Vragen en antwoorden: Noodinstrument voor de eengemaakte markt - Hoofdinhoud
-
-Waarom is een noodinstrument voor de eengemaakte markt nodig?
Recente crises zoals de COVID-19-pandemie hebben laten zien hoe dergelijke gebeurtenissen de eengemaakte markt kunnen verstoren en hoe afhankelijk bedrijven en de Europese economie zijn van de normale werking daarvan. Dankzij de Europese eenheid en solidariteit is de EU erin geslaagd deze crises met succes aan te pakken en te doorstaan. Uit de crises is echter ook duidelijk geworden dat Europa beter voorbereid moet zijn op mogelijke toekomstige crises, met name gezien de aanhoudende gevolgen van de klimaatverandering en de daaruit voortvloeiende natuurrampen, en de mondiale economische en geopolitieke instabiliteit. Zich voorbereiden op mogelijke toekomstige crises betekent meer concreet dat nieuwe belemmeringen voor het vrije verkeer of tekorten aan crisisrelevante goederen en diensten die van invloed kunnen zijn op de werking van de eengemaakte markt, beter moeten worden aangepakt. Daartoe omvat het noodinstrument voor de eengemaakte markt een goed afgestemd instrumentarium dat een snelle en doeltreffende crisisrespons mogelijk maakt.
-
-Hoe verhoudt het noodinstrument zich tot andere EU-crisisresponsinstrumenten?
Een aantal rechtsinstrumenten van de EU, waaronder het Uniemechanisme voor civiele bescherming, bevat bepalingen die relevant zijn voor het beheer van crises in het algemeen. Als het noodinstrument voor de eengemaakte markt wordt geactiveerd, ligt de nadruk op het beschermen van en het wegnemen van belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen, diensten en personen en op het waarborgen van de beschikbaarheid van kritieke producten op de eengemaakte markt. Daarmee vormt het een aanvulling op andere EU-kaders en onlangs goedgekeurde voorstellen van de Commissie voor meer gerichte maatregelen met betrekking tot bepaalde aspecten van crisisbeheersing of voor bepaalde sectoren, zoals de Europese Autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (HERA), het noodplan voor het waarborgen van de voedselvoorziening en voedselzekerheid en de Europese chipverordening.
-
-Wat zijn de belangrijkste maatregelen in het kader van het noodinstrument?
Het noodinstrument heeft tot doel een alomvattende crisisresponsstructuur op te zetten, waarbij rekening wordt gehouden met de verschillende niveaus van de impact op de eengemaakte markt. Dit heeft de volgende hoofdcomponenten:
-
-een adviesgroep;
-
-een kader voor de planningsfase;
-
-een kader voor de waakzaamheidsfase;
-
-een kader voor de noodfase.
De adviesgroep heeft tot taak de Commissie te adviseren over passende maatregelen om de gevolgen van een dreigende verstoring van of een crisis voor de eengemaakte markt te voorkomen of aan te pakken, en tegelijkertijd te zorgen voor adequate coördinatie. Meer in het bijzonder zal de adviesgroep de Commissie bijstaan bij het beoordelen van de omvang van de dreiging of crisis, en van de noodzaak om de waakzaamheids- dan wel de noodfase te activeren. De adviesgroep zal ook de relevante informatie analyseren die door de lidstaten of de Commissie of van de marktdeelnemers is verzameld.
De adviesgroep wordt voorgezeten door de Commissie en bestaat uit één vertegenwoordiger per lidstaat. Vertegenwoordigers van andere crisisrelevante instrumenten en organisaties, zoals de raad van HERA, de geïntegreerde EU-regeling politieke crisisrespons, het Europees Parlement, de EER-landen, of marktdeelnemers en organisaties van belanghebbenden kunnen worden uitgenodigd om als waarnemer deel te nemen.
-
-Welke maatregelen zijn voorzien in het kader voor noodplanning?
In normale tijden waarin geen plotselinge gebeurtenis wordt verwacht die een sterk ontwrichtend effect op de eengemaakte markt zal hebben, waarborgen de marktkrachten de werking van de bedrijven en de eengemaakte markt. Het kader voor noodplanning stelt de Commissie echter in staat om te allen tijde verschillende maatregelen te nemen om zich voor te bereiden op mogelijke crises, zonder dat daarvoor een specifieke activering vereist is.
Deze maatregelen omvatten de mogelijkheid om crisisprotocollen op te stellen, crisiscommunicatie te regelen, opleidingen en simulaties voor ambtenaren van de lidstaten te organiseren, en een systeem voor vroegtijdige waarschuwing in te stellen, waar de lidstaten incidenten kunnen melden die de werking van de eengemaakte markt zouden kunnen verstoren.
-
-Wat is de waakzaamheidsfase en welke maatregelen zijn daarin voorzien?
De waakzaamheidsfase van het noodinstrument voor de eengemaakte markt kan worden geactiveerd wanneer de aanvoer van goederen of diensten die van strategisch belang zijn, significant dreigt te worden verstoord, en de situatie zou kunnen escaleren tot een noodsituatie voor de eengemaakte markt.
De belangrijkste maatregelen in het kader van de waakzaamheidsfase omvatten de monitoring door de lidstaten van de toeleveringsketens van strategisch belangrijke goederen en diensten. Daarnaast biedt het voorstel een kader voor de opbouw van strategische reserves op deze gebieden. Daartoe zal de Commissie eerst bepalen van welke goederen mogelijk reserves nodig zijn. Zij kan de lidstaten ook om informatie over hun eigen reserves vragen, hun inspanningen coördineren, informatie uitwisselen en lijsten met streefwaarden opstellen. Indien die indicatieve streefwaarden niet worden gehaald, maar dit op grond van de kritieke omstandigheden vereist zou zijn, kan de Commissie ook een uitvoeringshandeling vaststellen waarbij een of meer lidstaten worden verplicht reserves op te bouwen. De reserves van marktdeelnemers worden gedurende het hele proces in aanmerking genomen.
-
-Wat is de noodfase en welke maatregelen zijn daarin voorzien?
De noodfase voor de eengemaakte markt kan worden geactiveerd in geval van een brede impact van een crisis op de eengemaakte markt die het vrije verkeer op de eengemaakte markt of de werking van de toeleveringsketens die onontbeerlijk zijn voor maatschappelijke en economische activiteiten, ernstig verstoort.
In de noodfase zijn beginselen vastgesteld die de lidstaten moeten volgen bij het vergemakkelijken en zo nodig herstellen van het vrije verkeer, en wordt het de lidstaten verboden specifieke beperkingen op het vrije verkeer van crisisrelevante goederen en diensten vast te stellen, tenzij dit een gerechtvaardigde laatste redmiddel is. Voor meer transparantie zullen de lidstaten eventuele nieuwe beperkingen bovendien zo spoedig mogelijk moeten melden en centrale contactpunten voor burgers en bedrijven op moeten zetten. De Commissie kan desgevraagd ook namens de lidstaten openbare aanbestedingen voor crisisrelevante goederen faciliteren. Daarnaast kan de Commissie de lidstaten aanbevelen de beschikbaarheid van crisisrelevante goederen en diensten te waarborgen door de uitbreiding of herbestemming van productielijnen te vergemakkelijken of door de vergunningsprocedures voor dergelijke goederen te versnellen. Ten slotte kan de Commissie de lidstaten aanbevelen de strategische reserves doelgericht te verdelen.
-
-Wat zijn de maatregelen voor dubbele activering in de noodfase?
De noodfase voorziet ook in aanvullende buitengewone maatregelen, die alleen kunnen worden geactiveerd onder strengere procedurele vereisten. In zulke gevallen moet de Commissie, na de activering van de noodfase, een nieuwe uitvoeringshandeling van de Commissie vaststellen (de zogenaamde dubbele activering). Deze maatregelen worden pas genomen na overleg met de sector en een vrijwillig verzoek. Dubbele activering garandeert passende controlemechanismen en zorgt ervoor dat dergelijke maatregelen alleen als laatste redmiddel worden ingezet.
Een van de maatregelen die de Commissie in dit verband mag nemen, is de marktdeelnemers bij een bindend besluit om informatie verzoeken. Daarnaast mag de Commissie ondernemingen verzoeken om voorrang te geven aan de levering van crisisrelevante goederen, en kan zij in uitzonderlijke omstandigheden ondernemingen daartoe verplichten, tenzij die ondernemingen zwaarwegende redenen kunnen aanvoeren om dat niet te doen. Verder omvatten deze maatregelen doelgerichte afwijkingen van de geharmoniseerde productwetgeving.
-
-Hoe zullen de waakzaamheids- en de noodfase worden geactiveerd en gedeactiveerd?
De Commissie kan, bijgestaan door de adviesgroep van het noodinstrument, de waakzaamheidsfase voor de eengemaakte markt activeren wanneer zij vaststelt dat aan de criteria voor deze fase is voldaan. Daartoe moet zij een uitvoeringshandeling vaststellen waarbij de waakzaamheidsfase voor maximaal zes maanden wordt geactiveerd, met de mogelijkheid van verlenging of deactivering. De uitvoeringshandeling van de Commissie zal worden onderworpen aan de comitéprocedure voor onderzoek [1].
Indien de Commissie vaststelt dat aan de criteria daarvoor is voldaan, kan zij, bijgestaan door de adviesgroep, de Raad van de Europese Unie ook voorstellen om de noodfase voor de eengemaakte markt te activeren. Voor de activering van de noodfase is een uitvoeringshandeling van de Raad nodig, die wordt vastgesteld via de stemprocedure met gekwalificeerde meerderheid; die wordt gerechtvaardigd door het uitzonderlijke karakter van de crisis en de instrumenten voor de bestrijding daarvan. De noodfase moet dan worden geactiveerd voor een periode van zes maanden, met de mogelijkheid van verlenging of deactivering, afhankelijk van de omstandigheden.
Het pakket omvat voorstellen voor een verordening en voor een richtlijn die tot doel hebben de geharmoniseerde regels van een aantal bestaande sectorale kaders van de EU te wijzigen. Deze kaders voorzien momenteel niet in de mogelijkheid om in noodgevallen af te wijken van de geharmoniseerde regels. De nieuwe voorstellen hebben tot doel een dergelijke mogelijkheid te creëren door 14 richtlijnen en 5 verordeningen te wijzigen. Deze 19 productgebieden omvatten bijvoorbeeld machines, meststoffen en bouwmaterialen.
De wijzigingen die dit voorstel beoogt in te voeren, hebben betrekking op de volgende aspecten:
-
-prioritering van de conformiteitsbeoordeling van producten die door de aangemelde instanties als crisisrelevant zijn aangewezen;
-
-de mogelijkheid voor de nationale bevoegde autoriteiten om tijdelijke vergunningen af te geven voor crisisrelevante producten die onder bepaalde voorwaarden niet aan de standaardconformiteitsbeoordelingsprocedures zijn onderworpen;
-
-de mogelijkheid voor fabrikanten om in noodgevallen te vertrouwen op relevante internationale en nationale normen indien er geen geharmoniseerde normen beschikbaar zijn en de alternatieve normen een gelijkwaardig veiligheidsniveau waarborgen;
-
-de mogelijkheid voor de Commissie om door middel van gedelegeerde handelingen vrijwillige of verplichte gemeenschappelijke technische specificaties vast te stellen voor crisisrelevante producten;
-
-prioritering van de markttoezichtactiviteiten voor crisisrelevante goederen.
-
-In welke situaties in het verleden had dit instrument kunnen worden ingezet als het toen had bestaan?
Tijdens de COVID-19-crisis hadden verschillende bepalingen van het noodinstrument voor de eengemaakte markt kunnen worden toegepast.
Als het noodinstrument voor de eengemaakte markt toen had bestaan, was er een transparant mechanisme geweest, speciaal gericht op de gevolgen van de crisis voor de eengemaakte markt, waardoor de coördinatie tussen de Commissie en de lidstaten op het gebied van het vrije verkeer van goederen, diensten en personen zou zijn gestroomlijnd. Daardoor had bijvoorbeeld snel gereageerd kunnen worden op maatregelen zoals uitvoerbeperkingen binnen de EU voor persoonlijke beschermingsmiddelen zoals maskers en handschoenen, en had voorkomen kunnen worden dat lidstaten maatregelen namen die de tekorten aan dergelijke producten verder verergerden. Bovendien hadden de persoonlijke beschermingsmiddelen sneller en in grotere hoeveelheden op de markt gebracht kunnen worden, zonder afbreuk te doen aan de veiligheidseisen.
Dankzij de transparantie-eisen van het noodinstrument voor de eengemaakte markt zouden de Commissie en de marktdeelnemers een zeer goed overzicht hebben gehad van eventuele beperkingen van het vrije verkeer, waardoor zij zich de kosten voor het zoeken naar informatie en voor de naleving hadden kunnen besparen. De marktdeelnemers zouden adequate informatie over beperkingen van het vrije verkeer hebben kunnen krijgen, en administratieve bijstand om aan de formaliteiten te voldoen.
Het zou voor de lidstaten duidelijker zijn geweest welke reisbeperkingen zij ten tijde van de pandemie niet hadden moeten invoeren (zoals reisbeperkingen voor gezondheidswerkers, zorgverleners, werknemers en vertegenwoordigers van bedrijven die betrokken waren bij de productie van persoonlijke beschermingsmiddelen, of het personeel van de aangemelde instanties dat grensoverschrijdende conformiteitscontroles moest uitvoeren). De Commissie had de lidstaten via een versnelde procedure kunnen verplichten om niet-conforme reisbeperkingen op te heffen. De Commissie had ook modelcertificaten kunnen uitgeven voor werknemers, dienstverleners en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven die betrokken waren bij de productie van crisisrelevante goederen of die crisisrelevante diensten verleenden, waarmee grensoverschrijdende werkzaamheden, dienstverlening en productie vergemakkelijkt had kunnen worden. Dit had de gezondheidswerkers in staat kunnen stellen naar de lidstaten te reizen die afhankelijk waren van grens- of grensoverschrijdende arbeiders en dienstverleners, waardoor de volksgezondheidscrisis beter had kunnen worden aangepakt.
[1] overeenkomstig artikel 5 van Verordening (EU) 182/2011.