Panelgesprek: De zoektocht naar de feiten

In een democratische rechtsstaat zijn feiten essentieel om tot goede besluitvorming te komen. Wat mag gelden als feitelijk waar is echter steeds vaker onderwerp van felle maatschappelijke en politieke discussie, zo schrijft Luc Verhey¹ in zijn boek 'De zoektocht naar de feiten'.

In tijden van internet en social media staan instellingen en personen die vanuit hun deskundigheid bijdragen aan waarheidsvinding steeds vaker onder druk. Hoe voorkomen we dat desinformatie de overhand krijgt? Hoe zorgen we voor een maatschappelijk en politiek klimaat waarin de feiten voldoende tot hun recht komen? Deze vragen kwamen aan bod tijdens het evenement 'De zoektocht naar de feiten' op 16 juni 2022.

Na inleidende woorden van staatsraad bij de Afdeling advisering van de Raad van State Luc Verhey¹ en de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen² ging een panel in gesprek over bovenstaande vragen. Het panel bestond naast Verhey en Van Zutphen uit hoogleraar fundamentele rechten Janneke Gerards³, voormalig Tweede Kamerlid voor de PvdA Angelien Eijsink⁴ en journalist voor NRC Handelsblad Stéphane Alonso⁵, die het panelgesprek tevens modereerde.

Feitenvrije politiek: gevaar voor de democratische rechtsstaat? – verslag van het panelgesprek ‘De zoektocht naar de feiten’

‘Het is die oprechte en integere belangstelling voor feiten die in een democratie essentieel is […] daarin ligt onze gezamenlijke opdracht’. Zo stelde Luc Verhey¹ bij het panelgesprek ‘De zoektocht naar de feiten’. Het evenement werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut naar aanleiding van het gelijknamige boek van Verhey. Na inleidende woorden van de auteur en de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen² ging een panel in gesprek over het onderwerp van het boek. Het panel bestond naast Verhey en Van Zutphen uit Janneke Gerards³, Angelien Eijsink en Stéphane Alonso⁵, die ook het gesprek modereerde.

Feiten worden steeds vaker betwist en sociale media spelen een cruciale rol bij de verspreiding van desinformatie, stelde Verhey. Tijdens zijn inleidende woorden gaf hij de bezoekers een beknopt inzicht in de belangrijke thema’s uit zijn boek. Hoe beschermen we ons tegen het opruiende vermogen van sociale media? Volgens Verhey moeten maatregelen genomen worden om de weerbare democratie te versterken, maar zullen we ook dieper moeten gaan om verrotting van binnenuit te bestrijden: de veelheid van uitlopende meningen moet de gemeenschappelijke eenheid van een samenleving niet overwoekeren. We moeten elkaars werelden proberen te begrijpen, alleen dan kunnen we de democratische rechtsstaat beschermen.

Feiten maken we met elkaar, stelde Reinier van Zutphen in zijn reactie op het boek. Vertrouwen is hierbij volgens hem cruciaal: er moet vertrouwen zijn dat de feiten op een goede manier worden ‘gemaakt’, en er moet vertrouwen zijn in het gezag dat de feiten verzameld. Stéphane Alonso vroeg zich wel af of er nu niet voornamelijk sprake is van een overheersing van wantrouwen. Janneke Gerards betwistte dit. Zij stelde dat het probleem is dat er (te) veel informatie beschikbaar is, waardoor mensen zich afvragen wat klopt en wat niet. Er moet een manier worden gevonden om mensen te leren hoe ze hier mee om moeten gaan.

Een ander thema dat aan bod kwam tijdens het panelgesprek was de balans tussen de veelheid aan meningen en het gevoel van eenheid in een samenleving. Heeft de politiek niet ook aan deze verdeeldheid bijgedragen? Deze vraag legde Alonso aan het panel voor. Er is sprake van een versplinterd systeem, ziet Angelien Eijsink, maar het grootste probleem is in haar ogen dat er te veel wordt beloofd waardoor de samenleving verder versnippert. Van Zutphen onderschrijft deze constatering: als je te snel iets belooft, dan creëer je alleen maar een werkelijkheid die tot teleurstelling kan leiden. Hij stelt dat de overheid vaker moet zeggen dat ze iets niet kunnen doen. Het kweken van een gemeenschapsgevoel is belangrijk, sprong Verhey de panelleden bij. Hiervoor moeten mensen zich verdiepen in anderen en bereid zijn om concessies te doen. Het is aan de politiek om dit uit te dragen, aldus Verhey.

Bij het vaststellen van de feiten in een democratische rechtsstaat speelt ook de rechterlijke macht een centrale rol. Als de politiek haar werk niet heeft gedaan, worden rechters daarmee geconfronteerd, stelde Alonso. Het is daarom belangrijk, dat we terughoudend zijn met wat we voorleggen aan rechters, aldus Gerards. Anders lopen we namelijk het risico dat rechterlijke uitspraken ook politiek betwist worden. In tegenstelling tot politici, legde Gerards uit, zijn rechters niet democratisch gelegitimeerd. Deze democratische legitimatie zorgt er volgens Eijsink in de politiek echter ook voor dat er amper voldoende tijd is om van plannen beleid te maken, voordat de volgende verkiezingen er aankomen. Ze sprak van een ‘instant-samenleving’, waarin politici maar de lengte van een tweet of een aantal minuten spreektijd hebben om hun boodschap naar de kiezer over te brengen.

In het boek van Verhey wordt vooral negatief gesproken over sociale media, merkte een deelnemer uit het publiek op, maar zitten er niet ook positieve kanten aan? Hier konden de panelleden zich wel in vinden. Verhey sprak over enorme mogelijkheden, maar regulering is cruciaal en hier zijn we pas net mee begonnen. Al met al waren de panelleden het erover eens dat de zoektocht naar de feiten geen gemakkelijke is. Tegelijkertijd zijn feiten essentieel voor de democratische rechtsstaat, en is het aan ons allen om hierover met elkaar in gesprek te (blijven) gaan.

Dit evenement is onderdeel van Spreeek, een samenwerkingsverband van Haagse instellingen. Samen organiseren we debatten en dialogen over maatschappelijk actuele thema’s. Kijk op spreeek.nl voor al het moois wat Den Haag op debat- en dialoogvlak te bieden heeft.

Dit evenement behoort tot de reeks van Democratie in Debat, een samenwerking van het Montesquieu Instituut, Nieuwspoort⁶, ProDemos⁷ en Filmhuis Den Haag⁸.

• 1. 

  Prof. Luc Verhey (1960) is sinds 1 maart 2011 staatsraad bij de afdeling advisering. Vanaf 1 april 2012 bekleedt hij de Kirchheiner leerstoel in Leiden. Hij was hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Maastricht. Eerder was hij universitair docent en wetgevingsjurist bij het ministerie van Justitie. In 2007-2012 was hij tevens directeur van het Montesquieu Instituut Maastricht.
   
• 2. 

  Mr. Reinier van Zutphen (1960) is sinds 1 april 2015 de Nationale ombudsman. Hij was daarvoor president van het College van Beroep voor het bedrijfsleven. In 2007-2012 was de heer Van Zutphen voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Rechtspraak (NVvR). Eerder was hij senior raadsheer bij het College van Beroep voor het Bedrijfsleven en bekleedde hij diverse functies bij de rechterlijke macht, zowel in Nederland als in Luxemburg en Curaçao. Tevens was hij universitair docent.
   
• 3. 

  Janneke Gerards (1976) is sinds 15 augustus 2024 staatsraad in de Afdeling advisering van de Raad van State. Zij is verder part-time hoogleraar Fundamentele Rechten aan de Universiteit Utrecht. Eerder was zij hoogleraar staats- en bestuursrecht in Leiden en hoogleraar in Nijmegen en Utrecht. Haar specialismen zijn Europese en nationale grondrechten, gelijke behandeling, rechterlijke toetsing en constitutioneel recht.
   
• 4. 

  Veertien jaar defensiewoordvoerster van de PvdA in de Tweede Kamer, die zich inzette voor veteranen en oorlogsgetroffenen, maar ook sprak over lastige dossiers als vredesmissies en de JSF. Was tevens actief in internationale parlementen en bijna vijf jaar een charmante en stijlvolle voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken. Zij begon haar loopbaan in het onderwijs, onder meer als kleuterleidster en muziekdocente. Daarna was zij, na een studie culturele antropologie, ambtenaar op Buitenlandse Zaken, laatstelijk als hoofd van de afdeling Zuidelijk Afrika.
   
• 5. 

  Stéphane Alonso (1973) is chef van de buitenlandredactie voor NRC Handelsblad. Eerder was hij als journalist belast met buitenlandse en Europese zaken en correspondent met standplaatsen Brussel en Warschau. Alonso is co-auteur van twee boeken, over de transformatie van Polen na de val van het communisme en over de Europese vluchtelingencrisis.
   
• 6. 

  Internationaal perscentrum Nieuwspoort vormt een ontmoetingsplek voor parlementaire pers, politici, voorlichters en lobbyisten en is een begrip in politiek Den Haag. Bij Nieuwspoort staat het vrije woord hoog in het vaandel. Nieuwspoort is dan ook bij uitstek een debatcentrum waar politici, journalisten, overheid en belangenbehartigers de degens kruisen. Nieuwspoort is gevestigd bij de Tweede Kamer in Den Haag.
   
• 7. 

  ProDemos informeert burgers over de democratische rechtsstaat en stelt hen in staat om actief aan politieke besluitvorming deel te nemen. Dat gebeurt door overdracht van kennis over de kernwaarden van de Nederlandse rechtsstaat en over de werking van de democratie in al haar aspecten. Dit moet burgers uiteindelijk in staat stellen om actief aan politieke besluitvorming deel te nemen.
   
• 8. 

  Het Filmhuis Den Haag is een onafhankelijk filmtheater dat de kennis van en de liefde voor film en filmgeschiedenis wil overbrengen door de presentatie van films die doorgaans niet te zien zijn in de reguliere bioscopen. Ook organiseert het Filmhuis workshops, debatten, lezingen en educatieve voorstellingen.
   
• 9. 

  Democratie in Debat was een reeks activiteiten over actuele politieke thema's. Dialoog en duiding stonden centraal; altijd vanuit verschillende invalshoeken. Vanaf 2022 is Democratie in Debat overgegaan in Spreeek, een dialoogplatform van een groot aantal Haagse instellingen waarin mooie gesprekken over maatschappelijke thema's centraal staan.