Zuid-Afrika na Nelson Mandela - Hoofdinhoud
ANALYSE - Nelson Mandela bezocht Nederland op 16 juni 1990. In februari dat jaar was hij vrijgekomen. Vanaf het balkon van de Stadsschouwburg in Amsterdam sprak hij een overvol Leidseplein toe. Ik was zestien en ik stond er tussen. Nee, ik ben geen antiapartheidsactivist. Daar was ik te jong voor. Maar ik was betrokken. Ik had een T-shirt van Radio Freedom. Eddy Grant's Gimme Hope Jo'anna en Sun City van Artists United Against Apartheid waren aangekomen. Paul Simons Graceland-tour liet ons kennismaken met Hugh Masekela, Miriam Makeba en Ladysmith Black Mabazo. Zuid-Afrika was voor mij gaan leven.
Tien jaar later ging ik werken voor het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika, de fusie van twee antiapartheidsorganisaties. Mijn oudere collegae hadden met Mandela op dat balkon gestaan, waren waarnemer geweest tijdens de eerste vrije verkiezingen in 1994, hadden dissidenten in huis opgenomen. Sommigen runden safe houses in de buurlanden van Zuid-Afrika of smokkelden zelfs wapens voor MK, de gewapende tak van het ANC.
Inmiddels was het 2000, Zuid-Afrika was een jonge democratie en moest verder worden opgebouwd. Strijders werden bouwers. Help Mandela bouwen!
Mentaliteit uit de tijd van de struggle
Tijdens mijn eerste reis naar Zuid-Afrika in 2002 - Thabo Mbeki was Mandela al opgevolgd als president van het land - sprak ik heel veel NGO-activisten. Ze hadden vrijwel allemaal een achtergrond in het ondergrondse ANC en ze maakten zich zorgen over de prille democratie. Het ANC wilde geen contact met maatschappelijke organisaties: “Het maatschappelijk middenveld, dat zijn wij zelf, democratie bestaat in het ANC.” De mentaliteit uit de tijd van de struggle was nog levendig aanwezig: volg de leider, stel geen vragen, sluit de rijen en houd de vuile was binnen.
Ik ben sindsdien elk jaar wel één of twee keer terug geweest. Sinds 2009 ben ik vicevoorzitter van de Zuid-Afrikadelegatie van het Europees Parlement. Twee keer per jaar ontmoet ik mijn collegae van het Zuid-Afrikaanse parlement. Uit eigen ervaring kan ik melden dat de mentaliteit van 'sluit de rijen, en stel geen vragen' nog springlevend is. Het gaat niet goed met Zuid-Afrika. De deling tussen arm en rijk is deels van kleur verschoten, maar verre van verdwenen. Hoeveel geduld heeft de zwarte bevolking in de townships nog met het leiderschap van het ANC?
Wat vindt Madiba ervan?
Wat gaat er met Zuid-Afrika gebeuren als Mandela er niet meer is? Nelson Mandela leefde al jaren een terugtrokken bestaan, maar telde op politiek vlak nog steeds mee. Wat zou Madiba (zijn koosnaampje) er van vinden? President Zuma kwam graag, doch sporadisch, bij hem op bezoek en wist dat telkens breed uit te meten. Zoals Amerikaanse politici een connectie zoeken met Kennedy, zo zoeken Zuid-Afrikanen die met Mandela. Mandela is het ANC en het ANC is Mandela. De bevolking houdt van Mandela, maar houdt het nog van het ANC?
Teveel vooraanstaande leden van het ANC hebben zich verrijkt met shady deals. De wapendeal met het Britse defensieconcern BAE is nog steeds niet opgehelderd. Ook Zuma zit er tot over zijn nek in. Cyril Ramaphosa, de man die zich in de coulissen warm loopt om in 2019 het stokje van Zuma over te nemen, is begonnen bij de mijnbouwvakbond, maar was in 2012 als eigenaar en multimiljonair betrokken bij het bloedbad onder de stakers van de Marikana-mijn.
Presidentsverkiezingen
Zuid-Afrika gaat in april 2014 naar de stembus voor een nieuwe president en een nieuw parlement. Wordt Zuma herkozen als president? Voelt de bevolking zich nog geroepen ANC te stemmen, nu Mandela niet meer leeft? Of is dit het moment van afrekenen met een partij die honderd jaar bestaat, het land bevrijdt heeft van apartheid, maar na twintig jaar vrijheid nog steeds niet in staat is om scholen van stromend water te voorzien?
Zuid-Afrika gaat Nelson Mandela, het geweten, de vader des vaderlands, missen. Hij blijft een inspiratie voor oprecht leven, strijden voor rechtvaardigheid en vergevingsgezindheid. Voor Zuid-Afrika komt de tijd van herbezinnen. Twintig jaar na de eerste vrije verkiezingen is het de hoogste tijd voor een meerpartijenstelsel waarbij politici worden afgerekend op hun daden en niet op het roemrijke verleden van hun voorgangers.