 

  Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

0    1.000    2.000    3.000    4.000    5.000 6.000

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en de lasten, het saldo van de baten en de lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de in de staat opgenomen baten-lastenagentschappen voor het onderhavige jaar vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de agentschappen.

Mede namens de Minister voor Klimaat en Energie,

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,

M.A.M. Adriaansens

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

Het Ministerie van Ecomische Zaken en Klimaat heeft twee begrotingen:

• 1. 

  de beleidsbegroting (Hoofdstuk XIII van de Rijksbegroting) en

• 2. 

  de begroting van het Nationaal Groeifonds (NGF) (Hoofdstuk L van de Rijksbegroting).

Voor u ligt de beleidsbegroting Hoofdstuk XIII.

• 1. 

  Leeswijzer

De leeswijzer gaat in op de volgende onderwerpen:

• 1. 

  Begrotingsstructuur;

• 2. 

  Prestatiegegevens;

• 3. 

  Groeiparagraaf;

• 4. 

  Verwerking motie Schouw en motie Hachchi c.s.;

• 5. 

  Ondergrenzen toelichtingen.

• 1. 

  Begrotingsstructuur

Beleidsagenda

De beleidsagenda begint met het onderdeel beleidsprioriteiten. Aansluitend bij de missie van EZK hebben de beleidsprioriteiten de volgende opbouw: Inleiding, Economisch beeld, Gaswinning Groningen, Duurzaam Nederland, Lange termijn verdienvermogen, Ondernemend Nederland, Digitale economie, Mededinging, interne markt en consumentenbeleid en Europese en regionale samenwerking. Na het onderdeel beleidsprioriteiten volgen: een overzicht coronamaatregelen, de belangrijkste begrotingsmutaties voor de uitgaven en de ontvangsten, de openbaarheidsparagraaf, de Strategische Evaluatie Agenda, het overzicht van de risicoregelingen en tenslotte de overzichtstabel bedrijfslevenbeleid en Missiegedreven Innovatiebeleid.

Beleidsartikelen

Aansluitend op de beleidsagenda volgt de toelichting op de beleidsarti-kelen. Per beleidsartikel is een algemene doelstelling en een beschrijving van de rol en verantwoordelijkheid van de bewindspersonen opgenomen. Voor elk beleidsartikel zijn de belangrijkste beleidswijzigingen apart opgenomen onder het kopje «beleidswijzigingen». De financiële instrumenten zijn voorzien van een korte toelichting. Waar mogelijk wordt, voor een meer inhoudelijke en gedetailleerde beleidstoelichting, verwezen naar de relevante beleidsnota's of brieven die al naar de Tweede Kamer zijn gestuurd.

In de budgettaire tabellen van de beleidsartikelen zijn de financiële instrumenten onderverdeeld naar de volgende categorieën: subsidies, opdrachten, garanties, leningen, bekostiging, bijdrage aan agentschappen, bijdrage aan ZBO's/RWT's, bijdrage aan (inter)nationale organisaties en bijdragen aan medeoverheden. Deze onderverdeling komt ook terug in de structuur van het beleidsartikel.

In de begroting zijn verder de volgende bij lagen opgenomen: (bijlage 1) een overzicht van de ZBO's/RWT's vallend onder het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, (bijlage 2) een overzicht met de specifieke uitkeringen van EZK, (bijlage 3) een toelichting op de mutaties ten opzichte van de stand Voorjaarsnota en Incidentele Suppletoire begrotingen, (bijlage 4)

Moties en toezeggingen, (bijlage 5) het subsidieoverzicht met hyperlinks naar de betreffende subsidie, de meest recent uitgevoerde evaluatie en geprogrammeerde eerstvolgende evaluatie en de geplande einddatum van de subsidie, (bijlage 6) een nadere uitwerking van de Strategische Evaluatie Agenda en de meest recent uitgevoerde en geprogrammeerde beleidsdoorlichtingen en evaluaties met hyperlinks naar de betreffende rapporten, (bijlage 7) een overzicht van de uitgaven ten behoeve van Caribisch Nederland, (bijlage 8) een overzicht met de projecten op de EZK-begroting, gefinancierd uit het Nationaal Groeifonds (NGF), (bijlage 9) een rijksbreed overzicht van klimaatuitgaven en (bijlage 10) een overzicht met de middelen uit het Klimaatfonds die aan de EZK-begroting zijn toegevoegd.

Begrotingsreserves

Een begrotingsreserve mag met toestemming van de Minister van Financiën ten laste van een begrotingsartikel worden aangehouden (artikel 2.21, lid 1 Comptabiliteitswet 2016). De begrotingsreserves zijn bestemd voor een concreet doel en kunnen alleen voor dat doel worden gebruikt. De begrotingsreserves op de EZK-begroting worden ingezet voor de volgende doelen:

• - 

  Als borg voor de afgegeven garantstellingen (Borgstelling MKB-kredieten (inclusief het Corona en Groen luik), Garantie Ondernemings-financiering (inclusief Corona luik), Groeifaciliteit, Klein Krediet Corona, MKB financiering, garantieregeling Aardwarmte). Uit deze begrotingsreserves kunnen eventuele mismatches in de tijd tussen (premie-) inkomsten en uitgaven (verliesdeclaraties) worden opgevangen;

• - 

  De uitfinanciering (op kasbasis) van reeds aangegane en deels nog aan te gane verplichtingen (reserve voor duurzame energie en klimaattran-sitie en lening ECN). Via de reserves blijven de middelen beschikbaar voor het specifieke doel tot het moment van uitbetaling.

In de 1^e suppletoire begroting 2023 zijn op beleidsartikel 2 geen stortingen of onttrekkingen aan de begrotingsreserves op artikel 2 opgenomen. Dit betreft de Borgstelling MKB-kredieten (BMKB), Borgstelling MKB-Groen (BMKB-Groen), Garantie Ondernemingsfinanciering (GO), Groeifaciliteit, Garantie MKB-financiering en Klein Krediet Corona (KKC).

In de 1e suppletoire begroting 2022 is, als uitwerking van wat hierover in de Startnota van het kabinet was opgenomen, € 1.572 mln onttrokken aan de begrotingsreserve duurzame energie en klimaattransitie ter financiering van de subsidie-uitgaven van de SDE, de SDE+ en de SDE++ in de jaren na 2025 en voor de (toen nog voorgenomen) nadeelcompensatie van de productiebeperking van de Nederlandse kolencentrales. Tevens is € 4 mln onttrokken om de kasgevolgen van de ophoging van het budget van de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE) te dekken (amendement-Sienot).

In de betreffende beleidsartikelen (2 en 4) van deze begroting worden de bovengenoemde begrotingsreserves apart toegelicht (conform artikel 2.21, lid 2 Comptabiliteitswet 2016). Naar aanleiding van de toezegging van de Minister van Financiën aan de Algemene Rekenkamer en de aangenomen motie Ronnes c.s. (Kamerstuk 34 475, nr. 20) wordt het percentage juridisch verplicht voor de begrotingsreserves in de beleidsartikelen 2 en 4 toegelicht. Daarnaast zijn conform de motie Van Veldhoven en Koolmees (Kamerstuk 34 475, nr. 12) de eventuele aanvullende afspraken over de begrotingsreserves opgenomen . Als opvolging van de motie Geurts (Kamerstuk 34 000 XIII, nr. 64) worden de geraamde wijzigingen gedurende het begrotingsjaar in de 1^e en 2^e suppletoire begroting inzichtelijk gemaakt.

Overzicht maatregelen ten behoeve van het klimaatbeleid Voorheen werd een totaaloverzicht van de rijksbrede klimaatuitgaven opgenomen in beleidsartikel 4 (Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering). Dat overzicht toonde, conform de motie Leegte (Kamerstuk 2014-2015, 30 196, nr. 278), alle maatregelen van alle ministeries ten behoeve van het Klimaatakkoord (inclusief de CO₂-reducerende maatregelen die genomen zijn om te voldoen aan het Urgenda-vonnis van de Hoge Raad). Inmiddels is het Klimaatakkoord opgevolgd door verscheidene intensiveringen, waarvan de middelen voor het Klimaatfonds in oprichting het meest in het oog springen. Daarnaast heeft de Algemene Rekenkamer in haar rapport 'Inzicht in uitgaven klimaatbeleid' begin 2023 geconstateerd dat de overzichten van de klimaatuitgaven die de Kamer ontvangt niet altijd consistent zijn, doordat verschillende overzichten onderling afwijken en definities ontbreken van wat meetelt als klimaatuitgaven. In de kabinetsreactie op dat rapport heeft het kabinet de definitie van hetgeen onder klimaatuitgaven valt expliciet gedefinieerd, en toegelicht hoe deze uitgaven gepresenteerd worden in zowel de begroting-stukken van EZK als in andere begrotingsstukken. In de begrotingen voor 2024 tracht het demissionaire kabinet deze werkwijze binnen de beperkte tjd zo goed mogelijk na te leven. Dit bljft de komende jaren in ontwikkeling en zal continu verbeterd worden.

Vanwege deze ontwikkelingen zal een totaaloverzicht van de uitgaven van het klimaatbeleid nu worden opgenomen in bijlage 9 van deze begroting. De hierin opgenomen cijfers zijn, zoals toegezegd in de kabinetsreactie, één op één te herleiden naar de budgettaire tabellen in de begrotingen van de departementen met klimaatuitgaven. Aanvullend op dit uitgavenoverzicht toont het integraal overzicht klimaat in de Miljoenennota ook de klimaatgerelateerde belastingopbrengsten. Daarnaast vindt u in bijlage 10 van voorliggende begroting een overzicht van alle uitgaven op de EZK-begroting die gefinancierd zijn met middelen uit het Klimaatfonds.

Er is gekozen voor een aparte bijlage voor deze uitgaven om de in het coalitieakkoord gereserveerde middelen voor het Klimaatfonds separaat zo goed mogel ijk navolgbaar te houden voor het parlement.

Met deze aanpassingen tracht het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat zo goed mogel ijk recht te doen aan de hiervoor genoemde motie Leegte (Kamerstuk 2014-2015, 30 196, nr. 278), het rapport van de Algemene Rekenkamer en gedeeltelijk invulling te geven aan de recent aangenomen motie Grinwis/Stoffer (Kamerstuk 2022-2023, 36 274, nr. 45), omdat verschillende in die motie genoemde elementen onderdeel zijn van de in deze begroting opgenomen bijlages over de uitgaven voor het klimaatbeleid. Over de samenhang tussen instrumenten en programma's en financieringsbronnen als het Klimaatfonds, het Nationaal Groeifonds en Invest-NL, ontvangt de Tweede Kamer in het najaar van 2023 een separate brief.

• 2. 

  Prestatiegegevens

In de beleidsartikelen wordt onder de algemene doelstelling aangegeven waar de Minister van EZK en de Minister voor Klimaat en Energie voor verantwoordelijk zijn. Indien voor deze doelstellingen een directe relatie gelegd kan worden tussen het gevoerde beleid en de gewenste (maatschappelijke) uitkomst, zijn prestatie-indicatoren opgenomen. De voorwaarde voor het opnemen van een indicator is een (doen) uitvoerende rol van de Minister. Bij de doelstellingen waarbij EZK een belangrijke bijdrage kan leveren door de juiste randvoorwaarden te creëren en het resultaat afhankelijk is van externe factoren, is het niet of beperkt mogelijk om prestatie-indicatoren op te nemen en wordt volstaan met kengetallen over ontwikkelingen op het betreffende beleidsterrein. Daarnaast zijn, waar mogelijk, prestatie-indicatoren en kengetallen opgenomen op instrument-niveau, die inzicht geven in het bereiken van specifieke resultaten.

• 3. 

  Groeiparagraaf

Brede welvaart

In de begroting 2024 in het onderdeel beleidsprioriteiten is aandacht besteed aan brede welvaart. EZK heeft de afgelopen jaren steeds meer invulling gegeven aan het begrip 'brede welvaart' als leidraad voor beleid. Daarbij gaat het om de kwaliteit van het leven van huidige generaties in Nederland én dat van latere generaties en mensen in andere landen. Brede welvaart biedt een integrerend kader voor maatregelen die raken aan meerdere publieke belangen, zoals volksgezondheid, economie, maatschappel ijke verhoudingen en de leefomgeving. Het concept brede welvaart sluit ook goed aan bij de denkwijze die nodig is voor het behalenvan de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's).

Herstel- en Veerkrachtplan

Op 4 oktober 2022 is het definitieve Nederlandse Herstel- en Veerkrachtplan (HVP) goedgekeurd. Het definitieve Nederlandse HVP bestaat uit 49 maatregelen. EZK geeft uitvoering aan de volgende zeven uitgavenmaatregelen: AiNed, Groenvermogen Waterstof, Nationaal Onderwijslab, Quantum Delta NL, Health RI, Investeringssubsidie Duurzame Energie, Wind op Zee. Daarnaast is EZK verantwoordelijk voor hervormingen zoals de vernieuwde Energiewet.

Het kabinet werkt momenteel hard aan de implementatie van het HVP, alsook aan de afronding van het REPowerEU-hoofdstuk dat daar onderdeel van is. Op 4 juli is de Nederlandse inzet voor het REPowerEU-hoofdstuk formeel ingediend bij de Europese Commissie. Over de voortgang van de implementatie van het HVP wordt de Kamer tweejaarlijks geïnformeerd. In het voorjaar van 2024 zal dit gebeuren door middel van het Nationaal Hervormingsprogramma en in het najaar door middel van een aparte Kamerbrief.

Nederland is voornemens eind 2023 het eerste betalingsverzoek ter waarde van € 1,4 mld in te dienen bij de Europese Commissie. De Minister van Financiën bereidt, namens het kabinet en in nauwe samenwerking met de departementen die verantwoordel ijk zijn voor de verschillende maatregelen, het formele betalingsverzoek voor. EZK is voor het eerste betaalverzoek verantwoordel ijk voor de uitvoering en verantwoording van twee mijlpalen uit de investeringen Health RI en Quantum Delta NL en het borgen van de financiële belangen van de Unie voor de relevante maatregelen van EZK. Over de beoordeling van het eerste betalingsverzoek door de Europese Commissie wordt de Kamer te zijner tijd geïnformeerd.

Nederland is tevens voornemens om medio 2024 het tweede betalingsverzoek bij de Europese Commissie in te dienen. Over de beoordeling van dit tweede betalingsverzoek door de Europese Commissie wordt de Kamer ook te zijner tijd geïnformeerd.

Informatievoorziening

EZK hecht aan hoogwaardige, betrouwbare informatievoorziening om de impact van haar beleid en de voortgang op doelen te monitoren. Uitvoeringsorganisaties worden aangestuurd om relevante monitorings-informatie te verzamelen over de voortgang en impact van beleid voor burgers en bedrijven. Daarnaast zet EZK in op gebruik van onafhankelijke voortgangsinformatie zoals van het Planbureau voor de Leefomgeving, het Centraal Planbureau, de EU en de OESO. EZK communiceert thematisch over beleidsvoortgang op websites als www.bedrijvenbelei-dinbeeld.nl, dashboardklimaatbeleid.nl en dashboardgroningen.nl. Voor voortgang op brede welvaart publiceert het CBS de Monitor Brede Welvaart en Sustainable Development Goals. Daarnaast is informatie, zoals ook genoemd in de toelichting bij de beleidsartikelen, te vinden op websites van betreffende uitvoeringsorganisaties. Tot slot wordt op rij ksfinancien.nl alle budgettaire data verzameld. Deze website biedt ook de mogelijkheid om gerelateerde informatie toe te voegen aan de reguliere begrotingsinfor-matie. Dat zijn bijvoorbeeld beleidsevaluaties, visualisaties van financiële tabellen, bijbehorende officiële stukken, en links naar aanvullende beleidsinformatie.

EZK tracht de informatiewaarde van de begrotingsstukken voor de Kamer stelselmatig te verbeteren. Er lopen rijksbreed verschillende initiatieven om de informatie toegankelijker te maken. Hierover lopen de gesprekken tussen de Commissie voor de Rijksuitgaven van de Tweede Kamer en het Ministerie van Financiën. Qua informatiewaarde van de begrotingsstukken zijn de rijksbrede trajecten te zien als de aangewezen plek waar meer grootschalige en verstrekkende veranderingen kunnen worden gerealiseerd. EZK spant zich in om hier volop in te participeren.

• 4. 

  Verwerking motie Schouw en motie Hachchi c.s.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw c.s. ingediend en aangenomen (Kamerstuk 2010-2011,21 501-20, nr. 537). Deze motie zorgt er voor dat de landspecifiek e aanbevelingen van de Europese Commissie voor Nederland op grond van het Nederlands Nationaal Hervormingsprogramma een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen.

In de landspecifieke aanbevelingen van de Europese Commissie voor Nederland in 2023-2024 (COM(2023) 619 final) wordt onder andere aanbevolen:

• - 

  De geldende energiegerelateerde steunmaatregelen tegen eind 2023 uitfaseren en de daarmee samenhangende besparingen gebruiken om het overheidstekort terug te dringen.

• - 

  Doorgaan met de gestage uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan en met de snelle uitvoering van de programma's van het cohesiebeleid, in nauwe complementariteit en synergie met het herstelen veerkrachtplan.

• - 

  De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen door a) de uitrol van hernieuwbare energie te versnellen, b) randvoorwaarden te verbeteren om investeringen in de uitbreiding van transmissie- en distributienetten voor elektriciteit te stimuleren en 3) de energie-efficiën-tiemaatregelen uit te breiden en te bespoedigen om het energieverbruik terug te dringen, met name in de bebouwde omgeving.

In de beleidsartikelen 1 (Goed functionerende economie en markten), 2 (Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei) en 4 (Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering) wordt op deze aanbevelingen ingegaan, in aansluiting op de kabinetsreactie die hierop al is gegeven in een brief aan de Tweede Kamer (Kamerstuk 2022-2023, 21 501-20, nr. 1951).

Motie Hachchi c.s.

Ter uitvoering van de motie Hachchi c.s. (Kamerstuk 33 000 IV, nr. 28) brengen departementen in kaart welke uitgaven zij doen in Caribisch Nederland, uitgesplitst per instrument. Hiervoor geldt een ondergrens van € 1 mln. De totale uitgaven van EZK voor Caribisch Nederland in 2024 bedragen € 23,4 mln. Deze uitgaven zijn verdeeld over de beleidsartikelen 1, 2, en 4.

In bijlage 6: Rijksuitgaven Caribisch Nederland zijn alle uitgavenreeksen van het Ministerie van EZK ten behoeve van Caribisch Nederland (Bonaire, Sint Eustatius en Saba ofwel BES-eilanden) opgenomen, ongeacht de hoogte van de uitgaven.

• 5. 

  Ondergrenzen toelichtingen

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de onderstaande tabel.

In sommige gevallen, waar politiek relevant, worden ook posten toegelicht beneden deze ondergrenzen.

• 2. 

  Beleidsagenda

Beleidsprioriteiten

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) staat voor een duurzaam en ondernemend Nederland. Het jaar 2024 zal voor EZK in het teken staan van de verduurzaming van de Nederlandse economie, het voortvarend voortzetten van de klimaat- en energietransitie en het inlossen van de ereschuld aan de regio Groningen en haar bewoners.

Samen met zijn partners werkt EZK aan de brede welvaart van alle Nederlanders, nu en later, en van mensen elders in de wereld. We streven naar een economie die kan vergroenen én kan groeien. We werken aan een economie die werkt voor mensen, en waar de samenleving van meeprofiteert. We staan voor een open economie met een sterke internationale concurrentiepositie en oog voor economische veiligheid. Wij werken aan de klimaatambities en durven scherpe doelen te stellen. Wij zetten ons in voor een duurzame samenleving met schone, betrouwbare, veilige en betaalbare energie. Wij werken aan een nieuw begin voor de regio Groningen en aan een verbetering en versnelling van het herstel en de versterking van woningen in het aardbevingsgebied. We stimuleren innovatie en benutten de economische en maatschappelijke kansen van digitalisering. We geven ondernemers de ruimte en borgen de balans tussen de belangen van bedrijven en burgers. Juist ook om de transities waar we voor staan succesvol door te maken, hebben we een sterke economie met vindingrijke ondernemers hard nodig.

Het inlossen van de ereschuld aan de regio Groningen vraagt om een generatielange aanpak. Het jaar 2024 zal mede in het teken van deze inlossing staan. De gaswinning in Groningen heeft tot veel schade geleid en heeft een grote maatschappelijke impact. Het kabinet heeft in reactie op het rapport Groningers boven Gas van de Parlementaire Enquêtecom missie Aardgaswinning Groningen vijftig maatregelen aangekondigd om de schadeafhandeling en versterking te verbeteren, evenals investeringen in verduurzaming, sociaal herstel en economisch perspectief voor de regio Groningen en Noord-Drenthe. EZK heeft bij deze generatielange aanpak een coördinerende rol¹. We blijven in gesprek met bewoners, maatschap pelijke organisaties en medeoverheden om samen deze maatregelen te realiseren.

Economisch beeld

In 2022 veroorzaakte de oorlog in Oekraïne een grote schok. Naast het mensel ijk leed en de geopolitieke spanningen, resulteerde de oorlog samen met de nasleep van de coronacrisis in een aanzienlijke stijging van de inflatie, voornamelijk veroorzaakt door de toegenomen energieprijzen.

Ook in 2024 zullen deze gevolgen nog een belangrijke factor zijn in het economische beeld.

De Nederlandse economie is in internationaal perspectief goed hersteld van de coronacrisis.² Grootschalige faillissementen van bedrijven zijn voorkomen en de werkloosheid bleef laag. In 2022 leidde dit tot een economische groei van 4,5 procent.³ Hiermee lag het bbp per inwoner weer boven het niveau van 2019. Dit is een resultaat van de veerkracht van de Nederlandse economie. Tegelijkertijd zijn er nieuwe uitdagingen op ons af gekomen.

De inflatie zal naar verwachting in 2023 en 2024 rond de 4% bedragen.⁴ De oorlog beïnvloedt de inflatie met name via de energieprijzen. De doorwerking van energieprijzen in de inflatie is naast direct ook indirect, via de hogere prijzen van andere goederen en diensten vanwege energiegebruik in het productieproces. De hogere energieprijzen zijn in het bijzonder problematisch voor huishoudens met lagere inkomens, die een relatief groot deel van hun inkomen uitgeven aan energie en de prijzen van producten zien stijgen, en voor bedrijven in de energie-intensieve industrie voor zover ze de hogere prijzen niet kunnen doorberekenen.

Het economisch perspectief in 2024 is enigszins onzeker. De verdere ontwikkeling van de inflatie is immers moeilijk te voorspellen, temeer omdat ze in grote mate afhangt van volatiele energieprijzen. Als gevolg hiervan is ook de ontwikkeling van de koopkracht van burgers met onzekerheid omgeven. In de Macro Economische Verkenning (MEV) 2024 van het Centraal Planbureau (CPB), is de geraamde mediane koopkrachtstijging in 2024 rond de 2 procent. Het tijdelijke prijsplafond in 2023 heeft de gevolgen van de verhoogde energieprijzen op de koopkracht van huishoudens grotendeels gedempt. De lonen zullen de komende jaren sterker dan gemiddeld stijgen, wat de koopkracht ten goede komt. Energieprijzen die (fors) hoger of lager uitvallen dan verwacht kunnen de koopkracht weer ten slechte of ten goede beïnvloeden. Ook de economische impact van de stikstofproblematiek is een onzekere factor.

In 2024 zal de Nederlandse economie vooral een fase van afkoeling tegemoet gaan, net zoals veel andere economieën in de Europese Unie. Door een zwakkere wereldhandel, hoge rente en hoge energiekosten voor huishoudens en bedrijven, wordt voor de jaren 2023 (0,7%) en 2024 (1,5%) een kleine economische groei verwacht. In het eerste halfjaar van 2023 is de Nederlandse economie in een milde recessie beland. De krimp hangt samen met de afkoeling van de economie en is daarom niet onverwacht en vooralsnog niet problematisch. De (geopolitieke) onzekerheid en hogere rente beïnvloedt de buitenlandse vraag naar Nederlandse goederen.

De afkoeling van de economie is daarom vooral terug te zien in de afgenomen productie van de industrie. Bovendien is in het tweede kwartaal de consumptie van huishoudens sterk gedaald. Tegelijkertijd zien we een toename in de investeringen dit jaar, ondanks de hoge rente. De Nederlandse economie is nog steeds één van de koplopers wat betreft herstel na de pandemie. Dat zijn positieve signalen voor het toekomstige economische beeld.

De Nederlandse economie is sterk, dynamisch en veelzijdig. Maar de wereld staat niet stil. Het Perspectief op de Nederlandse economie⁵ schetst de sterktes, zwaktes, uitdagingen en kansen van onze economie. Onze economie is veelzijdig, we zijn sterk in samenwerken, hebben een uitstekende geografische ligging, handelsgeest en internationale oriëntatie. Ook kent Nederland een sterke arbeidsproductiviteit, maar deze groeit net als in andere ontwikkelde landen niet hard meer.

De mate van valorisatie van wetenschappelijke kennis in Nederland kent ruimte voor verbetering en het aantal start-ups dat doorgroeit naar scale-ups is relatief laag. Niet iedereen in Nederland profiteert in voldoende mate van de brede welvaart die de economie creëert. Nederland heeft te maken met drie wereldwijde ontwikkelingen: machtsverschuivingen, digitalisering en de transities naar een klimaatneutrale, circulaire en natuurinclusieve economie. Nederland loopt daarnaast tegen een aantal grenzen aan op het gebied van energie, grondstoffen, arbeid, natuur, water en ruimte. Zo is het tekort aan vakkrachten en technologisch experts een remmende factor voor de transitie naar een duurzame en digitale economie.

De Nederlandse economie is robuust, maar behoud van onze concurrentiepositie en verdienvermogen op de lange termijn is geen gegeven. Het vereist investeringen in kennis en innovaties, en de toepassing hiervan in producten en diensten. Het vereist investeringen in verduurzaming zodat we niet alleen competitief maar ook duurzaam worden. En het vereist Europese en internationale samenwerking en het inzetten op en behouden van een diverse economie met daarin een technologisch hoogwaardig industrie zodat we ons als Europa beschermen tegen ongewenste afhankelijkheden en richting geven aan de ontwikkeling van internationale waardeketens.

Daarom zal EZK zich ook in 2024 weer inzetten, samen met regionale, internationale en Europese partners, voor een innovatieve, duurzame, sterke en welvarende economie met een zo hoog mogelijke brede welvaart waarvan iedereen kan profiteren. Daarbij houden wij ook oog voor de ontwikkeling van een aantal relevante indicatoren van brede welvaart⁶ op het EZK-beleidsterrein⁷ zoals beschreven in de factsheet Brede Welvaart bij de EZK-begroting van het CBS.

Lange termijn verdienvermogen

Nederland is een van de rijkste, gelukkigste en gezondste landen ter wereld. We zijn creatief, staan bekend om onze handelsgeest en we zijn harde werkers. Zo hebben we met elkaar een sterke, dynamische en veelzijdige economie gebouwd. We zijn een land waar bedrijven zich graag vestigen en groeien. We hebben duizenden bedrijven om trots op te zijn. Ook grotere, vaak innovatieve bedrijven vestigen zich graag in ons land. We hebben een aantrekkelijk investeringsklimaat, uitstekende kennisinstellingen en goed opgeleide werknemers.

EZK streeft naar brede welvaart waar de hele samenleving van profiteert. Groei stelt ons in staat collectieve voorzieningen te bekostigen, maar moet ook bijdragen aan de welvaartsontwikkeling van alle Nederlanders. Duurzame groei sluit aan op andere beleidsdoelen van het kabinet, in het bijzonder een succesvolle en tijdige energie- en klimaattransitie en de transitie naar een circulaire economie. Met deze duurzame groei kunnen het streven naar materiële welvaart en het beschermen van de leefomgeving worden samengebracht. Concreet geeft EZK hier vorm aan via onder andere het Missiegedreven Innovatiebeleid, het Nationaal Groeifonds, Nationaal Programma Verduurzaming Industrie en het Klimaatfonds.

Nederland heeft een sterke economie, maar de welvaart is niet vanzelf sprekend. EZK zet zich in voor een blijvend sterke economie, waarin innovatieve koplopers vernieuwing aanjagen en een brede basis van bedrijven werkgelegenheid biedt aan velen. Het Missiegedreven Innovatie beleid van EZK benut de innovatiekracht van de topsectoren om belangr ijke bijdragen te leveren aan het vermarkten van vernieuwingen en het aanpakken van sociale en maatschappelijke vraagstukken. De creativiteit en innovatiekracht van startups en scale-ups en andere partners in het ecosysteem zijn de banenmotor van de toekomst en dragen met hun innovatieve producten en diensten bij aan het oplossen van maatschap pel ijke vraagstukken. Nederland scoort internationaal goed op het gebied van concurrentiekracht (4^e World Economic Forum) en innovatie (5^e in de Global Innovation Index).

Ook in 2024 zal het Nationaal Groeifonds bijdragen aan het vergroten van ons duurzaam verdienvermogen. Het Nationaal Groeifonds richt zich vanaf de derde ronde (2023) van het Groeifonds op investeringen op twee terreinen: Kennisontwikkeling enerzijds en Onderzoek, ontwikkeling en innovatie anderzijds. In 2021 besloot het kabinet bij de eerste ronde van het Nationaal Groeifonds om voor ruim € 4,1 mld (al dan niet voorwaardelijk) toe te kennen en te reserveren. In 2022 werd voor de tweede ronde besloten tot het (al dan niet voorwaardelijk) toekennen van € 5 mld en het reserveren van € 1,3 mld, voor in totaal 28 projecten. In de derde ronde heeft het kabinet besloten om voor € 4,0 mld (voorwaardelijk) toe te kennen en reserveren voor 18 projecten. Dit zijn 16 voorstellen via de departementale route en 2 subsidieaanvragen. Hiermee wordt fors geïnvesteerd in duurzame economische groei in Nederland.

Een dwarsdoorsnijdende uitdaging bij alle opgaven waar EZK voor staat is de grote krapte op de arbeidsmarkt. Zo vormen personeelstekorten op dit moment een grote belemmering voor de klimaat- en digitale transitie. Maar ook voor het realiseren van duurzame groei zijn de tekorten een probleem. EZK wil daarom, samen met SZW en OCW, de tekorten aan technici en ICT'ers terugdringen. Dat doet EZK middels het Actieplan Groene en Digitale Banen. Tegelijkertijd ligt er ook een kans besloten in de arbeidsmarktkrapte. Door voortvarend aan de slag te gaan met digitalisering en andere technologische vernieuwing kunnen we onze productiviteit verhogen, en daarmee onze welvaart. De vindingrijkheid van bedrijven is hierbij onmisbaar.

Gaswinning Groningen

Vanaf 1 oktober 2023 wordt de gaswinning uit het Groningenveld teruggebracht naar 0. Komend jaar kan alleen in zeer uitzonderlijke situaties nog gas worden gewonnen. Het gasveld wordt uiterlijk 1 oktober 2024 definitief gesloten. Dit wordt in de wet vastgelegd. Daarmee zal niet meteen een einde komen aan de aardbevingen, maar deze zullen naar verwachting wel in aantal en intensiteit afnemen. Het wegnemen van de bron van alle schade en verdriet in het gaswinningsgebied is een eerste stap. Daarnaast nemen we een aantal maatregelen om het schadeherstel en de versterking milder, menselijker en makkelijker te maken. Zo wordt in het effectgebied van de gaswinning niet meer gekeken naar de oorzaak van individuele schades als de herstelkosten op een adres lager dan € 60.000 zijn. We werken daartoe intensief samen met de uitvoeringsorganisaties Instituut

Mijnbouwschade Groningen (IMG), de Nationaal Coördinator Groningen (NCG), toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) en andere departementen. Het IMG krijgt ook de wettelijke ruimte om knelpunten bij de afhandeling van schades voortvarend op te lossen.

In 2024 willen we de voortgang in de versterking van de voorgaande jaren vasthouden, met het doel om de versterking van woningen in 2028 af te ronden. Het kabinet heeft extra middelen vrijgemaakt voor de NCG, zodat er meer capaciteit is voor maatwerk. We kijken niet alleen naar veiligheid en versterking, maar ook naar leefbaarheid. Met de NCG passen we de menselijke maat toe middels een gebiedsgerichte aanpak en zorgen we ervoor dat bewoners meer zeggenschap krijgen over de versterking. De lessen uit de dorpenaanpak in Garrelsweer, Leermens, Zeerijp en Wirdum passen we versneld toe in de rest van het versterkingsgebied. Daarnaast profiteren bewoners door een extra impuls voor verduurzaming. Ook krijgen mensen met terugkerende schade door onderliggende gebreken aan hun woning de zekerheid dat de schade duurzaam wordt hersteld, wanneer sprake is van samenhang met versterken. We geven ruimte én de middelen om in de uitvoering lokale knelpunten op te lossen en onuitlegbare verschillen tegen te gaan.

Op het gebied van welzijn en sociaal herstel wordt een Sociale Agenda voor de regio opgesteld. Deze Sociale Agenda bestaat uit vier speerpunten: 1) het verbeteren van de (mentale) gezondheid; 2) het vergroten van de leefbaarheid en sociale cohesie; 3) kansen voor kinderen, jongeren en de volgende generatie; en 4) arbeidsparticipatie & armoedebestrijding.

Er komt ook een Economische Agenda voor de regio. Rijk en regio zetten in op een generatielange aanpak gericht op drie grote transities: 1) duurzame energie, 2) gezondheidstechnologie en preventieve gezondheid en 3) landbouw en landelijk gebied. Het kabinet zal hiervoor samen met de regionale overheden en partners inzetten op de juiste randvoorwaarden:

• 1) 

  Een sterk ondernemings- en vestigingsklimaat voor het lokale mkb;

• 2) 

  goede aansluiting van onderwijs - arbeidsmarkt; 3) hoogwaardige infrastructuur: bereikbaarheid en mobiliteit; 4) aandacht voor ruimtel ijke inpassing en 5) voldoende regie en uitvoeringscapaciteit.

Duurzaam Nederland

Vanuit onze nationale verantwoordelijkheid om de mondiale temperatuurstijging te beperken, heeft Nederland in 2019 een Klimaatwet ingevoerd. Deze wet biedt een kader voor beleid gericht op het terugdringen van de emissies van broeikasgassen in Nederland, tot klimaatneutraliteit in 2050. Binnen de EU overeenstemming is overeenstemming bereikt over verhoging van het 2030-doel van ten minste 40 procent reductie van broeikasgassen ten opzichte van 1990 naar ten minste 55 procent. In het Coalitieakkoord is afgesproken om het klimaatbeleid te richten op een hogere opgave van circa 60% reductie, zodat het doel in de Klimaatwet van 55% reductie met grotere waarschijnlijkheid wordt gehaald. Daarnaast streeft Nederland naar een circulaire economie in 2050.

Nederland staat voor een ongekende transitie op het gebied van duurzaamheid en een klimaatneutrale economie. De oorlog in Oekraïne heeft het belang van een succesvolle energie- en klimaattransitie nader onderstreept. EZK zet zich in voor het combineren van het streven naar duurzame groei met het verbeteren van het milieu, middels reductie van broeikasgasemissies en andere schadelijke emissies. Ook leveringszekerheid van energie en onafhankelijk blijven van Russisch gas en olie zijn belangrijke doelen. Verder is leveringszekerheid van kritieke metalen van cruciaal belang voor de energietransitie. Een circulaire economie draagt daaraan bij, evenals aan het verlagen van broeikasgasemissies in de hele keten.

Werken aan een duurzaam Nederland betekent werken in de richting van de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's) die in VN-verband zijn vastgesteld voor de periode 2015-2030 en waaraan ook Nederland zich heeft gecommitteerd. Specifiek raken SDG 7 (betaalbare en duurzame energie) SDG 8 (duurzame economie en waardig werk), SDG 9 (industrie, innovatie en infrastructuur), SDG 12 (verantwoorde productie en consumptie) en SDG 13 (klimaatactie) aan de beleidsterreinen van EZK.

Klimaat

In 2050 is Nederland onderdeel van een klimaatneutraal Europa. In 2030 willen we ten minste 55% minder CO₂-uitstoten ten opzichte van 1990. Dit zijn de doelen in de aangescherpte Klimaatwet. In het Coalitieakkoord is afgesproken om het klimaatbeleid te richten op een hogere opgave van circa 60% reductie, zodat het doel in de Klimaatwet met zekerheid wordt gehaald. Volgens de prognose van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) uit 2022 stoot Nederland in 2030 39-50% minder broeikasgassen uit.⁸

Om de doelen in de Klimaatwet te halen en de klimaatambities te realiseren, heeft het kabinet op 26 april jl. een pakket aan maatregelen gepresenteerd dat hieraan invulling geeft. Het kabinet wil rechtvaardig, uitvoerbaar en ambitieus klimaatbeleid voeren. Het pakket bestaat uit in totaal 122 maatregelen in alle klimaatsectoren.⁹ Onderdeel daarvan is het (eerste) ontwerp-Meerjarenprogramma voor de besteding van middelen uit het Klimaatfonds. Met Prinsjesdag verschijnt een prognose van het PBL van de bandbreedte van emissiereductie in 2030 ten opzichte van 1990, vooruitlopend op de publicatie van de Klimaat- en Energieverkenning 2023 in oktober. Op basis van deze bandbreedte beoordeelt het kabinet of het doel van ten minste 55% reductie van broeikasgassen in 2030 binnen bereik is.

In Europees verband zal worden ingezet op een goede implementatie van het Fit for 55 pakket en voorbereidingen voor de discussie in Europa over een nieuw doel en bijbehorende beleidsarchitectuur voor 2040 van de Europese Commissie. Op weg naar klimaatneutraliteit in 2050 blijft Nederland, in de bredere context van de mondiale leiderschapsrol van de EU, een internationale voortrekkersrol ambiëren in het behalen van de Parijsdoelen en de 17 Duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's).

Energie

Om de transitie naar een klimaatneutraal energiesysteem in 2050 vorm te geven is behoefte aan regie en coördinatie door het Rijk. Daartoe is het concept Nationaal Plan Energiesyteem ontwikkeld, wat een visie betreft op het energiesysteem in 2050. Om uitvoering te geven aan het bestaande energiebeleid wordt een aantal financiële instrumenten en regelingen uitgevoerd, waaronder de SDE++, en wordt gestuurd op de ruimtelijke kant van het energiebeleid door middel van onder andere het Programma Energie Hoofdstructuur (PEH) en de inzet voor de Omgevingswet.

Het is daarbij van groot belang dat Nederland onafhankelijk blijft van de import van aardgas uit Rusland, de energievoorziening klimaatneutraal maakt en het toekomstige energiesysteem efficiënt vormgeeft. Hiervoor is een breed scala aan maatregelen nodig.

Een belangrijk onderdeel van de Nederlandse aanpak voor de energietran-sitie is de inzet op extra windenergie op zee. Om dit mogelijk te maken zijn er in het Programma Noordzee 2022-2027 windenergiegebieden aangewezen waarin ruimte is voor 10,7 GW extra windenergie tot en met 2030. Bovenop de huidige plannen komt het dan tot een totale capaciteit van circa 21 GW rond 2030. Ook is een forse inzet nodig op de ontwikkeling van groene waterstofproductie in Nederland. De huidige ambitie is 500 MW elektroly-secapaciteit in 2025 en 3 tot 4 GW in 2030. Tevens wordt ingezet op de ontwikkeling van een landelijk dekkende infrastructuur en de stimulering van de import van groene waterstof. In het geheel aan opties voor CO₂-vrije elektriciteitsproductie kan ook kernenergie een hernieuwde rol spelen. Het kabinet zet daarom in op verlenging van de levensduur van de kerncentrale in Borssele. Daarnaast stimuleert het kabinet de bouw van twee nieuwe kerncentrales. Beoogd wordt in 2035 de eerste centrale operationeel te hebben, met een vermogen binnen de bandbreedte van 1000 tot 1650 MW. In het Programma Groen Gas werkt het kabinet bovendien aan de noodzakelijke randvoorwaarden om het doel van 2 miljard kuub groen gas te produceren in Nederland te behalen.¹⁰

Om de volatiliteit van de energieprijzen te ondervangen en de onzekerheid voor huishoudens te verminderen, heeft het kabinet voor 2023 een prijsplafond voor energie voor kleinverbruikers ingesteld. Voor mensen achter een blokaansluiting werd de tijdelijke tegemoetkoming blokaan-sluiting (TTB) ingericht. Voor energie-intensieve mkb-ondernemingen is de Tegemoetkoming Energiekosten (TEK) opgericht. Gezien het risico op marktverstoring en overcompensatie bij generieke steunmaatregelen, ziet het kabinet lange termijn contracten als de meest wenselijke manier voor huishoudens om zekerheid te verkrijgen. In 2023 is een subsidiemaatregel ingevoerd voor het vullen van gasopslag Bergermeer¹¹, waarvan de kosten worden gedekt door een heffing. Mogelijk zijn er vergelijkbare maatregelen nodig in 2024 om de gasopslagen te vullen.

Energie die we niet gebruiken, hoeven we ook niet op te wekken, te betalen, te importeren of te transporteren. In lijn met het concept Nationaal Plan Energiesysteem wordt in 2024 met stakeholders en medeoverheden bekeken of aanvullende beleidsmaatregelen nodig zijn om de doelen voor energiebesparing te bereiken. Daarnaast wordt invulling gegeven aan het amendement van het Lid Kröger¹² voor gegevensdeling van netbeheerders met de toezichthouders. Om bedrijven, instellingen en huishoudens te informeren en adviseren over energiebesparing, wordt in 2024 de communicatiecampagne 'Zet ook de knop om' voortgezet.

Het kabinet beoogt in 2050 een CO₂-arm, duurzaam en betrouwbaar energiesysteem voor Nederland. Om daar richting de toekomst invulling aan te geven zal, zoals aangekondigd in de Contourennota (Kamerstuk 32 849, nr. 217) in het Programma Duurzaam gebruik van de ondergrond onderzocht worden welke mijnbouwactiviteiten (zowel fossiele winning als geothermie en opslag) waar zouden kunnen plaatsvinden, rekening houdend met niet alleen de technisch-geologische aspecten maar ook met maatschappelijk draagvlak. Bewoners, maatschappelijke organisaties, medeoverheden en operators worden actief betrokken in gebiedspro-cessen, een werkwijze die we steeds vaker gaan toepassen.

Ondanks dat de komende decennia de binnenlandse vraag naar aardgas zal afnemen, zal aardgas als transitiebrandstof nog een belangrijke rol in de energiemix innemen. Aardgas geproduceerd in Nederland kent daarbij een lagere CO₂-uitstoot. Het kabinet zet daarom in op versnelling van de productie van aardgas op de Noordzee, waarbij de inzet van het kabinet is om zowel de uitrol van wind op zee als de gaswinning zoveel mogelijk te faciliteren.

Ondernemend Nederland

Om onze welvaart ook in de toekomst te behouden zijn een excellent vestigings- en ondernemingsklimaat, vernieuwing, innovatie en verduur-zaming cruciaal. Een excellent vestigingsklimaat ondersteunt ook de brede welvaart en stimuleert innovatie voor maatschappelijke uitdagingen en het behalen van specifieke duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's).

Strategisch industriebeleid en economische veiligheid Het kabinet wil regie voeren op de ontwikkeling van de industrie middels een proactief industriebeleid. Daarom wordt eind 2023 een nieuwe techno-logiestrategie gelanceerd met als doel om voor een select aantal sleuteltechnologieën aan te geven hoe deze verder binnen Nederland ontwikkeld en toegepast zullen worden. Beleid en uitvoering zullen specifiek er gericht worden op een aantal strategische technologieën en waardeketens, bijvoorbeeld met de herijking van het missiegedreven innovatiebeleid. Op het gebied van verduurzaming van de industrie wordt invulling gegeven aan het Nationaal Programma Verduurzaming Industrie.

In 2024 zet EZK in op het vergroten van de economische weerbaarheid door Nederlandse sterktes uit te bouwen en waar nodig risicovolle strategische afhankelijkheden te verminderen. Dit doen we door het beter borgen van de economische veiligheid. Met aandacht voor strategische technologieën, hoogwaardige en complexe producten en waardeketens om het concurrentievermogen van Nederland te behouden. Er zijn middelen beschikbaar gesteld om een beschermingsfonds op te richten waarmee als laatste redmiddel ingegrepen kan worden bij bedrijfsovernames van statel ijke actoren. Ook internationale samenwerking binnen en buiten de EU is van belang voor technologische ontwikkeling, economische veiligheid, en leveringszekerheid van kritieke grondstoffen en ons concurrentievermogen.

EZK ondersteunt bedrijven in hun ambities om te verduurzamen, digitaliseren en hun positie in de internationale waardeketens te versterken, bijvoorbeeld via het Nationaal Groeifonds. Bedrijven kunnen zich daarmee sneller aanpassen aan de maatschappelijke eisen van de toekomst. EZK zal haar private partners wijzen op het belang van samenwerking, en ook vanuit eigen inkoop- en aanbestedingsbeleid het goede voorbeeld geven.

Een klimaatneutrale en circulaire industrie kan een nieuwe aanjager worden van het verdienvermogen van Nederland. In het Nationaal Programma Verduurzaming Industrie (NPVI) werkt het kabinet samen met het bedrijfsleven, netbeheerders aan de verduurzaming van de industrie in Nederland.¹³ Hierbij houden we oog voor de concurrentiepositie van de industrie en zetten we ons in voor vergroening in Nederland, zodat uitstoot niet weglekt naar andere landen. Een belangrijk onderdeel van de verduurzaming van de industrie zijn de maatwerkafspraken met de grote industriële CO₂-emitters.

Eind 2022 heeft het kabinet de nationale grondstoffenstrategie gepresenteerd waarin ambities en vijf handelingsperspectieven geschetst zijn om de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen te vergroten. EZK heeft in deze begroting budget vrijgemaakt om invulling te geven aan deze strategie. Zo werk het kabinet aan het opzetten van een grondstoffenobservatorium dat zal bijdragen inzicht in de grondstoffenstromen en mogelijke kwetsbaarheden.

Innovatie

Innovatie is belangrijk voor onze brede welvaart en het verdienvermogen, creëert nieuwe oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen en draagt bij aan de grote transities. Dat doen we onder andere met het herijkte Missiegedreven Innovatiebeleid, de Nationale Technologie Strategie en het Nationaal Groeifonds. Waar mogelijk doen we dat in internationale samenwerking, bijvoorbeeld via de invulling van de European Chips Act en het Europese Horizon-programma.

Het toenemende belang van strategische technologieën vraagt om meer en snellere innovatie. We streven, samen met onze Europese partners, naar het behoud van een sterke economie waarin innovatieve koplopers vernieuwing aanjagen en een brede basis van hoogproductieve bedrijven werkgelegenheid biedt. Daarom blijft het kabinet de R&D-uitgaven door bedrijven en kennisinstellingen stimuleren en heeft het extra aandacht voor de benutting van kennis door het bedrijfsleven, in het bijzonder door startups en scale-ups. De creativiteit en innovatiekracht van deze ondernemingen zijn belangrijk voor de toekomstige werkgelegenheid en het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.

Het Missiegedreven Innovatiebeleid van EZK benut de innovatiekracht van het bedrijfsleven om bij te dragen aan de oplossingen voor sociale en maatschappelijke vraagstukken. Hierbij maken we scherpe keuzes op basis van de de herijkte missies, vernieuwde Kennis en Innovatie Agenda's (KIA's) en een nieuw Kennis en Innovatie Convenant (KIC). Met de vernieuwde PPS-innovatieregeling worden innovatiepartners verder gestimuleerd strategisch te investeren. Hierdoor zetten we in op maximale welvaart in brede zin, voor nu en in de toekomst.

De innovatiekracht is mede afhankelijk van hoogwaardige kennis vanuit onderzoeksorganisaties. Daarom investeren we in de jaren 2023 tot 2031 in de Toegepaste Onderzoek Organisaties (TO2), die in 2024 geëvalueerd worden. Daarnaast moderniseren we de intellectueel eigendom-infra-structuur zowel op Europees als op nationaal niveau om het innovatief bedrijfsleven maximaal te faciliteren.

Vestigingsklimaat

Met de strategische agenda werkt het kabinet aan een blijvend sterk ondernemingsklimaat met een focus op bedrijfsactiviteiten die cruciaal zijn voor de transities en de weerbaarbaarheid van de economie. Zo is EZK, onder andere, een monitor ondernemingsklimaat en een impacttoets voor 'nationale koppen' op Europese regelgeving aan het uitwerken.

Het kabinet heeft in mei 2023 het nieuwe beleid voor startups en scale-up bekend gemaakt. De ambitie is om de innovatiekracht van Nederland te versterken en het ondernemingsklimaat voor startups en scale-ups uit te bouwen tot de beste van Europa. Daartoe is een aantal speerpunten benoemd, zoals de continuering van organisatie Techleap.nl met inzet op kennisintensieve deeptech startups, doorgroei van startups naar scale-ups en de beschikbaarheid van talent.

Midden- en kleinbedrijf

Om de toegang tot het brede mkb tot overheidsdienstverlening te verbeteren werkt EZK aan actieprogramma mkb-ondernemingsdienstver-lening 2023-2025 met een focus op samenwerking tussen landelijke en regionale organisaties als de KVK, RVO en de ROMs en andere overheden.

EZK zet ook in op verbetering van de financieringsmogelijkheden voor MKB-ondernemers. Hiertoe wordt een centrale financieringshub ontwikkeld middels publiek-private samenwerking.¹⁴ Het verduurzamen van het mkb is één van de doelen waar EZK, samen met haar partners, op inzet. Voor de verschillende programma's en regelingen wordt op dit moment een analyse met mogelijke verbeterstappen gemaakt, met oog voor passende en toegankelijke financiering.

Regeldruk

Gewerkt wordt aan de verdere invulling van het programma vermindering regeldruk voor ondernemers. Het accent ligt hierbij de komende periode vooral op de totstandkoming van een reductieprogramma met concrete maatregelen op basis van de knelpunten zoals opgehaald in het MKB indicatorbedrijvenonderzoek, waarin een zestal sectoren zijn doorgelicht op ervaren regeldruk. Onderdeel is de lancering van de regeldrukmonitor.

Regio

EZK werkt via verschillende nationale programma's op het gebied van energietransitie en economie en met het NOVEX-programma¹⁵ aan de ruimtedruk in Nederland, evenals via het programma Mooi Nederland en de Nota Ruimte aan de ruimtelijke ordening van Nederland. Samen met de regio en andere departementen geeft EZK uitvoering aan het nationaal programma werklocaties onder de Nationale Omgevingsvisie. Dit programma is gericht op het waarborgen van voldoende ruimte voor economie en het beter benutten en verduurzamen van bestaande werklocaties. EZK werkt daarbij ook aan een Ruimtelijk Economische Visie voor Nederland om inzicht te krijgen in de ruimtelijk-economische ontwikkelingen en het benodigde ruimtebeslag voor het bedrijfsleven voor de groene, digitale en circulaire transities, verduurzaming van de industrie en open strategische autonomie van de EU. Deze visie wordt eind 2023 verwacht.

Op het economisch domein wordt in 2024 voortgebouwd op de samenwerkingen met regionale partners op thema's als het Missiegedreven Innovatiebeleid, internationalisering, energietransitie, verduurzaming van de industrie, scholing (Leven Lang Ontwikkelen), en digitalisering van het MKB. Samenhang tussen nationale en regionale activiteiten vergroot de impact en bereik van onze programma's. Om die reden spant EZK zich in om de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's) nog sterker te positioneren. EZK werkt ook samen met regio's zoals Brainport om zich verder te ontwikkelen om zo te streven naar eenconcurrerende hightech maakindustrie.¹⁶ Ook in de dienstverlening aan het mkb wordt samenwerking met de regio gezocht.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Bedrijven zijn verantwoordelijkheid om rekening te houden met mens, milieu en natuur in hun waardeketens en bedrijfsvoering. Om dit te stimuleren ondersteunt EZK het vergroten van inzichtelijkheid in waardeketens, bijvoorbeeld met de Europese Corporate Sustainability Reporting Directive.¹⁷ Daarnaast wordt in 2024 wordt nader bekeken hoe het EZK-instrumentarium beter gericht kan worden op internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Durfkapitaal

Een speerpunt van de inzet van EZK om de durfkapitaalmarkt te versterken is het mobiliseren van institutionele beleggers om te investeren in maatschappelijk betrokken startups en scale-ups. Het investeringsfonds Invest-NL is gevraagd te verkennen of pensioenfondsen een rol kunnen spelen in de funding van durfkapitaalfondsen. Daarnaast heeft het kabinet besloten deel te nemen in het European Tech Champions Initiative van het Europees Investeringsfonds. Hiermee zullen Europese ondernemingen beter in staat worden gesteld hun doorgroei te financieren.

Digitale economie

De digitale transitie en de snelle ontwikkelingen in digitale technologieën bieden ongekende kansen voor de Nederlandse economie en samenleving. Tegelijkertijd vergen snelle opkomende technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, aanpassingsvermogen van bedrijven, burgers en overheid. Door de digitale transitie te faciliteren en juiste randvoorwaarden te scheppen zorgen we voor duurzame economische groei en het borgen van publieke belangen als veiligheid, vertrouwen en eerlijke concurrentie. De ambities, doelstellingen en acties van EZK richting 2030 zijn vastgelegd in de strategie voor de digitale economie.¹⁸ Daarom zijn de prioriteiten voor de digitale economie het stimuleren van digitale innovatie en vaardigheden, het creëren van de juiste randvoorwaarden voor goedwerkende digitale markten, het behouden en versterken van een veilige, betrouwbare, hoogwaardige digitale infrastructuur en het versterken van de cybersecurity.

Digitale vaardigheden en de toepassing van nieuwe digitale technologieën zijn essentieel voor de digitale transitie en het verdienvermogen van Nederland. De focus in 2024 bljft op het stimuleren van digitale innovatie met een grote impact op de economische en maatschappel ijke vooruitgang, voortbouwend op de sterktes van de Nederlandse ecosystemen. Dit doet EZK door het versterken van de kennis- en innovatiebasis door publiek-private samenwerking, en door het versterken van digitale vaardigheden en digitale innovatie in het onderwijs, voortbouwend op gehonoreerde Groeifondsvoorstellen en door te investeren in innovatieve cloudtoepassingen (Important Project of Common European Interest, IPCEI). Op Europees niveau worden in 2024 verdere stappen gezet met de totstandkoming van de AI Act die beoogt een Europese markt voor betrouwbare en innovatieve AI te creëren.

De digitale economie kan leiden tot te sterke machtsposities en afhankelijkheden van grote platforms. In 2024 wordt daarom verder gewerkt aan een effectieve implementatie van regelgeving in Europees verband. De Digital Markets Act (DMA) pakt de markt- en datamacht van grote tech- en platformbedrijven aan ten behoeve van concurrentie en de bescherming van gebruikers. Daarnaast wordt in 2024 de implementatie van de Digital Services Act (DSA) voorzien, die ervoor gaat zorgen dat tussenpersonen, zoals platformbedrijven, verantwoord omgaan met content van hun eindgebruikers. Daarnaast wordt in Europees verband verder gewerkt aan de Data Governance Act en de aanstaande Data Act waarin belangrijke stappen worden gezet om de data-economie beter te laten werken voor consumenten en ondernemers.

Nederland is binnen Europa een belangrijk digitaal knooppunt vanwege de hoogwaardige betrouwbare digitale infrastructuur. In 2024 wordt opvolging gegeven aan de verkenning op de digitale infrastructuur die later dit jaar wordt afgerond. Daarnaast wordt onderhandeld over het voorstel van de Europese Commissie voor de Gigabit Infrastructure Act, dat beoogt de uitrol van snelle netwerken te bevorderen. Tegelijkertijd werken we aan het realiseren van sterke en betrouwbare clouddienstverlening. Ter ondersteuning van een maximale beschikbaarheid van draadloze communicatiediensten wordt zo doelmatig mogelijk gebruik van frequentieruimte nagestreefd. Om die doelstelling te realiseren zijn in 2024 belangrijke lopende trajecten: de beoogde beschikbaarstelling van de 3,5 GHz-band voor mobiele communicatie door consumenten en bedrijven en het herijken van het uitgiftebeleid van de 3,8-4,2 GHz-band en de 26 GHz-band.

In de uitvoering van de Strategie Digitale Economie wordt extra aandacht besteed aan de opkomende thema's digitale open strategische autonomie en digitalisering en duurzaamheid. Digitale open strategische autonomie staat steeds meer onder druk door geopolitieke ontwikkelingen en internationale marktverschuivingen. Om hierop te anticiperen heeft EZK in 2023 gewerkt aan het in kaart brengen en identificeren van risicovolle strategische afhankelijkheidsrelaties en een handelingsperspectief om deze risico's te mitigeren. Hierover wordt uw Kamer in het najaar van 2023 geïnformeerd.

Cybersecurity is een blijvende prioriteit van EZK en verdient continu aandacht en investeringen in kennis en innovatie. Door in Europees verband wet- en regelgeving en certificering (onder andere via de Cyber Resilience Act) te creëren kunnen consumenten en bedrijven vertrouwen op veilige digitale producten en diensten.

Digitalisering biedt tenslotte grote kansen voor het behalen van de klimaat-doelstellingen. Tegelijkertijd vraagt digitalisering om een verduurzamings-opgave voor de sector zelf. EZK heeft onderzoek laten uitvoeren naar de mogelijkheden om de digitale sector te verduurzamen en digitalisering in te zetten om de verduurzamingsopgave te versnellen. In lijn met de motie Kathmann¹⁹ zal EZK de onderzoeken met kabinetsreactie dit najaar publiceren.

Mededinging, interne markt en consumentenbeleid

Ook in 2024 zet EZK zich er voor in dat de concurrentie tussen bedrijven wordt geborgd, consumenten zoveel mogelijk waar voor hun geld krijgen en consumenten worden beschermd. Een goed werkend mededingingsbeleid is een belangrijke randvoorwaarde voor het generieke vestigingsklimaat in Nederland en hangt nauw samen met de rest van ons economische beleid. Ook kan het een belangrijke bijdrage leveren aan het mogelijk maken van de transities. Via een actieagenda voor de interne markt wordt ingezet op het wegnemen van belemmeringen, het verbeteren van de toepassing van interne-marktregels en het versterken van de weerbaarheid van de interne markt. Hierbij is er aandacht voor digitalisering en vergroening.

Ook in 2024 zet EZK in op een goed samenspel tussen overheid en markt, zodat bedrijven eerlijke kansen krijgen en de maatschappelijke waarde van de overheidsinkoop wordt vergroot. Prioriteiten zijn de borging van de goede dialoog uit het programma Beter Aanbesteden, de verbetering van de rechtsbescherming van ondernemers, de effectieve toepassing van het International Procurement Instrument (IPI) en de verordening buitenlandse subsidies (Foreign Subsidies Regulation).

Een andere prioriteit betreft moderne en toekomstbestendige consumentenregelgeving. Dit draagt bij aan een sterke positie van consumenten, gezonde concurrentie, keuzevrijheid en kwalitatief goede producten en diensten. De Europese Commissie onderzoekt momenteel of de huidige regels consumenten ook online voldoende beschermen. EZK zet zich in voor het versterken van de positie van consumenten in een digitale omgeving, zowel in de regelgeving als in het toezicht. EZK zet daarnaast, samen met andere departementen, in op ambitieuze Europese wetgeving om duurzame producten de norm te laten worden in de EU en consumenten te helpen bij het maken van duurzame keuzes.

Europese en regionale samenwerking

De oorlog in Oekraïne zet de discussie over de weerbaarheid en open strategische autonomie van de Europese Unie (EU) en de energietransitie nog hoger op de Europese agenda. Voor Nederland en de EU bljft een open economie en internationale samenwerking het uitgangspunt. De oorlog en de toegenomen strategische rivaliteit tussen de VS en China laten echter de urgentie zien van het verminderen van de risico's van strategisch afhankel ijkheden, zoals op het gebied van energie, kritieke grondstoffen en technologieën. In 2024 is EZK gericht op het versterken van de veerkracht en duurzaamheid van de energievoorziening en -markt, het bevorderen van de groene en digitale transitie, en het gezamenlijk zo goed mogelijk opvangen van de menselijke en economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne. Het versterken van de weerbaarheid kent zowel stimulerende als beschermende maatregelen. Dit vindt zijn weerslag in de in Europese Economische veiligheidsstrategie die in juni 2023 is gepresenteerd door de Commissie.

De Europese Commissie heeft in 2023 verschillende initiatieven gepresenteerd om de weerbaarheid van de Europese economie te vergroten, waaronder op het terrein van de interne markt, en om de risico's van strategische afhankelijkheden te verminderen en de verduurzaming van de industrie te versnellen door de business case van schone technologie te verbeteren. Het beleid om weerbaarheid te vergroten via onder meer technologisch leiderschap, IPCEI en de afbouw van de risico's van strategische afhankelijkheden (onder andere de Critical Raw Materials Acts) zal blijvende inzet vergen. In 2024 zal in de EU de focus vooral liggen op de implementatie en het afronden van de onderhandelingen. Verder zal internationaal de samenwerking worden gezocht om afhankel ijkheden te adresseren.

Het klimaat- en energiebeleid moet in alle sectoren fit for net zero worden. Begin 2024 zal de Europese Commissie naar verwachting een nieuw klimaatdoel voor 2040 voorstellen op weg naar klimaatneutraliteit in 2050. EZK wil inzetten op een aangepaste klimaatarchitectuur en instrumenten die passen bij fit for net zero. Een weerbare en concurrerende energiemarkt blijft belangrijk in de huidige geopolitieke context. Het verminderen van afhankelijkheden en de versnelde uitrol van hernieuwbare energie zijn daarbij essentieel, evenals diversificatie van import en importeurs op nationaal en Europees niveau voor leveringszekerheid. Rondom de digitale transitie zullen mogelijk binnenkort trilogen plaatsvinden over de Cyber Resilience Act, en wordt er onderhandeld over connectiviteitsvoorstellen. In 2024 wordt ook gewerkt aan de implementatie van de Data Act en naar verwachting de AI-verordening.

In 2024 vinden de Europese verkiezingen plaats. EZK zal zich inzetten voor het opnemen van de Nederlandse beleidsprioriteiten in het werkprogramma van de nieuwe Europese Commissie, Europees Parlement en de Strategische Agenda van de Europese Raad.

Tot slot

De Nederlandse economie en maatschappij hebben een zware periode achter de rug, waarin onze veerkracht op de proef is gesteld. De realiteit is dat een nieuwe uitdaging zich heeft aangediend, waarvan de duur en ernst ongewis zijn. Evenwel stemmen de afgelopen jaren hoopvol: Nederland heeft laten zien tegen grote klappen bestand te zijn. Deze veerkracht zal ook in toekomstige tijden van grote waarde blijven, en het bestendigen van die veerkracht is daarom van groot belang.

In de verantwoordelijkheden van EZK komen grote uitdagingen samen.

Het aanscherpen van de klimaatdoelen met een omvangrijk pakket aan maatregelen. Onze energie schoon, veilig en betaalbaar maken. Bewoners in de regio Groningen een nieuw perspectief geven door structurele versterking. Ervoor zorgen dat Nederland voldoende toekomstig welvaart heeft en dat de gehele samenleving kan meeprofiteren van de economische groei, en dat niemand achterblijft. Het vergroenen van onze economie en onze industrie.

Dit zijn zware opgaven, maar ook een kans om het verschil te maken.

Niet alleen, maar juist in brede samenwerking met burgers, werknemers, ondernemers, maatschappelijke organisaties, de verschillende ministeries, medeoverheden, de EU en andere landen.

Overzicht coronamaatregelen

De periode van voorjaar 2020 tot en met het eerste kwartaal van 2022 was voor een belangrijk deel getekend door de coronacrisis. Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de crisis het hoofd te bieden. Deze paragraaf geeft een overzicht van de maatregelen die op de begroting van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat zijn genomen. Een uitgebreid overzicht is te vinden op https://www.rijksfinancien.nl/corona-visual.

Tabel 2 Coronamaatregelen op de EZK-begroting (bedragen x € 1 mln) ¹

Kamerstuk 35 420, nr. 81, Kamerstuk 35 420, nr. 105, Kamerstuk 35 420, nr. 214, Kamerstuk 35 420, nr. 217, Kamerstuk 35 420, nr. 226, Kamerstuk 35 420, nr. 237, Kamerstuk 35 420, nr. 247, Kamerstuk 35 420, nr. 248, Kamerstuk 35 420, nr. 270, Kamerstuk 35 420, nr. 314, Kamerstuk 35 420, nr. 273, Kamerstuk 35 420, nr. 458, Kamerstuk 35 420, nr. 462, Kamerstuk 35 420, nr 466, Kamerstuk 35 420, nr. 479

zijn in het overzicht rekenkundig afgerond naar nul.

Toelichting op coronamaatregelen

Telecom Caribisch Nederland

De coronamaatregel is met ingang van 1 januari 2022 omgezet in een structurele subsidie. De subsidie vanuit artikel 1 van de EZK-begroting heeft te maken met de Rijkstaak om de Telecom/Internetaansluiting betaalbaar te maken en te houden. De subsidie is voor de periode 2023 tot en met 2026 beschikbaar gesteld en bedraagt 25 USD per aansluiting per maand voor Bonaire en 35 USD voor Eustatius en Saba.

Mentale steun ondernemers

In het kader van het Programma Mentale steun ondernemers is het Programma Emotie en Perspectief opgezet binnen het door EZK beschikbare gestelde budget van € 5 mln. In dit programma werken KVK, Ondernemersklankbord (OKB) en VNO-NCW/MKB-NL samen om mentale steun aan ondernemers in zwaar weer te geven. Dit gebeurt door middel van klankbordtrajecten voor ondernemers, trainingen van adviseurs, brancheaanpak, ontwikkeling van tools zoals de Toekomstcheck.

Noodloket (TOGS)

De TOGS, voorheen noodloket genoemd, is een belastingvrije gift van € 4.000 voor ondernemers die een dominant effect zien op hun bedrijfsvoering door het wegblijven van de consument als gevolg van de kabinetsmaatregelen in verband met COVID-19.

Tegemoetkoming vaste lasten (TVL)

De TVL bood bedrijven in sectoren die hard geraakt zijn door de overheidsmaatregelen ter bestrijding van het coronavirus een tegemoetkoming voor de vaste lasten. De TVL heeft gelopen van 1 juni 2020 tot en met 31 maart 2022. De reguliere openstellingen zijn hiermee gestopt. In 2023 is nog circa € 300 mln nodig voor betalingen in verband met vaststelling van de subsidie, en voor bezwaar en beroep.

Tegemoetkoming vaste lasten starters

Een separate regeling voor bedrijven die tijdens de coronacrisis zijn gestart, biedt een tegemoetkoming voor de vaste lasten in het vierde kwartaal van 2021 en het eerste kwartaal van 2022.

Omscholing naar tekortsectoren

In 2022 was € 40 mln (incl. uitvoeringskosten) beschikbaar voor de subsidieregeling Omscholing naar kansrijke beroepen in de ICT en techniek. Hiermee konden werknemers met een subsidiebedrag van maximaal € 3.750 worden omgeschoold, zijnde 50% van de verwachte kosten van een omscholingstraject van € 7500 per individu. De werkgever droeg zelf zorg voor de overige 50% (d.w.z. uit eigen middelen, sectorale opleidings- en ontwikkelingsfondsen of andere samenwerkingsverbanden).

Herstructurering winkelgebieden en binnensteden Het kabinet investeert de komende jaren € 100 mln in het realiseren van toekomstbestendige winkelgebieden en vitale binnensteden. Met de Regeling specifieke uitkering Impulsaanpak winkelgebieden kunnen gemeenten hiervoor een specifieke uitkering ontvangen. De eerste openstellingsronde had een beschikkingsruimte van € 22 mln en is in mei 2022 opengesteld. In totaal volgen vier openstellingen waarmee naar verwachting ongeveer 40 projecten worden ondersteund.

Subsidieregeling R&D mobiliteitssectoren

Met deze regeling, die is opengesteld op 17 mei 2021, wordt beoogd de teruggang in R&D-investeringen in de Nederlandse automotive, luchtvaart en maritieme industrie, die het gevolg is van de coronacrisis, te mitigeren door het stimuleren van R&D-projecten. Tevens wordt hiermee een bijdrage geleverd aan de transities op het gebied van duurzaamheid en digitalisering. Consortia van MKB, grootbedrijf en/of kennisinstellingen hebben gezamenlijk projectvoorstellen ingediend. Het budget bedraagt € 150 mln.

Evenementenregelingen

De regelingen ATE en TRSEC zijn in 2022 samengevoegd tot de Subsidieregeling Evenementengarantie 2022 (SEG22). De SEG22 is de garantieregeling voor de evenementensector in 2022 en heeft gelopen van 1 januari tot en met 30 september 2022.

Omzetderving Limburg

Dit betreft een specifieke uitkering aan de provincie Limburg ten behoeve van bedrijven die omzetderving hebben geleden ten gevolg van de waterschade tijdens de overstroming in juli 2021.

Voucherkredietfaciliteit/Leningsfaciliteiten reissector Dit betreft een faciliteit van € 400 mln voor Stichting Garantiefonds Reisgelden (SGR) voor liquiditeitsleningen (voucherkredieten) aan reisorganisaties die onvoldoende middelen hebben om vouchers terug te betalen aan consumenten. Daarnaast is in 2020 een budget van € 160 mln beschikbaar gesteld voor leningsfaciliteiten aan garantiefondsen voor de reissector. Hiervan is een leningsfaciliteit van € 150 mln beschikbaar gesteld aan SGR, waarmee SGR consumenten schadeloos kan stellen bij faillissement van aangesloten reisorganisaties. Voor kleinere garantiefondsen VZR Garant en het Garantiefonds voor Gespecialiseerde Touroperators (GGTO) is een leningsfaciliteit beschikbaar gesteld voor respectievelijk € 2,5 mln en € 4 mln.

Qredits

EZK heeft in 2020 aan Qredits een achtergestelde lening van € 25 mln verstrekt voor Corona-overbruggingskredieten voor bedrijven. Dit bedrag is in 2021 verhoogd met € 30 mln. Daarnaast is in 2021 € 40 mln in de vorm van een lening aan Qredits beschikbaar gesteld voor overbruggingskredieten aan starters. Van deze leningen is in 2021 € 38 mln aan Qredits uitbetaald. Daarnaast wordt in de jaren 2021-2024 in totaal € 200 mln aan Qredits ter beschikking gesteld in het kader van het TOA-krediet (Timeout-arrangement) gericht op ondernemers die met gebruikmaking van de Wet homologatie onderhands akkoord (WHOA) hun mkb-bedrijf willen doorstarten. Tot 2023 hebben ondernemingen hier nauwelijks gebruik van gemaakt.

BMKB-Corona

Het kabinet heeft een tijdelijke faciliteit onder de BMKB opengesteld voor door de Coronacrisis getroffen mkb-bedrijven om liquiditeitsproblemen op te vangen. Hierbij staat de overheid voor per saldo 67,5% borg op krediet aan in de kern gezonde mkb-bedrijven. De BMKB-Corona heeft in 2022 gebruik gemaakt van het garantiebudget van de reguliere BMKB (€ 765 mln). De BMKB-Corona was opengesteld tot 1 juli 2022. Voor eventuele verliesdeclaraties als gevolg van faillissementen is een risicovoorziening beschikbaar (zie de toelichting op de risicovoorzieningen in beleidsartikel 2 van de EZK-begroting).

Garantieregeling Klein Krediet Corona (KKC)

Om getroffen ondernemers te helpen die geen kredietrelatie hebben met een bank of maar een kleine kredietbehoefte hebben, is de garantieregeling KKC ontwikkeld voor kredieten tot € 50.000, met een looptijd van 5 jaar, 95% garantie en een premie van 2%. De KKC is in 2022 opengesteld voor € 100 mln. Ter afdekking van eventuele verliesdeclaraties in 2022 en volgende jaren als gevolg van faillissementen is een risicovoorziening beschikbaar (zie de toelichting op de risicovoorzieningen in beleidsartikel 2 van de EZK-begroting).

Storting in de begrotingsreserve Groeifaciliteit

In 2021 is circa € 50 mln afgestort in de begrotingsreserve Groeifaciliteit, ter afdekking van eventuele toekomstige schades als gevolg van faillissementen.

Garantie ondernemingsfinanciering (GO-Corona)

Het kabinet heeft tijdelijk een corona-module voor garantie op bankleningen aan de GO opengesteld (GO-Corona), met 80% garantie voor grootbedrijf en 90% voor mkb-ondernemingen. Het totale garantieplafond voor de GO (incl. de GO-Corona) is voor 2022 gesteld op € 300 mln. Ter afdekking van eventuele verliesdeclaraties in 2022 en volgende jaren als gevolg van faillissementen is een risicovoorziening beschikbaar en is voor de komende jaren een kasbuffer op de begroting beschikbaar (zie ook de toelichting op de risicovoorzieningen in beleidsartikel 2 van de EZK-begroting).

Storting in de begrotingsreserve GO-Corona

In 2021 is € 40 mln afgestort in de begrotingsreserve Garantie Onderne-mingsfinanciering, ter afdekking van eventuele toekomstige schades op de coronamodule van de GO als gevolg van faillissementen.

Bijdrage RVO.nl

Dit betreft de uitvoeringskosten van RVO.nl voor de uitvoering van de coronamaatregelen.

Fieldlabs

In het FieldLab Evenementen is in praktijktesten de inzet van sneltesten, testbewijzen, crowdcontrol en andere opschalingsvragen onderzocht. In het FieldLab Cafe's zijn inzichten vergaard over bezoekersgedrag en naleving van de maatregelen door bezoekers. Deze informatie heeft bijgedragen aan een veilige en verantwoorde heropening van café's.

Versterken fondsvermogen Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen Het kabinet heeft in 2021 € 150 mln beschikbaar gesteld om het fondsvermogen van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's) te versterken. Door het fondsvermogen van de ROM's te versterken, kunnen de ROM's ook het eigen vermogen van veelal innovatieve mkb-onder-nemingen versterken. Daarmee wordt de solvabiliteitspositie van deze bedrijven verstevigd. Voorwaarde is wel dat de regio's zelf cofinanciering verschaffen.

Corona Overbruggingslening (COL)

Het kabinet heeft de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's) een lening van in totaal € 300 mln verstrekt voor de uitvoering van de COL. De ROM's verstrekten tot en met 30 juni 2021 overbruggingskredieten tussen de € 50.000 en € 2 mln. Ondernemers die gefinancierd zijn met (extern) eigen vermogen (startups en scale-ups) en intern eigen vermogen die geen bankrelatie hebben (familiebedrijven en maakindustrie) kunnen een COL-aanvraag doen.

Dutch Future Fund

Het Dutch Future Fund (DFF) met een omvang van € 300 mln wordt uitgevoerd door het EIF in samenwerking met Invest-NL. Het fonds investeert in andere risicokapitaalfondsen zodat via die investerings-fondsen de beschikbare hoeveelheid kapitaal voor Nederlandse innovatieve groeibedrijven wordt vergroot. EZK heeft € 25 mln voor dit fonds beschikbaar gesteld.

Deep Tech Fund

Het Deep Tech Fonds betreft een fonds dat investeringen in bedrijven met innovatieve complexe technologie mogelijk maakt. Voor innovatieve ondernemingen die zowel kennis- als kapitaalintensief zijn, is het vaak moeilijk om financiering te vinden. Vaak gaat het om nieuwe technologieën die zich nog niet bewezen hebben en waar relatief grote risico's aan kleven. Het fonds is uitgewerkt als co-investeringsfonds en als separaat fonds ondergebracht bij Invest-NL. De omvang van het fonds bedraagt € 250 mln, waarvan € 175 mln door de EZK is ingebracht en € 75 mln door Invest-NL.

Fonds Alternatieve Financiering (Dutch Alternative Credit Instrument) Samen met Invest-NL en het EIF is een fonds opgericht voor de funding van alternatieve financiers. De fondsomvang bedraagt € 200 mln, waarvan € 50 mln door EZK wordt ingebracht. Met het fonds kan het aanbod van funding voor alternatieve financiers worden vergroot. Hierdoor verkrijgen alternatieve financiers meer slagkracht om leningen te verstrekken aan ondernemers en kunnen zij een aantrekkelijk alternatief bieden voor bancaire financiering. Zo draagt het fonds bij aan een divers financierings-landschap.

Verlaging netbeheer Caribisch Nederland

Als specifieke maatregel voor de bewoners van de eilanden Bonaire, Saba en Sint-Eustatius is aan de energiebedrijven van deze eilanden subsidie verstrekt, zodat de netbeheertarieven in 2020 en 2021 op € 0 gesteld konden worden en de bewoners dus minder geld kwijt zijn aan hun energierekening.

Tabel 3 Ontvangsten coronamaatregelen op de EZK-begroting (bedragen x € 1 mln)¹

Kamerstuk 35 420, nr. 81, Kamerstuk 35 420, nr. 105, Kamerstuk 35 420, nr. 214, Kamerstuk 35 420, nr. 217, Kamerstuk 35 420, nr. 226, Kamerstuk 35 420, nr. 237, Kamerstuk 35 420, nr. 247, Kamerstuk 35 420, nr. 248, Kamerstuk 35 420, nr. 270, Kamerstuk 35 420, nr. 314, Kamerstuk 35 420, nr. 273, Kamerstuk 35 420, nr. 458, Kamerstuk 35 420, nr. 462, Kamerstuk 35 420, nr 466, Kamerstuk 35 420, nr. 479

1 Bedragen onder de € 0,5 mln zijn in het overzicht rekenkundig afgrond naar nul.

Toelichting ontvangsten

Noodloket (TOGS)

In 2022 is voor de TOGS € 0,2 mln terugontvangen, in verband met onder meer gecorrigeerde overboekingen en terugvorderingen.

Tegemoetkoming vaste lasten (TVL)

De ontvangsten houden met name verband met terugvorderingen in geval de omzetderving lager is dan door de aanvrager geraamd en in geval van geconstateerd misbruik.

Tegemoetkoming vaste lasten starters

Eventuele ontvangsten houden met name verband met terugvorderingen in geval de omzetderving lager is dan door de aanvrager geraamd en in geval van geconstateerd misbruik.

Evenementenregelingen

Eventuele ontvangsten houden met name verband met het terugvorderingen bij niet voldoen aan de voorwaarden van de regeling.

Voucherkredietfaciliteit/Leningsfaciliteiten reissector

Dit betreft de geraamde ontvangsten in het kader van de voucherkredietfa- ciliteit, en de leningsfaciliteit voor SGR en de kleine garantiefondsen.

BMKB-Corona

Er is in 2021 een bedrag van € 126 mln aan afsluitprovisie ontvangen voor BMKB-Corona aanvragen.

Klein Krediet Corona (KKC)

Naar aanleiding van een herijking van de kasbuffer voor de garantieregeling KKC als gevolg van de lager dan geraamde benutting is er in 2021 € 140 mln onttrokkken aan de begrotingsreserve KKC. Hiernaast hebben er ook provisieontvangsten plaatsgevonden bij de KKC.

Onttrekking begrotingsreserve Klein Krediet Corona (KKC)

Naar aanleiding van een herijking van de kasbuffer voor de garantieregeling KKC als gevolg van de lager dan geraamde benutting is er in 2022 € 9 mln onttrokkken aan de begrotingsreserve KKC.

GO-Corona

Er is 2021 € 15 mln en in 2022 € 9 mln aan provisie ontvangen voor GO-Corona aanvragen.

Onttrekking begrotingsreserve GO-Corona

Naar aanleiding van een herijking van de kasbuffer voor de garantieregeling GO-Corona als gevolg van de lager dan geraamde benutting is er in 2022 € 76 mln onttrokkken aan de begrotingsreserve GO-Corona.

Bijdrage RVO.nl

Dit betreft een terugbetaling door RVO aan het kerndepartement omdat de kosten van uitvoering van de coronamaatregelen lager zijn geweest dan geraamd.

Corona Overbruggingslening (COL)

Dit betreft de gerealiseerde en geraamde terugbetalingen in het kader van de Corona Overbruggingsleningen die door de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen zijn verstrekt.

Belangrijkste beleidsmatige mutaties

Totaaloverzicht belangrijkste beleidsmatige mutaties t.o.v. vorig jaar

In deze paragraaf wordt op hoofdlijnen inzicht gegeven van de belangrijkste mutaties die zijn opgetreden tussen de begroting 2023 (incl. amendementen en Nota's van Wijziging) en de begroting 2024.

Toelichting

Tegemoetkoming Energiekosten (TEK)

Naar aanleiding van de CPB-raming (CEP) wordt met deze mutatie het TEK-budget naar beneden bijgesteld. De verwachte prijsontwikkelingen leiden tot lagere benodigde uitgaven voor compensatie van de energieprijs. Daarnaast betreft het een reguliere herziening van de uitvoeringskosten van RVO in lijn met de hoeveelheid verwachte aanvragen.

Brexit Adjustment Reserve (BAR)

De BAR betreft EU-middelen voor ondersteuning van bedrijven die negatieve gevolgen ondervinden van de Brexit. Door tegenvallende interesse in de BAR-regeling (m.n. het bedrijfslevenspoor) is er aanzienl ijke onderuitputting op het verplichtingen- en kasbudget. Deze in 2022 niet-bestede middelen worden overgeheveld naar 2023. Het per saldo overschot aan middelen (€ 280 mln, zie daarvoor ook tabel belangrijkste ontvangstenmutaties) wordt overgeheveld naar het programma REPowerEU. Zie ook de brief «Nationaal Hervormingsprogramma 2023 en overheveling middelen Brexit Adjustment Reserve» (Kamerstuk 35 393, nr. 50).

NGF-projecten EZK-begroting

Dit betreft de som van vier mutaties: de toekenning van € 135,0 mln aan het project Circulaire geïntegreerde hoogrendementszonnepanelen uit de derde ronde van het NGF, de gedeeltelijke omzetting van de reservering van € 333,0 mln voor project Quantum Delta NL in een toekenning van € 60,2 mln, de omzetting van een reservering in een toekenning voor project Health-RI van € 47,0 mln en tot slot de gedeeltelijke omzetting van een reservering van € 265,0 mln voor het project Groenvermogen in een toekenning van € 119,0 mln (en een voorwaardelijke toekenning van € 146,0 mln).

Klimaatfondsmiddelen

Vanuit de klimaatfondsmiddelen op de Aanvullende Post worden verschillende projecten op de EZK-begroting van dekking voorzien. Het gaat onder andere om Elektrolyse (elektrolyse onshore, offshore en import; op het opschalingsinstrument waterstof), Nationale Investeringsregeling Klimaatprojecten Industrie (NIKI, op het instrument Investeringen Verduur-zaming Industrie - Klimaatfonds), vergassing (op het DEI+-instrument) en kernenergieprojecten (onderzoek nieuwbouw kerncentrales op het instrument Onderzoek en opdrachten). Gedetailleerde toelichting op deze projecten is te vinden in de relevante beleidsartikelen, in bijlage 10 en in het Meerjarenprogramma Klimaatfonds 2024.

SDE

Vanuit het SDE-budget wordt voor de jaren 2023 en 2024 in totaal € 744 mln ingeleverd ter dekking van het energiepakket van het kabinet. Ter dekking van het klimaatpakket wordt daarnaast in 2025 € 557 mln afgeboekt.

SDE+

Vanuit het SDE+-budget wordt in de jaren 2023 tot en met 2025 in totaal € 4,3 mld dekking geboden voor het energiepakket. In 2025 wordt € 1,653 mld ingeleverd ter financiering van het klimaatpakket. Tenslotte wordt in 2023 het budget met € 119 mln opgehoogd met de ontvangsten uit de tenderopbrengst van een van de kavels van het windpark Hollandse Kust (west).

SDE++

Uit het SDE++-budget wordt in 2023 € 500 mln overgeheveld naar de begroting van het Ministerie van Financiën ter financiering van de kapitaal-versterking van netbeheerder Stedin. In 2025 wordt daarnaast € 300 mln afgeboekt ter financiering van het klimaatpakket. Tenslotte is op het SDE+ +-budget vanaf 2025 € 26 mln, oplopend naar € 88 mln in 2028 en latere jaren, bezuinigd als aandeel van het Ministerie van EZK in de ombuigings-taakstelling die het kabinet aan de departementen heeft opgelegd.

Vulmaatregelen gasopslag

Vanwege gunstige marktomstandigheden maakt EBN minder gebruik van de subsidie dan begroot. Om in lijn met de lange termijnvisie gasopslagen EBN de komende jaren in staat te stellen om gas in Bergermeer op te slaan wordt een deel van dit geld naar 2024 en 2025 geschoven voor toekomstige vultaken en valt het restant van de begrote middelen vrij. Daarnaast is voor de subsidiemaatregel voor marktpartijen voor het vullen van gasopslag Bergermeer in 2024 € 240 mln gereserveerd.

Garantie CCS Porthos

De garantieregeling Porthos kent de initiatiefnemers (EBN, Gasunie, Havenbedrijf Rotterdam) een garantie toe indien het scenario zich voltrekt dat de benodigde natuurwetvergunning niet verkregen wordt. De garantie loopt van 12 december 2022 t/m 31 december 2023. De verplichtingen en eventuele kasuitgaven door het Rijk en premie ontvangsten vanuit de Porthos partijen zullen pas in 2023 plaatsvinden. De garantie dekt een aanzienlijk deel van de door Porthos aan te gane financiële verplichtingen met externe partijen benodigd voor de bouw van het project in voornoemde periode, met een maximum van € 175,6 mln.

Kasschuif IPCEI waterstof

Voor IPCEI Waterstof golf 2, 3 en 4 worden middelen naar voren gehaald en doorgeschoven waardoor ze meerjarig in het correcte kasritme geplaatst worden.

Kasschuif middelen waterstof Backbone

Omdat de subsidie aan Gasunie voor het aanleggen van de waterstof backbone is uitgesteld naar 2023, is het niet-gebruikte verplichtingenbudget van 2022 (€ 750 mln) aan het budget voor 2023 toegevoegd en vervolgens meerjarig in een correct kasrimte geplaatst.

Tijdelijk prijsplafond energie kleinverbruikers 2023

Omdat de energieprijzen sinds het begin van 2023 een sterk dalende trend vertonen, is de verwachting dat de kosten gemoeid met het prijsplafond energie voor kleinverbruikers in 2023 sterk zullen dalen. Daarom wordt het (kas)budget naar beneden bijgesteld.

Tegemoetkoming blokaansluiting

Voor de tegemoetkoming aan circa 700.000 huishoudens met een blokaan-sluiting (huurders van woningbouwcorporaties of particuliere verhuurders, eigenaar-bewoners in een Vereniging van Eigenaren (VvE), cliënten van woonzorginitiatieven, studenten) is er ruim € 710 mln aan de EZK-begroting toegevoegd.

Subsidieregeling bestuurlijke afspraken

In het kader van de bestuurlijke afspraken uit 2020 is een aantal subsidie regelingen geïntroduceerd. Middelen die in 2022 niet tot besteding zijn gekomen (ca. € 125 mln) zijn toegevoegd aan de begroting voor 2023 en meerjarig in het juiste ritme geplaatst door middel van een kasschuif.

Schadeafhandeling

De raming van de schadeafhandeling wordt ieder jaar geactualiseerd. Naar aanleiding daarvan wordt het in de EZK-begroting opgenomen bedrag voor de vergoedingen voor fysieke schade, immateriële schade en waardedaling en de uitvoeringskosten van het IMG bijgesteld

Versterkingsoperatie

Ieder jaar wordt bij Voorjaarsnota de raming van de versterkingsoperatie geactualiseerd. Naar aanleiding van deze actualisatie zijn de geraamde uitgaven en ontvangsten voor de gehele periode tot en met 2028 aangepast.

Vergoeding Norg Akkoord

Conform de afspraken in het Norg Akkoord betaalt de Staat een vergoeding aan NAM. De berekeningswijze van de vergoeding is vastgesteld in arbitrage, de hoogte van de vergoeding is afhankelijk van de gasprijs. Over de vergoeding moet btw worden betaald (Kamerstuk 33 529, nr. 997). De geraamde uitgaven voor het Norg akkoord worden bijgesteld als gevolg van de ontwikkeling van de gasprijs.

Nationaal Programma Groningen

Met het Nationaal Programma Groningen (NPG) wordt geïnvesteerd in de leefbaarheid, economische ontwikkeling en energietransitie in Groningen. Het NPG is een samenwerkingsverband van het Rijk, de provincie en gemeenten. In 2022 is € 85,3 mln van de beschikbare middelen niet tot besteding gekomen. Deze middelen zijn toegevoegd aan de EZK-begroting voor 2023. Hier is bij de 1^e suppletoire begroting van EZK loon- en prijsbijstelling aan toegevoegd.

Clustering en gebiedsfonds (bestuurlijke afspraken)

In het kader van de bestuurlijke afspraken uit 2020 worden uitkeringen gedaan aan medeoverheden voor clustering en het gebiedsfonds (blokken B en D uit de bestuurlijke afspraken). Middelen die in 2022 niet tot besteding zijn gekomen, zijn voor 2023 toegevoegd aan de EZK begroting.

Uitbreiding bereik woningverbeteringssubsidie

Zoals aangekondigd in Nij Begun wordt de bestaande subsidieregeling voor verduurzaming en verbetering (voor eigenaren van woningen die geen onderdeel zijn van het versterkingsprogramma van NCG) uitgebreid met 28 extra postcodegebieden aan de randen van het huidige toepassingsgebied (maatregel 30). Zo kan een groter deel van de regio van deze regeling gebruikmaken. Hiervoor wordt in de Prinsjesdag suppletoire begroting € 150 mln toegevoegd aan de EZK-begroting.

Toekenning groeifondsmiddelen

De kasreeksen voor de projecten Circulaire geïntegreerde hoogrendements-zonnepanelen (EZK), Maritiem Masterplan (I&W), Nationale Aanpak Professionalisering van Leraren (OCW) en DUTCH (VWS) uit de derde ronde worden overgeboekt naar de departementen. Een deel van de reservering van € 333,0 mln voor project Quantum Delta NL uit de eerste ronde wordt omgezet in een toekenning van € 60,2 mln. Ook deze middelen worden overgeboekt.

Kasschuiven NGF

Twee projecten ontvingen een toekenning via de subsidieroute in de derde ronde. Hiervoor blijven middelen geraamd in 2023 en 2024. De overige middelen worden doorgeschoven naar 2025 en verder. Voor de subsidieregeling kunnen pas vanaf september 2024 nieuwe aanvragen ingediend kunnen worden en de beoordelingsperiode duurt maximaal 26 weken. Het is daarom nagenoeg zeker dat nieuwe toekenningen pas in 2025 zullen plaatsvinden. De middelen die voor 2025-2027 geraamd stonden worden ook deels naar achteren geschoven om niet een overschot aan middelen op die jaren te hebben.

De overgebleven middelen uit 2023 worden doorgeschoven. Daarnaast is een inschatting gemaakt van de benodigde middelen voor 2024 voor eventuele omzettingen en de deelname van de CAS-landen en de BESeilanden aan het NGF Op basis daarvan worden overtollige middelen voor 2024 ook doorgeschoven.

Er worden middelen voor voorwaardelijke toekenningen doorgeschoven om de raming van voorwaardelijke toekenningen uit de derde ronde mogelijk te maken.

Loon- en prijsbijstelling

De bij 1^e suppletoire begroting 2023 ontvangen loon- en prijsbijstelling is verdeeld over de verschillende instrumenten waar dit betrekking op heeft.

Toelichting

Veilingopbrengsten FM-frequenties

Dit betreft de ontvangsten van de landelijke veiling FM-frequenties die in de zomer van 2023 heeft plaatsgevonden. Hiermee is in totaal € 152,8 mln opgehaald. Vanwege betalingsregelingen wordt een deel van dit bedrag in 2024 ontvangen.

Tegemoetkoming Energiekosten (TEK)

De ontvangsten voor de TVL houden met name verband met terugvorderingen in geval de omzetderving lager is dan door de aanvrager geraamd en in geval van geconstateerd misbruik. De mutaties in 2022 en 2023 hangen samen met de actualisatie van ramingen.

Brexit Adjustment Reserve (BAR)

De EU heeft geld beschikbaar gesteld om organisaties die op een negatieve manier geraakt zijn door Brexit te ondersteunen. Het betreft in totaal € 886 mln waarvan € 485 mln in 2022. EZK is als Management Autoriteit verantwoordelijk voor het beheer en financiële verantwoording van de regeling aan de EU en ontvangt daardoor het volledige budget. Voor de bedrijfsle-venregeling van de BAR die EZK uitvoert is in 2022 (€ 188 mln) en 2023 (€ 62 mln) budget beschikbaar. De overige onderdelen vallen onder de ministeries LNV en Financiën.

SDE

RVO verwacht circa € 192 mln meer te ontvangen aan terugbetaalde voorschotten op basis van de afgegeven beschikkingen voor de SDE,

SDE+ en SDE++. De toename van de terugbetaalde voorschotten wordt veroorzaakt door de hogere energieprijzen. De onrendabele top werd veel kleiner dan verwacht bij het afgeven van beschikkingen. De ontvangsten zijn ingezet om de (geraamde) tekorten op de locatieonderzoeken wind op zee van RVO en op de voorschotbetaling 2023 aan TenneT voor de aanleg net op zee te dekken.

Lening EBN-Bergermeer

EBN heeft de in 2022 ontvangen lening van € 2,3 mld voor het verder vullen van de gasopslag Bergermeer eind 2022 al in zijn geheel terugbetaald. De geraamde ontvangsten in 2023 vallen daarom vrij.

Heffing gasleveringszekerheid

Gegeven het open en grensoverschrijdende karakter van de Europese gasmarkt dragen de Nederlandse gasopslagen en het vullen ervan bij aan de leveringszekerheid van de gehele Europese Unie en met name de ons omringende landen. Uitgangspunt is dat de kosten die met hiervoor genoemde maatregelen gemoeid zijn via een heffing worden gedragen door zowel de gebruikers in Nederland als daarbuiten: een heffing op het gebruik van het gastransportnet. Met de 6e en 8e ISB is daarom een aparte ontvangstenreeks hiervoor aan de EZK-begroting toegevoegd.

ETS-ontvangsten

Door de gestegen prijzen voor emissierechten wordt de raming van de ETS-ontvangsten verhoogd.

Ontvangsten NAM fysieke schade

De uitgaven voor de afhandeling van schades worden bij NAM in rekening gebracht. Conform de Tijdelijke Wet Groningen wordt daarvoor een heffing aan NAM opgelegd.

Ontvangsten NAM uitvoeringskosten schade

De uitvoeringskosten die samenhangen met de schadeafhandeling worden ook bij NAM in rekening gebracht. Conform de Tijdel ijke Wet Groningen wordt daarvoor een heffing aan NAM opgelegd.

Dividenduitkering EBN

Vanwege de daling in de gasprijs zijn de ontvangsten aan dividend EBN naar beneden bijgesteld.

Ontvangsten Mijnbouwwet

Vanwege de daling in de gasprijs zijn de ontvangsten Mijnbouwwet naar beneden bijgesteld.

Openbaarheidsparagraaf

Dit is de openbaarheidsparagraaf bij de begroting voor 2024 van het Ministerie van EZK en de bijbehorende dienstonderdelen.²⁰ De paragraaf komt voort uit het besluit tot actieve openbaarmaking van informatie, de plannen ter verbetering van de informatiehuishouding en artikel 3.5 van de Wet open overheid (Woo). We beschrijven de actuele ontwikkelingen rondom openbaarheid en informatiehuishouding en de bijbehorende inspanningen van het ministerie om toe te werken naar een meer transparante overheid.

Context

Informatiehuishouding en openbaarmaking staan onverminderd in de aandacht. Voorbeelden zijn de kabinetsreactie over chatberichten-archivering en het rapport Matglas van de Open State Foundation. Het interdepartementale programma Open Overheid en de departementale programma's zijn nu twee jaar onderweg. De quick wins zijn verzilverd en de eerste acties zijn afgerond (zie eerdere openbaarheidsparagrafen).

Een belangrijke inzicht dat nog scherper is geworden betreft de inherente samenhang tussen informatiehuishouding en openbaarheid. We verwerken een grote hoeveelheid digitale informatie. Een goede informatiehuishouding is randvoorwaardelijk om grip te houden op deze informatiestroom en te voldoen aan onze verantwoordingsplicht naar samenleving en politiek. Dit betekent dat informatie niet alleen beschikbaar moet zijn, maar ook snel vindbaar voor openbaarmaking. Juist op dit punt is de integraliteit tussen informatiehuishouding en openbaarmaking extra zichtbaar geworden de afgelopen periode en met name bij Woo-verzoeken. Rijksbreed zijn de afhandeltermijnen langer dan wenselijk. Hierin wordt duideljk dat ondanks de grote betrokkenheid en inzet van medewerkers om Woo-verzoeken tjdig af te handelen, er meerdere onderliggende vraagstukken liggen op het gebied van informatiesystemen, techniek, proces en organisatie. Vooruitgang op de thema's informatiehuishouding en openbaarheid vraagt daarom echt om een integrale aanpak. Alleen op die integrale wijze kunnen we onze veranderopgave daadwerkelijk realiseren.

Effect op EZK

Binnen EZK bouwen we voort op deze inzichten en zetten we in op integrale en systemische maatregelen. Hieronder beschrijven we de belangrijkste interventies.

• a. 

  Impuls Informatiehuishouding en tooling

We zetten erop in dat eind 2024 bij alle directies een heldere informatiehuis-houding-structuur aanwezig is, die ook wordt gehanteerd. We streven naar een volwassenheidsniveau van 2,5 (op een schaal van 1 tot 4) bij de jaarl ijkse N-meting. Dit betekent dat medewerkers zich bewust zijn van het belang van informatiehuishouding en dat zij werken volgens bijbehorende kaders en richtlijnen. Ook geven we een boost aan de inzet van tooling (geen alomvattende oplossing) om het werken met informatie te automatiseren en versnellen. Denk aan het zoeken en vinden van e-mails en documenten en het ontdubbelen en lakken van informatie.

• b. 

  Masterplan Woo

Vanaf 2024 zetten we in op een integraal plan, dat op basis van een duidelijke stip op de horizon werkt aan een set van samenhangende maatregelen om de versnelling van de afhandeling van Woo-verzoeken te realiseren. De uitkomsten van de deelname aan de interdepartementale Woo-pilot worden hierin meegenomen.

• c. 

  Experimenteren met openbaarheid

Transparantie richting de samenleving is essentieel. Maar welke informatie is relevant en helpt mensen bij het inzicht krijgen in beleid en beslissingen? In 2024 gaan we door met het opdoen van ervaringen met proactieve openbaarmaking (het uit eigen beweging openbaar maken van informatie). We experimenteren met de eerste proactieve openbaarheidsadviezen voor directies. Daarbij onderzoeken we welke informatie ook echt meerwaarde heeft voor de samenleving. We werken toe naar een departementale richtl ijn voor het proactief openbaar maken van informatie, zodat zo veel mogel ijk relevante informatie tijdig en helder voor de samenleving beschikbaar is.

Selectie van aanvullende activiteiten en maatregelen

Verbeteren Informatiehuishouding

• - 

  Vanuit de afspraken in het departementale actieplan Informatiehuishouding wordt samen met de dienstonderdelen gewerkt aan het juist naleven van de richtlijnen voor archiveren en het verbeteren van de vindbaarheid, leesbaarheid, beschikbaarheid en betrouwbaarheid van informatie.

• - 

  Er is specifiek aandacht voor de archivering van berichtenapps en e-mails. De nieuwe rijksbrede richtl ijn voor het archiveren van chatbe-richten wordt begin 2024 verwacht, waarna implementatie volgt. We zetten in op het sneller en beter opslaan van e-mails. Denk aan automatische opslag, directe opslag bij dossiers en het werken met automatisch taggen van e-mails. Er start een campagne om medewerkers goed te begeleiden bij het archiveren volgens deze nieuwe richtl ijnen.

• - 

  Naar verwachting wordt de Archiefwet in 2024 ingevoerd met bijbehorend Archiefbesluit en Archiefregeling. Hiervoor worden in 2023 een uitvoerbaar- en handbaarheidstoets uitgevoerd. Bij EZK wordt gestart met de implementatie, bijvoorbeeld rondom de aanpassing van selectielijsten.

• - 

  De implementatie van het nieuwe informatiesysteem heeft in 2023 voor vertraging en knelpunten gezorgd in de informatiehuishouding. In 2024 gaan we door met de ontwikkeling van dit systeem zodat het daadwerkelijk het werken met informatie gaat ondersteunen en versterken.

Ook kijken we breder naar de doelarchitectuur van diverse systemen en applicaties.

Openbaarmaking - passief, actief en proactief

• - 

  We geven vervolg aan de verplichte actieve openbaarmaking van de 17 informatiecategorieën onder de Woo via de Woo-index. Daartoe onderzoeken we welk platform bruikbaar is voor de publicatie van verplichte en proactief openbaargemaakte informatie voor politiek en samenleving.

• - 

  Verplichte actieve openbaarmaking geldt ook voor beslisnota's bij Kamerstukken. Op basis van de evaluatie op de werkwijze in 2023 zal deze worden aangescherpt, gericht op het versterken van transparantie, uniformiteit en uitvoerbaarheid van de beleidslijn over beslisnota's.

• - 

  We verkennen de optie om uitgebreider te werken met integrale inzage van documenten voor historisch, statistisch, wetenschappelijk of journalistiek onderzoek conform artikel 5.7 van de Woo.

Overkoepelende activiteiten

• - 

  In 2024 investeren we in betere sturing en sturingsinformatie op operationeel, tactisch en strategisch niveau. Het ontwikkelde departementale Woo-dashboard zal hier een kwalitatieve en kwantitatieve impuls aangeven.

• - 

  Op basis van huidige ervaringen wordt verder gewerkt aan bewustwording en de nieuwe manier van denken en werken passend bij onze informatiesamenleving, waarbij informatie en openbaarheid meer centraal staan.

• - 

  We zetten blijvend in op het begeleiden van medewerkers door gerichte communicatie, instructies en het organiseren van trainingen en opleidingen op de verschillende onderdelen.

• - 

  De integrale aanpak capaciteit, die geleid heeft tot de inzet van 41 fte extra capaciteit binnen beleidsdirecties op de thema's informatiehuishouding en openbaarmaking, ronden we af. Op basis van de opgedane ervaringen en inzichten worden de fte's verder ingevuld binnen de organisatie.

• - 

  Het netwerk voor informatiehuishouding en openbaarheid wordt verder ontwikkeld om collega's die werken aan de thema's informatiehuishouding en openbaarheid gerichter met elkaar te verbinden, kennis en ervaring uit te wisselen en op te leiden.

Financiële toelichting

Bovenstaande activiteiten worden gefinancierd uit deels de POK-gelden (vanaf 2021) en Woo-gelden (vanaf 2022). Naast deze gelden zijn er eigen/ reguliere middelen en capaciteit vanuit de lijnorganisatie en ICT-investe-ringen. Het totale budget aan POK- en Woo-gelden voor 2024 bedraagt € 21,1 mln, waarvan € 10,9 mln voor de dienstonderdelen.

De gelden zijn meerjarige toegekend door BZK en worden beheerd door het Programma Transparantie in Informatie (Til). Als randvoorwaarde zijn basisafspraken opgesteld met diensten en directies waarin de kaders van de financiering zijn vastgelegd. Hieraan liggen inhoudelijke plannen ten grondslag.

Het Programma Til heeft een monitorende rol met betrekking tot de doelmatige inzet van de financiële middelen, de inhoudel ijke voortgang en financiële uitputting. Op basis van een afgestemde P&C-cyclus stuurt het programma Til bij indien nodig.

Strategische Evaluatie Agenda

In het kader van operatie Inzicht in Kwaliteit van het kabinet is het gebruikelijke overzicht met een planning van beleidsdoorlichtingen omgevormd tot een Strategische Evaluatie Agenda (SEA). Richten beleidsdoorlichtingen zich primair op de doorlichting van afzonderlijke begrotingsartikelen, in de SEA staan de beleidsthema's van de missie van EZK centraal. Daarmee komt het vizier meer te liggen op de integrale en samenhangende beleidsaanpak van een beleidsthema (zoals energietransitie of innovatie) en minder op de afzonderl ijke beleidsonderdelen. Met de SEA wordt tevens beoogd onderzoeken beter te laten aansluiten op de beleidscyclus en wordt meer recht gedaan aan ontwikkelingen op een beleidsveld. Op deze wijze kunnen ook leerervaringen benut worden om het beleid tussentijds bij te sturen als dat nodig blijkt.

Strategische Evaluatie Agenda (SEA)

De SEA is gericht op onderstaande beleidsthema's die het merendeel van de EZK-begroting afdekken. Hierbij is met name ingegaan op onderdelen waar geen recente beleidsdoorlichting of ander integraal onderzoek is ingepland/ uitgevoerd en waar behoefte is aan nader inzicht. Deels gaat het om het verbeteren van methoden van onderzoek en opzetten van monitors en deels om het verkrijgen van inzicht in effecten van belangrijke beleidsmaatregelen. In bijlage 6 wordt toegelicht welke onderliggende evaluatieplanning hiermee samenhangt.

Toelichting met stand van inzicht:

De beleidsdoorlichting inzake beleidsartikel 1 goed functionerende economie en goed functionerende markten, waar digitalisering ook een belangrijk onderdeel van is, is afgerond en is eind juni 2022 inclusief kabinetsreactie aan de Tweede Kamer aangeboden.

Voor enkele recente beleidsinitiatieven op het terrein van digitalisering kwam deze beleidsdoorlichting te vroeg om betrouwbare uitspraken te doen over de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid. Wel is waar mogelijk gereflecteerd op de stand van zaken en de manier waarop dit beleid kan worden gemonitord ten behoeve van toekomstige evaluaties.

Goed werkende (digitale) Synthese    2027 Te starten    1

economie en markten Toelichting met stand van inzicht:

De beleidsdoorlichting inzake beleidsartikel 1 goed functionerende economie en goed functionerende markten is in 2022 afgerond.

Een belangrjk deel van het digitale economie beleid is hierin meegenomen. Een ander deel, het ICT-innovatiebeleid, was betrokken in de beleidsdoorlichting van artikel 2 en 3 van de EZK begroting in 2020. Inmiddels is een groot deel van het digitale economie beleid samengebracht op artikel 1 van de EZK begroting waarvoor een synthese wordt voorzien in 2027 Steun- en    Synthese    2025 Te starten Dit beleid diende ter ondersteuning en    2 en 3

herstelbeleid Corona    herstel van het bedrijfsleven tijdens en na

Covid-19. Hierbij wordt samen opgetrokken met FIN en SZW. Ieder departement heeft de verantwoordeljkheid voor de eigen maatregelen.

Toelichting met stand van inzicht:

In de afgelopen periode heeft de overheid meer dan 200 financiële steunmaatregelen getroffen om werkenden en bedrijven door Kamerstuk 35

de coronacrisis te helpen. Eind 2020 verstuurden de ministers van Financiën (FIN), Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Sociale 420, nr. 227 en

Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een Kamerbrief met daarin een eerste uitwerking van de evaluatieplanning (Kamerstuk 35 420, Kamerstuk 35 420,

nr. 227). Dit betrof een planning van de evaluaties van individuele steunmaatregelen, zoals de NOW, TOZO en TVL/TOGS. Ook nr. 453

bevatte de brief een overzicht van de monitoringsactiviteiten. De ministeries zouden de evaluatie-aanpak verder uitwerken met behulp van enkele onafhankelijke deskundigen vanuit de wetenschap en de planbureaus. Inmiddels is begin 2023 een update van deze planning naar de Kamer gestuurd met de aankondiging dat een synthese-onderzoek uiterlijk eind 2025 gereed is.

Hiernaast heeft het CPB in 2021 een eerste analyse van macro-economische effecten opgeleverd (Kamerstuk 35 420, nr. 453). De synthesestudie zal zich richten op de grootste steunmaatregelen (TVL/TOGS, NOW, TOZO en belastinguitstel) en zal afhankeljk van de tijdige totstandkoming van de onderliggende evaluaties uiterlijk eind 2025 naar de Kamer worden gestuurd. Centraal bij deze synthese staat de vraag hoe doeltreffend en doelmatig de opeenvolgende steunpakketten als geheel zijn geweest. Tevens kijken we wat de belangrijkste lessen en eventuele onbedoelde neveneffecten zijn op basis van de individuele evaluaties. Hieronder wordt ingegaan op de stand van kennis, kennisbehoefte en evaluatieplanning van de belangrijkste maatregelen die door EZK zijn opgesteld. Vanwege de aard van diverse EZK-coronamodules (o.a. leningen en garanties met een langere looptijd) zullen de evaluaties hiervan later dan de synthesestudie en zoveel mogelijk gezamenlijk plaatsvinden.

Kamerstuk 35 420, nr. 521

Ondernemerschap    Synthese    2025 Te starten    2 en 3

Toelichting met stand van inzicht:

Kamerstuk 32 359, nr. 4 - bijlage Innovatieve Samenleving

In 2020 heeft een doorlichting plaatsgevonden van artikel 2 en 3. Daarnaast heeft recentelijk ook een meta-evaluatie van het kapitaalmarktinstrumentarium plaatsgevonden. De conclusie daarbij is dat het deel van de beleidsmix dat de toegang tot kapitaalmarktfinanciering beoogt te vergroten (met garanties en kredietenfaciliteiten) er in slaagt additionaliteit bij de ondersteunde bedrijven te realiseren. Bedrijven verwerven op de kapitaalmarkt additionele financiering voor hun bedrijfsactiviteiten, die zonder overheidsondersteuning niet verworven zouden zijn. Op het terrein van de fiscale ondernemerschapsbevordering is relatief weinig bekend over de additionaliteit. Dialogic stelde eerder vast dat additionaliteit niet aannemelijk lijkt op het terrein van fiscale ondernemerschapsstimulering, in de zin dat het niet bijdraagt aan meer innovatie en ondernemersgroei. Deze instrumenten richten zich echter niet louter op innovatiebevordering, maar zijn ook bedoeld om ondernemerschap in algemene zin te bevorderen. De evaluatieplanning is er op gericht om in 2025 een nieuw synthese onderzoek te doen naar de thema's op het gebied van ondernemerschap.

Innovatiebeleid    Synthese    2025 Te starten    2 en 3

Toelichting met stand van inzicht:

Kamerstuk 32 359, nr. 4 - bijlage Innovatieve Samenleving

In 2020 heeft een doorlichting plaatsgevonden van artikel 2 en 3. Innovatie is van groot belang voor het welzijn en de welvaart van alle Nederlanders. Het beeld dat uit de evaluaties naar voren komt over de beleidsmix van het bedrijvenbeleid bevestigt in grote lijnen het beeld dat ook al de voorgaande beleidsdoorlichting naar voren is gekomen. Van instrumenten die zich direct richten op R&D- en innovatiebevordering (Innovatiekrediet, WBSO, Innovatiebox, MIT en SBIR) is het aannemelijk dat de interventies doeltreffend zijn. Vooral voor de fiscale innovatiestimulering (WBSO) en ook voor de Innovatiekredieten zijn substantiële additionele effecten van het beleid vastgesteld. Ook van de innovatiemaatregelen die zich richten op kennisoverdracht tussen onderzoeksinstellingen en bedrijven en op publiek-private onderzoeksamenwerking (PPS, zoals de TKI's), een kerndoel van het beleid en een belangrijk middel om innovaties tot stand te laten komen, is het aannemelijk dat ze in meer of mindere mate additionaliteit realiseren, zo laten de evaluaties zien. De evaluatieplanning is erop gericht om in 2025 opnieuw een syntheseonderzoek uit te kunnen voeren voor het thema innovatie.

1, 2, 3 en 4 Durf te leren, ga door met meten

Expertcommissie    Overig:    2022 Afgerond evaluatiemethoden    Ontwikkeling

(Theeuwes 2.0)    evaluatie- aanpak

Toelichting met stand van inzicht:

Dit vormt een vervolg op de aanbevelingen van de beleidsdoorlichting van het bedrijvenbeleid. Onderzoek stond in het teken van een doorontwikkeling en aanvulling van bestaande evaluatiepraktjk met evaluatieaanpakken die kunnen worden benut voor systeem- en transitie-evaluaties, zoals het missiegedreven innovatiebeleid (inclusief de bijdrage hieraan van de topsectoren) en het CO2-reductiebeleid. In oktober 2022 is het rapport «Durf te leren, ga door met meten» van de commissie Ter Weel opgeleverd en dit geeft een eerste aanzet voor kaders en methoden voor de evaluatie van systeem- en transitiebeleid.

Lerende    Ex durante evaluatie Klimaatbeleid

2024 Lopend De Klimaatwet bepaalt dat iedere vijf jaar een    4

herjking van de opgave plaatsvindt op basis van een evaluatie. Er is voor gekozen om dit te doen via een «lerende evaluatie» en een syntheseonderzoek (zie: Kamerstuk 32 813, nr.

901 en Kamerstuk 32 813, nr. 1229). De lerende evaluatie richt zich op het transformerend vermogen van het klimaatbeleid richting klimaatneutraliteit in 2050. In de lerende evaluatie is in 2022 in samenspraak met betrokken partijen de scope bepaald en een evaluatiekader geformuleerd, in 2023 en 2024 worden sectoranalyses uitgevoerd en via de casuïstiek verdiept. De uitkomsten worden in het nieuwe klimaatplan 2024 betrokken.

Publicatie PBL: Scope evaluatiekader

Synthese-onderzoek    Synthese klimaat(mitigatie)beleid

2024 Te starten In 2023 start met een synthese-onderzoek    4

dat inzichtelijk maakt wat we weten over de doeltreffendheid en doelmatigheid van het klimaat(mitigatie)beleid gericht op het doel van 2030 (zie: Kamerstuk 32 813, nr. 1229). Dit synthese-onderzoek richt zich op de (sector) doelstellingen en concrete beleidsresultaten zoals geformuleerd in het Klimaatplan 2019 (gebaseerd op het Klimaatakkoord) gericht op 49% CO2-reductie in 2030, het aanvullend Beleidsprogramma Klimaat dat in juni 2022 aan de TK is aangeboden en de aanvullende besluitvorming van dit voorjaar. Het synthese-onderzoek gaat uit van beschikbare instrumentenevaluaties, onderzoeksrapporten en analyses.

Toelichting evaluatie Klimaatbeleid:

De Monitoring & Evaluatie van het Klimaatbeleid liep mee als pilot in de operatie Inzicht in Kwaliteit om het Rijksbrede belang te benadrukken, én een buitenboordmotor te hebben die nodig is om de komende jaren te komen tot een lerende evaluatiestructuur die beleid voorziet van resultaten op het moment dat de vaste momenten in de beleidscyclus (Klimaatwet, INEK) daarom vragen.

In het Klimaatplan is opgenomen dat het kabinet een evaluatieplan voor het nationaal klimaatbeleid ontwikkelt. Er is voor gekozen om deze in te vullen door een lerende evaluatie klimaatbeleid en een synthese onderzoek, met name gebaseerd op een analyse van reeds uitgevoerde instrumentenevaluaties. De (opbouw van de) monitor en de beleidstheorie daarachter, vormen de basis voor de evaluatie. De evaluatie is een aanvulling op de monitor, de specifieke instrumentevaluaties van betrokken departementen en de meer ex ante ingerichte analyses zoals de KEV van PBL en het IBO Klimaat. Uitkomsten van de monitor, specifieke instrumentevaluaties en analyse worden indien relevant meegenomen in de lerende evaluatie en het syntheseonderzoek.

Beoogd is dat voorafgaand aan het nieuwe Klimaatplan in 2024 een evaluatie van het Klimaatbeleid kan plaatsvinden, waarbij maximaal gebruik wordt gemaakt van afzonderlijke evaluaties in voorafgaande jaren. Reeds geplande relevante evaluaties in sectoren Gebouwde Omgeving, Landbouw & Landgebruik en Mobiliteit zijn weergegeven op de SEA's/evaluatieplanningen van respectievelijk BZK, LNV en IenW.

Evaluaties van herziening Synthese    2029 Te starten Betreft synthese van evaluaties van gewijzigde    4

in regelgevend kader (o.a.    Elektriciteit- en gaswet en Warmtewet.

Energiewet en Warmtewet)

Toelichting met stand van inzicht:

De nieuwe Energiewet (wetsvoorstel tot vervanging van de Elektriciteit en Gaswet) is in voorbereiding. Deze wet zal naar alle waarschijnlijkheid vijf jaar na inwerkingtreding (ca. 2024) geëvalueerd worden. Dit zal waarschijnlijk in 2029 gebeuren. Ook de nieuwe Warmtewet (Wet Collectieve Warmtevoorziening) is nog in voorbereiding en zal naar verwachting medio 2024 in werking treden. Deze wet zal net als de Energiewet naar alle waarschijnlijkheid vijf jaar na inwerkingtreding geëvalueerd worden.

Toelichting met stand van inzicht:

In verband met de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen is de geplande beleidsdoorlichting komen te vervallen. De parlementaire enquêtecommissie heeft onderzoek gedaan naar de aardgaswinning in Groningen en is op 11 februari 2021 ingesteld. De commissie heeft haar werkzaamheden uitgevoerd op basis van een onderzoeksvoorstel (Kamerstuk 35 561, nr. 2) dat op 9 februari 2021 is goedgekeurd door de Tweede Kamer. Het eindrapport «Groningers boven gas» is op 24 februari 2023 aangeboden aan de Tweede Kamer.

Voor een verdere onderbouwing van de meerjarenprogrammering zie Bijlage 6: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda.

Voor het meest recente overzicht van afgeronde evaluaties en doorlichtingen, zie: Jaarverslag EZK 2022, bijlage 3: Afgerond evaluatie- en overig onderzoek. Een interactieve weergave van de SEA is beschikbaar op www.rijksfinanciën.nl.

Overzicht risicoregelingen

£ cu cn

«5 > O f3 C (M

O 0)

I -ö «

I Y CD

S c S

-S fn O

(/)

¦ CM

CU

05

O.

CU

¦g

o

CD

-Q

C

CD

>

ffi T3

^ CD

• • 

  • m

CU

CD -T3 O _c C O

< CM .E O "O

E t

CU <0 N CU

cd

o

o

CM

d

'St

co

05

r<

co

o

LO

CM

od

o

o

CM

d

'St

CM

CO

0

|

CU

s

¦g

CU

<

0

.E⁵    O)

¦S    .E

cd

cd

r>

o

cd

r>

co

c\i

CU

CU

+¦>

.o

¦O

c

03

CO

c

0

to

05

c

03

a

c

o

c

0

>

0

u

5

¦o

c

03

CO

c

0

to

u

c

03

a

c

o

CM

CM

O

CM

O

¦O

¦o

c

03

CO

c

0

«

05

c

03

c

O

LU .05 O I* ©

O C C — < TD 0 0 4*

05

6

l

co

LO

o

co

LO

o

od

co

LO

o

od

0

|

I

¦g

03

<

0

05 T3 05

o

o

o

't

LO

O»

't

0>

O

o

o

't

LO

c\i

o

o

05

co

r-

5

cc cc +¦’ £

Toelichting

Artikel 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

Borgstelling MKB-kredieten (BMKB)

De BMKB biedt zowel banken als niet-bancaire financiers een borgstelling voor leningen aan midden- en kleinbedrijven (< 250 werknemers) voor zover deze bedrijven onvoldoende zekerheden kunnen bieden aan de bank. Het knelpunt dat met de BMKB wordt bestreden is het verschijnsel dat in de kern gezond MKB - met voldoende zicht op rentabiliteit en continuïteit -niet of onvoldoende in een kredietbehoefte kan voorzien door een tekort aan zekerheden (onderpand).

De gemiddelde eenmalige premie voor het borgstellingskrediet bedraagt 4,8%, waarbij de premie afhankelijk is van de looptijd van het krediet. Er zal gedifferentieerd worden tussen de premies voor enerzijds startende en gevestigde bedrijven (gemiddeld 4,65%) en anderzijds voor innovatieve bedrijven (gemiddeld 6,65%). Hierbij wordt de mogelijkheid geboden de premiebetaling gedeeltelijk over de looptijd van het krediet te voldoen.

De BMKB is sinds 2016 kostendekkend. In 2023 is de BMKB (inclusief het groene luik, de BMKB-Groen) met 4 jaar verlengd tot 1 juli 2027.

Per 16 maart 2020 was de regeling verruimd met een coronaluik dat openstond tot 1 juli 2022. Onder dit luik werden borgstellingen gebracht voor bedrijven met een rekeningcourant-krediet en overbruggingskrediet met een looptijd van maximaal vier jaar, die negatieve economische gevolgen ondervonden van de coronacrisis. Het hogere borgstellings-percentage van per saldo 67,5% werd gehanteerd. De premie voor het coronaluik is 2% voor kredieten met een loopt ijd tot en met 2 jaar en 3% voor kredieten met een loopt ijd van 2 jaar tot en met 4 jaar.

Er is een begrotingsreserve (risicovoorziening) voor de BMKB waardoor een verevening mogelijk is van premie-inkomsten en schade-uitgaven over een reeks van jaren. De regeling is namelijk conjunctuurgevoelig (in tijden van krimp en recessie hogere verliezen) waardoor uitgaven en inkomsten kunnen fluctueren. Er is ook een begrotingsreserve aangelegd voor de BMKB-Corona en de BMKB-Groen.

Klein Krediet Corona (KKC)

De garantieregeling KKC was voor kleine ondernemers met kredietaanvragen van € 10.000 tot € 50.000. Er was een grote kans dat juist dit type bedrijven als gevolg van de coronacrisis extra liquiditeit nodig had, maar hiervoor niet bij een financier terecht kon. De regeling stond open voor ondernemers met een omzet vanaf € 50.000,-, die voor de coronacrisis voldoende winstgevend waren en die voor 1 januari 2019 waren ingeschreven bij de KvK. De Staat garandeerde 95% van het kredietbedrag dat kredietinstellingen verstrekken aan mkb-ondernemingen. De Staat ontving een eenmalige premie van 2% voor deze garantie. De kosten die financiers aan de ondernemers mogen doorrekenen als zij gebruik maken van deze garantieregeling was gemaximeerd op 4% van het kredietbedrag. Er is een begrotingsreserve voor de KKC en de horizonbepaling van de KKC was 1 juli 2022.

Garantie Ondernemingsfinanciering (GO)

De garantieregeling GO is bestemd voor ondernemers die financiering willen aantrekken bij banken en is gericht op (middel)grote ondernemingen met substantiële activiteiten in Nederland en met bevredigende rentabili-teits- en continuïteitsperspectieven. De GO is voor nieuwe bankleningen en/of bankgaranties van minimaal € 1,5 mln en maximaal € 150 mln met een garantie van 50% door de overheid. De overheid deelt mee in de opbrengsten uit zekerheden. De GO is door het huidige kabinet structureel gemaakt met een jaarlijks garantieplafond van € 400 mln.

Het kredietbeheer ligt primair bij de bank. De bank heeft geen ander belang bij de betaling van rente en aflossing dan de overheid. Naast de 50% garantie van de overheid draagt de bank namelijk zelf eveneens 50% risico. RVO.nl beoordeelt de kredietaanvragen en wijziging van kredieten. Daarnaast is een kredietcommissie met externe deskundigen geïnstalleerd, die de kredietvoorstellen eveneens beoordeelt. De commissie toetst -additioneel aan RVO.nl - het risico van het betreffende voorstel en bij fiattering wordt de premie bepaald op basis van het risico. De premie bestaat in hoofdzaak uit de provisie op de rentemarge voor het debiteurenrisico van de bank, onder aftrek van 0,25% die de bank voor haar beheersac-tiviteiten mag behouden. Andere bronnen van inkomsten zijn bijvoorbeeld afsluitprovisies en fees die ten gunste van bank en overheid komen. Uitgangspunt is dat de GO-regeling kostendekkend is. Een eventueel verschil tussen premieontvangsten, schades en uitvoeringskosten in enig jaar worden afgestort naar dan wel onttrokken aan de begrotingsreserve. De horizonbepaling voor de GO is 1 juli 2025.

GO Corona

De GO was tot en met 31 december 2021 verruimd met een GO-corona-module (GO-C), met als doel te voorzien in de liquiditeitsbehoefte als gevolg van de coronacrisis. In tegenstelling tot de reguliere GO konden landbouwsectoren eveneens aanspraak doen op de GO-C. Met de GO-C konden leningen tot een maximum van € 150 mln worden gegarandeerd, met een staatsgarantie van 90% voor het mkb met een omzet tot € 50 mln en 80% voor het (middel)grootbedrijf met een omzet vanaf € 50 mln.

De Staat ontving een garantieprovisie naar rato van het garantiepercentage. Dit is dezelfde provisie als die de financier ontvangt over het niet-gegaran-deerde deel van de lening, onder aftrek van 0,5% die de bank voor haar beheeractiviteiten mag behouden. De afsluitprovisie komt geheel ten goede aan de bank. Deze zal nooit meer bedragen dan 1,0%. Naast de begrotingsreserve is er ook kasbudget gereserveerd voor GO-C. De horizonbepaling van de GO-C was 1 juli 2022.

Groeifaciliteit

De regeling Groeifaciliteit helpt bedrijven bij het aantrekken van risicodragend vermogen door garanties te geven op achtergestelde leningen verstrekt door banken en op aandelen verstrekt door participatiemaatschappijen aan ondernemingen. De Groeifaciliteit kan ondernemingen in een groeifase, bij bedrijfsovernames en bij herstructureringen helpen bij het aantrekken van risicokapitaal. De regeling wordt ook opengesteld voor bedrjven uit de agrosector.

Alleen deelnemende financiers kunnen een garantieaanvraag bij de overheid indienen. Achtergestelde leningen en aandelenkapitaal verstrekt door participatiemaatschappijen en banken vallen tot maximaal € 25 mln per financier onder de garantieregeling. In totaal kan er voor € 50 mln per bedrijf onder garantie worden gebracht. De garantie van de overheid bedraagt maximaal 50%.

Financiers betalen om de garantie te verwerven in ieder geval een eenmalige premie van 1% van het garantiebedrag vooraf en vervolgens een premie van 3% over het uitstaande garantiebedrag. Het uitgangspunt is dat de Groeifaciliteit hiermee kostendekkend is. Deze jaarlijkse premie kan gedurende de looptijd van de garantiemaatregel worden herzien en zo nodig naar boven worden bijgesteld om ervoor te zorgen dat de premies de kosten van de regeling blijven dekken. Een eventueel verschil tussen premieontvangsten, schades en uitvoeringskosten in enig jaar wordt afgestort in de begrotingsreserve.

De horizonbepaling voor de Groeifaciliteit is verlengd tot 1 juli 2024. MKB-financiering

In het kader van het aanvullend actieplan MKB-financiering van 8 juli 2014 heeft het kabinet inmiddels € 268,2 mln aan garanties verstrekt om de funding van nieuwe aanbieders van MKB-financiering mogelijk te maken. Naast alle andere initiatieven en plannen was er behoefte aan nieuwe financiers en nieuwe financieringsmogelijkheden voor het verstrekken van vreemd vermogen aan het MKB. Het vinden van funding hiervoor was echter, bij gebrek aan voldoende track-record van dergelijke financier s, lastig. Met het Aanvullend Actieplan MKB-financiering is er daarom voor goede initiatieven ruimte beschikbaar gesteld om die funding te vereenvoudigen met behulp van een overheidsgarantie. De verstrekte overheidsga-ranties zijn kostendekkend en mogen geen staatssteun inhouden. Er is een begrotingsreserve voor de verevening van premie-inkomsten en schade-uitgaven.

Qredits

Er is een eenmalige garantie verstrekt aan de Europese Investeringsbank van € 86,7 mln op de funding van Qredits met € 100 mln voor de verstrekking van micro- en MKB-krediet. Voor deze garantie is een premie van 0,4% verschuldigd. Daarnaast is een garantie van € 13,3 mln verstrekt aan de Council of Europe Bank (CEB) voor de funding van Qredits met een bedrag van € 16,6 mln waarvoor eveneens een premie van 0,4% is verschuldigd. Een garantie van € 25 mln is verstrekt aan het BNG voor € 50 mln funding van Qredits. Qredits is een premie van 0,4% verschuldigd op de garantie.

In 2020 is een garantie van € 5 mln aan de CEB verstrekt ten behoeve van de funding van € 10 mln aan Qredits. Voor de CEB-garantie is Qredits een premie van 0,4% verschuldigd.

Artikel 4 Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering

Aardwarmte

Aardwarmte wordt gezien als een kosteneffectieve duurzame energiebron met potentie. Het draagt bij aan het halen van de duurzame energiedoel-stelling van Nederland. Aardwarmte is een belangrijke optie voor het behalen van energie- en klimaatdoelen. Stimuleren van aardwarmte was al een prioriteit uit het energieakkoord, de warmtevisie, de beleidsbrief tuinbouw en de meerjarenafspraak energietransitie glastuinbouw 20142020. Ook het Klimaatakkoord, Klimaatfonds en Nationaal Groeifonds zetten fors in op de ontwikkeling van geothermie in Nederland om de klimaat-doelen in 2030 te kunnen halen.

Een belangrijk knelpunt voor de toepassing van aardwarmte is het ontbreken van een (betaalbare) particuliere verzekering voor het geologische risico dat het boren van de putten voor de toepassing van aardwarmte niet succesvol is. Met deze garantieregeling aardwarmte wordt daarom het risico afgedekt dat de volgens het plan aangeboorde aardlaag minder warmwaterproductie oplevert en/of water van lagere temperatuur oplevert dan op basis van een gedegen geologisch vooronderzoek verwacht werd. Hiervoor wordt een premie van 7% gevraagd en de garantie wordt uitgekeerd wanneer projecten (deels) mislukken. In dat geval wordt voor een deel van de gemaakte kosten een subsidie uitgekeerd, gerelateerd aan de mate waarin de aardwarmteboring mislukt is. Hiermee wordt de toepassing van aardwarmte gestimuleerd.

Met deze garantieregeling worden projecten uitgelokt met een relatief klein risico (eis 90% slaagkans). Het verwacht vermogen dat aan de bodem onttrokken wordt (dit is het vermogen dat bij de aanvraag is opgegeven) is maximaal het vermogen dat met 90% zekerheid aan de ondergrond kan worden onttrokken (op basis van een locatiespecifiek geologisch onderzoek dat moet zijn opgesteld door een ISO 9001 gecertificeerde onderneming).

EZK maakt een garantieplafond en het maximaal te garanderen bedrag per boring bekend. EZK neemt binnen acht weken na de indiendatum een besluit op de aanvraag. De aanvrager moet binnen 12 maanden na goedkeuring van de aanvraag starten met het boorproject. Na de aanvang van de aardwarmteboring heeft de aanvrager een jaar voor de voltooiing. Het aardwarmteproject moet binnen twee jaar leiden tot toepassing van aardwarmte in Nederland.

De premieontvangsten worden gestort in de begrotingsreserve. Eventuele schade-uitkeringen komen ten laste van deze reserve. De horizonbepaling is 2023, waarna de garantieregeling wordt geëvalueerd.

Toelichting

1    Biopartner

Dit betreft een in het jaar 2000 verstrekte lening ten behoeve van een startup participatiefonds life sciences.

2    MARIN

De lening van € 6,8 mln is in 2003 tussen de Staat en MARIN vastgelegd in een aangepaste overeenkomst van geldlening, in verband met de in 2003 opgerichte MARIN Stakeholders Association (MSA). In deze overeenkomst is bepaald dat MARIN is vrijgesteld van aflossingsverplichting voor zover de MSA voor ten minste het bedrag van de lening deelnemersovereenkomsten heeft gesloten.

3    Microkrediet Nederland (Qredits)

Dit betreft een achtergestelde lening aan stichting Qredits voor het verstrekken van micro- en mkbkrediet aan ondernemers.

4    Microkrediet Nederland (Qredits SZW)

Dit betreft een achtergestelde lening aan stichting Qredits voor het verstrekken van microkrediet aan ondernemers.

5    Onelogistics

Dit betreft een in 2018 verstrekte lening aan Onelogistics ten behoeve van de voorbereidingen van een warehouse voor de opslag, het beheer en verzending van F-35 onderdelen op het Logistiek Centrum Woensdrecht.

6    Provincie Limburg

Dit betreft een lening aan de Provincie Limburg in het kader van Industriepark Swentibold.

7    Qredits (pilot achtergestelde leningen fonds)

Dit betreft een subsidie met terugbetaalverplichting in het kader van de pilot achtergestelde leningenfonds van Qredits.

8    Stichting Qredits microfinanciering

Dit betreft een lening aan Qredits ten behoeve van het verstrekken van overbruggingskredieten aan ondernemers.

9    B.V. Financiering Continuïteit IHC

Dit betreft een vergoeding aan de Staat van € 5 mln voor een overbruggings-lening voor de continuiteit van Koninklijke IHC. Deze vergoeding staat voor onbepaalde tijd uit als lening aan B.V. Financiering Continuiteit IHC.

10    Stichting Garantiefonds Reisgelden Voucherfonds

Het kabinet heeft in 2021 een faciliteit van € 400 mln aan SGR beschikbaar gesteld voor de verstrekking van liquiditeitsleningen (voucherkredieten) aan reisorganisaties, die tijdelijk onvoldoende middelen hebben om vouchers terug te betalen aan consumenten. Van deze faciliteit is door SGR gebruik gemaakt voor een bedrag van € 187 mln, waarvan ultimo 2022 nog € 154,2 mln open staat.

11    Stichting Qredits Microfinanciering Nederland Corona overbruggingskrediet starters

Dit betreft een lening aan Qredits ten behoeve van het verstrekken van overbruggingskredieten aan startende ondernemers ten tijden van de Coronacrisis.

12    Stichting Garantiefonds Gespecialiseerde Touroperators (GGTO)

Dit betreft een lening aan GGTO in verband met verwacht extra beroep dat bedrijven in de reissector zullen doen op dit garantiefonds ten gevolge van de coronacrisis.

13    Stichting Qredits Microfinanciering Nederland TOA-krediet

Dit betreft een lening aan Qredits voor de uitvoering van de TOA-faciliteit. Dit is een faciliteit voor mkb-ondernemers die met gebruikmaking van de Wet homologatie onderhands akkoord (WHOA), hun bedrijf willen doorstarten in de periode 2021-2024.

14    VZR Garant Onderlinge Verzekeringen U.A.

Dit betreft een lening aan VZR Garant Onderlinge Verzekeringen U.A. in verband met verwacht extra beroep dat bedrijven in de reissector zullen doen op deze verzekering ten gevolge van de coronacrisis.

15    Smart Photonics Holding b.v.

Dit betreft een lening aan Smart Photonics als onderdeel van het NGF-project PhotonDelta.

16    BOM BioConnection

Dit betreft een in 2005 aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) verstrekte lening ten behoeve van BioConnection B.V.

17    BOM Capital I B.V. COL 1

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

18    BOM Capital I B.V. COL 2

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

19    BOM Capital I B.V. Smart Photonics

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) ten behoeve van de investering in Smart Photonics, een Eindhovense scale-up voor de productie van fotonische chips.

20    BOM Life Sciences & Health Fund

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij die in 2013 is verstrekt ten behoeve van de ontwikkeling van de Life Sciences & Health sector in Noord-Brabant.

21    Corona OverbruggingsLening Regio Utrecht B.V. (COL 2)

Dit betreft een lening aan COL RU ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

22    Horizon de Aanjager (COL 2)

Dit betreft een lening aan Horizon de Aanjager ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Flevoland.

23    Horizon de Aanjager (COL 1)

Dit betreft een lening aan Horizon de Aanjager ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Flevoland.

24    Innovation Quarter (COL 1)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

25    Innovation Quarter namens Noord Holland (COL 2)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Noord Holland.

26    Innovation Quarter (COL 2)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

27    Innovation Quarter namens Utrecht (COL 1)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Utrecht.

28    Innovation Quarter namens Noord Holland (COL 1)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Noord Holland.

29    Innovation Quarter (Innogenerics)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter voor de investering in Innogenerics B.V. ten behoeve van de overname van de geneesmiddelen fabrikant Apotex.

30    InvesteringsfondsZeeland B.V. (COL 1)

Dit betreft een lening aan Investeringsfonds Zeeland B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

31    LIOF (COL 1)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij LIOF ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

32    LIOF OverbruggingsFonds (COL 2)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij LIOF ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

33    Investeringsfonds Zeeland (COL 2)

Dit betreft een lening aan Investeringsfonds Zeeland B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

34    Nedermaas Hightech Ventures

Dit betreft een in 2009 aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij LIOF verstrekte lening ten behoeve van Nedermaas Hightech Ventures, een nieuw venture-capital fonds dat zich richt op de vroege financiering van hightech start up's in de Provincie Limburg.

35    NOM (COL 2)

Dit betreft een lening aan de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM B.V.) ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

36    NOM (COL 1)

Dit betreft een lening aan de Noordel ijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM B.V.) ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

37    NWO (Toegepaste en Technische Wetenschappen) 2019, 2020 en 2021 Dit betreft een lening aan NWO voor het verstrekken van kredieten aan ondernemingen in het kader van regeling vroegefasefinanciering.

38    NWO (Toegepaste en Technische Wetenschappen) 2018, 2019

Dit betreft een lening aan NWO voor het verstrekken van kredieten aan ondernemingen in het kader van regeling vroegefasefinanciering.

39    Oost NL N.V. (COL 1)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Oost. N.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

40    Oost NL N.V. (COL 2)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Oost. N.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

41    Oost NL N.V. DVI-2

Dit betreft een lening aan Oost NL N.V. ten behoeve van het Dutch Venture Initiative II.

42    Oost NL N.V. DVI

Dit betreft een lening aan Oost NL N.V. ten behoeve van het Dutch Venture Initiative.

43    STW 2014-2015

Dit betreft een lening aan de Stichting Technische Wetenschappen voor het vertrekken van kredieten in het kader van de regeling Vroegefase-finan-ciering.

44    STW 2016-2017

Dit betreft een lening aan de Stichting Technische Wetenschappen voor het vertrekken van kredieten in het kader van de regeling Vroegefase-finan-ciering.

45    Invest-NL Capital N.V.

Dit betreft een lening aan Invest-NL ten behoeve van het Dutch Alternative Credit Instrument (DACI).

46    Invest-NL Capital N.V. Dutch Future Fund

Dit betreft een lening aan Invest-NL ten behoeve van het Dutch Future Fund.

47    NWO 2022/2023/2024

Dit betreft een lening aan NWO voor het verstrekken van kredieten aan ondernemingen in het kader van de regeling Vroege fase financiering.

48    Invest-NL Capital N.V. Deeptechfonds

Dit betreft een lening aan Invest-NL ten behoeve van het Deeptechfonds.

49    EBN

De achtergestelde lening tegen 0% rente van in totaal € 48 mln van EZK is bedoeld voor investeringen in geothermieprojecten in Nederland volgens het businessplan genaamd 'Masterplan Aardwarmte'. Er is door EZK gekozen voor verplichte deelname van EBN in deze geothermieprojecten. De lening is verstrekt aan EBN bv, die deze lening heeft doorgestort als agio in EBN Aardwarmte bv. EBN zal samen met professionele marktpartijen risicodragend deelnemen in projecten via haar dochter voor 20% tot 40%.

50    ECN

In 2016 is aan ECN een lening verstrekt van € 40 mln voor het verwerken en afvoeren van historisch radioactief afval in Petten.

51    NRG

Aan Stichting Nuclear Research and Consultancy Group (NRG) is een lening verstrekt voor het uitwerken en uitvoeren van een Herstelplan, in algemene zin gericht op de continuïteit van de bedrijfsvoering van NRG en in het bijzonder op het scheppen van de noodzakelijke financiële, technische, commerciële en organisatorische voorwaarden voor het in bedrijf houden van de Hoge Flux Reactor (HFR).

52    t/m 54 Fibrant

De leningen aan Fibrant zijn verstrekt voor investeringen in (de ombouw van) installaties teneinde de uitstoot van lachgas (als CO- equivalent) te reduceren. Hiermee worden drie projecten uitgevoerd met een totale lachgasreductie van ruim 0,6 Mton CO₂-equivalent.

55    Pallas

Aan de Stichting Voorbereiding Pallas-reactor is een lening verstrekt voor fase 1 van de totstandkoming van een nieuwe hoge fluxreactor (de Pallas-reactor), die bestemd is voor de productie van medische en industriële radio-isotopen en voor nucleair technologisch onderzoek.

56    EBN B.V.

In 2020 is een lening verstrekt aan EBN, zodat EBN vreemd vermogen kan aantrekken en daarmee deel kan nemen aan het Porthos-project in de Rotterdamse haven. De door EBN verkregen rendementen op het Porthos-project zullen worden gebruikt om deze lening af te lossen.

57    Invest-NL Capital N.V. SIF

Dit betreft een lening aan Invest-NL. Invest-NL leent dit bedrag door aan de SIF Group ten behoeve van uitbreiding van de productiecapaciteit voor monopiles voor windmolenparken.

58    St. Woonbedrijf Aardbevingsgebied Groningen

Deze lening dient ter financiering van de aankoop van langdurig te koop staande particuliere woningen in het aardbevingsgebied.

Overzichtstabel Bedrijfslevenbeleid en Missiegedreven Innovatiebeleid

Om invulling te geven aan de motie van het lid Veldman c.s. (Kamerstuk 33 009, nr. 76) wordt jaarlijks inzichtelijk gemaakt welke innovatiemiddelen vanuit departementale begrotingen worden ingezet ten behoeve van de vastgestelde missies ter adressering van de maatschappelijke uitdagingen of daaraan bijdragen. Onderstaande tabel bevat een meerjarig overzicht van de middelen die in 2023-2028 in principe beschikbaar zijn binnen de begrotingen van een aantal departementen voor het bedrijvenbeleid en het Missiegedreven Innovatiebeleid of daaraan bijdragen.

De indeling van de tabel geeft inzicht in de samenhang tussen de verschillende onderdelen. Voor een groot deel betreft dit het Missiegedreven Innovatiebeleid, dat uit een generieke pijler en een specifieke pijler bestaat. Het generieke beleid ondersteunt innovatie voor alle bedrijven, binnen en buiten de topsectoren (A1 en A2). Ook de bijdrage van Buitenlandse Zaken (A3) is generiek van aard. De kern van het specifieke beleid is publiek-private samenwerking (PPS, B1 en B2). Door een intensievere samenwerking tussen de excellente Nederlandse publieke kennisinfrastructuur en bedrijven vindt de kennis beter zijn weg in innovatieve producten en draagt het bij aan het realiseren van oplossingen voor maatschappel ijke uitdagingen. PPS wordt gestimuleerd met de PPS-toeslag en de MIT. Internationale PPS wordt mogelijk gemaakt door EU-cofinan-ciering (B2), Innovatie Attachés en technologiemissies. Onderdeel C bevat de instrumenten voor aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt en tot slot bestaat onderdeel D uit verschillende specifieke bijdragen van departementen aan voor hun relevante topsectoren en missies.

In de tabel is aangegeven op welk begrotingsartikel de middelen op de departementale begrotingen staan. Daar zijn de hier getoonde reeksen vaak niet één op één terug te vinden, omdat hier alleen de middelen zijn getoond die samenhangen met het bedrijfslevenbeleid en Missiegedreven Innovatiebeleid. De verantwoording over dit budget vindt plaats via de reguliere begrotingscyclus van de desbetreffende departementale begrotingen.

Tabel 11 Overzichtstabel Bedrijfslevenbeleid en Missiegedreven Innovatiebeleid (bedragen x € 1 mln)

II Specifiek voor topsectoren

Totaal    3.392    6.801    5.706    4.316    2.888    2.937

1    OCW draagt via NWO € 100 mln bij aan de Topsectoren in het kader van publiek-private samenwerking; dit is gezamenlijke programmering waarbij wetenschappers en bedrijven samen onderzoeksprojecten opzetten en financieren.

2    OCW investeert via NWO € 175 mln in vrij onderzoek en talent en publiek-privaat geprogrammeerd onderzoek waarvoor geen private cofinanciering nodig is. Dit zijn middelen uit andere programma's die ex-post bijdragen aan de Topsectoren.

3    Ongewijzigd, betreft bedragen Kennis- en Innovatie convenant 2022-2023.

4    Deze middelen zijn onderdeel van de ex-post € 175 mln die OCW via NWO bijdraagt aan de Topsectoren.

• 3. 

  Beleidsartikelen

Beleidsartikel 1 Goed functionerende economie en markten

A. Algemene doelstelling

Goed functionerende markten zijn een motor voor economische ontwikkeling, innovatie en brede welvaart. Dit geldt voor zowel de Nederlandse markt als de Europese interne markt. De Europese interne markt levert door de schaalgrootte nieuwe afzetmogelijkheden, de mogelijkheid om meer te specialiseren en voor nieuwe uitdagers de ruimte om snel op te schalen. Het kabinet zet zich daarom nationaal, Europees en internationaal in voor regels en afspraken die ervoor zorgen dat: (1) consumenten keuzevrijheid hebben, (2) bedrijven op een gel ijk speelveld opereren en (3) markten open en transparant zijn.

EZK zet in op het realiseren van de volgende strategische doelen:

• 1. 

  Het scheppen van voorwaarden voor goed functionerende markten;

• 2. 

  Het scheppen van voorwaarden voor een goed functionerende digitale economie;

• 3. 

  Het voorzien in maatschappelijke behoeften aan statistieken.

• 1. 

  Het scheppen van voorwaarden voor goed functionerende markten De Europese interne markt, met inbegrip van vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal, vormt een kernonderdeel van de Europese Unie en is cruciaal voor het Nederlandse verdienvermogen. Goed functionerende markten die concurrentie stimuleren en waar de consument goed wordt beschermd, leveren een belangrijke bijdrage aan economische groei en innovatie.

Een goed functionerende interne markt is niet vanzelfsprekend, zoals tijdens de coronapandemie o.a. bleek met grenssluitingen. Daarnaast staat de interne markt in toenemende mate onder druk door oneerlijke concurrentie van binnen en buiten de EU. Digitalisering en vergroening leiden eveneens tot nieuwe uitdagingen. Via een actieagenda voor de interne markt wordt ingezet op het wegnemen van belemmeringen, het verbeteren van de toepassing van interne-marktregels en het versterken van de weerbaarheid van de interne markt.

EZK zet zich in EU-verband sterk in voor het competitief houden van markten en voor eerlijke onderlinge verhoudingen in markten. Hierdoor wordt de concurrentie tussen bedrijven geborgd, het vrije verkeer van diensten en goederen bevorderd en consumenten beschermd. Modern en toekomstbestendig consumentenbeleid draagt bij aan een sterke positie van consumenten, gezonde concurrentie, keuzevrijheid en kwalitatief goede producten en diensten. Goedwerkend mededingingsbeleid is een belangrijke randvoorwaarde voor de economie als geheel en het generieke vestigingsklimaat in Nederland. Het hangt nauw samen met de rest van ons economische beleid en kan een belangrijke bijdrage leveren aan het mogel ijk maken van de complexe transities waar bijvoorbeeld klimaat, energie en digitalisering om vragen. Ook werkt EZK aan goede kaders om aanbestedingen te gebruiken als strategisch beleidsinstrument om doelen als duurzaamheid en open strategische autonomie te bevorderen. Ook de waarborg-, normalisatie- en accreditatiestelsels dragen bij aan de hiervóór genoemde doelen.

• 2. 

  Het scheppen van voorwaarden voor een goed functionerende digitale economie

De digitale economie levert ongekende kansen op voor economie en samenleving. Een strategisch doel van het kabinet is het faciliteren van de transitie naar een klimaatneutrale, digitale en inclusieve economie.

Op die manier zorgen we voor duurzame economische groei en de aanpak van maatschappelijke uitdagingen rond onderwijs, zorg, klimaat en vergrijzing. De ambities, doelstellingen en acties van EZK op het gebied van de digitale economie richting 2030, staan beschreven in de Strategie Digitale Economie (Kamerbrief 26 643, nr. 941). Vertrouwen is bij de digitale transitie van essentieel belang. Daarom moeten belangrijke randvoorwaarden als innovatie, veiligheid, eerlijke concurrentie en grip op gegevens geborgd zijn.

Om uitdagingen te adresseren en de vruchten van de digitale transitie te blijven plukken, werkt EZK in de Strategie Digitale Economie aan een open, weerbare, ondernemende, vernieuwende en duurzame digitale economie. De strategie zet stevig in op het versterken van ons verdienvermogen, het versterken van het fundament, het borgen van publieke waarden en het zorgvuldig afwegen van publieke belangen in een steeds geopolitiekere context met de volgende prioriteiten:

• - 

  Stimuleren digitale innovatie en vaardigheden

• - 

  Creëren van de juiste randvoorwaarden voor goedwerkende digitale markten en diensten

• - 

  Behouden en versterken van een veilige, betrouwbare en hoogwaardige digitale infrastructuur

• - 

  Versterken van cybersecurity

• - 

  Versnellen van digitalisering mkb

• 3. 

  Het voorzien in maatschappelijke behoeften aan statistieken

EZK is voor het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) systeemverant-woordelijk voor het in stand houden van de onafhankelijke productie van goede en betrouwbare statistieken, en voor rechtmatige en doelmatige besteding van publieke gelden die daarmee gemoeid zijn. Het CBS heeft als onafhankel ijk kennisinstituut de taak om betrouwbare statistische informatie te leveren. Onafhankelijke en betrouwbare statistieken zijn van belang om meer inzicht te krijgen in de samenleving en maatschappelijke fenomenen. Deze informatie draagt bij aan het voeren van becijferde maatschappelijke debatten en inzichten voor beleid.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken en Klimaat ziet het als haar taak belemmeringen voor het goed functioneren van markten te verminderen of weg te nemen en innovatie te stimuleren. In dat verband is de Minister systeemverantwoordelijk voor de Mededingingswet, de Aanbestedingswet en voor het functioneren van de Autoriteit Consument en Markt. Ook is zij systeemverantwoordelijk voor de Dienstenwet, de Wet EU-beroepskwa-lificaties, de Metrologiewet, de Waarborgwet en het stelsel van normalisatie en accreditatie. Zij is voorts op grond van de Telecommunicatiewet verantwoordelijk voor het stellen van regels voor vaste en mobiele communicatienetwerken. Daarnaast is zij verantwoordelijk voor de uitvoering van de Strategie Digitale Economie (Kamerstuk 26 643, nr. 941). De Minister heeft een systeemverantwoordel ijkheid voor de statistische informatievoorziening van rijkswege.

Hieruit vloeien de volgende verantwoordelijkheden voort:

Stimuleren

• - 

  Het stimuleren van een goede balans tussen de belangen van bedrijven en consumenten met generiek consumentenbeleid.

• - 

  Het stimuleren van innovatie met digitale technologie in het bedrijfsleven.

• - 

  Het stimuleren van een goede werking van privaat-publieke samenwerking binnen de metrologie, waarborg, normalisatie en accreditatie.

Financieren

• - 

  Het bijdragen aan het goed functioneren van markten door het financieren van een deel van de exploitatie van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), van TenderNed (het elektronisch aanbestedings-systeem) en diverse organisaties op het gebied van metrologie, normalisatie, accreditatie en markttoezicht.

• - 

  Het financieren van een deel van de exploitatie van de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur en het verrichten van uitgaven voor opdrachten inzake beleidsvoorbereiding en evaluaties voor frequentiebeleid en veiligheid.

• - 

  Het financieren van het CBS om het van overheidswege verrichten van statistisch onderzoek ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap en het openbaar maken van de op grond van zodanig onderzoek samengestelde statistieken mogelijk te maken.

• - 

  Het bijdragen aan een vrij, veilig en open internet door het financieren van een aantal (internationale) organisaties op het terrein van internet governance, waaronder het Internet Governance Forum (IGF).

(Doen) uitvoeren

• - 

  Het tegengaan van mededingingsbeperkende gedragingen met generiek mededingingsbeleid, zoals opgenomen in de Mededingingswet.

• - 

  Het bijdragen aan de ontwikkeling van Europees en nationaal beleid ten aanzien van consumentenbescherming, aanbestedingsregelgeving, interne markt en mededinging.

• - 

  Het opstellen van regels voor het gebruik van de ether, door afspraken te maken in internationaal verband voor harmonisatie en door - in geval van schaarste - te bepalen op welke wijze het spectrum wordt verdeeld.

• - 

  Het realiseren van hoogwaardige en innovatieve breedbandige mobiele communicatie en omroeptoepassingen door verruiming van gebruiksmogelijkheden van het spectrum en door de uitgifte van frequentie-ruimte.

Regisseren

• - 

  Het bevorderen van goed functionerende markten door het scheppen van randvoorwaarden via wet- en regelgeving.

• - 

  Het scheppen van de juiste voorwaarden voor concurrentie met de Waarborgwet, de Winkeltijdenwet, de Aanbestedingswet 2012, de Wet aanwijzing nationale accreditatie-instantie en de Metrologiewet.

• - 

  Het moderniseren van de telecommunicatieregelgeving om deze te kunnen laten meegroeien met de ontwikkelingen in de markt en de behoeftes in de samenleving.

Om - aanvullend op de begroting - de Kamer te informeren over de voortgang en effecten van beleid treft u opde website van het CBS de planning van de CBS-publicaties. Actuele en gedetailleerde informatie over de specifieke beleidsgebieden kunt u vinden op de websites van PIANOo, de ACM (o.a. over de telecommunicatiemarkt), Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (Staat van de Ether, jaarberichten), TNO (Monitor Draadloze

Technologie) het CBS (Cybersecuritymonitor enDAB+ ontvangers), NCSC (cybersecurity dreigingen, incidenten en maatregelen) en het Digital Trust Center (DTC).

Voor de hierna benoemde prestatieindicatoren zijn data en kengetallen te vinden op de website Bedrijvenbeleid in beeld.

Tabel 12 Prestatie-indicatoren

Bron:  DESI   C. Beleidswijzigingen

• 1. 

  Het scheppen van voorwaarden voor goed functionerende markten Goed functionerende markten zijn niet alleen de motor achter economische ontwikkeling, innovatie en brede welvaart in Nederland. Soepel werkende markten zijn ook nodig om complexe transities mogelijk te maken die bijvoorbeeld klimaat, energie en digitalisering vragen.

Versterking en herstel interne markt

Via een interne-marktactieagenda wordt in 2024 onder andere ingezet op het wegnemen van belemmeringen met concrete stappen (o.a. via de Europese Taskforce interne-markthandhaving/SMET), het verbeteren van de toepassing van interne-marktregels en het versterken van de weerbaarheid van de interne markt. De Kamer wordt hierover jaarl ijks geïnformeerd middels een voortgangsrapportage, die in het najaar wordt voorzien. Diverse Europese wetsvoorstellen zullen de interne markt verbeteren, zoals het interne-marktnoodinstrument (Single Market Emergency Instrument).

Beïnvloeding standaardisatiestrategie

De normalisatiestrategie van de Europese Commissie legt de nadruk op een betere afstemming tussen normalisatie en Europa's beleidsprioriteiten (bijvoorbeeld de groene en digitale transities en opleiding van een nieuwe generatie normalisatie-experts), alsmede het belang van normalisatie voor Europa's concurrentievermogen. EZK zet zich in 2024 richting Commissie en lidstaten in om een zo effectief mogelijke uitwerking van de strategie in de praktijk te verwezenlijken en een zo sterk mogelijke internationale positie voor Europese bedrijven te creëren door strategische inzet in het internationale normalisatiestelsel.

Mededinging/internationaal

De Europese Commissie herziet momenteel diverse regelgeving onder het Europese mededingingskader, onder andere m.b.t. de handhaving van de mededingingsregels in de EU. Daarnaast gaat de Commissie richtsnoeren voor misbruik van economische machtsposities in het kader van artikel 102 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie opstellen. Het kabinet volgt de uitwerking van de herzieningstrajecten in 2024 actief en is in dit kader betrokken bij de Europese besluitvorming.

Verordening verstorende buitenlandse subsidie (RFS)

In internationaal verband is het van groot belang om oneerl ijke concurrentie tegen te gaan. Dit vraagt om (het behoud van) robuuste mededingingsregels en het tegengaan van verstorende subsidies uit derde landen. Het kabinet zet zich in 2024 verder in voor effectieve toepassing en handhaving van de Europese verordening buitenlandse subsidies, waarbij tevens oog wordt gehouden voor de recente aanpassingen van maart 2023 in de staats-steunregels.

Vervolgprogramma Beter Aanbesteden

In 2021 is het Vervolgprogramma Beter Aanbesteden gestart. Dit programma is een samenwerking van EZK, VNO-NCW/MKB-Nederland, VNG en PIANOo. Doel van dit programma is om te zorgen dat de kennis en kunde van overheden en ondernemers over het aanbestedingsproces verbeteren en dat beide partijen eerder met elkaar in dialoog gaan. Het programma kent een loopt ijd van vier jaar en loopt eind 2024 af. De focus ligt op het verspreiden en toepassen van opgedane kennis in de prakt ijk, onder andere via evenementen waar overheden en ondernemers samenkomen en het bevorderen van regionale initiatieven. EZK kijkt naar mogelijkheden om de succesfactoren van het programma na 2024 voort te zetten.

Duurzame keuzes voor de consument

De Europese Commissie heeft diverse voorstellen gedaan op het gebied van duurzaamheid. Dit zijn onder meer de Ecodesign Verordening die duurzamere productontwerpeisen invoert en de Richtlijn om groene claims te onderbouwen. Ook liggen er voorstellen voor betere reparatiemogel ijkheden en voor duidelijke duurzaamheidsinformatie aan consumenten. EZK zet hierbij in 2024, samen met andere departementen, in op ambitieuze Europese wetgeving. Consumenten spelen een belangrijke rol in de transitie naar een duurzame economie. Het is daarom noodzakelijk dat zij de juiste informatie en handvatten krijgen om duurzame keuzes te kunnen maken, waardoor ook greenwashing wordt tegengegaan en producenten worden aangespoord duurzamer te produceren. Hogere eisen aan duurzaamheidsclaims en keurmerken dragen hieraan bij.

• 2. 

  Het scheppen van voorwaarden voor een goed functionerende digitale economie

Het faciliteren van de transitie naar een digitale economie is een van de strategische doelen van EZK. In de Strategie Digitale Economie staan de ambities, doelstelling en acties van EZK op het gebied van de digitale economie richting 2030 verder uitgewerkt (Kamerstuk 26 643, nr. 941). Uw Kamer wordt dit najaar geïnformeerd over de Strategie Digitale Economie en de financiële paragraaf bij de strategie. In 2024 zal het kabinet in de strategie aandacht besteden aan opkomende thema's waaronder de digitale open strategische autonomie (DOSA). Deze staat steeds meer onder druk door geopolitieke ontwikkelingen en internationale marktverschuivingen.

Stimuleren digitale innovatie en vaardigheden

Verduurzamingsopgave van de Digitale Economie

Digitalisering biedt grote kansen voor het behalen van de door het kabinet geformuleerde klimaatdoelstellingen. Tegelijkertijd heeft digitalisering zelf ook een negatieve impact op ons klimaat door de bijdrage aan de emissie van broeikasgassen; hier ligt dus een verduurzamingsopgave voor de sector. Zoals toegezegd heeft het kabinet onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden om de digitale sector te verduurzamen en digitalisering in te zetten om deze verduurzaming te versnellen. In lijn met de motie Kathmann zal EZK de onderzoeken met kabinetsreactie dit najaar publiceren.

6G Future Network Services

Het voorstel 6G Future Network Services (FNS) heeft als ambitie om als Nederland mee te doen met de koplopers bij de 6G-ontwikkeling en de kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven te benutten. Op advies van de Adviescommissie van het Nationaal Groeifonds (NGF) heeft het kabinet uit het NGF € 61 mln voorwaardelijk toegekend voor de eerste fase en is € 142 mln gereserveerd voor de tweede fase van het FNS-programma (Kamerstuk 36 200-L-11).

Creëren van de juiste randvoorwaarden voor goedwerkende digitale markten en diensten

Europese wet- en regelgeving DMA, DSA, DGA

De digitale economie kan leiden tot te sterke machtsposities en afhankelijkheden van grote platforms. In 2024 wordt daarom gewerkt aan een effectieve implementatie van regelgeving in Europees verband. De Digital Markets Act (DMA) pakt de markt- en datamacht van grote tech- en platformbedrijven aan ten behoeve van concurrentie en de bescherming van gebruikers. Daarnaast wordt in 2024 de implementatie van de Digital Services Act (DSA) voorzien, die ervoor gaat zorgen dat tussenpersonen, zoals platformbedrijven, verantwoord omgaan met content van hun eindgebruikers. Tevens wordt in Europees verband in 2024 verder gewerkt aan de lopende implementatie van de Data Governance Act (DGA) en de aanstaande Data Act, waarin belangrijke stappen worden gezet om de data-economie beter te laten werken voor consumenten en ondernemers. EZK bljft in 2024 oog houden voor de macht van grote platforms en beziet of verdere (nationale) wet- of regelgeving in aanvulling op de bestaande regelgeving noodzakelijk is.

Europese wet- en regelgeving AI-verordening en Dataverordening In 2024 worden op EU niveau verdere stappen gezet met de totstandkoming van de Dataverordening en de AI-verordening. Deze verordeningen zijn belangrijk voor de regulering van de digitale economie. Nederland is op grond van het Europese verdrag verplicht te borgen dat de wetgeving effectief wordt geïmplementeerd. De Dataverordening beoogt het gebruik van data te bevorderen, burgers en bedrijven meer controle over hun data te geven en te verzekeren dat de waarde uit data gel ijkwaardiger wordt verdeeld over de partijen die deelnemen aan de data-economie. De AI-verordening heeft als doel EU-burgers vertrouwen te geven in AI door te zorgen dat veilige Al-systemen de interne markt op komen met waarborgen voor de bescherming van fundamentele rechten. Om de specifieke risico's van AI-systemen te voorkomen en mitigeren, zijn proportionele en flexibele regels voorgesteld.

Behouden en versterken van een veilige, betrouwbare en hoogwaardige digitale infrastructuur

Verkenning digitale infrastructuur

Nederland is binnen Europa een belangrijk digitaal knooppunt vanwege de hoogwaardige betrouwbare digitale infrastructuur. In 2024 wordt opvolging gegeven aan de verkenning van de digitale infrastructuur die later in 2023 wordt afgerond. Daarnaast wordt onderhandeld over het voorstel van de Europese Commissie voor de Gigabit Infrastructure Act, dat beoogt de uitrol van snelle netwerken te bevorderen.

Versterken cybersecurity

Cybersecurity

Cybersecurity is een essentiële randvoorwaarde voor de Nederlandse digitale economie en de samenleving. Op basis van het coalitieakkoord is in 2024 € 13 mln aanvullend beschikbaar voor de EZK-inzet op cybersecurity. EZK zet in 2024 in op de afronding van de Europese Cyber Resilience Act, waarbij voor EZK een wettel ijke cybersecurity zorgplicht voor fabrikanten en leveranciers van producten met digitale elementen in de hele productlevenscyclus van belang is. Cybersecurity kennis en innovatie wordt gestimuleerd door middel van het publiek-private samenwerkings-platform dcypher en NEXIS (beiden ondergebracht bij RVO). NEXIS is het nationaal coördinatiecentrum behorend bij het netwerk van het Europees Cybersecurity Competence Center (ECCC). NEXIS zal in 2024 een subsidieregeling uitvoeren voor Nederlandse bedrijven ten behoeve van cyberse-curity-innovaties uit het Digital Europe Programme. Om consumenten bewust te maken van digitale risico's en hen te stimuleren om beschermingsmaatregelen te nemen, zullen ook in 2024 publiekscampagnes zoals 'Doe je updates' worden uitgevoerd.

Digital Trust Center

In 2024 zal onder andere de notificatiedienst van het Digital Trust Center verder worden uitgebouwd. De notificatiedienst waarschuwt bedrijven over ernstige dreigingen. Daarnaast zal het netwerk van samenwerkingsverbanden van bedrijven kwantitatief en kwalitatief worden versterkt. Het uiteindelijke doel is dat elk bedrijf in zijn omgeving een aanspreekpunt heeft voor informatie en advies over veilig digitaal ondernemen. Voor de digitale diensten zoals clouddiensten en online-marktplaatsen wordt de informatievoorziening van het Computer Security Incident Response Team (CSIRT-DSP) in 2024 verder bestendigd. Het Digital Trust Center, het Nationaal Cybersecurity Center en het CSIRT-DSP gaan uiterlijk in 2026 verder in één organisatie die alle organisaties in Nederland gaat bedienen.

Richtlijn Netwerk- en informatiesystemen (NIS2)

Met de implementatie van de richtlijn inzake beveiliging van netwerk- en informatiesystemen (NIS2) verhogen we de digitale weerbaarheid van een aantal onder EZK vallende sectoren, waaronder de digitale infrastructuur en energie. Entiteiten moeten beveiligingsmaatregelen treffen (zorgplicht) en krijgen een meldplicht van incidenten. De Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) houdt toezicht op de naleving hiervan en een Computer Security Incident Response Team (CSIRT) biedt ondersteuning aan onder de richtl ijn vallende entiteiten. In 2024 wordt het toezicht op deze richtl ijn verder vormgegeven, naar verwachting zal het toezicht eind 2024 van start gaan.

Versnellen digitalisering mkb

Deze pijler uit de Strategie Digitale Economie wordt uitgevoerd via middelen op artikel 2.

Motie Schouw

Met de uitvoering van de Strategie Digitale Economie geeft het kabinet mede invulling aan de landenspecifieke aanbeveling van de Europese Commissie voor 2023-2024 om overheidsinvesteringen aan te moedigen en toe te spitsen 'op de groene en digitale transitie, met name op de ontwikkeling van digitale vaardigheden. In de afgelopen jaren heeft het kabinet diverse investeringen gedaan in de digitale transitie. Zo wordt via het Nationaal Groeifonds geïnvesteerd in kunstmatige intelligentie en onderwijsinnovatie (AiNed investeringsprogramma en NOLAI). Binnen artikel 1 van de EZK-begroting wordt hieraan invulling gegeven door het DIGITAL Europe programma. In februari 2023 is het actieplan groene en digitale banen uitgebracht gericht op het verhogen van de instroom in bètatech-nisch onderwijs, het behoud en vergroten van de instroom in de bètatech-nische arbeidsmarkt, arbeidsproductiviteits-groei, en het versterken van governance en tegengaan van versnippering. Hiermee voldoet het kabinet aan de motie Schouw (Kamerstuk 21 501-20, nr. 537).

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 13 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 1 (bedragen x € 1.000)

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

• - 

  Subsidies (regelingen): Cyber security (Cyberweerbaarheid) en Beter Aanbesteden.

• - 

  Opdrachten: Een aantal opdrachten is reeds voor meerdere jaren aangegaan en dus juridisch verplicht. Dit geldt voor o.a. de bemiddelingsdienst voor doven en slechthorenden.

• - 

  Bijdragen aan agentschappen: De opdrachten worden voorafgaand aan het begrotingsjaar verstrekt en zijn daarmee 100% juridisch verplicht. Dit geldt bijvoorbeeld voor opdrachten aan RDI en RVO.

• - 

  Bijdragen aan ZBO's en RWT's: Betreft wettelijke taken van o.a. VSL, RvA en CBS.

• - 

  Bijdragen aan Internationale Organisaties: Betreft o.a. de bijdrage aan de Stichting Koninklijk Nederlands Normalisatie Instituut (NEN).

Bestuurlijk gebonden

• - 

  Betreft deels subsidies in het kader van EU-cofinanciering Digital Europe waarvoor voor 2024 al afspraken zijn gemaakt op basis van eerdere calls, en middelen voor de opdrachten en onderzoek door het Nationaal Groeifonds.

Beleidsmatig gereserveerd

• - 

  Overige beschikbare budgetten waarover EZK momenteel in gesprek is met interne en externe organisaties.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Subsidies

Cyberweerbaarheid

Naast de activiteiten van het Digital Trust Center wordt subsidie verstrekt aan groepen van bedrijven in niet-vitale sectoren die op cybersecurity-terrein willen samenwerken. De uitvoering van de regeling ligt bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Telecom Caribisch Nederland

Omdat de vaste lasten van essentiële diensten, zoals telecommunicatie en meer specifiek vast internet, op Caribisch Nederland relatief hoog zijn en deze diensten meer dan ooit nodig zijn in het kader van digitalisering, neemt het kabinet maatregelen om deze kosten te verlagen. Voor telecommunicatie stelt het kabinet voor 2023-2026 25 USD per aansluiting per maand beschikbaar op Bonaire en 35 USD per aansluiting per maand voor Saba en Sint Eustatius om de kosten van een vaste internetverbinding te verlagen. Hiervoor is in totaal € 3,5 mln per jaar beschikbaar. Verder is er voor 2024 € 1,3 mln beschikbaar gesteld voor de verdere verlaging van vast internet met $15 p/m en € 3 mln voor het verbeteren van het glasvezelnetwerk internet.

EU- cofinanciering Digital Europe

Het Digital Europe Programme (DEP) is een programma binnen het MFK (Meerjarig Financieel Kader van de EU) om het innovatie- en concurrentievermogen van de EU te verhogen en de strategische digitale capaciteiten te versterken. Dit is aanvullend op het Horizon Europe Programma, dat zich meer richt op onderzoek en innovatie. De voorgestelde prioriteiten binnen het programma zijn onder meer: artificiële intelligentie, cybersecurity en vertrouwen, digitale vaardigheden voor gevorderden en European Digital Innovation Hubs.

Subsidieregeling Beter Aanbesteden

Gemeenten, MKB-ondernemers, brancheorganisaties en ondernemersverenigingen die de aanbestedingspraktijk in hun regio of branche willen verbeteren, kunnen hiervoor subsidie aanvragen. De subsidie wordt verstrekt voor projecten die knelpunten rondom aanbesteden oplossen. Dit wordt bereikt door het bevorderen van de dialoog en de samenwerking tussen publieke opdrachtgevers en ondernemers, door het verhogen van de relevante kennis over aanbesteden of door het bevorderen van de toepassing van relevante kennis, methodieken en instrumenten. De regeling wordt opnieuw opengesteld in 2023 en zal tot in 2024 doorlopen. Het gaat in totaal om een subsidie van 200.000 tot 300.000 euro en maximaal 25.000 euro per aanvrager, waarvan het grootste deel nog zal vallen binnen 2023 en een kleiner deel in 2024. De regeling maakt deel uit van het programma Beter Aanbesteden.

Projecten Nationaal Groeifonds (NGF)

Voor een toelichting op de projecten die worden gefinancierd uit het NGF wordt verwezen naar Bijlage 8: Nationaal Groeifondsprojecten EZK.

Opdrachten

Onderzoek en opdrachten

Dit betreft onderzoeksopdrachten die dienen ter ondersteuning van het beleid op het gebied van onder andere marktordening, mededinging, consumenten, aanbestedingen, Europese zaken en strategie en telecom.

Beleidsvoorbereiding en evaluaties Veiligheid en Frequenties Dit betreft opdrachten die gericht zijn op het verdelen van frequentie-banden, lokaal beleid en digitale connectiviteit, straling en gezondheid, programma omroep, regulering telecommarkt/telecomcode nummerbeleid en opdrachten die gericht zijn op een robuuste en betrouwbare digitale communicatie-infrastructuur die weerbaar is tegen diversedreigingen voor de nationale veiligheid. Hieronder vallen sabotage of verstoring van vitale infrastructuur, weglekken van sensitieve technologie en kennis, en het ontstaan van risicovolle strategische afhankelijkheden binnen vitale infrastructuur of sensitieve technologie waarmee Nederland politiek onder druk kan worden gezet.

Digital Trust Center (DTC)

Het DTC is er om het «niet-vitale bedrijfsleven» beter in staat te stellen hun eigen cyberweerbaarheid te organiseren. De middelen worden o.a. gebruikt voor de ontwikkeling van een online platform, kennisopbouw over cyberrisico's en kennisdeling met de doelgroep niet-vitaal bedrijfsleven.

Cyber security

Dit betreft opdrachten en subsidies voor o.a. de publiekscampagne 'Doe je updates', het versterken van inzet op Europese wet- en regelgeving, certificering en toezichtstaken en de werkzaamheden rondom het publiek-private platform Dcypher.

ICT-beleid

Aantal werkzaamheden bestaan uit het doen van concrete kennis- en innovatie calls, die voortvloeien vanuit de Kennis- en Innovatie Agenda. Deze innovatie- en onderzoekscalls zullen mede worden vormgegeven door de (vak)departementen. Het in te zetten instrumentarium zal onder meer bestaan uit calls in samenwerking met NWO, formuleren en versterken van specifieke kennisvragen met SMO (Samenwerkingsmiddelen Onderzoek) programmering van TNO en het (mede) ontwikkelen van instrumenten ten behoeve van een technology transfer facility.

CSIRT - DSP

CSIRT is een gespecialiseerd team van professionals die snel kunnen handelen bij een beveiligingsincident met computers of netwerk. CSIRT geeft, naast het nemen van maatregelen, advies bij incidenten en zorgt voor het opsporen en analyseren van dreigingen. CSIRT gaat de informatievoorziening voor o.a. clouddiensten en online-marktplaatsen verder vormgeven en zal kennis- en innovatie calls die uit de Kennis- en Innovatie Agenda voortvloeien voor zijn rekening nemen. Vanaf 2024 zijn er extra middelen toegekend voor de ondersteunende taken van CSIRT bij de Europese NIS2-en CER-richtlijnen en de Netwerkcode Cybersecurity Elektriciteitssector.

Opdracht- en onderzoeksbudget Nationaal Groeifonds Dit betreft het budget voor de ondersteuning van de Adviescommissie Nationaal Groeifonds. Hieronder vallen de onkostenvergoedingen van de commissieleden en inhuur van expertise ter ondersteuning van en communicatie ten behoeve van de adviescommissie.

Vervolg Programma Beter Aanbesteden

Samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en VNO-NCW/ MKB-Nederland heeft EZK gewerkt aan het vervolgprogramma Beter Aanbesteden. Dit programma zal zorgen voor verbeteringen in de aanbe-stedingspraktijk door dialoog tussen overheden en ondernemers. Het programma is in 2021 gestart en heeft een looptijd van vier jaar.

Bijdrage aan agentschappen

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)

RVO is als uitvoerende dienst van het Ministerie van EZK onder meer verantwoordelijk voor de voorlichting van ondernemers over de aanbestedingsre-gelgeving. Hieronder vallen ook de taken van PIANOo als expertisecentrum voor aanbestedende diensten en het daarbij behorende TenderNed, het systeem voor het elektronisch aanbesteden, en werkzaamheden voor het vervolgprogramma Beter Aanbesteden. Daarnaast is RVO verantwoordel ijk voor o.a. opdrachten op het gebied van digitalisering en cybersecurity, zoals het National Contact Point Digital EU en National Coordination Centre voor digitale veiligheid. Ook voert RVO ondersteunende taken uit voor het NGF

Rijksinspectie Digitale Infrastuctuur (RDI)

RDI draagt onder meer zorg voor de toelating tot het frequentie spectrum en ziet toe op het juiste gebruik daarvan. De voornaamste uitvoeringstaken zijn voorlichting in het kader van het antennebeleid, juridische procedures en een bijdrage voor werkzaamheden in het kader van vergunningvrije toepassingen. De toezichtstaken hebben betrekking op onder meer toezicht op ondergrondse netten (WIBON), Metrologiewet, Waarborgwet, bevoegd aftappen en dataretentie, en de Cybersecuritywet voor netwerkbeveiliging en informatiebeveiliging (NIB-richtlijn). Ook voert RDI het toezicht uit op vertrouwensdiensten die onder de Europese eIDAS-Verordening vallen. Op 28 juni 2021 is de Europese Verordening Cyber Security Act (CSA) geïmplementeerd, waarvoor RDI de taken als nationale autoriteit uitvoert. Vanaf 2024 zijn er extra middelen toegekend voor het toezicht op de Europese NIS2- en CER-richtlijnen en de Netwerkcode Cybersecurity Elektriciteitssector.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Metrologie

Met de Metrologiewet worden nationale meetstandaarden beschikbaar gesteld, die de basis vormen voor een internationaal herleidbare metrolo-gische infrastructuur. Het gebruik van gecontroleerde meetinstrumenten bij het leveren van goederen draagt onder andere bij aan eerlijke handel- en consumentenbescherming. VSL B.V. is het nationaal metrologisch instituut (NMI) van Nederland. VSL B.V. ontwikkelt, beheert en onderhoudt de nationale meetstandaarden in opdracht van EZK op basis van een overeenkomst voor onbepaalde tjd.

Raad voor Accreditatie (RvA)

De RvA is een ZBO dat controleert of een keuringsinstantie, certificerings-instantie, inspectie-instantie of een laboratorium aan de accreditatienormen voldoet. De taken van de RvA zijn vastgelegd in de Wet aanwijzing nationale accreditatie-instantie. De RvA ontvangt jaarlijks een bijdrage van de Staat voor Europese en internationale activiteiten die relevant zijn voor de accre-ditatiesector als geheel. Verder ontvangt de RvA van 2022 t/m 2026 een subsidie voor het ICT-programma Informatiegestuurd Werken.

Autoriteit Consument en Markt (ACM)

De ACM is belast met wettelijke taken op het gebied van het generieke mededingingstoezicht (Mededingingswet), generieke consumentenbescherming (Wet handhaving consumentenbescherming), de regulering van de telecommarkt en het sectorspecifieke markttoezicht in de sectoren energie, telecommunicatie, post en vervoer. De apparaatsuitgaven van de ACM zijn geraamd op artikel 40 van de EZK-begroting, net als de kosten van de ACM die worden doorbelast naar marktorganisaties die onder het ACM-toezicht vallen. Het bedrag op artikel 1 betreft de geraamde kosten van de leden van het bestuur van de ACM.

Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)

Het CBS is opgericht vanuit de behoefte aan onafhankelijke, betrouwbare informatie om maatschappelijke vraagstukken te begrijpen. Het CBS heeft als onafhankel ijk kennisinstituut dan ook tot taak het publiceren van betrouwbare en samenhangende statistische informatie, waardoor becijferde maatschappelijke debatten gevoerd kunnen worden. Het werkterrein van het CBS omvat onderwerpen die de mensen in Nederland raken. Informatie over het CBS en Caribisch Nederland treft u onder meer aan op Statline, de databank van het CBS. Voor Caribisch Nederland maakt het CBS statistieken over tal van onderwerpen.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Nederlands Normalisatie Instituut (NEN)

NEN ontvangt een bijdrage van de Staat voor het uitvoeren van werkzaamheden die voortvloeien uit de Europese verordening voor normalisatie (Verordening (EU) Nr. 1025/2012 i van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2012) en de Overeenkomst inzake technische handelsbelemmeringen die over het geven van informatie over normen gaat. Tevens is de bijdrage bedoeld voor het informeren van Nederlandse belanghebbenden over initiatieven van de Europese en mondiale normalisatie-instellingen. Daarnaast gebruikt het NEN de bijdrage voor een deel van de contributies die het NEN verschuldigd is aan de Europese en mondiale normalisatie-instellingen, voor de controle op actualiteit van verwijzingen naar normen in regelgeving en kennisgeving aan ministeries indien verwezen wordt naar ingetrokken normen.

Internationale organisaties Dit betreft bijdragen aan:

• - 

  Universal Postal Union (UPU): een internationale organisatie die de verschillende postovergangen tussen UPU-lidstaten controleert. Elke lidstaat gaat dan ook akkoord met de regels voor het internationaal postverkeer. Het is formeel een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties. De UPU speelt een belangrijke rol in het optimaliseren van postdiensten. De hoofddoelen van de UPU zijn de promotie van het mondiale postverkeer, toename van het aantal verwerkte poststukken door te voorzien in moderne producten en diensten, en een hoge servicekwaliteit voor de consument.

• - 

  International Telecommunication Union (ITU): binnen de ITU worden internationale afspraken gemaakt over wereldwijde toewijzing van radiofrequenties aan categorieën van diensten en over de toewijzing van (schaarse) ruimteposities aan satellietsystemen.

• - 

  European Conference of Postal and Telecommunications Administrations (CEPT): De inzet in de UPU en ITU wordt regionaal voorbereid. Voor landen in Europa is daarvoor CEPT het aangewezen kanaal. EZK draagt jaarlijks bij aan de kosten van ERO (het permanente ondersteunende bureau van CEPT in Kopenhagen).

• - 

  Internationale organisaties metrologie. Dit betreft bijdragen aan Organisation Internationale de Métrologie Légale (OIML), WELMEC en Bureau International des Poids et Mesures (BIPM). De bijdragen liggen vast in internationale verdragen.

• - 

  Internet Governance Forum (IGF). EZK doneert jaarlijks een bedrag aan het secretariaat van het IGF. Dit forum is voortgekomen uit de VN-top World Summit on Information Society in 2005.

• - 

  Global Partnership on Artificial Intelligence (GPAI) Secretariat, een jaarlijkse bijdrage aan OECD.

• - 

  Het Verdrag inzake het onderzoek en de stempeling van edelmetalen werken, Wenen, 15 november 1972. De bijdrage ligt vast in Annex 1 van de "Compilation of Act» van het Verdrag.

Toelichting op de ontvangsten

High Trust

Deze ontvangsten hebben betrekking op boetes die toezichthouders van EZK opleggen en waar - in het kader van het zogenaamde High Trust-beleid

• - 

  een meerjarige raming voor wordt aangehouden. Verreweg het grootste deel van de ontvangsten betreft boetes die opgelegd worden door de ACM.

Diverse ontvangsten

Dit betreft met name de ontvangsten van de landelijke veiling FM-frequenties die in de zomer van 2023 heeft plaatsgevonden. Hiermee is in totaal € 152,8 mln opgehaald. Dit wordt uitbetaald over 2023 en 2024. Daarnaast heeft EZK in 2023 € 15,8 mln ontvangen voor de verlening van vergunningen voor de FM-frequenties over de periode 2022-2023.

Extracomptabele fiscale regelingen

Naast de in dit begrotingsartikel genoemde instrumenten, is er een fiscale regeling die betrekking heeft op dit beleidsterrein. Het betreft de Btw-vrijstelling voor post. Voor een beschrijving van de regeling, de doelstelling, de ramingsgrond, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en het beoogde jaar van afronding van de volgende evaluatie wordt verwezen naar de bijlage bij de Miljoenennota 'Toelichting op de Fiscale regelingen'.

Beleidsartikel 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

A. Algemene doelstelling

Het bedrijvenbeleid ondersteunt de transitie naar een duurzame en inclusieve economie met een sterk innovatievermogen, een hoge arbeids-productiviteit(sgroei) en een uitmuntend ondernemings- en vestigingsklimaat dat bijdraagt aan de welvaart van alle burgers.

De maatschappelijke bijdrage van bedrijven is groot. Naast werkgelegenheid, inkomen en innovatieve producten en diensten dragen bedrijven ook bij aan oplossingen voor tal van maatschappel ijke uitdagingen en bieden ze ontplooiingsmogelijkheden aan burgers. Economische bedrijvigheid vormt tevens de basis voor het hoge collectieve voorzieningenniveau in ons land. Door innovatie en ondernemerschap te bevorderen draagt het bedrijvenbeleid bij aan brede welvaartsgroei, door economische vooruitgang op een evenwichtige wijze te combineren met een hoge kwaliteit van onze leefsituatie. Opdat Nederland internationaal aantrekkelijk bljft om in te wonen, te werken en te leven.

Bedrijven spelen ook een onmisbare rol bij het voorzien in de basisbehoeften, de materiële welvaart en de maatschappel ijke vooruitgang waarop onze samenleving drijft: voedsel, medische hulpmiddelen, huizen, werk, inkomen, ontplooiingsmogelijkheden, mobiliteit, connectiviteit, energie, veiligheid, ontspanningsmogelijkheden in de vrije tijd en digitale diensten. Dit geldt ook op het terrein van verduurzaming zoals met zonnepanelen, windmolens, energiebesparingsmogelijkheden, de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen zoals waterstof en bij het realiseren van maatschappel ijke vernieuwing door te investeren in de ontwikkeling van de technologieën van de toekomst en toepassingen te ontwikkelen van nieuwe sleuteltechnologieën. Bedrijven dragen op deze manier wezenlijk bij aan de kwaliteit van ons bestaan. Ze vervullen daarmee een sleutelrol in onze samenleving.

Het is de rol en taak van de overheid de ambities, normen en randvoorwaarden vast te stellen, te reguleren en te zorgen voor adequate wetgeving en ondersteunende publieke voorzieningen (zoals een infrastructuur die verduurzaming mogelijk maakt) en gedrag te stimuleren dat bijdraagt aan de maatschappelijk gewenste uitkomsten. Op deze manier geeft de overheid ondernemers de ruimte om kansen te pakken voor duurzame en innovatieve welvaartsgroei, binnen de maatschappel ijke grenzen die de overheid stelt. Bedrijven hebben daarbij zelf ook een maatschappel ijke verantwoordelijkheid om de negatieve gevolgen van hun economische activiteiten te beperken en een positieve bijdrage te leveren aan de welvaart van alle burgers. Zo dragen bedrijven onder meer bij aan maatschappel ijk verantwoorde en CO₂-arme producten, eerlijke prijzen, goede lonen en pensioenvoorzieningen.

Samenwerking en maatschappel ijke betrokkenheid is cruciaal voor onze welvaartsgroei. Samenwerking tussen grote internationaal opererende ondernemingen en het midden- en kleinbedrijf inclusief startups en scale-ups is essentieel voor het ondernemerssucces. Ook internationale samenwerking is onmisbaar voor een open economie als de onze. Strategische samenwerking tussen bedrijven, (hoge)scholen en wetenschap is belangrijk omdat de wetenschap en de (hoge)scholen fundamentele ideeën en ontwik-kelcapaciteit bieden, en het bedrijfsleven de mogelijkheden ziet waar nieuwe technologieën kunnen worden toegepast in nieuwe producten of productieprocessen. Deze samenwerking is ook belangrijk op het terrein van de maatschappelijke uitdagingen zoals fossielarm energiegebruik, gezondheid, hybride werken en veiligheid. Door ruimte te geven aan ondernemende geesten ontstaan kansen voor bestaande en nieuwe bedrijven. Dat gebeurt in partnerschap tussen Rijk, regionale overheden, Europa en met bilaterale internationale samenwerking.

Nederland behoort tot de mondiale top van de meest dynamische en concurrerende kenniseconomieën in de wereld. Hoewel de positie onder druk staat, is Nederland één van de landen met de hoogste arbeidsproductiviteit ter wereld. Het kabinet zet er met het bedrijvenbeleid op in deze toppositie te behouden en verder te versterken en onze welvaart duurzaam veilig te stellen voor de toekomstige generaties in een wereld die sterk in beweging is. Dit vergt een innovatie- en ondernemersstrategie die zich niet alleen richt op materiële welvaart, maar ook via transities bijdraagt aan bijvoorbeeld klimaat, duurzaamheid, veiligheid, gezondheid, voedsel kwaliteit en een uitdagende werkomgeving. Tegelijkertijd maakt onze kenniseconomie Nederland ook tot een aantrekkelijk doelwit voor landen die kennis en technologie willen vergaren ten gunste van hun eigen (technologische) positie. Dit vraagt om een aanpak die deze risico's adequaat ondervangt.

Om deze economische kracht te behouden en te versterken heeft het kabinet Rutte 4 ingezet op het realiseren van de volgende drie strategische doelen op terrein van bedrijfsleven & innovatie:

• - 

  Het stimuleren van innovatie met een grote impact op de economische en maatschappelijke vooruitgang en voortbouwend op de sterktes van de Nederlandse ecosystemen met een sterke positionering op de groeimarkten van de toekomst.

• - 

  Een goed functionerend en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door het waarborgen van een uitmuntend ondernemings- en vestigingsklimaat met optimale randvoorwaarden voor succesvol ondernemerschap.

• - 

  Het faciliteren van de transitie naar een klimaatneutrale, circulaire en inclusieve economie.

• 1) 

  Het stimuleren van innovatie met een grote impact op de economische en maatschappelijke vooruitgang en voortbouwend op de sterktes van de Nederlandse ecosystemen met een sterke positionering op de groeimarkten van de toekomst

Innovatie is één van de belangrijkste bronnen voor economische groei, welvaart en vooruitgang op tal van maatschappel ijke terreinen. Succesvolle innovaties creëren niet alleen toegevoegde waarde, maar bieden ook (deel)oplossingen voor de maatschappelijke vraagstukken, onder meer op de terreinen «Energietransitie en Duurzaamheid», «Landbouw, Water en Voedsel», «Gezondheid en Zorg» en «Veiligheid». Om bedrijven aan te zetten tot innovatie, stimuleert en financiert de overheid onderzoek en ontwikkeling (R&D) bij publieke kennisinstellingen en bedrijven. Dat gebeurt met generiek beleid gericht op innovatie in het bedrijfsleven en met missiege-dreven innovatiebeleid dat zich richt op het adresseren van maatschappelijke uitdagingen en sterktes in sleuteltechnologieën. Verder draagt Nederland bij aan internationale ruimtevaartprogramma's, die maatschappelijke doelen dienen en daarnaast ook innovatieve bedrijvigheid in Nederland bevorderen, onder andere via opdrachten aan Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen ter realisatie van ruimtevaartprogramma's.

Het kabinet Rutte 4 streeft naar verhoging van de R&D-uitgaven in Nederland. De ambitie is in lijn met de in het coalitieakkoord genoemde Lissabondoelstelling dat de totale R&D-uitgaven op termijn stijgen tot 3% van het bruto binnenlands product, zonder dat het private aandeel daalt (Kamerstuk 33 009, nr. 117). Het streefjaar voor het realiseren van deze R&D-ambitie is 2030 (Kamerstuk 33 009, nr. 131). Investeren in R&D is echter geen doel op zich, maar vormt één van de fundamenten voor het innovatief vermogen van een land, naast een goed ondernemingsklimaat, een goede kennisinfrastructuur, kennissamenwerking, een goed werkende financieringsmarkt (zie hiervoor ook beleidsartikel 3 van deze begroting) en het beschikbaar zijn van bekwaam personeel. Nederland kan en moet beter presteren bij het toepassen en het economisch en maatschappelijk benutten van kennis. Daarom krijgt in het innovatiebeleid juist dat meer specifieke aandacht: valorisatie van kennis bij publieke instellingen, het vergroten van innovatieve toepassingen door effectieve samenwerking in innovatie-ecosystemen, het integraal ondersteunen van startups en scale-ups en het realiseren van een excellent toepassingsgericht kennisstelsel gericht op maatschappelijke en economische vooruitgang.

Met het missiegedreven innovatiebeleid worden R&D-investeringen van publieke en private partijen gericht op het vinden van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen. Dat gebeurt mede met behulp van ontwikkeling van sleuteltechnologieën, die een belangrijke rol vervullen bij het adresseren van maatschappel ijke uitdagingen. Ook het verwerven van een sterke positie in de nieuwe technologieën van de toekomst en de nieuwe groeimarkten is een belangrijke maatschappel ijke uitdaging van de toekomst. Met de uitvoering van het Kennis- en Innovatieconvenant 2020-2023 wordt invulling gegeven aan dit beleid door bedrijven, kennisinstellingen en overheidspartijen (Kamerstuk 33 009, nr. 102). In voorbereiding zijn de Kennis- en Innovatie-agenda's en het Kennis- en Innovatieconvenant voor de periode 2024-2027. Daarbij zal het missiegedreven innovatiebeleid sterker gericht worden op de grote transities waar Nederland voor staat, met name waar het gaat om klimaat/energie, digitalisering en circulaire economie. Ook zal er sterker worden ingezet op valorisatie van kennis en marktcreatie (Kamerstuk 33 009, nr. 117). Op het terrein van sleuteltechnologieën wordt gewerkt aan een Nationale Technologiestrategie, die meer richting zal geven aan de publieke inzet op sleuteltechnologieën (Kamerstuk 36 200 L, nr. 7).

In 2020 heeft het kabinet Rutte 3 het Nationaal Groeifonds (NGF) opgericht om daarmee vanaf 2021 € 20 mld aan (publieke) investeringen te doen in R&D en innovatie, infrastructuur en kennisontwikkeling (Kamerstuk 35 300, nr. 83). In het Coalitieakkoord zijn de middelen herverdeeld, waarbij de middelen voor de pijler 'Onderzoek, ontwikkeling en innovatie' en Kennisontwikkeling binnen het Nationaal Groeifonds met € 6,7 mld zijn verhoogd (in totaliteit over de periode t/m 2028). Hiervan is de helft begroot voor de pijler Onderzoek, ontwikkeling en innovatie (Kamerstuk 35 925, nr. 143). De pijler infrastructuur is overgeheveld naar het Mobiliteitsfonds. Het NGF heeft ook als doel om via publieke investeringen op deze investeringsgebieden extra private investeringen aan te moedigen. Een deel van de middelen van het NGF vloeit via toekenningen voor NGF-projecten naar artikel 2 van EZK-begroting, waarbij het primair om middelen vanuit de pijler 'Onderzoek, ontwikkeling en innovatie' gaat.

Het Coalitieakkoord heeft verder voorzien in een fonds voor onderzoek en wetenschap van € 5 mld over een periode van 10 jaar. Op het beleidsterrein van EZK is er uit het fonds € 500 mln over een periode van 10 jaar beschikbaar gekomen voor versterking van faciliteiten voor toegepast onderzoek (Kamerstuk 31 288, nr. 964). De middelen zijn bestemd voor onderzoeksfaciliteiten van TO2-instellingen en deels ook voor die van Rijkskennisinstellingen. In 2023 loopt de eerste van de beoogde vier financieringsronde, met een opengesteld budget van € 140 mln voor deze eerste ronde.^[1] Verder is vanuit het genoemde fonds in totaal € 372 mln beschikbaar gekomen (over de periode 2022 t/m 2029) om de Nederlandse deelname aan Europese partnerschappen binnen Horizon Europe en aanpalende EU-onderzoeks- en innovatieprogramma's te versterken (Kamerstuk 31 288, nr. 964). Met deze impuls wordt de samenwerking met Europa versterkt op strategische onderzoeks- en innova-tiethema's die een belangrijke bijdrage leveren aan de grote maatschappelijke en technologische uitdagingen van deze tijd, zoals op het gebied van chips, kwantum en klimaat. Hiervan is een bedrag van € 292 mln naar de EZK-begroting gevloeid, ten behoeve van Eurostars, EuroHPC, EuroQCI, Topsector High Tech Vliegtuigmaakindustrie, de Joint Undertaking Key Digital Technologies (alle op artikel 2) en Digital Europe (artikel 1).

In de landspecifieke aanbevelingen van de Europese Commissie voor Nederland in 2023-2024 (COM(2023) 619 final i) is in relatie tot artikel 2 van de EZK-begroting aanbevolen om door te gaan met de snelle uitvoering van de programma's van het cohesiebeleid, in nauwe complementariteit en synergie met het herstel- en veerkrachtplan. Beleidsinstrumenten op artikel 2 van de EZK-begroting zijn in dit verband EFRO, INTERREG A en het Fonds voor Rechtvaardige Transactie. Hierbij zijn de door EZK beschikbaar gestelde financiële middelen cofinancieringsmiddelen in aanvulling op de middelen die worden verstrekt door de Europese Unie. Deze regelingen worden uitgevoerd door regionale uitvoeringsorganisaties. In het geval van EFRO en INTERREG A heeft EZK een systeemverantwoordelijkheid. In het geval van het Fonds voor Rechtvaardige Transitie is er een gedeelde verantwoordelijkheid van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid samen met EZK. Het Fonds voor Rechtvaardige Transitie is in 2023 tot uitvoer gekomen met zes regionale subsidieprogramma's. Bij EFRO en INTERREG A is in respectievelijk 2023 en 2022 gestart met de eerste openstellingen binnen de nieuwe programmaperiode 2021-2027 De genoemde instrumenten zijn complementair aan de maatregelen in het herstel- en veerkrachtplan bij het bevorderen van vergroening en innovatie, onder andere door een regionale focus en een brede toegankelijkheid voor het mkb.

• 2) 

  Een goed functionerend en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door het waarborgen van een uitmuntend ondernemings-en vestigingsklimaat met optimale randvoorwaarden voor succesvol ondernemerschap

EZK stimuleert langs verschillende wegen een goed en maatschappelijk verantwoord functionerend bedrijfsleven. EZK helpt bij de vernieuwing met wetten en regels, zoals het beschermen van intellectueel eigendom, en het merkenrecht. Door oog te hebben voor veranderende machtsverhoudingen die vragen om een visie en regelgeving ten aanzien van het borgen van economische veiligheid en het delen van gegevens voor consumenten en bedrijven onderling. Bij het ontwikkelen van wet- en regelgeving is toetsing op werkbaarheid en uitvoerbaarheid bij mkb meer en meer de norm. EZK steunt opschaling en uitrol van nieuwe technologieën door standaardisatie en voorwaarden vast te leggen.

Daarbij vraagt deze tijd om groter te denken: de uitdagingen vragen vaak om oplossingen op een schaal waarbij tenminste Europees moet worden gedacht. Dat geldt onder meer op het terrein van economische veiligheid, het beschermen van vitale belangen in sectoren, het voorkomen van ongewenste strategische afhankelijkheid en het vrijwaren van spionage en sabotage. Voor de economische kansen geldt dat net zo goed: met de grootte van de uitdagingen, de Europese interne markt en de opkomst van mondiaal opererende bedrijven geldt eens te meer dat Nederlandse ondernemers en bedrijven hun vleugels uit moeten slaan en zich moeten willen en kunnen richten op grotere markten dan Nederland alleen. Op al deze terreinen zet het bedrijvenbeleid in op een Europese aanpak.

De schaarste aan personeel vormt op dit moment een belemmering voor het realiseren van de transities op het gebied van klimaat en digitalisering. In samenwerking met OCW en SZW wordt door EZK stevig ingezet op het wegnemen van de personeelstekorten.

Ook de fysieke ruimte en een adequate ruimtelijke ordening voor bedrijven en transities zijn een voortdurend aandachtspunt. Hiervoor is vooral goede samenwerking tussen het Rijk en de regio vereist. De schaarste aan ontwikkelruimte, zowel fysiek als ook vanwege restricties vanwege stikstof, geluid en andere milieufactoren, vraagt een actievere rol van het Rijk in het samen met de regio's zoeken naar slim ruimtegebruik en goede afstemming van belangen en behoeften.

• 3) 

  Het faciliteren van de transitie naar een klimaatneutrale, circulaire en inclusieve economie

Eén van de prioritaire missies van het kabinet Rutte 4 betreft het klimaat en de verduurzaming van de industrie. Met de klimaatambities van het kabinet zal innovatie nadrukkelijk zijn gericht op het realiseren van een CO₂-arme en innovatieve industrie in 2050. De nationale doelstelling in het Regeerakkoord van Rutte 3 van 49% CO₂-emissiereductie ten opzichte van 1990 is in de Klimaatwet aangescherpt naar 55% ten opzichte van 1990 voor alle klimaatsectoren, in navolging van de Europese Green Deal. Dit als tussenstap op weg naar klimaatneutraliteit (netto nul emissies) in 2050. In het Coalitieakkoord is afgesproken om het klimaatbeleid te richten op een hogere opgave van circa 60% reductie, zodat het doel in de Klimaatwet met zekerheid wordt gehaald. In de Kamerbrief van 26 april 2023 (Kamerstuk 32 813, nr. 1230) geeft het kabinet aan met welk pakket aan maatregelen deze doelstelling gehaald zal worden en op welke indicatieve restemissies de klimaatsectoren naar schatting zullen uitkomen (in de Klimaatnota van 2023 wordt nog de opbrengst van de sectoroverstijgende maatregelen aan sectoren toegerekend). Voor de industrie (inclusief circulaire economie) is dat 29,1 Mton CO₂-equivalenten in 2030; een reductie van 66% ten opzichte van 1990.

De tweede grote missie van het kabinet waarin de industrie een centrale rol vervult, betreft de circulaire economie. In 2050 moet de industrie circulair zijn en worden er geen primaire fossiele grondstoffen meer gebruikt.

De bijdrage die EZK levert aan de circulaire maakindustrie in het kader van het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 draagt hier mede aan bij. Daarnaast draagt de Nationale Grondstoffenstrategie bij aan deze missie via het handelingsperspectief circulariteit en innovatie.

Het kabinet Rutte 4 heeft de ambities en beleidsinspanning verder aangescherpt. Als randvoorwaarde wil het kabinet de concurrentiepositie van de industrie behouden en versterken. Verduurzaming biedt immers grote kansen voor bedrijven die voorop lopen in de transitie. De rijksoverheid heeft, via de eigen bedrijfsvoering, een voorbeeldrol in de transitie naar een klimaatneutrale en circulaire economie. Verder zorgt EZK ervoor dat bedrijven de economische en maatschappelijke kansen kunnen pakken die de digitalisering van de economie biedt (zie verder beleidsartikel 1 van deze begroting).

Bedrijven zijn verantwoordelijk om rekening te houden met mens, milieu in hun waardeketens en bedrijfsvoering. Om dit te stimuleren ondersteunt EZK, met andere ministeries (BZ is hiervoor primair verantwoordel ijk), het opstellen van effectieve (Europese) (I)MVO-wetgeving, die een groep grotere bedrijven verplicht inzicht te vergroten in hun waardeketens en eventuele misstanden aan te pakken. Zo stimuleert EZK dat bedrijven transparant rapporteren over de impact van hun bedrijfsvoering en beleid op mens en milieu, ofwel hoe zij maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Sinds 2004 werd hiervoor de Transparantiebenchmark uitgevoerd. Ook werd elk jaar de Kristalprijs uitgereikt aan het bedrijf dat het meest transparant rapporteert over MVO. Per 2024 stopt EZK met deze beide nationale instrumenten. Begin 2022 is een evaluatie uitgevoerd. Uit de evaluatie bleek dat de Transparantiebenchmark in de kern heeft bijgedragen aan het agenderen van (en het rapporteren over) duurzaamheid bij bedrijven. De komst van de Europese Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), die begin november 2022 door het Europees parlement is goedgekeurd, maakt de Transparantiebenchmark vanaf boekjaar 2024 overbodig. De CSRD verplicht een groep bedrijven om in hun jaarrapportage hun duurzaamheidsprestaties te rapporteren volgens nieuwe en meer gedetailleerde richtlijnen. Nationaal wordt ook gewerkt aan wetgeving (Kamerstuk 26485, nr. 398). Daarnaast worden (I)MVO-standaarden toegepast op het bedrijfsleveninstrumentarium van EZK. Zo worden bedrijven geïnformeerd over risico's voor mens en milieu wanneer zij een subsidie ontvangen voor de inkoop van zonnepanelen of een innovatietraject, en geadviseerd en gestimuleerd om op een verantwoorde manier met deze risico's om te gaan door ze in kaart te brengen, te mitigeren en zo nodig waardeketens te verleggen en/of toegang tot herstel te bieden. Op deze manier worden bedrijven geholpen met MVO. Tot eind 2023 loopt hiervoor een pilot, die gebruikt zal worden om de komende jaren (I)MVO proportioneel te integreren in het instrumentarium.

Kengetallen bedrijvenbeleid

In de aansluitende tabel staan de voornaamste kengetallen voor het bedrijvenbeleid. EZK streeft naar een koppositie voor Nederland op de gepresenteerde ranglijsten, zoals de Global Competitiveness Index en het European Innovation Scorebord. De doelstelling voor R&D-investeringen in Nederland is 3% van het BBP

Tabel 16 Kengetallen

Entrepreneurship

Monitor

(GEM),

National

Entrepreneurship

Context

Index

(NECI)

1    Het World Economic Forum is vanaf 2020 gestopt met het publiceren van de cijfers.

2    De emissies 2022 worden komende zomer pas als voorlopige cijfers gepubliceerd en definitief begin volgend jaar.

Om - aanvullend op de begroting - het parlement te informeren over voortgang en effecten van beleid treft u op de website https:// www.bedrjvenbeleidinbeeld.nl verdere informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van de EZK-begroting.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Onderstaande tabel geeft een samenvattend overzicht van de rollen en verantwoordelijken die de Minister van Economische Zaken en Klimaat heeft in het Bedrjvenbeleid. In de tekst onder de tabel wordt verder toegelicht wat deze rollen en verantwoordelijkheden behelzen en op welke van de twee hierboven onderscheiden strategische doelen ze betrekking hebben.

Het stimuleren van innovatie met een grote impact op de economische en maatschappelijke vooruitgang en voortbouwend op de sterktes van de Nederlandse ecosystemen.

Stimuleren

De minister stimuleert innovaties die bijdragen aan maatschappelijke vooruitgang door private investeringen in R&D te bevorderen via onder meer de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO). Voor het stimuleren van private deelname aan publiek-private onderzoeksinitiatieven wordt onder meer de pps-toeslag ingezet vanuit de Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI's).

Financieren/regisseren

De Minister van EZK is verantwoordelijk voor toegepast onderzoek en innovatie en werkt nauw samen met de Minister van OCW, die verantwoordel ijk is voor het stelsel van (fundamenteel) onderzoek en wetenschap en de verwevenheid met onderwijs. De Minister van EZK coördineert het missiegedreven innovatiebeleid en financiert het ontwikkelen en benutten van hoogwaardig (internationaal) publiek gefinancierd onderzoek en technologie, inclusief publiek-private samenwerking door onder meer:

• - 

  de TO2-instituten TNO, Deltares, MARIN en NLR te financieren;

• - 

  gezamenlijke regie met OCW op de publiek-private samenwerking via NWO, waarbij EZK specifiek NWO-TTW subsidieert;

• - 

  cofinanciering van de EFRO-programma's (Europees Fonds Regionale Ontwikkeling); voor de EFRO-programma's binnen Nederland draagt de minister systeemverantwoordelijkheid;

• - 

  het bevorderen van innovatiegericht inkopen door overheden;

• - 

  het bevorderen van de oprichting en groei van startups naar scale-ups, o.a. door de inzet van TechLeap;

• - 

  het Nationaal Groeifonds (NGF) te benutten om onderzoeks- en innovatieprojecten te financieren die structureel het groeivermogen versterken en voortkomen uit het missie-gedreven innovatiebeleid.

Goed functionerend en maatschappeli k verantwoord bedri fsleven door het waarborgen van een uitmuntend ondernemings- en vestigingsklimaat met optimale randvoorwaarden voor succesvol ondernemerschap Stimuleren

De minister stimuleert een goed functionerend en maatschappel ijk verantwoord bedrijfsleven door onder meer:

• - 

  het aanbieden van een pakket van fiscale ondernemersstimulering gericht op zelfstandig ondernemerschap, bedrijfsoverdrachten en bedrijfsinvesteringen; daarnaast biedt het bedrijvenbeleid een samenhangend aanbod van financieringsinstrumenten om gewenste investeringen in bedrijven en projecten mogelijk te maken die onvoldoende financiering in de markt kunnen aantrekken (zie ook artikel 3 van deze begroting);

• - 

  het stapsgewijs integreren van advies en eisen met betrekking tot maatschappel ijk verantwoord ondernemen in het bedrijfsleveninstrumentarium;

• - 

  het inrichten van een effectief en efficiënt werkend stelsel van intellectueel eigendom.

Regisseren

De minister regisseert en coördineert de condities voor een gezond en maatschappel ijk verantwoord bedrijfsleven door onder meer:

• - 

  samenwerking met de relevante regionale netwerken en partners;

• - 

  informeren en ondersteunen van ondernemers (van het starten van een bedrijf tot het vinden van een opvolger) via de Kamer van Koophandel (KvK);

• - 

  mkb-ondernemers meer bij wet- en regelgeving betrekken via MKB-toets;

• - 

  het regisseren en uitvoeren van het nieuwe 'programma vermindering regeldruk ondernemers'.

(Doen) uitvoeren

De minister biedt overheids- en informatiediensten aan ter ondersteuning van ondernemers op regionaal, nationaal en internationaal niveau door onder meer toegang tot overheidsdiensten (financieel en/of door middel van kennis) via:

• - 

  de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland;

• - 

  het aansturen van het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) met als oogmerk het aantrekken van buitenlandse investeerders, samen met de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking;

• - 

  het Innovatie Attaché Netwerk ter ondersteuning van sectoren, ondernemers en kennisinstellingen uit binnen- en buitenland bij hun internationale R&D- en innovatie-ambities.

Het faciliteren van de transitie naar een klimaatneutrale, circulaire en inclusieve economie

Stimuleren

De minister stimuleert de transitie naar een klimaatneutrale, circulaire en inclusieve economie door onder meer:

• - 

  het bedrijfsleven te helpen verduurzamen middels advies en subsidies;

• - 

  het stimuleren van transparante MVO-rapportage door bedrijven, middels de Transparantiebenchmark en Europese wetgeving;

• - 

  samen met lenW in te zetten op maatschappelijk verantwoord inkopen en circulair ondernemen;

• - 

  versnelling van en toepassing van digitalisering in het mkb.

Regisseren

De minister regisseert en coördineert de condities voor inclusieve economie door onder meer:

• - 

  eerlijk en verantwoord handelsverkeer te bevorderen via afspraken, gedragscodes of regelgeving (corporate governance, franchise, betaaltermijnen);

• - 

  in samenwerking met het Ministerie van Buitenlandse Zaken als beleidsverantwoordelijk ministerie en andere ministeries inzetten op totstandkoming en invoering van (Europese) IMVO-wetgeving;

• - 

  MVO-eisen te verbinden aan het instrumentarium van bedrijvenbeleid van EZK.

C. Beleidswijzigingen

Nationaal Programma Verduurzaming Industrie

Een klimaatneutrale, circulaire industrie kan een nieuwe aanjager worden van het verdienvermogen van Nederland. De industrie draagt nu bovengemiddeld bij aan innovatie, productiviteit en hoogwaardige banen. Tegelijkertijd is het ook de sector met de meeste uitstoot. In de energietransitie kan de industrie een vliegwielfunctie vervullen en een centrale rol spelen in de transitie naar een circulaire economie. Volgens de Klimaat- en Energieverkenning 2022 (KEV2022) biedt het bestaande en geagendeerde beleid voor de industrie zicht op het behalen van het klimaatdoel en een significante daling van de stikstofuitstoot. De onzekerheid daarover is echter nog groot, met name ten aanzien van de realisatie van randvoorwaarden die de industrie nodig heeft om te verduurzamen, zoals vergunningen en infrastructuur. Dit is de belangrijkste uitdaging van het Nationaal Programma Verduurzaming Industrie (NPVI). Binnen het pakket aanvullende maatregelen dat het kabinet treft, wordt een extra bijdrage gevraagd van de industrie. Hierbij houden we oog voor de concurrentiepositie van de industrie en zetten we ons in voor vergroening in Nederland, zodat uitstoot niet weglekt naar andere landen. Om die reden stimuleert het kabinet de verduurzaming van bedrijven met ondersteunend instrumentarium²⁶ en werkt het aan het op orde brengen van de randvoorwaarden voor verduurzaming via het NPVI.²⁷ Er is daarbij ook aandacht voor de industrie die niet gevestigd is in de grote 5 industrieclusters. Voor deze zogeheten 'cluster 6'-bedrijven wordt binnen het NPVI ondersteuning georganiseerd om concrete knelpunten voor verduurzaming te i dentificeren en weg te nemen.

Aanvullende beleidsinzet

Met een gebalanceerde combinatie van normering, beprijzing, subsidiering worden bedrijven gestimuleerd en gefaciliteerd om in Nederland te verduurzamen. Naast de CO₂-heffing en de CO₂-minimumprijs, is de maatwerkaanpak voor de grootste industriële uitstoters een manier om de uitstoot van de industrie sneller te verlagen. Het kabinet intensiveert daarom de maatwerkafspraken met de grootste industriële uitstoters tot een opgave van 3,5 Mton in 2030 ten opzichte van de CO₂-heffing. Om deze extra reductie te bereiken wordt zo nodig een grotere groep bedrijven benaderd. Om de verplaatsing van uitstoot te voorkomen, wordt ervoor gezorgd dat de door de maatwerkafspraken vrijvallende dispensatierechten niet meer beschikbaar zijn. Om te komen tot nog verdere CO₂-reductie zet het kabinet in op maatregelen om de transitie van een lineaire naar een circulaire economie te versnellen. Zo wordt ingezet op circulaire plastics ketens door normering en verbeterde beprijzing van afvalverbranding (inclusief kunststof) door afvalverbrandingsinstallaties (Avi's), in combinatie met subsidie (zie hieronder onder «circulaire economie»).

Daarnaast neemt het kabinet maatregelen om ervoor te zorgen dat de eerder afgesproken opgave van 4 Mton onder de CO₂-heffing zeker wordt gehaald. Zoals eerder aangekondigd wordt het tarief van de CO₂-heffing per 1 januari 2025 verhoogd op basis van een tariefstudie die het PBL uitvoert. De CO₂-heffing wordt daarnaast verlengd tot en met 2032 om meer investeringszekerheid te bieden. Met het oog op de voorziene capaciteitsproblemen op het elektriciteitsnet besluit het kabinet in plaats van de eerder afgesproken uitwerking van normering van e-boilers tot uitwerking van een verbod op de inzet van fossiele brandstoffen voor verwarmingsprocessen bij uitbreiding, nieuwbouw en vervanging van industriële productie-instal-laties.

De transitie naar een circulaire economie

De transitie naar klimaatneutraliteit en een circulaire economie zijn nauw verbonden. Het perspectief is een economie die bijdraagt aan het tegengaan van klimaatverandering, maar ook aan het verbeteren van de biodiversiteit, aan een schonere leefomgeving, en aan de leveringszekerheid van grondstoffen. De schaal waarop en het tempo waarmee wereldwijd grondstoffen worden gewonnen is immers onhoudbaar en leidt tot een overschrijding van planetaire grenzen.

In het Nationaal Programma Circulaire economie (NPCE) heeft het kabinet de maatregelen gepresenteerd om de komende jaren zuiniger om te gaan met grondstoffen. Het kabinet scherpt dit beleid aan. Vooruitlopend op EU-wetgeving wordt per 2027 een nationale verplichting voor plasticprodu-centen ingevoerd om de toepassing van gerecycled plastic of biogebaseerd plastic te stimuleren. Het voornemen is om de verplichting te laten oplopen naar 25%-30%²⁸ plastic recyclaat of biogebaseerd plastic in 2030. Deze verplichting is van toepassing op alle plastics die in Nederland en voor de Nederlandse markt worden geproduceerd. Export is dus uitgezonderd. Het kabinet gaat vanuit het Klimaatfonds bedrijven ondersteunen bij deze transitie naar een circulaire plasticketen. Daarnaast wordt bij de Avi's nog veel kunststof verbrand dat ook gerecycled kan worden, waarmee bruikbare grondstoffen verloren gaan en broeikasgassen onnodig worden uitgestoten. Het kabinet zet daarom in op meer kunststofsortering, verdere beprijzing van afvalverbranding en toepassing van negatieve emissies (CCS) waar wenselijk. Tot slot komt er extra geld beschikbaar voor het opschalen van circulaire innovaties om zo de circulaire transitie verder te ondersteunen.

Actief industriebeleid, open strategische autonomie & economische veiligheid

Het kabinet heeft in het Coalitieakkoord aangekondigd meer regie te willen voeren middels een proactief industriebeleid. In navolging van de eerder verschenen Industriebrief (juli 2022) wordt hier in 2024 verder invulling aan gegeven. Zo zal, op basis van nieuwe analyse van sterktes van Nederlandse economie gekoppeld aan kansrijke markten, in het najaar van 2023 een nieuwe technologiestrategie worden gelanceerd. Beleid en uitvoering zullen specifieker gericht worden op een aantal strategische technologieën en waardeketens.

In 2024 zet het kabinet in op het vergroten van de economische weerbaarheid door Nederlandse sterktes uit te bouwen en risicovolle strategische afhankelijkheden af te bouwen. Enerzijds doet EZK dit door een vervolgstap te maken in het beter borgen van de economische veiligheid ('protect'). Eind 2023 komt hiervoor een nieuw fonds van € 100 mln beschikbaar ten behoeve van bescherming van strategische sectoren en technologieën. Dit fonds, waarvoor het budget is opgenomen in Beleidsar-tikel 3 (Toekomstfonds), is in aanvulling op de Wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (VIFO) die sinds 1 juni 2023 van kracht is, met terugwerkende kracht tot 8 september 2020. Bureau Toetsing Investeringen (BTI) krijgt hiermee de 'tools' in handen om ongewenste buitenlandse inmenging in de Nederlandse economie te voorkomen. Anderzijds zetten we met het Nationaal Groeifonds (NGF) in op het opschalen van onze nationale sterktes ('promote'). Het NGF is en blijft voor EZK hiermee een belangrijk middel om het strategische industriebeleid invulling te geven. Het ondersteunt bedrijven in hun ambities om te verduurzamen, digitaliseren en hun positie in de internationale waardeketens te versterken.

In 2024 zal het kabinet actiever inzetten op internationale samenwerking met regionale, Europese en gelijkgestemde landen. Door hier Nederlandse krachten actiever aan te koppelen, zal EZK in 2024 een nieuwe 'push' geven aan technologische ontwikkeling en concurrentievermogen in de EU, zowel op het gebied van bestaande instrumenten zoals de Important Projects of Common European Interests (IPCEI's) en Green Deal Industrial Plan (Net Zero Industry Act en de Critical Raw Materials Act). Ook zet het kabinet in op internationale samenwerking, onder andere met ongebonden landen, op het gebied van kritieke grondstoffen en technologieën voor de duurzame en digitale transitie.

Programma Werklocaties, Ruimte voor economische activiteiten Er is sprake van een toenemende ruimtedruk in Nederland. Opgaven zoals de woningbouw, de energietransitie, bereikbaarheid, bedrijvigheid en oplossingen voor de stikstofproblematiek concurreren om de schaarse ruimte. Het Ministerie van EZK is naast de ministeries van LNV, IenW en BZK en de decentrale overheden verantwoordelijk voor de fysieke leefomgeving. Samen met de regio en andere departementen geeft EZK uitvoering aan het nationaal programma werklocaties onder de Nationale Omgevingsvisie. Het doel van het dit programma is het bevorderen van voldoende en gevarieerd ruimteaanbod nu en in de toekomst.

Naast de schaarste aan fysieke ruimte is er ook schaarste aan ontwikkel ruimte door restricties vanwege stikstof, geluid en andere milieufactoren. Deze verschillende vormen van schaarste vragen om slim ruimtegebruik en goede afstemming van belangen en behoeften. Veelal op gebiedsniveau en met waar mogelijk het combineren van functies. Het Rijk is ook in overleg met provincies om hun regierol met betrekking tot deze vraagstukken te versterken en samen te zoeken naar slimme oplossingen. EZK werkt daarnaast met de Nota Ruimte onder regie van de Minister van VRO aan de ruimtelijke ordening van Nederland. Voor de economische lijnen in deze nota ontwikkelen we een Ruimtelijk Economische Visie die de ruimtelijke economische ontwikkelingen op de langere termijn in kaart brengt.

Startup en scale-up beleid en MKB financieringsbeleid In de startupbrief aan de Tweede Kamer is het nieuwe beleid voor startups en scale-ups voor 2023-2026 aangekondigd. In het nieuwe beleid bljft Techleap.nl nog voor drie jaar als een neutrale externe organisatie nodig om het vestigingsklimaat voor startups te versterken. In die periode werken we aan een structurele inbedding van de taken van Techleap.nl in één of meer publieke en private organisaties, zoals de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen en InvestNL.

Daarnaast zet het kabinet in op beleidsinterventies die het verschil maken voor startups en scale-ups («gamechangers») en wordt gewerkt aan verbinding van het technologie- en innovatiebeleid aan innovatief ondernemerschap.

Om voor MKB-ondernemers de toegang tot financiering te verbeteren ontwikkelt EZK met publieke en private partijen een financieringshub. De naar financiering zoekende ondernemer kan hier terecht voor informatie over financieringsopties en adviesmogelijkheden. Financiers en dienstverleners die een ondernemer niet zelf kunnen helpen, kunnen naar deze hub doorverwijzen, zodat er 'no wrong door' is voor de ondernemer.

Financiering van het nieuwe beleid wordt gedekt door het budget voor startups en voor bevorderen ondernemerschap op artikel 2 en andere instrumenten die direct of indirect bijdragen aan versterking van het ondernemingsklimaat voor startups, zoals het NGF

Nationaal Groeifonds

Met het Nationaal Groeifonds (NGF) worden complexe langjarige programma's gefinancierd ter versterking van het duurzaam verdienver-mogen. De uitkomsten van de derde investeringsronde van het NGF zijn op 30 juni 2023 bekendgemaakt door het kabinet (Kamerstuk 36 200 L, nr. 11). In deze ronde hebben alle ministeries voorstellen kunnen indienen bij het fonds via de departementale route. Daarnaast is een subsidieroute in werking getreden, waarbij geldt dat voorstellen rechtstreeks bij RVO worden ingediend. Het kabinet heeft in totaal € 3,8 mld (voorwaardel ijk) toegekend of gereserveerd voor projecten die via de departementale route zijn ingediend in de derde ronde van het NGF. Aan EZK-projecten die in de derde ronde zijn ingediend is voor een bedrag van € 135 mln definitief toegekend en voor een bedrag van € 558 mln voorwaardelijk toegekend. Het betreft vier projecten binnen de pijler Onderzoek, ontwikkeling en innovatie, met een toekenning (waarvan een deel voorwaardelijk) voor het project Circulaire Zonnepanelen en voorwaardel ijke toekenningen voor de projecten Biobased Circulair, 6G en Circular Batteries. Voorts heeft het kabinet besloten tot toekenning van ten hoogste € 168,1 mln aan subsidies voor twee projecten die via de subsidieroute zijn ingediend: Groeien met Groen Staal en Charging Energy Hubs. Tevens is een eerdere reservering voor het EZK-project QuantumDelta gedeeltelijk omgezet naar een toekenning van € 60,2 mln. Hiermee komt het totale bedrag aan definitieve toekenningen voor dit project uit op € 342,2 mln en is er nog € 272,8 mln gereserveerd. Met de besluiten heeft het kabinet de adviezen van de Adviescommissie Nationaal Groeifonds opgevolgd.

Sinds de ontwerpbegroting voor 2023 zijn er naast de hierboven besproken (voorwaardel ijke) toekenningen die op 30 juni 2023 bekend zijn gemaakt, in oktober 2022 definitieve toekenningen geweest voor vijf projecten die zijn voorgesteld in de tweede ronde van het NGF (Kamerstuk 36 200 L, nr. 4). Daaronder bevinden zich twee EZK-projecten: PhotonDelta binnen de pijler Onderzoek, ontwikkeling en innovatie, voor een bedrag van € 266,6 mln, en «Opschaling publiek-private samenwerking in het beroepsonderwijs» binnen de pijler Kennisontwikkeling, voor een bedrag van € 152,6 mln. Door de overheveling van middelen van de begroting van het NGF naar de begroting van EZK voor EZK-projecten die definitieve toekenningen hebben verkregen, vormen deze twee projecten nieuwe NGF-posten op artikel 2 van de EZK-begroting. De definitieve toekenningen die op 30 juni 2023 bekend zijn gemaakt, zijn niet gepaard gegaan met een nieuwe NGF-post op artikel 2 van de EZK-begroting. De definitieve toekenning voor het EZK-project Circulaire Zonnepanelen, die hier deel van uitmaakt, komt ten gunste van artikel 4 van de EZK-begroting. De eerdergenoemde verhoging van het totale bedrag aan definitieve toekenningen voor het EZK-project QuantumDelta komt wel tot uitdrukking op artikel 2 van de EZK-begroting. Bijlage 8 bij deze begroting geeft een totaalbeeld van de NGF-projecten op de EZK-begroting.

D. Budgettaire gevolgen van beleid