Memorie van toelichting - Vaststelling van de begrotingsstaat van het Defensiematerieelbegrotingsfonds voor het jaar 2024 - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 36410 K - Vaststelling begroting Defensiematerieelbegrotingsfonds 2024.

Officiële titel	Vaststelling van de begrotingsstaat van het Defensiematerieelbegrotingsfonds voor het jaar 2024; Memorie van toelichting; Memorie van toelichting
Document­datum	19-09-2023
Publicatie­datum	19-09-2023
Nummer	KST36410K2
Kenmerk	36410 K, nr. 2
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2023

2024

36 410 K

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (K) voor het jaar 2024

Nr. 2

MEMORIE VAN TOELICHTING INHOUDSOPGAVE

Geraamde uitgaven en ontvangsten    2

• A. 

  Artikelsgewijze toelichting bij het begrotingswetsvoorstel    3

• B. 

  Artikelsgewijze toelichting bij de begrotingsartikelen    4

• 1. 

  LEESWIJZER    4

• 2. 

  DEFENSIEMATERIEELAGENDA    7

2.1    Belangrijkste beleidsmatige mutaties    16

• 3. 

  ARTIKELEN    18

3.1    Artikel 1: Defensiebreed materieel    18

3.2    Artikel 2: Maritiem materieel    26

3.3    Artikel 3: Land materieel    33

3.4    Artikel 4: Lucht materieel    39

3.5    Artikel 5: Infrastructuur en Vastgoed    46

3.6    Artikel 6: IT    52

3.7    Artikel 7: Bijdragen andere begrotingen Rijk    57

3.8    Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten    59

• 4. 

  BIJLAGEN    61

4.1    Bijlage instandhouding vastgoed    61

4.2    Bijlage verdiepingshoofdstuk    64

4.3    Bijlage instandhoudingsuitgaven    75

4.4    Bijlage afkortingen    77

Geraamde uitgaven begrotingshoofdstuk K 2024 (bedragen x € 1.000). Totaal € 10.723.657

Geraamde ontvangsten begrotingshoofdstuk K 2024 (bedragen x € 1.000). Totaal € 10.723.657

Defensiebreed materieel 73.827

Maritiem materieel

Land materieel

400

Lucht materieel

Infrastructuur en vastgoed

IT

Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken

Overige uitgaven en ontvangsten

2.000.000    4.000.000    6.000.000    8.000.000    10.000.000

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaat voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

De Minister van Defensie,

K.H. Ollongren

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

Het Ministerie van Defensie heeft twee begrotingen:

• 1. 

  De reguliere defensiebegroting (Hoofdstuk X van de Rijksbegroting);

• 2. 

  De fondsbegroting van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF; Hoofdstuk K van de Rijksbegroting).

Het DMF zorgt voor de financiering en de bekostiging van de investeringen en de instandhouding van het materieel, de infrastructuur en het vastgoed en de IT-middelen van Defensie. Door een apart fonds voor het defensiematerieel wordt beter voorzien in een meerjarig integraal beheer van de financiering en de bekostiging van de ontwikkeling, de verwerving, de instandhouding en de afstoting van het materieel, de infrastructuur en het vastgoed en de IT-middelen van het Ministerie van Defensie teneinde te komen tot een meer schokbestendige begroting.

Het DMF wordt gevoed door de bijdragen uit begroting Hoofdstuk X.

• 1. 

   LEESWIJZERStructuur

De begroting van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) is gebaseerd op de rijksbegrotingsvoorschriften van het Ministerie van Financiën; dit geldt ook voor de memorie van toelichting. De leeswijzer volgt vervolgens de opbouw van de memorie van toelichting. De memorie van toelichting is de uitleg bij het hierboven beschreven wetsvoorstel.

De memorie van toelichting van het DMF begint met de Defensiematerie-elagenda. De Defensiematerieelagenda behandelt de prioritaire projecten waarbij zoveel mogelijk de samenhang met de beleidsdoelstellingen uit de Defensiebegroting wordt aangegeven. Ook wordt inzicht gegeven in de overprogrammering, het realisatievermogen en de instandhouding.

Vanwege de demissionaire status van het kabinet bevat de beleidsagenda alleen bestaand beleid of de uitwerking daarvan. Waar mogelijk zal verwezen worden naar integrale documenten die eerder aan uw Kamer zijn gestuurd.

Na de Defensiematerieelagenda komen de begrotingsartikelen aan bod. De begroting van het DMF kent acht artikelen. De eerste vier artikelen geven inzicht in de projecten en instandhouding van het Defensiematerieel. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen materieel dat Defensiebreed ingezet wordt (artikel 1), maritiem materieel (artikel 2), land materieel (artikel 3) en lucht materieel (artikel 4). De artikelen 5 en 6 behandelen respectievelijk het vastgoed en de IT van Defensie. Het DMF wordt gevoed via de Defensiebegroting; de voeding loopt via artikel 7 De overige uitgaven en ontvangsten zijn terug te vinden op artikel 8.

Het DMF bevat vier bijlagen. Dit zijn achtereenvolgens de instandhoudings-bijlage voor het vastgoed, het verdiepingshoofdstuk, de instandhoudings-bijlage en de lijst met gehanteerde afkortingen.

Opzet DMF

De Defensiebegroting (hoofdstuk X) bevat het voorgenomen Defensiebeleid. De begroting van het DMF bevat de uitwerking van dat beleid in concrete projecten, inclusief de instandhouding. Om het inzicht in de investeringen te vergroten, worden per artikel in de tabel "budgettaire gevolgen van beleid"de verplichtingen, uitgaven en eventuele ontvangsten met betrekking tot investeringen en instandhouding voor een periode van vijftien jaar gepresenteerd.

Investeringen

Alle investeringsprojecten met een projectbudget van meer dan € 100 miljoen worden apart benoemd. Bij deze projecten wordt een onderscheid gemaakt naar drie fasen: de voorbereidingsfase, de onderzoeksfase en de realisatiefase. Het projectbudget bestaat uit de onderzoekskosten, de basisraming en de risicoreservering. Voor projecten in voorbereidingsfase wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Er is in de voorbereidingsfase nog sprake van flexibiliteit in de programmering van de projecten; voor de besteding van deze budgetten zijn nog geen juridisch of bestuurlijk bindende afspraken gemaakt. Voor de Defensie Materieelproces (DMP) plichtige projecten worden de A-brieven naar de Kamer verzonden. De kern van de A-brief is een functionele beschrijving van de capaciteit die Defensie wil verwerven.

Voor projecten in de onderzoeksfase geldt dat de behoeftestelling is onderkend, maar nog wordt onderzocht hoe invulling gegeven wordt aan de behoefte. Voor DMP-plichtige projecten geldt dat de A-brieven zijn aangeboden aan de Kamer. In de onderzoeksfase (B-fase) wordt de verwervingsstrategie vastgesteld, dat wil zeggen de manier waarop Defensie het materieel wil verwerven. Daarnaast worden eventuele alternatieven onderzocht, een planning en een financiële onderbouwing verder gespecificeerd. Defensie informeert de Tweede Kamer aan het einde van de B-fase middels de B-brief. Op grond van uitkomsten van de B-fase kan er eventueel nog een vervolgonderzoeksfase (C-fase) worden ingesteld.

Voor projecten in de realisatiefase betekent dat de opdracht voor verwerving is gegeven aan de uitvoeringsorganisatie. Zij starten de verwervingsvoorbereidingsfase (D-fase). Voor grote materieel en IT-projecten is dat het Commando Materieel en IT (COMMIT) en voor grote Vastgoed en Infra projecten gaat dit om het Defensie Ondersteuningscom-mando (DOSCO).

Deze werkwijze komt overeen met het Defensie Projectenoverzicht (DPO). De systematiek wijkt in de kern niet af van de werkwijze die voorgaand in de Defensiebegroting werd gehanteerd; in het DMF zijn weliswaar de toelichtingen uitgebreider:

• - 

  In de voorbereidingsfase worden de projecten toegelicht waarvan verwacht wordt dat in deze begrotingsperiode een behoeftestel-lingsbrief (A-brief) verstuurd wordt. Hierbij worden per project de bandbreedtes volgens het Defensie Materieelproces (DMP) gepresenteerd: € 100 - € 250 miljoen, € 250 miljoen - € 1 miljard,

€ 1 miljard - € 2,5 miljard en meer dan € 2,5 miljard.

• - 

  Bij projecten in onderzoeksfase wordt per project de bandbreedte en de planning van de DMP-brieven gepresenteerd.

• - 

  Bij projecten in realisatiefase worden de verwachte uitgaven per jaar gepresenteerd, tenzij dit commercieel vertrouwelijke informatie betreft. In dat geval wordt de bandbreedte weergegeven.

Informatie over investeringsprojecten die jaarlijks in het DPO wordt gepubliceerd, is op hoofdlijnen geïntegreerd in het DMF De Kamer ontvangt het DPO - gelijktijdig met het DMF - op Prinsjesdag. Het DPO omvat meer gedetailleerde informatie over alle projecten gel ijk aan of boven de € 25 miljoen die in onderzoek of realisatie zijn.

Voor een aantal projecten geldt dat het projectbudget is bijgesteld ten opzichte van de begroting 2023. Dit is het gevolg van het toevoegen van de loon- en prijsbijstellingen, en in enkele gevallen van correcties voor valutakoersen (bijv. Verwerving F-35).

Instandhouding

Instandhoudingsuitgaven zijn de uitgaven die nodig zijn om het materieel operationeel te houden. De instandhoudingsuitgaven in de begrotingsartikelen zijn de instandhoudingsuitgaven die door een Defensieonderdeel gedaan worden. Deze uitgaven kunnen ook uitgaven ten behoeve van andere Defensieonderdelen bevatten, als gevolg van het assortiments-gewijs werken (AGW). Het AGW beoogt de logistieke keten van een aantal artikelen centraal te beleggen, dus bij één Defensieonderdeel. Dat Defensieonderdeel wordt dan ook budgettair belast met de uitgaven van voor andere Defensieonderdelen verworven artikelen.

Personele uitgaven

Personele uitgaven verbonden aan de ontwikkeling, verwerving, instandhouding en afstoting van materieel, infrastructuur en vastgoed en IT vallen ook binnen de reikwijdte van het fonds (wetsvoorstel DMF, artikel 5). Op 22 april 2020 is de motie Diks (Kamerstukken II, 2019/20, 35 280, nr. 11) aangenomen. In 2021 en in 2022 is proefgedraaid met de opname van personele uitgaven in het DMF De Kamer wordt zo snel mogelijk geïnformeerd over de resultaten van het proefdraaien.

Groeiparagraaf

In de begroting 2024 is ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 de volgende wijziging doorgevoerd:

In 2024 worden voor de projecten in voorbereiding, onderzoek en realisatie enkel het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven. In de ontwerpbegroting 2023 werden de projecten daarnaast nog toegelicht. Dit zorgde voor een grote hoeveelheid niet-budgettaire informatie, die ook met uw Kamer gedeeld wordt door middel van het Defensieprojectenover-zicht (DPO). Inhoudelijke uitleg van de projecten wordt voortaan gedeeld middels het DPO.

• 2. 

  DEFENSIEMATERIEELAGENDA

Inleiding

De huidige veiligheidssituatie toont eens temeer het belang van een krachtige en toekomstbestendige krijgsmacht. Onontbeerlijk daarvoor zijn kwalitatief goed materieel, IT en fysieke infrastructuur die in voldoende mate beschikbaar zijn. Het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) draagt bij aan een goed meerjarig integraal beheer van de financiering en de bekostiging van de ontwikkeling, de verwerving, de instandhouding en uiteinde! jk de afstoting van het materieel, de IT en de fysieke infrastructuur van Defensie.

Met de middelen in de Defensienota 2022 heeft de Defensiebegroting een extra financiële impuls gekregen van structureel € 5 miljard. Investeringen maken daar een belangrijk deel van uit. Het investeringsprogramma bestaat uit een breed scala van investeringen in nieuwe capaciteiten en wapensystemen, gevechtsondersteuning, Informatiegestuurd Optreden (IGO), vastgoed, munitie, duurzaamheid en innovatie. Inmiddels zijn voor een groot aantal systemen leveringen op gang gekomen of voortgezet.

Wendbaarheid en actualisatie Defensie Materieelproces

In lijn met de motie-Valstar c.s. (Kamerstukken II 2021/22, 35925-X, nr. 70) is met ingang van 2023 het Defensie Materieelproces (DMP) geactualiseerd. Deze actualisatie draagt bij aan wendbaarheid en verhoogde daadkracht van Defensie, terwijl de informatiepositie van de Kamer gewaarborgd bljft. Defensie heeft dit proces aangepast op drie aspecten (Kamerstukken II 2022/23, 27830, nr. 379):

• - 

  Defensie heeft de financiële ondergrens voor DMP-brieven opgehoogd van € 25 miljoen naar € 50 miljoen. De DMP-grens is hiermee voor het eerst aangepast sinds de vorige actualisering van de geldbedragen aan de Euro in 2001 (Kamerstukken II, 2001/02, 27830, nr. 2). Hiermee corrigeert Defensie de DMP-grens voor de inflatie en stijgende prijzen van defensiematerieel.

• - 

  De eerdere mandateringsgrens van € 100 miljoen stamt eveneens uit 2001. Als onderdeel van de wendbaarheid en actualisatie van het materieelproces is de mandateringsgrens opgehoogd naar

€ 250 miljoen. De verwachting is dat Defensie hierdoor voor een deel van de gemandateerde projecten sneller (financiële) verplichtingen aan kan gaan, omdat het de parlementaire behandeling van de D-brief niet hoeft af te wachten.

• - 

  Als derde maatregel gaat Defensie vaker DMP-brieven clusteren.

Dit omvat zowel mogelijkheden om projectfasen te combineren, als het clusteren van meerdere onderling gerelateerde projecten in een enkele brief.

Door deze maatregelen kan Defensie de doorlooptijd van veel materieelprojecten verminderen en daarmee slagvaardiger opereren, waarbij de informatiepositie van de Kamer gewaarborgd blijft. Bij de aanbieding van het Defensie Projecten Overzicht (DPO) 2024, welke op Prinsjesdag in 2024 aan uw Kamer wordt aangeboden, wordt ook een evaluatie aangeboden van de bovenstaande aanpassingen van het DMP.

Naast de actualisatie van het DMP bljft Defensie inzetten op samenwerking in de materieelprocessen, met als doel het verbeteren van de interoperabiliteit en het creëren van mogelijkheden om werklast op het gebied van onderhoud, opleidingen en inzet te delen. Het gaat daarbij om samenwerking met internationale partners en met de civiele industrieën. Zo heeft

Defensie recentelijk samen met Duitsland een order voor voertuigen voor 11 Luchtmobiele Brigade en de Duitse Division Schnelle Krafte geplaatst, waarbij ook de Nederlandse industrie een rol krijgt.

Investeringen

De verdere verruiming van budgetten laat een positief effect zien op de materiële gereedheid, al leidt dit voorlopig slechts tot een beperkte verbetering. Een belemmerende factor is de overspannen arbeids- en defensiemarkt. Daarnaast heeft de levering van materieel aan Oekraïne een remmende werking. De effecten van afzonderlijke donaties aan Oekraïne vallen mee, maar de optelsom van de leveringen is significant. Dit heeft in het bijzonder betrekking op de beschikbaarheid van technisch, logistiek en inkooppersoneel en bepaalde reservedelen. Ook hebben de leveringen een vertragend effect op de verbetering van de Operationele Gereedheid en de realisatie van de maatregelen uit de Defensienota 2022 als geheel. Gelet op de krappe arbeidsmarkt, overspannen defensiemarkt en de inspanningen voor de steun aan Oekraïne staat de implementatie van de Defensie-inves-teringen onder druk en is de huidige planning ambitieus. Mocht de huidige raming te ambitieus blijken, dan zullen bij Voorjaarsnota de geraamde investeringen in een realistischer ritme worden geplaatst.

Om op een beheerste en gestandaardiseerde wijze materieel te verwerven, hanteert Defensie het Defensie Materieelproces (DMP). Dit investeringsprogramma bestaat uit een mix van projecten die in voorbereiding, in onderzoek of in uitvoering zijn. In figuur 1 wordt het totale investeringsprogramma in de periode 2023 tot en met 2038 weergegeven. In de grafiek is het investeringsprogramma onderverdeeld naar de artikelen in dit begrotingsfonds. De artikelen geven de actuele verdeling van de investeringen weer over de domeinen defensiebreed, land, lucht, zee, vastgoed en infrastructuur en IT. De rode lijn geeft het budgettair kader weer.

Figuur 2 geeft inzicht in de verdeling van de projecten naar de verschillende verwervingsfasen:

• - 

  Projecten in voorbereidingsfase (groen)

• - 

  Projecten in onderzoeksfase (oranje):

• - 

  Projecten in realisatiefase (blauw):

Nieuwe projecten en mijlpalen

Met het beschikbare budget voegt Defensie nieuwe capaciteiten toe. Ook wordt oud materieel vervangen en moderniseert Defensie capaciteiten, bijvoorbeeld door het uitvoeren van midlife updates en upgrades van materieel. In 2024 start Defensie met enkele grote nieuwe projecten. Dit in het bijzonder:

• - 

  De gezamenl ijke vervanging van de amfibische schepen (Landing Platform Docks) en vier patrouilleschepen van de Holland-klasse (Oceangoing Patrol Vessels) door één scheepsklasse van naar verwachting zes schepen;

• - 

  Maritieme munitieprojecten zoals de modernisering van de Mk 48 zware torpedo voor de onderzeeboten;

• - 

  Daarnaast wordt in samenwerking met Noorwegen een start gemaakt met het Continuous Improvement Program voor de Multi Missie Radar van Thales Nederland;

• - 

  Voor het luchtdomein start Defensie een nieuw project om de zelfbeschermingscapaciteit van helikopters en transportvliegtuigen te verbeteren;

• - 

  Ook start Defensie in 2024 met de modernisering van de command & control (AirC2) systemen van de luchtgevechtsleiding. Alle locaties krijgen moderne apparatuur zodat het geheel betrouwbaar, effectief, beheersbaar en toekomstbestendig is.

Defensie verwacht in 2024 ook voor diverse projecten contracten te sluiten met leveranciers. Defensie informeert met een D-brief van een investeringsprogramma de Tweede Kamer over de keuze voor product en de leverancier. Na parlementaire behandeling zal Defensie de overeenkomst met de leverancier bekrachtigen. Voorbeelden van projecten waarvoor naar verwachting in 2024 contracten worden gesloten zijn:

• - 

  De vervanging van de Walrusklasse-onderzeeboten;

• - 

  Vervanging Medium Range Air Defence (MRAD) en Short Range Air Defence (SHORAD) voor de landgebonden luchtverdediging op de korte en middellange afstand;

• - 

  Vervanging Close-in Weapon System (CWIS) ter vervanging van de Goalkeepers op de marineschepen;

• - 

  Future Littoral All-Terrain Mobility Band Vagn (FLATM BV) ter vervanging van de sneeuwvoertuigen van het Korps Mariniers;

• - 

  Het contract voor de Embraer C-390M transportvliegtuigen als onderdeel van het project Vervanging tactisch luchttransport capaciteit;

• - 

  Vervanging Medium Utility helikopter (SOF Air RW) voor helikopters ten behoeve van de speciale eenheden.

In 2024 wordt ook volop verder gewerkt aan de talrijke projecten die nu reeds deel uit maken van het investeringsprogramma. Concrete leveringen zijn in 2024 te verwachten van projecten die al langer lopen. Voorbeelden hiervan zijn:

• - 

  Voortzetting levering van DOKS interim gevechtskleding en gevechtsuit-rusting;

• - 

  Levering van vervangende individuele CBRN-beschermende pakken en maskers;

• - 

  Voortzetting levering van de containers en de Manticore 12kN voertuigen uit het programma Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW);

• - 

  Levering van SPIKE LR-2 raketten voor de gemodificeerde CV90 voertuigen en de Medium Range Anti-Tank (MRAT) capaciteit van de Landmacht en het Korps Mariniers;

• - 

  Levering van Multi Missie Radars van Thales-NL aan Nederland en Noorwegen als onderdeel van het project 'C-RAM en Class 1-UAV detec-tiecapaciteit';

• - 

  Levering Containerwagons;

• - 

  Levering van eerste gemodificeerde Infanterie CV90 gevechtsvoertuigen die hun Midlife Updates (MLU) hebben ondergaan;

• - 

  Oplevering van het Combat Support Ship;

• - 

  Levering zes F-35 toestellen.

Defensie-industrie

Een vitale Nederlandse defensie- en veiligheidsindustrie is van belang om te zorgen dat Nederland in staat is haar veiligheid te beschermen en om Defensie als gedegen partner te kunnen ondersteunen in de uitvoering van haar taken. Defensie werkt samen met het ministerie van EZK, belangenorganisaties en de defensie-industrie aan de uitvoering van de Defensie Industrie Strategie (DIS) in de nieuwe geopolitieke context. Met het oog op strategische autonomie is het van belang de Nederlandse defensie-en veiligheid gerelateerde technologische industriële basis (NLDTIB) te versterken, beschermen en internationaal te positioneren.

Interoperabiliteit¹ is voor Defensie van essentieel belang om internationaal en Europees samen te werken. Om de interoperabiliteit en uitwisselbaarheid te vergroten, streeft Defensie naar minder nationale specifiek e eisen en meer standaardisatie binnen de NAVO en EU. Defensie werkt hiervoor onder mee samen met andere landen binnen gebruikersgroepen voor verschillende wapensystemen, zoals het MRTT tank- en transportvliegtuig (met Duitsland, België, Luxenburg, Noorwegen en Tsjechië) en de NASAMS luchtverdedigingssystemen (met Noorwegen, Finland, Litouwen, Spanje en Hongarije). De gezamenlijke verwerving van nieuwe mijnenbe-strijdingsvaartuigen en fregatten samen met België is een ander voorbeeld van het streven naar meer interoperabiliteit en Europese samenwerking.

Om ongewenste investeringen, fusies en overnames van de Nederlandse hoogwaardige technologische defensiesector te mitigeren, werken Defensie en EZK aan een wetsvoorstel voor een sectorale investerings-toets voor de defensie-industrie. Dit wetsvoorstel voorziet ook in het op verzoek afgeven van een veiligheidsverklaring zodat Nederlandse bedrijven veiligheid in internationale defensietoeleveringsketens borgen. Daarnaast vragen gezamenlijke binationale of multinationale materieelprojecten afstemming tussen respectievelijke nationale parlementaire processen. Daardoor kan het nodig zijn om de Kamer vertrouwelijk te informeren.

Het uitgangspunt bljft om zo veel mogelijk openbaar te delen.

Uitvoeringsagenda Innovatie en Onderzoek

Ook middels de Uitvoeringsagenda Innovatie en onderzoek (Kamerstukken II, 2022/23, 31125, nr. 122) verdiept Defensie de samenwerking met kennisinstituten, universiteiten en het bedrijfsleven. Zij zijn onmisbaar voor het bereiken van de kennis- en innovatiedoelen van Defensie. Met de extra investeringen in Research & Technology versterken we ook instrumenten van de DIS. Zo komt er voor bedrijven meer geld beschikbaar voor technolo-gieontwikkelingsprojecten, en meer door TNO, NLR en Marin opgebouwde kennis. Ook de investeringen in de militaire innovatiecentra dragen bij aan de versterking van de NLDTIB. Om innovatie te bevorderen, creëert en versterkt Defensie met kennisinstituten en universiteiten zogeheten ecosystemen, zoals Brainport, Nederland Radarland en Brightlands. De samenwerking met de innovatiepartners van Defensie krijgt hierdoor een stevige grondslag en continuïteit. In het bijzonder het MKB en startups zijn hierbij gebaat, vanwege het kort-cyclisch karakter van concept development & experimentation.

Met defensieonderzoek bij TNO, NLR en MARIN leggen we het fundament voor de ontwikkeling van cruciale militaire capaciteiten in Nederland. Zo wil Defensie dat Nederland toonaangevend bljft op het gebied van sensor-, radar- en sonartechnologie. Er zijn ook gebieden waar we toonaangevend willen worden. Defensie versterkt bijvoorbeeld haar kennis ten aanzien van ruimtetechnologie, nieuwe materialen en autonome systemen. En Defensie ontwikkelt met partners in een ecosysteem een grondstation dat meerdere typen drones kan aansturen, waardoor de footprint in het operatiegebied wordt geminimaliseerd. Vanuit het Defensiematerieelbegrotings-fonds zal ook worden bijgedragen aan de ontwikkeling van kansrijke technologieën, met focus op de bij de ecosystemen genoemde gebieden. Via het project Combat Unmanned Ground System (CUGS) doet Defensie tegel ijkertijd verdere kennis en ervaring op bij onbemande grondgebonden (gevechts)systemen. Hiervoor is een geïntegreerde IT-component randvoorwaardelijk. Dit is een groeiende tendens: in vrijwel elk materieelproject is inmiddels een sterk IT-aspect verweven.

Met deze ecosystemen kan de tijd tussen 'een briljant idee' en 'een geweldig product voor Defensie' zo kort mogelijk zijn, en kan Defensie onze mensen voorzien van het materieel dat het verschil maakt. Het werken in dit soort vernieuwende ecosystemen vraagt om een andere mindset en werkwijze. De ontwikkel- en verwervingsprocessen zijn vluchtiger, bedrijfsmatig risicovoller en worden nog meer gekenmerkt door continue (door)ontwikkeling.

Ook de innovatiecentra gaan bijdragen aan de versterking van kansrijke ecosystemen. Dat gebeurt vanuit hun focus op kort-cyclische innovaties, met aandacht voor verschillende innovatiegebieden, waaronder het werken naar een informatie-gestuurde organisatie, de reductie van de footprint van Defensie, kansrijke technologieën en maatschappelijke ontwikkelingen.

Europese samenwerking

De oorlog in Oekraïne onderstreept naast een sterke nationale defensie-industrie, ook het belang van Europese strategische autonomie. In lijn met de motie-Dassen c.s. (Kamerstukken II, 2022/23, 36 124, nr. 20 van 22 december 2022) zet Defensie in op gezamenlijke aanschaf van defensiematerieel met Europese partners waar mogelijk. Ook zal Defensie de noodzaak tot opschalen van de Europese productiecapaciteit voor militair materieel op de internationale agenda blijven plaatsen en hiervoor steun bij Europese partners zoeken. Om gezamenlijke aanschaf in EU-verband te bevorderen, is voorgesteld om voor de periode t/m 2024 via het EDIRPA-instrument² € 500 miljoen beschikbaar te stellen voor de EU-begroting³. Er zijn nog geen middelen uitgekeerd omdat nog onderhandeld wordt over de uitwerking van het instrument. De verwachting is dat de verordening in de zomer van 2023 wordt aangenomen, waarna het werkprogramma zal worden vastgesteld.

De EU-lidstaten voelen een grote urgentie om gezamenl ijk munitie te blijven leveren aan Oekraïne en tegelijkertijd hun eigen munitievoorraad op peil te brengen. Dit doen ze ook om de eigen veiligheid te waarborgen. Op 20 maart 2023 is een politiek akkoord gesloten om de levering van in het bijzonder artilleriemunitie aan Oekraïne te vergroten en te versnellen en om de productiecapaciteit van de Europese defensie-industrie op te schalen. Nederland wil, in lijn met de motie-Dassen c.s (Kamerstukken II, 2022/23, 36 124, nr. 19 van 22 december 2022), deelnemen aan de gezamenlijke aanschaf van 155mm munitie via het Europees Defensieagentschap (EDA). Hiervoor wordt een vergoeding beschikbaar gesteld uit het Europees Vredesfonds (EPF). In dit kader publiceerde de Europese Commissie het voorstel ter ondersteuning van munitieproductie⁴, waarmee o.a. budget beschikbaar wordt gesteld voor het verbeteren, moderniseren of opzetten van nieuwe productiecapaciteit.

Het belang van interoperabiliteit en standaardisatie neemt toe. Nederland bljft zich inzetten voor betere interoperabiliteit en meer standaardisatie binnen de EU en de NAVO, als essentiële basis voor effectieve samenwerking met als doel het militair vermogen te vergroten. Defensie investeert bijvoorbeeld samen met België in nieuwe Anti-Submarine Warfare fregatten waarbij de configuratie van de schepen gel ijk is én bljft om zo interoperabiliteit en uitwisselbaarheid te garanderen. Dit maakt het mogelijk om de schepen gezamenlijk te laten opereren en te onderhouden, maar ook om gezamenl ijk opleidingen te organiseren en doctrines en tactieken te ontwikkelen. De sensor-, wapen- en commandosystemen aan boord van de schepen voldoen aan de STANAG-eisen, waarmee de interoperabiliteit met NAVO-partners wordt verzekerd.

Defensie volgt deze manier van werken ook bij andere projecten zoals de Air Assault voertuigen voor de Luchtmobiele Brigade, die samen met Duitsland worden verworven, de identieke multi-missie radars voor Nederland, Noorwegen en Denemarken en de Multi-Role Tanker Transport (MRTT)-vliegtuigen, die samen met diverse Europese NAVO-partners zijn aangeschaft. Daarnaast intensiveert Defensie de samenwerking binnen gebruikersgroepen zoals voor de Boxer, de Chinook en de CV90.

Duurzaamheid en klimaatverandering

Defensie moet onder alle omstandigheden kunnen opereren en bereidt zich daarom voor op de veranderende dreigingen als gevolg van klimaatverandering. Ook wil Defensie bijdragen aan de klimaatdoelen en zo haar maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Conform de Uitvoerings-agenda Duurzaamheid Defensie (Kamerstukken II, 2022/23, 36 124, nr. 25 van 31 januari 2023), investeert Defensie op verschillende manieren in duurzaamheid. Op materieelgebied betreft dit onder andere de volgende projecten en maatregelen:

• - 

  Bij het project 'Vervanging hulpvaartuigen' gaat Defensie de nieuwe vaartuigen voorzien van klimaatneutrale technologie voor de voortstuwing en energieopwekking. De hulpvaartuigen zijn niet bedoeld voor operaties in omstandigheden met een hoge dreiging. Defensie kiest daarbij voor scheepsmotoren die in principe op methanol kunnen draaien, maar als de beschikbaarheid van methanol tekortschiet ook op diesel kunnen draaien.

• - 

  Defensie streeft naar het bijmengen van 30% biobrandstof per brandstofsoort in 2030. Dit is begonnen in 2022 en het bijmengen wordt gefaseerd ingevoerd. Van de brandstof die Defensie in eigen beheer uitgeeft, wordt in 2024 30% biobrandstof aan de wegdiesel bijgemengd en 10% biobrandstof aan de scheepsdiesel.

• - 

  Binnen de reguliere bedrijfsvoering neemt Defensie standaard de mogelijkheden voor duurzaamheid op. Zo is bijvoorbeeld binnen het voorzien-in proces specifieke aandacht voor duurzaamheid, automatiseert Defensie energiemonitoring, en ontwikkelt Defensie een dashboard duurzaamheid waarmee Defensie de voortgang op gebied van duurzaamheid (kpi's) bijhoudt.

• - 

  Op het gebied van klimaatveiligheid gaat Defensie nog intensiever samenwerken met internationale partners binnen de NAVO en met de EDA. Dit gebeurt bijvoorbeeld door bij te dragen aan het Centre of Excellence Climate and Security (i.o.) van de NAVO of door actief te zijn in verschillende werkgroepen van de EDA.

• - 

  Voor niet-militaire producten sluit Defensie waar mogelijk aan bij het Rijksbeleid.

Vastgoed

Defensie groeit door de veranderde situatie in Europa en in de wereld.

De gewijzigde geopolitieke situatie zorgt voor een urgente en structurele behoefte aan meer militairen, meer materieel en meer activiteiten. Dit betekent dat er in het Koninkrijk meer ruimte nodig is voor de krijgsmacht voor onder meer vastgoed voor Defensie, maar ook voor oefenen en trainen van de eenheden. Echter heeft de nationale problematiek op het gebied van stikstof, woningbouw en andere omgevingsfactoren ook invloed op de activiteiten van Defensie en de ruimte die daarvoor nodig is.

Zoals beschreven in het Strategisch Vastgoedplan 2022 (SVP 2022, Kamerstukken II, 2022/23, 36 124 nr. 12) transformeert Defensie haar vastgoed door het te concentreren, te verduurzamen en te vernieuwen (CVV). Hierbij streeft Defensie naar vastgoed dat de operationele gereedstelling van de krijgsmacht beter ondersteunt, de werving en het behoud van personeel bevordert, en duurzaam en betaalbaar is.

Door te concentreren op nieuwe en gerevitaliseerde kazernes, die bovendien duurzaam zijn, kan Defensie diverse huidige locaties aanbieden als perspectieflocatie voor een andere bestemming. Hiermee verlaagt Defensie de jaarlijkse exploitatie- en onderhoudskosten van haar vastgoed.

Tegelijkertijd investeert Defensie fors in haar vastgoed. Dit geldt voor vastgoed in zowel Nederland als in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. De kazernes worden hiermee voorbereid op de toekomst. Voorgenoemde reductie en groei in vastgoed moeten in samenhang worden gezien. Zo concentreert, verduurzaamt en vernieuwt Defensie de bestaande portefeuille en wordt deze waar nodig uitgebreid met het oog op de groei van de organisatie. Dat geldt als eerste voor de volgende projecten:

• - 

  De concentratie van de Luchtmobiele Brigade in (de regio) Schaars-bergen;

• - 

  De oplossing voor de ruimtevraag van het Korps Commandotroepen in de regio Rucphen/Roosendaal;

• - 

  De concentratie van de eenheden die nu in Assen en Havelte zitten;

• - 

  De concentratie van meerdere ondersteunende eenheden op een nieuwe kazerne in het midden van het land. Met het opstellen van een milieueffectrapportage toetst Defensie de voorlopige voorkeurslocatie;

• - 

  De concentratie van logistieke en operationele eenheden in de omgeving van Soesterberg;

• - 

  De concentratie van eenheden op de Nieuwe Haven in Den Helder.

Conform het Defensie Materieelproces (DMP) ontvangt de Tweede Kamer naar verwachting in 2024 brieven over de behoeftestelling (A-brieven) over de hierboven genoemde projecten in Schaarsbergen, Rucphen/Roosendaal, Assen/Havelte en Soesterberg. Uw Kamer wordt over de uitvoering van het SVP 2022 alsmede over de stand van zaken van bovengenoemde zes concrete projecten verder geïnformeerd via de Stand van Defensie 2024 die rondom Prinsjesdag wordt verstuurd.

Defensie moet per project een zorgvuldig (ruimtelijk) proces doorlopen. Met het oog op de zorgvuldigheid dient overleg met de regio een stevige plek te krijgen in het proces.

Aanvullend zal het Landelijk Tactisch Commando (LTC) van de Koninkl ijke Marechaussee op Camp New Amsterdam (CNA) in 2024 worden opgeleverd. De schietfaciliteiten voor speciale eenheden in Soesterberg worden eveneens in 2024 opgeleverd.

IT

Defensie ziet de vraag naar inzet, vernieuwing en ambities op IT-gebied steeds verder toenemen. Door te investeren in IT, data science, artificial intelligence en cyber security werkt Defensie aan de digitale transformatie. De focus ligt op de continuïteit van de bestaande infrastructuur en de realisatie en implementatie van vernieuwende IT die een technologisch hoogwaardige krijgsmacht ondersteunt. De programma's GrIT, Roger, Vernieuwing HR IT en Defensie Open op Orde (DOO) verzorgen in dat kader moderne en betrouwbare bedrijfsvoeringssystemen. Ondanks de uitdaging van schaarste aan IT-personeel worden in 2024 belangrijke stappen gezet in de implementatie. Roger heeft in 2023 de technische conversie volledig afgerond en zal zich in 2024 richten op de implementatie van de nieuwe functionaliteiten van de SAP-software. Daarvoor ontwikkelt Defensie trainingen en opleidingen zodat medewerkers leren werken met het nieuwe systeem. Defensie is in het programma Vernieuwing HR IT gestart met het onderzoek naar de modernisering van de personeels- en salarissystemen en zal de uitkomsten hiervan verder opvolgen in 2024. Daarnaast werkt Defensie doorlopend aan de realisatie van blokken van GrIT. Hierover wordt de Kamer separaat geïnformeerd middels voortgangsrapportages in het kader van de Regeling Grote Projecten.

Daarnaast versterkt het programma DOO in de periode 2021 tot en met 2026 zowel de informatiehuishouding als de transparantie van Defensie. Beide zijn noodzakelijk voor de implementatie van IGO en het bereiken van een gezaghebbende informatiepositie. DOO rolt onder meer het nieuwe documentmanagementsysteem DefDoc uit en zet een dienst op voor het ontsluiten van missie-informatie met slimme zoeksoftware.

Overprogrammering

Als gevolg van interne en/of externe factoren kunnen investeringsprojecten vertragen ten opzichte van de raming. De huidige krapte op de defensie-markt is daar een voorbeeld van. Zo leidt deze krapte mogelijk tot extra vertragingen. Defensie hanteert overprogrammering om het toegewezen budget in het DMF tijdig te realiseren. Bij overprogrammering worden in de eerste jaren meer plannen toegestaan dan past binnen het budgettaire kader van deze jaren. Over de gehele planperiode moet de planning wel aansluiten op het totaal beschikbare budget. Het investeringsprogramma beslaat een planperiode van 15 jaar. De overprogrammering in de eerdere jaren wordt daarom gecompenseerd door een gelijke onderprogrammering in latere jaren zodat de totale planning past binnen het budgettaire kader in de planperiode. De overprogrammering mag maximaal 30% zijn in de begrotingsperiode. De overprogrammering wordt vastgesteld op basis van het toegewezen budget in het DMF De overprogrammering is opgenomen in de budgettaire tabellen bij de afzonderlijke artikelen. Per artikel wordt de meerjarige ontwikkeling van de overprogrammering toegelicht.

2.1 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

Tabel 1 Belangrijkste beleidsmatige uitgavenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1 miljoen)

Toelichting

Mutaties eerste suppletoire begroting

Met de 1e suppletoire begroting zijn onder andere de prijsbijstelling en de doorwerking van de eindejaarsmarge 2022 toegevoegd aan het DMF. Ook zijn middelen voor vastgoed vanuit de Aanvullende Post van het ministerie van Financiën toegevoegd. Na overheveling naar het DMF zijn deze middelen met een kasschuif in het juiste kasritme gezet. Daarnaast is het budget voor 2024 naar boven bijgesteld vanwege de kasschuiven waarmee de budgetten voor instandhouding en investeringen in het juiste kasritme zijn gebracht.

Mutaties eerste incidentele suppletoire begroting

Met de 1e incidentele suppletoire begroting zijn onder andere middelen voor de steun aan Oekraïne van de Defensiebegroting naar het DMF overgeheveld. Daarnaast zijn middelen voor kennisopbouw overgeheveld naar de Defensiebegroting (X).

Persoonsbeveiliging binnenland

Het stelsel bewaken en beveiligen is een belangrijk instrument in het beschermen van de democratische rechtstaat en cruciaal in de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit. Defensie draagt bij aan het aantal te bewaken en te beveiligen personen door de oprichting van een eenheid Persoonsbeveiliging Binnenland. Voor de daarvoor benodigde investeringen wordt in 2024 € 23,8 miljoen aan de begroting toegevoegd.

Versterken inlichtingen en veiligheidscapaciteit MIVD

Voor het versterken van de inlichtingen en veiligheidscapaciteit MIVD zijn middelen van de Defensiebegroting (X) naar het DMF overgeheveld.

Oekraine pakket 2

Dit betreft de overheveling van budget van de Defensiebegroting (X) naar het DMF voor de vervanging van materieel uit eigen voorraad dat is geleverd aan Oekraïne.

• 3. 

  ARTIKELEN

3.1  Artikel 1: Defensiebreed materieelOmschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het verwerven en instandhouden van het defensiebreed materieel. Materieel dat door alle operationele commando's wordt ingezet en niet specifiek gericht is op maritiem, land- of luchtoptreden wordt begroot binnen het artikel Defensiebreed materieel.

Voorbeelden hiervan op het gebied van instandhouding zijn het Kleding- en Persoonsgebonden Uitrustingsbedrijf (KPU) en Munitie bij het Defensie Munitiebedrijf (DMunB). Voorbeelden op gebied van verwerving zijn projecten als Defensie Operationeel Kledingsysteem (DOKS) en het Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem (DBBS).

Verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. Daarnaast vallen de defensiebrede materieel ontvangsten, over- en onderprogrammering, onzekerheidsreservering en uitgaven aan kennis en innovatie onder dit artikel.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 1 Defensiebreed materieel (bedragen x € 1.000)

2022    2023    2024    2025    2026    2027    2028

Verplichtingen    1.208.183    1.082.767    1.477.899    2.091.311    2.044.075    2.578.120    1.800.129

Uitgaven    868.388    1.136.253    1.889.353    2.187.208    2.178.615    1.680.074    1.649.992

juridisch verplicht    52,5%

bestuurlijk gebonden beleidsmatig gereserveerd    47,5%

nog niet ingevuld/vrj te besteden

Over-/ onderprogrammering

2029    2030    2031    2032    2033    2034    2035    2036    2037    2038

Verplichtingen    1.314.970    1.305.203    1.078.403    1.008.901    1.074.605    1.153.959    1.482.113    1.340.301    2.166.575    1.723.910

£

'öj

'ö

03

CD

E

E

E

O)

o

Q.

CD

"O

c

o

Ontvangsten    89.538    85.698    85.698    85.698    85.698    85.698    85.698    85.698    85.698    85.698

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op de levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een financiële verplichting is aangegaan die leidt tot toekomstige kasbetalingen. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 52,5% van het uitgavenbudget. Het resterende deel, 47,5% van dit artikel is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma's, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 1 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van defensiebreed materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien.

Verwerving Defensiebreed materieel

Met de Defensienota 2022 heeft Defensie fors geïnvesteerd in de nieuwe werkelijkheid, om te beschermen wat ons dierbaar is, maar ook om onze internationale afspraken na te kunnen komen. De behoefte aan wiel- en bergingsvoertuigen neemt toe, voorraden aan munitie worden significant verhoogd en zijn langdurige projecten die de komende tijd terug te zien zijn.

De geraamde uitgaven betreffen de verwerving van materieel dat door alle operationele commando's wordt ingezet en dat dus niet specifiek gericht is op maritiem, land- of luchtoptreden. Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Verwerving defensiebreed materieel - voorbereidingsfase

In de onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de Defensie-brede materieelprojecten die zich op dit moment in de voorbereidingsfase bevinden. Voor projecten in voorbereidingsfase wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen. Inhoudelijke uitleg van deze projecten wordt gedeeld middels het DPO.

Vervanging Verbeterd Operationeel Soldaat

Systeem (VOSS)    250-1.000    A-brief

Defensiebrede vervanging Klein Kaliber

Wapens (deel vervanging Colt)    100-250    A-brief

C-IED Blok 4    100-250    A-brief

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project C-IED Blok 4 nieuw in de voorbereidingsfase. De A-brief voor het project Defensiebrede vervanging Klein Kaliber Wapens (deel Colt) is verschoven van 2023 naar 2025. Van het project Vervanging Amarok is de omvang gewijzigd, waardoor het niet meer in de ontwerpbegroting voor 2024 is opgenomen.

Verwerving defensiebreed materieel - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamer-brieven weergegeven van de defensiebrede verwervingsprojecten die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 3 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Project budget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Geen projecten in de onderzoeksfase.

Er zijn geen wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 in de onderzoeksfase.

Verwerving defensiebreed materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de defensiebrede projecten die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwel ijk).

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 opgetreden bij de volgende projecten:

• - 

  Het project Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem

(DBBS) kende technische, financiële en organisatorische knelpunten die in 2023 zijn aangepakt middels een traject met externe begeleiding. Het project is herijkt en loopt nu door tot en met 2029.

• - 

  Voor het projectbudget Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW) is de scope van het project (aantallen) aangepast, hiermee is het budget opgehoogd.

• - 

  Bij het Project Vervanging Wissellaadsystemen, Trekker-opleggercom-binaties en Wielbergingsvoertuigen (WTB) is als gevolg van de Defensienota 2022 de behoefte toegenomen aan vrachtwagens, zoals ook te lezen is in het DPO. Daarom is het budget verhoogd en loopt het project langer door.

• - 

  De projecten C-IED, Joint Fires en Operationele infrastructuur voor de snel inzetbare eenheden van de krijgsmacht zijn nieuw ten opzichte van de begroting 2023.

Verdere details over deze projecten zijn te lezen in het DPO.

Instandhouding defensiebreed materieel

De geraamde uitgaven voor instandhouding van defensiebreed materieel betreffen voornamelijk de instandhoudingsuitgaven van het Kleding- en Persoonsgebonden Uitrustingbedrijf (KPU-bedrijf) en het Defensie Munitie-bedrijf (DMunB). Ook worden hier de uitgaven voor de normstellende taak van het COMMIT voor de wapensystemen verantwoord. In de instandhoudingsfase wordt het wapensysteem door het operationeel Commando (Opco) in gebruik genomen, al dan niet gefaseerd. Het Opco is integraal verantwoordelijk voor gebruik en instandhouding van het materieel. COMMIT Wapensystemen vervult de rol van normsteller voor het materieel dat is overgedragen aan het Opco. Deze normstellende rol omvat de volgende gebieden: veiligheid, technische beschikbaarheid, bewaking levensduurkosten ('betaalbaarheid') en waardebehoud. COMMIT vervult deze taak voor maritiem-, land- en luchtmaterieel.

Kennis en Innovatie

Bijdrage grote onderzoeksfaciliteiten

Defensie draagt met deze middelen specifiek bij aan de instandhouding van grote onderzoeksfaciliteiten bij TNO, NLR en MARIN.

Technologieontwikkeling

Defensie investeert langs de lijnen van de Uitvoeringsagenda innovatie en onderzoek vanaf 2023 extra in onderzoek en technologieontwikkeling (Research& Technology, R&T) en kort-cyclisch innoveren. Daarin neemt versterking van de samenwerking met onze kennis- en innovatiepartners een centrale plaats in. Defensie investeert samen met het Nederlandse bedrijfsleven in technologieontwikkeling voor toekomstige capaciteiten en in het kader van de versterking van de Nederlandse Defensie Technologische en Industriële Basis. Daarbij willen we vanaf 2024 een sterker accent leggen op kansrijke technologieën en ecosystemen. Technologieprojecten worden, indien van toepassing, interdepartementaal (topsectorenbeleid) en internationaal (met de NAVO en het European Defence Agency (EDA)) afgestemd en ingebed.

CODEMO

De CODEMO-regeling (Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling) is een instrument dat bedoeld is voor innovatieve defensie-specifieke productontwikkeling door met name het nationale MKB. Projectvoorstellen kunnen worden ingediend door Nederlandse bedrijven. Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, maximaal 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie, in de vorm van royalty's over de verkoop van de ontwikkelde producten, vloeien terug naar de CODEMO-regeling. Ook zijn vanuit de oude CODEMA-regeling, de voorloper van de CODEMO-regeling, royalty's toegevoegd aan het budget van € 10 miljoen waar in 2011 mee is gestart, resulterend in een totaalbudget van € 13,3 miljoen. In totaal is sinds de start van de regeling voor een bedrag van € 11,8 miljoen aan projectvoorstellen goedgekeurd en resteert een budget van € 1,5 miljoen.

Kennisgebruik

De toepassing van (met centrale middelen) opgebouwde kennis wordt primair gefinancierd uit de decentrale budgetten van de defensieonder-delen. Op centraal niveau is een beperkt budget beschikbaar voor acute, onvoorziene kennisondersteuning.

Kort-cyclische innovatie

Onder kortcyclische innovatie vallen uitgaven die worden gedaan in het kader van centraal gestuurde innovatie en het faciliteren van decentrale innovatie door de krijgsmachtdelen. Hiervoor kent Defensie een centrale innovatieorganisatie FRONT (Future Relevant Operations with Next Generation Technology & Thinking) en het overlegorgaan POIND (Periodiek Overleg Innovatiedirecteuren Defensie). Daarnaast organiseert Defensie bijvoorbeeld innovatie-evenementen als Innovation In Defence en investeert Defensie in ecosystemen en innovatie- en kennisnetwerken.

Over-/onderprogrammering defensiebreed materieel

Figuur 3 Defensiebreed materieel (in miljoenen euro)

2.500 -

2.000 -

500 -

— Budget

— Programmering

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gel ijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiemate-rieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.

Ontvangsten defensiebreed materieel

De ontvangsten bestaan uit de verkoopopbrengsten van materieel en overige ontvangsten. In de begrote ontvangsten is onder meer een deel van de verkoopopbrengst van de verkoop van de CH-47D Chinook helikopters meegenomen. Behalve de afstoting van strategisch materieel wordt op dit budget de planmatige periodieke vernieuwing van niet-strategisch materieel verantwoord. Voorbeelden daarvan zijn de vervanging van een deel van de vloot van niet-operationele dienstvoertuigen. Ook de ontvangsten die voortkomen uit retour ontvangen BTW worden op dit artikel verantwoord.

3.2 Artikel 2: Maritiem materieel

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van het maritiem materieel. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten zoals beschreven in beleidsartikel 2 (Koninklijke Marine) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 2 Maritiem materieel (bedragen x € 1.000)

2022    2023    2024    2025    2026    2027    2028

Verplichtingen    615.553    1.058.292    5.402.527    992.732    1.125.433    1.252.608    1.446.321

Uitgaven    556.332    774.858    1.482.684    1.397.914    1.660.689    1.734.239    1.949.284

juridisch verplicht    43,0%

bestuurlijk gebonden beleidsmatig gereserveerd    57,0%

nog niet ingevuld/vrj te besteden

Over-/ onderprogrammering

2029    2030    2031    2032    2033    2034    2035    2036    2037    2038

Verplichtingen    2.904.282    2.007.019    2.417.820    2.578.415    2.419.302    1.787.627    1.424.702    1.029.349    788.928    1.744.037

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op de levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een financiële verplichting is aangegaan die leidt tot toekomstige kasbetalingen. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 43,0 % van het uitgavenbudget. Het resterende deel, 57,0 % van dit artikel is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma's, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 2 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van maritiem materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien.

Verwerving maritiem materieel

Voor het maritiem domein ligt de nadruk op het vergroten van de eigen slagkracht. Defensie vergroot de slagkracht met de introductie van lange-afstandsraketten voor fregatten en onderzeeboten. De luchtverdedigingsca-paciteit tegen ballistische en (supersone) luchtdreigingen wordt uitgebreid en de slagkracht van het Korps Mariniers wordt vergroot door de introductie van moderne langeafstandsvuursteun, tactische luchtverdedigingswapens en onbemande systemen.

De geraamde uitgaven aan investeringen betreffen de investeringen in maritieme wapensystemen: de Luchtverdedigings- en Commandofregatten, Vervanging M-fregatten (ASWF), patrouilleschepen, Landing Platform Docks (LPD's), het Combat Support Ship (CSS), de onderzeeboten, mijnenbestrijdingsvaartuigen en diverse kleinere systemen.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuit-gaven verrekend.

Verwerving maritiem materieel - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de maritiem materieelprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Tabel 5 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn de volgende wijzigingen opgetreden:

• - 

  De projecten Bewapening Maritieme Lucht- en Raketverdediging, Vervanging LCF en Verwerving maritieme onbemande systemen zijn nieuw in de voorbereidingsfase.

• - 

  Het project Vervanging MK48 Heavyweight torpedo is van 2024 naar 2025 gegaan, en de projecten Verwerving Precision Guided Munition Korps Mariniers en Verwerving Anti Torpedo Torpedo zijn van 2023 naar 2024 gegaan.

• - 

  Het project Maritieme IAMD effectoren is omgedoopt tot Bewapening Maritieme Lucht- en Raketverdediging.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving maritiem materieel - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor maritiem materieel die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project Verwerving Maritime Strike van de voorbereidingsfase overgegaan naar de onderzoeksfase. Dit project stond voorheen ook bekend als NATO Maritime Strike Long Range.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving maritiem materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor maritiem materieel die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwel ijk).

Tabel 7 Projecten in realisatiefase (in miljoenen euro)

Vervanging onderzeeboten

Instandhoudingsprogramma Luchtverdedigings- en Commandofregatten (IP LC-fregatten)

Maritime Ballistic Missile Defence (MBMD) Verbetering MK48 torpedo Vervanging 127 mm kanon Luchtverdedigings- en Commandofregatten Vervanging maritiem Surface-to-surface missile

Vervanging mijnenbestrijdingscapaciteit Vervanging MK46 Lightweight Torpedo

Future Littoral All-Terrain Mobility-Band Vagn (FLATM-BV)

Vervanging M-fregatten

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 opgetreden bij de volgende projecten:

• - 

  Het project Vervanging M-fregatten (ASWF) voorziet in de verwerving van twee Anti Submarine Warfare (ASW-) fregatten voor de Koninklijke Marine, plus twee ASW-fregatten voor België. De twee ASWF'n voor de Koninklijke Marine vervangen de huidige M-fregatten.

• - 

  In het kader van het project Aanvulling Standard Missile 2 (SM-2) Block IIIA verwerft Defensie extra SM-2 raketten. Als gevolg hiervan is het budget verhoogd en loopt het project langer door.

• - 

  Het project Vervanging Close-in Weapon System wordt uitgebreid.

De uitbreiding behelst het uitrusten van twee Luchtverdedigings- en Commandofregatten Zr.Ms. De Ruyter (LCF 3) en Zr.Ms. Evertsen (LCF 4) met elk één Rolling Airframe Missile-systeem inclusief de bijbehorende munitie. Ook wordt het Combat Support Ship met een volledig systeem inclusief munitie uitgerust. Door de vergroting van de reikwijdte is het projectbudget opgehoogd.

• - 

  De projecten Vervanging hulpvaartuigen, ESSM Block 2 en MLU OPV zijn overgegaan van de onderzoeksfase naar de realisatiefase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Instandhouding maritiem materieel

De instandhouding van het materieel omvat de ramingen voor de uitgaven die het operationeel houden van de (wapen-)systemen met zich meebrengen. Voor dit artikel worden deze vooral door de Directie Materiële Instandhouding gedaan. Het betreft zowel de uitbesteding van instandhou-dingswerk als de aanschaf van materieel als (reserve-) onderdelen. Het betreft onder andere de instandhoudingsuitgaven voor de Luchtverdedi-gings- en Commandofregatten, de M-fregatten en de patrouilleschepen. Een overzicht van de instandhoudingsuitgaven per wapensysteem is opgenomen in bijlage 3.

Over-/onderprogrammering maritiem materieel Figuur 4 Maritiem materieel (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gel ijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiemate-rieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.

Ontvangsten maritiem materieel

De ontvangsten bestaan uit overige ontvangsten. Dit betreft onder andere ontvangsten voortkomend uit werk voor derden door de Directie Materiële Instandhouding. Ook de ontvangsten voortkomend uit retour ontvangen btw op maritieme instandhoudingsuitgaven worden op dit artikel verantwoord.

Vervanging Close-in Weapon System

Verwerving Softkill Torpedo Defensiesysteem

MLU OPV

Vervanging middelzwaar landingsvaartuig LCVP

Langer doorvaren LCF -Materiële zeewaardigheid

Verwerving Combat Support Ship

ESSM Block 2: verwerving en integratie

Vervanging hulpvaartuigen

3.3 Artikel 3: Land materieel

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van het land materieel. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten, zoals beschreven in beleidsartikel 3 (Koninklijke Landmacht) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 3 Land materieel (bedragen x € 1.000)

2022    2023    2024    2025    2026    2027    2028

Verplichtingen    725.418    2.273.371    1.508.189    2.491.974    1.909.053    1.266.251    1.749.968

Uitgaven    542.218    869.884    1.969.225    2.687.903    1.994.741    1.646.820    1.648.326

juridisch verplicht    81,0%

bestuurlijk gebonden beleidsmatig gereserveerd    19,0%

nog niet ingevuld/vrj te besteden

Over-/ onderprogrammering

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 81,0 % van het uitgavenbudget. Het resterende deel, 19,0 % van dit artikel is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onder-houdsprogramma's, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 3 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van land materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien. Daarnaast is er ook een kasschuif verwerkt op dit artikel.

Verwerving land materieel

Naast de verbetering van de individuele militaire uitrusting, zal ingezet worden om veel voertuigen te moderniseren of te vervangen, zoals de 4 belangrijkste wapensystemen: de CV90, de Fennek, de Pantserhouwitser en de Boxer. Een voorbeeld is de bestelling van 38 extra Boxer Pantserwiel-voertuigen.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuit-gaven verrekend.

Verwerving land materieel - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de land materieelprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Vervanging Fennek    1.000-2.500

Vervanging Infanterie

Gevechtsvoertuig (CV90)    1.000-2.500

Vervanging Pantserhouwitser (PzH)    250-1.000

Midlife Update Boxer    250-1.000    A-brief

Vervanging Bushmaster    100-250

Er zijn geen wijzigingen ten opzichte van de begroting 2023. Het DPO biedt een verdere uitwerking van de projecten.

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en - indien van toepassing - de planning van Kamerbrieven weergegeven van de land materieel projecten die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 9 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Project budget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Geen projecten in onderzoek

Er zijn geen projecten in de onderzoeksfase.

Verwerving land materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor land materieel die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwel ijk).

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 opgetreden in de volgende projecten:

• - 

  Het project Groot Pantserwielvoertuig (GPW, Boxer), productie verwerft 38 extra Boxer pantserwielvoertuigen als gevolg van de versterkings-maatregelen in het kader van de Defensienota 2022. Hiertoe is het budget opgehoogd en is de projectplanning met één jaar verlengd.

• - 

  Voor het project Midlife Update (MLU) wapensysteem Infanterie gevechtsvoertuig (IGV) CV9035NL worden als gevolg van de Defensienota 2022 extra Active Protection Systems (APS) en pantserpakketten voor de gemoderniseerde CV90 verworven, ook worden diverse kwalitatieve verbeteringen aan de MLU toegevoegd om de beschermings-graad te vergroten. Het projectbudget is aangepast als gevolg van de uitbreiding op scope.

• - 

  Defensie vergroot de grondgebonden short- en medium range luchtver-dedigingscapaciteit en de bijbehorende inzetvoorraad raketten conform de Defensienota 2022. De beide projecten voor de vervanging van short- en medium range luchtverdedigingscapaciteiten worden samengevoegd in één project, zoals uiteengezet in de B-brief MRAD-SHORAD (Kamerstukken II, 2022/23, 27 830, nr 404 van 5 juni 2023.

• - 

  Ten opzichte van de begroting 2023 zijn de projecten PGM PzH2000, Ground Based AAD, Vervanging CBRN, en Sensor CRAM/CL1 UAV nieuw in de realisatiefase.

• - 

  Het project Raketartillerie is van de voorbereidingsfase overgegaan naar de realisatiefase.

• - 

  Het project Vervanging licht indirect vurend wapensysteem is in de begroting opgenomen omdat het projectbudget door toevoeging van prijsbijstelling boven de rapportagegrens komt.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Instandhouding land materieel

De instandhouding van het land materieel omvat de ramingen voor de uitgaven die het operationeel houden van de (wapen-)systemen met zich meebrengen. Voor dit artikel worden deze vooral door het Materieel Logistiek Commando gedaan. Het betreft zowel de uitbesteding van instandhoudingswerk als de aanschaf van materiaal ten behoeve van de logistieke keten reservedelen. Specifiek voor de grondgebonden A-, B-, en C-Systemen evenals voor overige assortimenten zoals onder andere tenten, werken op hoogte, fysieke inzetbaarheid, geografisch kaartmateriaal, gereedschap en werkplaatsuitrusting. Een overzicht van de instand-houdingsuitgaven per wapensysteem is opgenomen in bijlage 3.

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gel ijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiemate-rieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.

3.4 Artikel 4: Lucht materieel

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van het lucht materieel. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten zoals beschreven in beleidsartikel 4 (Koninklijke Luchtmacht) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 4 Lucht materieel (bedragen x € 1.000)

2022    2023    2024    2025    2026    2027    2028

Verplichtingen    1.944.169    2.417.877    2.357.939    1.705.398    1.811.631    2.501.502    2.089.153

Uitgaven    1.423.630    1.471.363    2.568.092    2.326.435    2.098.783    2.564.381    2.289.955

juridisch verplicht    34,6%

bestuurlijk gebonden beleidsmatig gereserveerd    65,4%

nog niet ingevuld/vrj te besteden

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 34,6 % van het uitgaven budget. Het resterende deel, 65,4 % van dit artikel, is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onder-houdsprogramma's, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 4 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van lucht materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien.

Verwerving lucht materieel

De geraamde uitgaven betreffen de uitgaven voor de verwerving van wapensystemen die in de lucht worden ingezet, zoals de jachtvliegtuigen (F-16 en F-35), helikopters (Apache, Chinook, Cougar en NH-90) en tanken transportvliegtuigen. In de Defensienota 2022 is de behoefte kenbaar gemaakt om de MQ-9 capaciteit uit te breiden met vier additionele toestellen en te versterken met additionele sensoren.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuit-gaven verrekend.

Verwerving lucht materieel - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de lucht materieelprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Tabel 11 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Projecten in voorbereiding    budget    2023    2024    2025    2026    2027    2028 e.v.

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn de projecten MSMT Block Upgrade, Network Enabling Capabilities Helicopters, Midlife update MQ9, Midlife update strategisch luchttransport en AAR (MRTT) en Doorontwik-keling F-35 nieuw in de voorbereidingsfase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving lucht materieel - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamer-brieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor lucht materieel die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project Deep Strike Air overgegaan van de voorbereidingsfase naar de onderzoeksfase.

Verwerving lucht materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor lucht materieel die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwel ijk).

Tabel 13 Projecten in realisatiefase (in miljoenen eur)

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de begroting 2023 opgetreden bij het volgende project:

• - 

  Het project Uitbreiden en versterken MQ-9 capaciteit (voorheen Medium Altitude Long Endurance Unmanned Aerial Vehicle (MALE UAV) is als gevolg van Defensienota 2022 uitgebreid met vier MQ-9 toestellen, ondersteunend materieel en aanvullende sensoren. De aanvullende sensoren betreffen een uitbreiding met maritieme radars en communications relay sensoren. De financiële reeks is teruggezet naar commercieel vertrouwelijk omdat de contractonderhandeling nog gaande zijn. Naar verwachting tekent Defensie in de tweede helft van 2023 het contract, met een beoogde levering van de extra toestellen in 2026.

• - 

  Ten opzichte van de begroting 2023 zijn de projecten Deep Strike Capaciteit Air, Bewapening MQ-9, Vervanging Medium Utility Helicopter, Anti-A2AD capaciteit F-35 overgegaan van de voorbereidingsfase naar de realisatiefase. Daarnaast is het project JAGM nieuw in de realisatiefase.

• - 

  Het project Vervanging tactische luchttransport capaciteit is overgegaan van de onderzoeksfase naar de realisatiefase.

• - 

  Het project Bouw en inrichting F135 motorenonderhoudsfaciliteit (F-35) is als commercieel vertrouwelijk aangemerkt. Voor dit project geldt een internationale afspraak dat hiervoor geen bedragen openbaar worden gemaakt.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van de in de tabel genoemde projecten.

Instandhouding lucht materieel

De geraamde uitgaven voor instandhouding van Luchtmaterieel betreffen de instandhoudingsuitgaven van het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK). In de instandhoudingsfase wordt het wapensysteem door CLSK in gebruik genomen en in stand gehouden tot en met het einde van de levensduur van het wapensysteem. Naast de (vliegende) hoofdwapensystemen is het CLSK ook integraal verantwoordelijk voor gebruik en instandhouding van alle overige wapensystemen en missie ondersteunende systemen Land- en Grondgebonden. Het betreft onder andere de instandhoudingsuitgaven voor de jachtvliegtuigen, de gevechts- en transporthelikopters, MQ-9's en C-130's. Een overzicht van de instandhoudingsuitgaven per wapensysteem is opgenomen in bijlage 3.

Over-/onderprogrammering lucht materieel

Figuur 6 Lucht materieel (in miljoenen euro)

3.000 -|

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gel ijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiemate-rieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.

3.5 Artikel 5: Infrastructuur en Vastgoed

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en in stand houden van alle infrastructuur en vastgoed van Defensie. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks-en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten, zoals beschreven in beleidsartikel 8 (Defensie Ondersteu-ningscommando) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 5 Infrastructuur en vastgoed (bedragen x € 1.000)

2022    2023    2024    2025    2026    2027    2028

Verplichtingen    794.608    1.407.016    911.097    1.510.096    1.509.256    1.419.584    1.219.475

21.510    28.240    28.240    28.240    28.240    28.240    28.240

Ontvangsten

2029    2030    2031    2032    2033    2034    2035    2036    2037    2038

Verplichtingen    1.155.557    1.053.798    1.119.820    1.104.861    1.217.816    1.316.011    1.326.920    1.317.437    1.248.419    1.132.402

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het op 1 januari 2024 naar verwachting om 15,3 % van het uitgavenbudget. Dit betreft de lopende contracten voor het instandhouden van vastgoed en de reeds aangegane verplichtingen voor nieuwbouw. Dit percentage is exclusief de jaarovereenkomst tussen het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en Defensie en om die reden relatief laag, omdat de jaarovereenkomst tussen het RVB en Defensie begin januari 2024 tot stand komt en dan verplicht wordt. Naar verwachting wordt op basis van de jaarovereenkomst in januari 2024 het jaarbudget verplicht. Daarom is het deel van 84,7 % beleidsmatig gereserveerd.

Verwerving infrastructuur en vastgoed

De geraamde uitgaven betreffen de verwerving van infrastructuur en vastgoed, inclusief de bijbehorende apparaatskosten RVB en de inrichtingskosten.

Nieuw aan te kopen infrastructuur en vastgoed leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat de gerealiseerde infrastructuur en vastgoed aan het desbetreffende defensieonderdeel ter beschikking is gesteld, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuit-gaven verrekend.

Ondanks de extra inspanningen in deze en de vorige kabinetsperiode (Rutte III en IV) werkt en slaapt het Defensiepersoneel nog vaak in gebouwen die in slechte staat zijn en die onvoldoende de operationele inzetbaarheid van de krijgsmacht ondersteunen. Om de vastgoedportefeuille in balans te krijgen zijn ingrijpende keuzes nodig. Met kamerbrief Strategisch Vastgoedplan 2022 (Kamerstukken II, 2022/23 36124, nr. 12) is de kamer geïnformeerd over de doelen en de aanpak. In lijn met het Strategisch Vastgoed Plan zijn ook de budgetten van dit artikel aangepast.

Verwerving infrastructuur en vastgoed - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de infrastructuur- en vastgoedprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn alle projecten behalve het project Revitalisering Johannes Postkazerne nieuw in de voorbereidingsfase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving infrastructuur en vastgoed - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamer-brieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor infrastructuur en vastgoed die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project Verbeteren Legering Defensiebreed fase 2 toegevoegd.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

De geraamde uitgaven dienen voor de instandhouding van het vastgoed en de infrastructuur van Defensie. De omvang van de vastgoedportefeuille van Defensie is bijna 6 miljoen m² bebouwd vloeroppervlak verdeeld over totaal 447 locaties in binnen- en buitenland. De portefeuille omvat circa 11.000 gebouwen. Daarnaast bezit Defensie circa 342 miljoen m2 terrein, waarvan circa 260 miljoen m2 aan oefen- en schietterreinen. Defensie gebruikt bovendien ook indirect ruimte: geluidsruimte om te kunnen vliegen en veiligheidszones rondom bijvoorbeeld munitieopslag. In bijlage 1 wordt de instandhouding nader toegelicht.

Het budget voor de instandhouding van het vastgoed voor 2024 en volgende jaren is lager dan het budget dat voor 2023 geraamd is. Dit verschil wordt voornamelijk veroorzaakt doordat er zowel in 2022 als in 2023 € 140 miljoen extra budget is toegevoegd vanuit het Strategisch Vastgoedplan. Daarnaast is budget dat in 2022 niet tot uitgaven heeft geleid (€ 34,3 miljoen) toegevoegd aan het budget voor 2023.

Over-/onderprogrammering infrastructuur en vastgoed

Figuur 7 Infrastructuur en Vastgoed (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In 2024 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. In latere jaren is het tegenovergestelde het geval, zodat over de gehele planperiode plannen en budget gel ijk zijn.

Ontvangsten

De verkoopopbrengsten infrastructuur en vastgoed hebben betrekking op de opbrengsten van de af te stoten objecten. Het overtollig vastgoed wordt in vrijwel alle gevallen eerst op basis van het Kader Overname Rijksvastgoed (KORV) door het RVB ingekocht. Incidenteel vinden nog verkopen onder de oude werkwijze plaats.

3.6 Artikel 6: IT

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van de IT van Defensie. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 6 IT (bedragen x € 1.000)

2022    2023    2024    2025    2026    2027    2028

Verplichtingen    1.105.595    1.126.299    1.737.187    2.033.285    1.848.310    1.757.517    1.460.799

Uitgaven    751.622    902.235    1.816.435    1.369.419    1.520.721    1.325.505    1.301.841

juridisch verplicht    23,0%

bestuurlijk gebonden beleidsmatig gereserveerd    77,0%

nog niet ingevuld/vrj te besteden

Over-/ onderprogrammering

Artikel 6 IT (bedragen x € 1.000)

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 23,0 % van het uitgavenbudget. Dit betreft de lopende contracten voor het instandhouden van IT en de reeds aangegane verplichtingen voor IT-projecten.

Het resterende deel, 77,0 % van dit artikel, is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma's, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

Verwerving IT

Defensie transformeert naar een moderne, technologisch hoogwaardige organisatie met een sneller reactievermogen, groter aanpassingsvermogen en betere gevechtskracht, handelend op basis van de beste informatie. In de huidige kabinetsperiode wordt daarom extra in IT geïnvesteerd, bestemd voor IT uitgaven. Schotelsystemen worden aangeschaft ter ondersteuning van F-35 jachtvliegtuigen en onbemande MQ-9 systemen. Met het oog op de interoperabiliteit worden pantserwielvoertuigen voorzien van moderne missiemodules (Joint Electronic Attack (EOV)).

De geraamde uitgaven aan investeringen betreffen de investeringen in IT. Onderstaande tabellen tonen de IT-projecten voor de komende vijftien jaar die groter zijn dan € 100 miljoen, onderverdeeld naar voorbereidingsfase, onderzoeksfase en realisatiefase.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat de nieuw verworven IT-middelen aan het betreffende defensieonderdeel worden overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Verwerving IT - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de IT-projecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn de bovenstaande projecten nieuw in de voorbereidingsfase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving IT - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamer-brieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor IT die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 18 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek    2023    2024    2025    2026    2027    2028 e.v.

budget

Geen projecten in de onderzoeksfase.

Er zijn geen projecten in de onderzoeksfase.

Verwerving IT - realisatiefase

Tabel 19 Projecten in realisatiefase (in miljoenen euro)

Ten opzichte van de begroting 2023 is het programma Joint EOV Electronic Attack overgegaan van de voorbereidingsfase naar de realisatiefase. De overige projecten zijn nieuw in de realisatiefase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Instandhouding IT

De geraamde uitgaven dienen voor instandhouding van de IT van Defensie. Informatietechnologie (IT) en techniek in bredere zin ontwikkelen razendsnel. Informatie sneller en slimmer verkrijgen, verwerken en verspreiden, om zo gericht te sturen en succesvol te kunnen zijn in moderne conflicten en crises vormt de kern van informatiegestuurd optreden. Voorts wordt met de Defensienota een aantal gerichte maatregelen moderne IT toegepast om op arbeidsextensieve wijze bij te dragen aan hogere materiële gereedheid, compliance en veiligheid en inzicht voor snellere en betere besluitvorming. Vanuit de Instandhouding IT wordt een bijdrage geleverd aan voornoemde activiteiten.

Over-/en onderprogrammering IT

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In 2024 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. In latere jaren is het tegenovergestelde het geval, zodat over de gehele planperiode plannen en budget gel ijk zijn.

Ontvangsten

Dit zijn de ontvangsten die rechtstreeks gerelateerd zijn aan IT, bijvoorbeeld als het Joint Informatievoorziening Commando (JIVC) van Defensie diensten levert aan derden.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het DMF wordt gefinancierd met een bijdrage van de Defensiebegroting. Deze bijdrage is op de Defensiebegroting opgenomen op artikel 13, «Bijdrage aan het Defensiematerieelbegrotingsfonds». Op dit begrotingsartikel wordt de bijdrage van het voedingsartikel van de Defensiebegroting ontvangen. Dit artikel is technisch van aard.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 7 Bijdragen andere begrotingen rijk (bedragen x € 1.000)

Uitgaven    0    0    0    0    0    0    0

juridisch verplicht bestuurlijk gebonden beleidsmatig gereserveerd nog niet ingevuld/vrij te besteden

Ontvangsten

4.869.867    5.467.518    10.592.237    10.872.797    10.704.655    10.113.654    9.995.201

<d

o

O)

o

o

O)

cd

O)

«o

O)

o

O)

O)

ai

r>

<7>

O

O

LD

O)

Artikel 7 Bijdragen andere begrotingen rijk (bedragen x € 1.000)

O)

o>

p>

r>

r>

Lfl

O)

o

r>

O)

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Op dit artikel worden de overige uitgaven en ontvangsten opgenomen. Het betreft uitgaven en/of ontvangsten die op een later moment toegedeeld moeten worden aan de beleidsartikelen van het DMF Een voorbeeld hiervan is de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling, die nog moet worden verdeeld over de afzonderlijke artikelen; dit budget wordt tussentijds aangehouden op dit artikel.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten (bedragen x € 1.000)

Uitgaven    0    40.000    14.877    0    0    0    0

juridisch verplicht bestuurlijk gebonden beleidsmatig gereserveerd nog niet ingevuld/vrij te besteden

Ontvangsten

577.406    645.850    0    0    0    0    0

2029    2030    2031    2032    2033    2034    2035    2036    2037    2038

Verplichtingen    00000000    105.322    82.194

• 4. 

  BIJLAGEN

4.1 Bijlage instandhouding vastgoed

In deze bijlage wordt een toelichting gegeven op de instandhouding van het vastgoed van Defensie.

• 1. 

  Instandhouding van het vastgoed

Scope van instandhouding

Onder instandhouding vallen alle activiteiten op het vlak van het onderhouden van het vastgoed in eigendom, de huur van vastgoed en de inrichting van ruimten. Daarnaast vallen ook de Commandanten Voorzieningen (COVO) voor kleine aanpassingen binnen de scope, net als adviesuren van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Aanpassingen aan nieuwe wetgeving en verduurzaming van vastgoed vallen onder investeringen, tenzij deze bij onderhoud gelijk mee te nemen zijn. Door de ruimere definitie van instandhouding is de budgetreeks in onderstaande tabel groter dan die opgenomen in het strategisch vastgoedplan.

Aanpak instandhouding

Voor het onderhoud van het vastgoed wordt onderscheid gemaakt tussen planbaar en niet-planbaar onderhoud. Planbaar onderhoud (PO) wordt gepland op basis van inspecties die worden verzorgd door het RVB. Niet-planbaar onderhoud (NPO) vindt plaats op moment dat storingen optreden. Periodiek worden gebouwen geïnspecteerd om de staat van het vastgoed vast te stellen. Het streven is om gemiddeld genomen een gebouw een keer in de zes jaar te inspecteren. Op dit moment wordt bij het RVB een onderhoudsmanagementsysteem (OMS) geïmplementeerd waardoor frequenter, near realtime inzicht gaat ontstaan in de staat van het vastgoed.

De bevindingen uit de inspecties worden afgezet ten opzichte van het gevraagde kwaliteitsniveau en worden daarna via het Meerjarig Onderhoudsplan (MJOP) geprioriteerd en afgestemd met de Defensieonderdelen. Hierbij wordt gekeken naar criteria zoals veiligheid, wettelijke verplichting en operationele noodzaak. NPO betreft de herstelwerkzaamheden en reparaties die niet zijn voorzien en niet kunnen wachten om opgenomen te worden in het MJOP. Ook het opheffen van mankementen naar aanleiding van keuringen wordt vanuit het NPO betaald. Voor een gezonde portefeuille zou een verhouding tussen PO en NPO van 80 / 20 verwacht worden. In werkelijkheid is door de achterstanden in onderhoud die verhouding 40 / 60.

Binnen instandhouding kan onderscheid gemaakt worden in de volgende activiteiten die het RVB voor Defensie uitvoert:

• - 

  Instandhouding Gebouwen

• - 

  Instandhouding Start & Rolbanen

• - 

  Instandhouding ECT (ondergrondse infra, wegen, havens)

• - 

  Instandhouding Schietbanen

• - 

  Cyclisch Terrein Technisch onderhoud (bos- en groenvoorziening)

• - 

  Vastgoedinformatie

• - 

  Juridisch- en omgevingsbeheer

• - 

  Keuringen

Instandhouding van Beveiligingssystemen wordt op dit moment door RVB uitgevoerd, maar gaat met de implementatie van DBBS over naar Defensie. Ook de instandhouding van vastgoed buiten Nederland voert Defensie zelf uit, net als de storingen via de Servicedienst Vastgoed Defensie.

Het huidige vastgoed is, ondanks de extra inspanningen in deze en de vorige kabinetsperiode (Rutte III en IV) vaak verouderd, niet duurzaam, slecht onderhouden en duur. Defensie wil modern vastgoed dat optimaal bijdraagt aan de gereedstelling en inzet van de krijgsmacht en heeft daarom behoefte aan kazernes die aantrekkelijk zijn om in te werken en wonen, die duurzaam en betaalbaar zijn en op logische plekken staan in Nederland. Om de vastgoedportefeuille in balans te krijgen zijn ingrijpende keuzes nodig. In de kamerbrief 'Strategisch Vastgoedplan 2022' (Kamerstukken II, 2022/23, 36124, nr. 12) worden de kaders, doelstellingen en aanpak voor het Defensievastgoed nader toegelicht.

Met het RVB worden in een jaaropdracht afspraken gemaakt over de te leveren prestaties en de hiervoor beschikbare middelen. Het RVB is verantwoordelijk voor de uitvoering van de daarbij horende beheer- en onderhoudsregimes. De prestaties van vastgoed en infrastructuur worden gemeten en uitgedrukt in prestatie-indicatoren. De indicatoren leggen de verbinding tussen de sturing op en verantwoording over de prestaties.

Kengetallen

Defensie heeft met het RVB een afspraak gemaakt over de hoeveelheid te beheren vastgoed en om tenminste 90 procent van de wettelijke keuringen voor installaties tijdig goedgekeurd te hebben. Defensie is met het RVB in overleg over het verbeteren van de informatievoorziening, rapportage-systematiek en meetindicatoren, zoals hersteltijd storingen, projecttevre-denheid, inspecties en doelmatigheid. Mede als gevolg van de voortgang op dit onderwerp is de ernstige onvolkomenheid van de Algemene Rekenkamer voor vastgoedbeheer afgeschaald naar een onvolkomenheid (Kamerstuk 36360-X-2).

potentiele positieve disbalans in 2023 kan gebruikt worden om de jaren 2024 t/m 2026 te compenseren. Vanaf 2029 wordt, afhankelijk van de uitvoering van het Strategisch Vastgoedplan, een positieve disbalans verwacht die ingezet kan worden voor de benodigde vastgoed (vervangings-)investe-ringen.

Tabel 21 Behoefte en budget

disbalans

• 3. 

  Overig

Defensie heeft een aantal instandhoudingsprogramma's opgenomen in de investeringen, met name op het gebied van Keukens en Legering. Het betreft vervangingsinvesteringen en zijn daarom geen onderdeel van het instandhoudingsbudget, maar dragen wel gericht bij aan het wegwerken van achterstanden en het verbeteren van het leefklimaat.

4.2 Bijlage verdiepingshoofdstuk

In het verdiepingshoofdstuk worden de belangrijkste mutaties ten opzichte van de begroting 2023 weergegeven.

Toelichting op de mutaties

• 1. 

  Interdepartementale overboekingen

Vanuit diverse ministeries is budget naar het DMF overgeheveld voor het uitvoeren van activiteiten en vice versa. Per saldo daalde begroting van het DMF met € 27,4 miljoen voor 2024. Een volledig overzicht van de interdepartementale budgetoverhevelingen sinds de 1e suppletoire begroting 2023 is hieronder toegevoegd.

Tabel 22 Overzicht interdepartementale overboekingen (bedragen x € 1.000)

Omschrijving    artikel    2023    2024    2025    2026    2027    2028

• 2. 

  Mutaties per artikel

De financiële instrumenten, zoals instandhouding en verwerving zijn bijgesteld. Dit o.a. naar aanleiding van het herschikken van activiteiten tussen de defensieonderdelen met de daarbij behorende financiële middelen.

2023    2024    2025    2026    2027    2028    2029    2030    2031    2032    2033    2034    2035    2036    2037    2038

ö)

c

Artikel 2: Maritiem materieel

Artikel 4: Lucht materieel

Artikel 5: Infrastructuur en Vastgoed

¦O 2 C S 00 (u +; n

0 o £ «M

jlil

3 u a Di

e S 3 «

^ .E w .a

0

'Ö

_ 03 ^c Q. 0) ro

• - 

  Sl

I

0 +0 "o

II

• : 

  '0 x:

ö) -Q ;— > 51

0 CC 0 '0¹ T3 T3

O- ¦= -s»

E ^ > 0 Q .E

^ïS ~    5 SS

D Q. E >

¦o 2 c 5 ^

03 +i n

+- c o c/3 O M

Artikel 6: IT

Stand ontwerpbegroting

2024    902.235 1.816.435 1.369.419 1.520.721 1.325.505 1.301.841 1.521.589 1.556.777 1.420.672 1.522.209 1.851.900 1.832.958 1.375.186 1.326.861 1.334.215 1.334.321

'St

¦O 2 C S 00 (u +; n

0 o £ «M

iJil

3 u a Di

e S 3 « ^ .£ (/> ^2

5 ¦’p

D ⁰³ 0 D 2 £

<C -Q +¦>

• - 

  1 I .E

=3 _Q O "O

_E

~ o 2 0 CD o 13

ffi E>^ ra ° n °

."5, Ü- © 'oi •~ co '

N O O 00 o O)

cc o

> JE

0 '~ö ^{05 13} m 2 ™ O) -a ^ T3

:=¦ N =3

CO CO _Q

>-__UJ

¦a > -a ¦=¦ c# c

TZ w CC to

I E

C 0

31 § » ?1

S)| .? o .? c

CC -Q “ O ~ 0

-ë > > 2 > § ¦ =•00 0 0 0 .— CO —> SI Q. .Q -Q

0 73 X 0

0 tf: 0 :: E ° "° ! 0 0c;

ö "ö 0 -E 0 03 !

2023    2024    2025    2026    2027    2028    2029    2030    2031    2032    2033    2034    2035    2036    2037    2038

c o 45

c 0)

• 0) 

  v- -C

5 .E ’> 5

c 5 ^

«3 *£ N

+¦> c o

C/3 O CM

O)

'St

oa

r>

r>

co

't

o

o

o

6

*fr

• O) 

  © £ CM

jlil

3 u a Di e S 3 «

^ .E (/> ^2

§ ¦+= 5 « 0 3

Z E

^    0)    v

CD    E    -

c    £    E

o    E    ⁰⁰    S

|    2    ™    g    IS

CD    P-    ¦=;    m    Ö>

.E E

CD "O .

0 O)

. ro w

ö)

c

"-P

o

G)

0

-Q

O.

¦G ®

C 5

+- C O WON

4.3 Bijlage instandhoudingsuitgaven

De instandhoudingsuitgaven van de grootste wapensystemen zijn weergegeven in de onderstaande tabel. De instandhoudingsuitgaven van de overige wapensystemen zijn samengevoegd onder de regel «overig» in onderstaande tabel. Voor het jaar 2022 zijn de realisatiecijfers opgenomen. Voor 2023 en verder betreft het een raming. Het betreft de instandhoudingsuitgaven van de artikelen 1 tot en met 4 in het DMF De schommelingen in de ramingen zijn het gevolg van bijvoorbeeld gepland groter periodiek onderhoud.

De instandhoudingsuitgaven per wapensysteem komt overeen met de optelling van de uitgaven van alle defensieonderdelen voor het betreffende wapensysteem. Omdat met deze optelling per wapensysteem sprake is van een andere doorsnede van de instandhoudingsuitgaven, zijn deze niet direct te herleiden bij de instandhoudingsuitgaven zoals vermeld bij de afzonderlijke begrotingsartikelen.

Met de presentatie van de instandhoudingsuitgaven in deze bijlage wordt beoogd een integraal inzicht te verschaffen in de instandhoudingsuitgaven van de wapensystemen van Defensie. Bij de betreffende artikelen worden de instandhoudingsuitgaven op hoofdlijnen toegelicht.

Tabel 31 Instandhoudingsuitgaven Defensiematerieelbegrotingsfonds (bedragen x1.000.000)

De onderstaande figuur geeft inzicht in de verdeling van instandhoudings uitgaven per jaar over de artikelen.

4.4 Bijlage afkortingen

Tweede Kamer, vergaderjaar 2023-2024, 36 410 K, nr. 2 78

¹

Interoperabiliteit is het vermogen van verschillende militaire systemen, organisaties of landen om effectief en naadloos met elkaar samen te werken.

²

   Verordening ter versterking van de Europese defensie-industrie door middel van gemeenschappelijke aanbestedingen.

³

   Zie ook het BNC-fiche Gezamenlijke mededeling lacunes defensie-investeringen (Kamerstuk, 22 122, nr. 3449); en het BNC-fiche Verordening versterking Europese defensie-industrie door gemeenschappelijke aanbestedingen (Kamerstuk 22 122, nr. 3487).

⁴

   Zie ook het BNC-fiche Verordening ondersteuning munitieproductie (Kamerstuk 22 112, nr. 3720)

⁵

Budgettaire aspecten

In de Kamerbrief 'Strategisch Vastgoedplan 2022' (Kamerstukken II, 2022/23, 36124, nr. 12) die in december 2022 met de Kamer is gedeeld, worden de kaders en doelstellingen van het Strategisch Vastgoedplan uiteengezet. Doel is om een vastgoedportefeuille te realiseren die de taakuitvoering optimaal ondersteunt en toekomstbestendig is. Om de transformatie van het vastgoed te kunnen realiseren, is in de Defensienota 2022 het budget voor vastgoed structureel verhoogd. Het geld hiervoor is met de afgelopen eerste suppletoire begroting toegevoegd aan de DMF-begroting. De