Actualiteitendebat: Omgangsvormen in de Tweede Kamer: 'Zullen we het een beetje chic houden?'

Van 'knettergek', 'doe eens normaal man', tot de bedreiging met 'tribunalen', Tweede Kamerleden schuwen ruwe taal niet. Dergelijke uitlatingen lijken de verhoudingen tussen de partijen te verslechteren. De laatste maanden is er veel te doen geweest over omgangsvormen in Tweede Kamerdebatten. Zo debatteerde de Kamer op 9 maart over haar eigen functioneren. Voorafgaand aan dat debat schreef Kamervoorzitter Vera Bergkamp¹ een notitie naar aanleiding van de verruwing van het parlementaire debat. Hoewel de voorzitter duidelijker zal ingrijpen bij intimidatie of bedreigingen, blijft de Kamer verantwoordelijk voor de eigen omgangsvormen. Ook presenteerde de werkgroep onder leiding van Kees van der Staaij praktische voorstellen om het functioneren van de Kamer te versterken.

Het vrije woord is van onschatbare waarde, juist in de Tweede Kamer, aldus Bergkamp in de notitie. Tegelijkertijd doen volgens Bergkamp ruzieachtige toestanden in de Kamer "afbreuk aan de stevige en gezaghebbende rol die de Tweede Kamer heeft te vervullen in een democratie en in de samenleving".

Het panel bestond uit politiek verslaggever bij RTL nieuws Floor Bremer, SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij², D66-Tweede Kamerlid Joost Sneller³ en politiek historicus Peter Bootsma⁴. Bootsma verzorgde tevens de inleiding van het debat. De moderator van het debat was Eva Kuit⁵.

 

00:00	07:15	17:57	51:54
Welkomstwoord door Eva Kuit	Inleiding door Peter Bootsma	Discussie	Vragen

‘Het interruptiewezen heeft exotische vormen aangenomen, de vergroving van de omgangsvormen die zich dit decennium heeft voorgedaan, heeft geen halt gehouden bij de toegangsdeuren van de Tweede Kamer.' Zo opende Peter Bootsma het Actualiteitendebat over omgangsvormen in de Tweede Kamer dat gisteren plaatsvond. Hoewel dit citaat recent zou kunnen zijn, sprak Dries van Agt deze woorden al in 1980.

Het Actualiteitendebat werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut, in samenwerking met Nieuwspoort, ProDemos en Filmhuis Den Haag. De laatste maanden staan de omgangsvormen in Tweede Kamerdebatten weer hoog op de politieke agenda. Zijn Kamerleden wel uit op een inhoudelijk debat? Zou de Kamervoorzitter meer bevoegdheden moeten krijgen? En hoe groot is de kans dat de aanbevelingen uit het rapport-Van der Staaij tot verbetering zullen leiden? Deze vragen stonden centraal in het debat tussen panelleden Peter Bootsma, Floor Bremer, Kees van der Staaij en Joost Sneller. Eva Kuit was de moderator.

Tijdens zijn inleiding stelde Bootsma dat het door recente incidenten lijkt alsof de omgangsvormen in de Kamer grover zijn geworden, maar dat de discussie hierover van alle tijden is. De Kamervoorzitter wordt tevens al tientallen jaren geconfronteerd met dezelfde vraag: wat kan en moet ik doen als reactie op grof taalgebruik van Kamerleden? In het Reglement van Orde staat dat de Voorzitter een Kamerlid tot de orde kan roepen, kan vragen iets terug te nemen, het woord kan ontnemen, of kan uitsluiten van de vergadering. Volgens Bootsma blijkt uit de praktijk dat sommige Kamerleden niet uit zijn op een ‘chique debat’, maar op het veroorzaken van ophef door een ‘stuk rood vlees’ in de Kamer te werpen.

Hier waren alle panelleden het over eens. Sommige Kamerleden zijn inderdaad uit op het creëren van ophef, maar het panel benadrukte dat slechts een klein gedeelte van de debatten ‘ontspoort’. Volgens Sneller voeren bijna alle Kamerleden vooral inhoudelijke debatten over wetgeving en actualiteit. Sommige politici gebruiken ophef echter om op te vallen op (sociale) media, bijvoorbeeld door middel van korte filmpjes voor de achterban. Bremer sloot zich hierbij aan, maar stelde dat sociale media daarnaast ook functioneren als communicatiemiddel richting kiezers. Het debat in de Kamer is hierdoor volgens Bremer toegankelijker dan ooit.

Van der Staaij benadrukte dat dit ook een keerzijde heeft, namelijk dat partijen de online ‘strijd’ kunnen voeren zonder een scheidsrechter. Hoewel het debat volgens Bremer mag schuren, hebben Kamerleden tegelijkertijd de taak om gepolariseerde maatschappelijke debatten niet te versterken. Ze benadrukte ook de rol voor journalisten: zij moeten voortdurend afwegen welke ‘clashes’ ze laten zien in welke context. De panelleden waren het erover eens dat persoonlijke aanvallen, bedreigingen of intimidatie ontoelaatbaar zijn. Dan komt, zo stelt Van der Staaij, namelijk het respect voor de Kamer in het geding.

Sneller is daarom van mening dat de Kamervoorzitter moet kunnen ingrijpen bij intimidatie of bedreigingen, juist om de vrijheid van meningsuiting te beschermen. Volgens Bremer moet de voorzitter bovendien een gevoel van veiligheid in de Kamer handhaven, door meer als scheidsrechter op te treden. Slechts zeggen ‘dit mag niet’, heeft onvoldoende effect. Van der Staaij vindt het goed dat de Kamer nu meer behoefte heeft aan optreden van de Voorzitter, zeker na een trend van democratisering, waarin de Kamer over het ‘subjectieve’ optreden van de voorzitter discussieerde. Desondanks vindt hij dat de voorzitter genoeg bevoegdheden heeft en dat die vooral de bestaande regels strenger moet toepassen. Bovendien vinden Sneller en Van der Staaij het belangrijk dat de Voorzitter zich gesteund voelt door een Kamermeerderheid. Daarom moet de Kamer minder discussiëren over het optreden van de Kamervoorzitter tijdens debatten, ook zodat er minder ‘ophef om ophef’ ontstaat. De Kamervoorzitter heeft immers een lastige rol, voegt Bootsma toe. Het optreden van de Voorzitter is geen exacte wetenschap, en de Kamer heeft geen ‘verboden woordenlijst’. Daarom zouden Kamerleden elkaar meer aan moeten spreken over omgangsvormen, zo stelden Bremer en Van der Staaij.

Zoals Bootsma benadrukte, is de recent opgelaaide discussie over omgangsvormen van alle tijden. Daarom is het volgens moderator Kuit de vraag of er iets verandert. Van der Staaij stelde dat de ‘Werkgroep versterking taken en positie Tweede Kamer’ zich daarom specifiek richtte op het vertalen van aanbevelingen naar procedures. Daarnaast benadrukte hij dat Kamerlidmaatschap meer inhoudt dan debatteren. De Werkgroep heeft daarom concrete plannen gemaakt om de controlerende en wetgevende taken van de Kamer te versterken. Sneller beaamt dat de ‘minder spannende taken’ van Kamerleden, zoals het werk in commissies, cruciaal zijn voor het functioneren van het parlement. Kamerleden moeten hierin hun gezamenlijk hun verantwoordelijkheid nemen. Bremer voegde toe dat samenwerking belangrijker is dan ooit nu er twintig fracties in de Kamer zijn, waaronder eenmansfracties. In tijden van verruwende omgangsvormen zijn, kortom, meer discipline en samenwerking geboden.

‘Hoe ziet een chique debat er eigenlijk uit?’, zo vroeg een bezoeker in het publiek. Dit vond Van der Staaij een goede vraag, omdat de discussie over omgangsvormen ook positiever kan worden gevoerd, door te benadrukken wat juist wel van Kamerleden wordt verwacht. De panelleden waren het erover eens dat in een chique debat door Kamerleden wordt gewerkt aan inhoudelijke oplossingen en compromissen, juíst ook wanneer zij van mening verschillen.

Het Actualiteitendebat is onderdeel van Democratie in Debat, een samenwerking van het Montesquieu Instituut, Nieuwspoort⁶, ProDemos⁷ en Filmhuis Den Haag⁸.

• 1. 

  Vera Bergkamp (1971) was van 7 april 2021 tot 6 december 2023 Tweede Kamervoorzitter. Zij maakte van 20 september 2012 tot 6 december 2023 deel uit van de Tweede Kamerfractie van D66. Mevrouw Bergkamp was in 2010-2012 voorzitter van COC Nederland en daarvan eerder vicevoorzitter. Tevens was zij directeur human resources bij de Sociale Verzekeringsbank. Zij zat verder in de deelgemeenteraad van Amsterdam-Centrum. In de Kamer hield zij zich onder meer bezig met langdurige zorg en familierecht, en ze was fractiesecretaris. Mevrouw Bergkamp was lid van de enquêtecommissie Fyra en lid van het Presidium. Sinds 1 juni 2024 is zij lid van het bestuur van ouderenzorginstelling Zorgbalans.
   
• 2. 

  Kees van der Staaij (1968) is sinds 1 juni 2024 staatsraad bij de Afdeling advisering van de Raad van State. Hij was van 19 mei 1998 tot 6 december 2023 Tweede Kamerlid voor de SGP. De heer Van der Staaij was in 2010-2023 politiek leider van de SGP. Hij was eerder adjunct-chefjurist bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. In de Tweede Kamer hield hij zich onder meer bezig met algemene politiek onderwerpen, veiligheid en justitie, buitenlandse zaken, Koninklijk Huis en volksgezondheid, welzijn en sport. Hij zat verder een werkgroep voor die de herziening van het Reglement van Orde van de Tweede Kamer voorbereidde en in 2021 een werkgroep over versterking van de positie van de Tweede Kamer. Bij zijn vertrek was hij de nestor van de Kamer.
   
• 3. 

  Joost Sneller (1982) is sinds 31 oktober 2017 lid van de Tweede Kamerfractie van D66. Hij was directeur van de Mr. Hans van Mierlo Stichting, het wetenschappelijk bureau van D66. Eerder was hij onder meer gemeenteraadslid in Den Haag en politiek secretaris van de D66-fractie in de Tweede Kamer. De heer Sneller is sinds 2021 voorzitter van de vaste commissie voor de Rijksuitgaven en woordvoerder financiën, justitie en drugs, binnenlandse zaken, algemene zaken en koninklijk huis, en economische Zaken.
   
• 4. 

  Peter Bootsma is schrijver van boeken over de Nederlandse politieke geschiedenis. Hij promoveerde in 2017 op een vergelijkende studie over coalitievorming in Duitsland en Nederland, en werkte eerder mee aan onderzoeksrapporten van de Tweede Kamer en het NIOD. Als raadslid voor D66 te Leiden - van 2002 tot 2018 - heeft Bootsma ook praktische politieke ervaring.
   
• 5. 

  Eva Kuit (1967) is trainer en coach gespecialiseerd in de omgang met media en communicatie in het algemeen. Voor ze haar eigen bedrijf startte was zij jarenlang als journalist actief in en om het Binnenhof en later in het Rotterdamse. Kuit is als bestuurder betrokken bij diverse stichtingen en goede doelen.
   
• 6. 

  Internationaal perscentrum Nieuwspoort vormt een ontmoetingsplek voor parlementaire pers, politici, voorlichters en lobbyisten en is een begrip in politiek Den Haag. Bij Nieuwspoort staat het vrije woord hoog in het vaandel. Nieuwspoort is dan ook bij uitstek een debatcentrum waar politici, journalisten, overheid en belangenbehartigers de degens kruisen. Nieuwspoort is gevestigd bij de Tweede Kamer in Den Haag.
   
• 7. 

  ProDemos informeert burgers over de democratische rechtsstaat en stelt hen in staat om actief aan politieke besluitvorming deel te nemen. Dat gebeurt door overdracht van kennis over de kernwaarden van de Nederlandse rechtsstaat en over de werking van de democratie in al haar aspecten. Dit moet burgers uiteindelijk in staat stellen om actief aan politieke besluitvorming deel te nemen.
   
• 8. 

  Het Filmhuis Den Haag is een onafhankelijk filmtheater dat de kennis van en de liefde voor film en filmgeschiedenis wil overbrengen door de presentatie van films die doorgaans niet te zien zijn in de reguliere bioscopen. Ook organiseert het Filmhuis workshops, debatten, lezingen en educatieve voorstellingen.
   
• 9. 

  Democratie in Debat was een reeks activiteiten over actuele politieke thema's. Dialoog en duiding stonden centraal; altijd vanuit verschillende invalshoeken. Vanaf 2022 is Democratie in Debat overgegaan in Spreeek, een dialoogplatform van een groot aantal Haagse instellingen waarin mooie gesprekken over maatschappelijke thema's centraal staan.