Slotwet en jaarverslag ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 2009; Jaarverslag - Hoofdinhoud

Dit document is onder nr. 3 toegevoegd aan wetsvoorstel 32360 XIV - Slotwet en jaarverslag ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 2009 i.

Officiële titel	Slotwet en jaarverslag ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 2009
Document­datum	25-08-2011
Publicatie­datum	12-05-2010
Nummer	KST139636
Kenmerk	32360 XIV, nr. 3
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2009–2010

32 360 XIV                            Slotwet en jaarverslag Ministerie van Landbouw,

Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) 2009

Nr. 3                                                        JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR

EN VOEDSELKWALITEIT (XIV)

Aangeboden 19 mei 2009

Uitgaven verdeeld over de (beleids)artikelen (bedragen x € 1 mln.)

Nominaal en- onvoorzien

0

Bodem, water en reconstructie zandgebieden

80,0

Algemeen 303,6

Duurzaam ondernemen

286,9

Agrarische ruimte

83,9

Kennis en

Innovatie

1.016,5

Natuur 546,2

Voedselkwaliteit en-

Diergezondheid

107,5

Landschap en

Recreatie

124,9

Ontvangsten verdeeld over de (beleids)artikelen (bedragen x € 1 mln.)

-Duurzaam ondernemen

27,9

Agrarische ruimte

70,1

Algemeen 299,3

Natuur 28,3

Landschap en

Recreatie

38,5

Bodem, water en- reconstructie zandgebieden

13,2

Voedselkwaliteit en

Diergezondheid

9,2

Kennis en

Innovatie

27,4

INHOUDSOPGAVE                                                                                       blz

A.           ALGEMEEN                                                                                           6

1.1 Aanbiedingendechargeverlening                                                     6

1.2. Leeswijzer                                                                                             9

B.           HET BELEIDSVERSLAG                                                                     11

1.3.1       DeBeleidsprioriteiten                                                                        11

1.3.2       De Beleidsartikelen enniet-beleidsartikelen                                   66 ILG-overzicht begrotingsmutaties 2009                                           66

21  Duurzaam ondernemen                                                               68

22  Agrarische ruimte                                                                        78

23  Natuur                                                                                           82

24  LandschapenRecreatie                                                              88

25 VoedselkwaliteitenDiergezondheid                                           93

26  KennisenInnovatie                                                                     98

27  Reconstructie                                                                              105

28 Nominaalenonvoorzien                                                            108

29  Algemeen                                                                                    109

1.3.3       DeBedrijfsvoeringsparagraaf                                                         113

C.           JAARREKENING                                                                              118

1.4.1       Departementale verantwoordingsstaat                                         118

1.4.2       Departementale saldibalans                                                           119

1.4.3       Samenvattende verantwoordingsstaat inzake Baten-lastendiensten                                                                                  128

1.4.4       Toelichting bij de samenvattende verantwoordingsstaat inzake Baten-Lastendiensten                                                          129 Algemene Inspectiedienst (AID)                                                     129 Dienst ICT Uitvoering (DICTU)                                                        134 Dienst Landelijk Gebied (DLG)                                                        137 Dienst regelingen (DR)                                                                    142 Plantenziektenkundige dienst (PD)                                                 148 VoedselenWarenautoriteit (VWA)                                                 153

D.           BIJLAGEN                                                                                         159

• 1. 

  ToezichtsrelatiesenZBO’s/RWT’s                                              159

• 2. 

  EU-bijlage                                                                                    165

• 3. 

  Overzicht niet-financiële informatie over inkoop van adviseursentijdelijke personeel 2009                                      172

• 4. 

  Lijst van afkortingen                                                                   173

Algemeen

A. ALGEMEEN

1.1 Aanbieding en dechargeverlening

Aan de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag van het jaar Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV ) over het jaar 2009 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit decharge te verlenen over het in het jaar 2009 gevoerde financiële beheer.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Rekenkamer met betrekking tot:

• a. 

  het gevoerde financieel beheer en materieelbeheer;

• b. 

  de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

• c. 

  de financiële informatie in het jaarverslag:

• d. 

  de betrokken saldibalans:

• e. 

  de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

• f. 

  de in het jaarverslag: opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

• a. 

  het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2009;

• b. 

  het voorstel van de slotwet over het jaar 2009 die met het onderhavige jaarverslag samenhangt:

• c. 

  het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2009 met betrekking tot het onderzoek van de centrale administratie van ’s Rijks schatkist en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• d. 

  de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2009 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2009, alsmede met betrekking tot de Saldibalans van het Rijk over 2009 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is: aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Algemeen

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

Algemeen

1.2. Leeswijzer

Medio mei 2007 heeft het kabinet Balkenende IV haar beleidsprogramma voor de periode 2007–2011 «Samen werken, Samen leven» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 070, nr. 1) gepresenteerd. Hierin zijn ook op de beleidsterreinen van LNV een aantal grote en belangrijke opgaven verwoord. Deze beleidsdoelstellingen vormen als het ware de kapstok van het beleidsverslag en zullen ook tijdens deze kabinetsperiode worden gemonitored. Aan de hand van deze beleidsdoelstellingen is het beleidsverslag opgesteld. Aan het eind van het beleidsverslag is een overzichtstabel opgenomen waarin de relatie wordt gelegd per doelstelling uit het beleidsprogramma met het betreffend begrotingsartikel en operationele doelstelling.

Experiment verantwoording nieuwe stijl

Dit jaarverslag is evenals het jaarverslag over 2008 opgemaakt onder de condities en doelstellingen vanuit het experiment verantwoording nieuwe stijl.

Tijdens het verantwoordingsdebat over het Rijksjaarverslag 2006 hebben de Kamer en het kabinet de wens geuit om te komen tot meer politieke focus van de verantwoording. Hiertoe zijn door de minister van Financiën

voorstellen ontwikkeld in overleg met de Algemene Rekenkamer en de

Commissie voor de Rijksuitgaven. Deze voorstellen zijn opgenomen in de brief van de minister van Financiën van 20 december 2007 inzake het begrotings- en verantwoordingsproces, tolerantiegrenzen en uitvoering van subsidies (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 031, nr. 19).

LNV is één van de experimentdepartementen naast de ministeries van

VWS, Jeugd en Gezin, Buitenlandse Zaken, VROM en WWI.

Met de Kamer is op 6 februari 2008 reeds gesproken over de impact en betekenis van het experiment verantwoording nieuwe stijl. De Kamer heeft ingestemd met het experimenteel karakter. Overigens is afgesproken dat het jaarverslag inzake het Diergezondheidsfonds (Begroting F) buiten de scope van het experiment valt.

De belangrijkste veranderingen op een rij zijn:

+ Meer politieke focus wordt verkregen door het beleidsverslag in te delen volgens de beleidsdoelstellingen van het kabinet en door alleen opmerkelijke resultaten te rapporteren. Als niet wordt ingegaan op de voortgang van een bepaalde doelstelling, komt de voortgang dus overeen met hetgeen in de begroting 2008 is aangekondigd.

+ In de nieuwe opzet staat het beleidsprogramma «Samen werken, Samen leven» van het kabinet centraal. In het verslag wordt de stand van zaken verantwoord met betrekking tot de doelstellingen en projecten die betrekking hebben op LNV beleidsterreinen.

+ In het beleidsverslag is een tabel opgenomen waarin staat welke operationele doelstellingen corresponderen met de nu opgenomen doelstellingen uit het beleidsprogramma. Per beleidsartikel wordt ingegaan op de financiële verantwoording. De opmerkelijke verschillen tussen begroting en realisatie worden toegelicht evenals de belangrijkste slotwetmutaties. Aan het eind van elk artikel wordt ingegaan op de uitgevoerde evaluatie-onderzoeken.

Groeiparagraaf

Ten opzichte van het voorgaand jaarverslag 2008 zijn de volgende verbeteringen doorgevoerd als gevolg van voorschrijdend inzicht experiment en toezeggingen van de minister van LNV bij de behandeling van het

Algemeen

jaarverslag 2008 in de Kamer en als bestuurlijke reactie op het rapport van de Algemene Rekenkamer bij het LNV jaarverslag 2008:

+ Er is gericht aandacht geweest voor het formuleren van beleidsconclusies bij elk kabinetsdoel; meer gericht op de voortgang in relatie tot de afgesproken doelen. Daarnaast heb ik de relatie gelegd tussen de begroting 2009 en het jaarverslag 2009, door de kabinetsdoelen en de afgeleide LNV doelen terug te laten komen in het jaarverslag 2009 en bij elk kabinetsdoel aan te geven op welk beleidsartikel deze betrekking heeft. Hierbij is het jaarverslag 2009 spiegelbeeldig opgesteld aan de begroting 2009. Dit is conform mijn toezeggingen zoals verwoord in mijn bestuurlijke reactie bij het rapport Algemene Rekenkamer over het jaarverslag LNV 2008 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 924 XIV, nr.4);

+ Ik heb gericht aandacht gegeven aan verwijzingen naar relevante Kamerstukken ter ondersteuning van de verantwoording inzake geleverde prestaties. Daarnaast heb ik relevante praktijkvoorbeelden aangehaald ter illustratie van de geleverde prestaties en beoogde effecten van mijn beleid;

+ Er is explicieter ingegaan op de bereikte tussenresultaten per kabinets-doel die ten grondslag liggen aan het gewenst eindresultaat verder in de tijd;

+ Er is per kabinetsdoel expliciet aangegeven welk coördinerend ministerie/minister primair vanuit het Beleidsprogramma verantwoordelijk is voor de doelrealisatie (in de voetnoot opgenomen per kabi-netsdoel).

Conform de RBV 2010 is in dit jaarverslag ook een overzicht niet-financiële informatie over inkoop van adviseurs en tijdelijk personeel opgenomen binnen LNV.

Op grond van artikel 8, 1e lid van de Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT) (Stb. 2008, 0000055709) dient een overzicht te worden opgenomen van medewerkers die in het verslagjaar meer verdiend hebben dan het gemiddelde belastbare loon van de minister. Dit gemiddelde belastbare jaarloon is voor 2009 vastgesteld op € 188 000. Er zijn geen functionarissen die in aanmerking komen voor deze publicatie. Derhalve is er geen bijlage topinkomens LNV toegevoegd.

Gelijktijdig met het indienen van dit jaarverslag doe ik de Kamer ook de beleidsdoorlichting op begrotingsartikel 21, Duurzaam Ondernemen, toekomen.

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2009 hanteer ik een ondergrens van € 3,0 mln. In sommige gevallen, waar politiek relevant, licht ik ook posten toe onder deze ondergrens.

Beleidsverslag

B. HET BELEIDSVERSLAG

1.3.1 De Beleidsprioriteiten

Algemeen deel

Landbouw wordt door steeds meer actoren gezien en erkend als deel van de oplossing voor de mondiale crises van dit moment. De landbouw kan helpen de groeiende wereldbevolking te voeden. Landbouw zorgt voor meer en ander, duurzaam voedsel. Landbouw draagt bij aan de aanpassing aan extremere situaties zoals een warmer en meer variabel klimaat. En landbouw kan bijdragen aan de reductie van de uitstoot van broeikasgassen.

De erkenning van landbouw als deel van de oplossing vormt één van de belangrijkste boodschappen van de succesvolle 17e vergadering van de Commissie voor Duurzame Ontwikkeling van de VN, voorgezeten door de minister van LNV. Vanuit dit perspectief is extra geïnvesteerd in duurzame landbouw en rurale bedrijvigheid in ontwikkelingslanden langs de in de Notitie Landbouw, Rurale bedrijvigheid en Voedselzekerheid¹ genoemde vijf sporen. Ook is extra inzet gepleegd in de verschillende «round tables» op het gebied van duurzame productie van grondstoffen (palmolie, soja, cacao e.d.) alsmede op duurzaam bosbeheer in het kader van het VN Bossenforum en het stimuleren van handel in duurzaam hout via het FLEGT-proces (Forest Law Enforcement, Governance and Trade). LNV zet ook in op nieuwe samenwerkingsvormen, die moeten leiden tot een cultuur van aanspreekbaarheid en gedeelde verantwoordelijkheid over economie en ecologie. Vanuit die overtuiging is ingezet op het stoppen van de afname van de biodiversiteit via de installatie van de Taskforce Biodiversiteit.

Verduurzaming van de landbouw en innovatie bieden veel oplossingen. En Nederland heeft hierbij nationaal en internationaal veel te bieden. Nederland is de tweede agro-exporteur van de wereld en loopt in economisch opzicht en op kennisgebied voorop: het agro food- en nonfoodcom-plex is sterk en de positie van Wageningen Universiteit en Researchcentrum vooraanstaand in de wereld.

Tegelijkertijd gaan de financieel-economische problemen ook aan ons land niet voorbij. Het Nederlandse agro food- en nonfoodcomplex zorgt in deze crisistijd bij een oplopende werkloosheid nog steeds voor één op de tien arbeidsplaatsen en voor ca. 10% van het nationale inkomen², maar de crisis treft mensen en gezinnen soms heel persoonlijk, ook in de agro-sector. Het is dan ook van groot belang om deze sector te stimuleren de moeilijke situatie van het moment het hoofd te bieden. Daartoe is in 2009 onder andere een garantstelling geopend voor overbruggingskredieten; zijn de toeslagrechten eerder en voor 100% uitbetaald; is de garantstelling voor duurzame investeringen verhoogd en heeft het kabinet gezorgd voor exportkredietfaciliteiten en versnelde afschrijvingsmogelijkheden. Crises dwingen tot bezinnen, maar maken bovenal nieuwe keuzes mogelijk.

¹  Zie: TK 31 250, nr. 14.

²  Zie «Het Nederlandse agrocomplex 2009»

(LEI, 2009). www.lei.wur.nl.

³ Zie: bijlage bij TK 28 625, nr. 60.

LNV heeft zich ingezet voor een modern en toekomstbestendig Europees landbouw en visserijbeleid, waarin de focus ligt op ondernemerschap, innovatie en duurzaamheid. Op basis van de Houtskoolschets over de toekomst van het Europese Landbouwbeleid³ heeft de minister van LNV in 2009 in het kader van de implementatie van de Health Check GLB in

Beleidsverslag

Nederland eerste concrete en betekenisvolle stappen gezet in de verdere vermaatschappelijking van het Europese Landbouwbeleid. Ook voor de toekomst van het Europees Visserijbeleid na 2012 is in 2009 een Nederlandse visie «Vis als duurzaam kapitaal»¹ tot stand gebracht. De drie pijlers van deze visie zijn duurzaam gebruik van het ecologische kapitaal, sterkere marktwerking en afstemming van besluitvorming op lange termijn doelstellingen.

Met trots kan worden geconstateerd dat de land- en tuinbouwsector de enige sector is, die goed op koers ligt om de doelstellingen van het Project Schoon & Zuinig inzake CO2 en broeikasgassenreductie te realiseren. Verduurzaming van onze planeet gaat beter als ondernemers er de voordelen van ondervinden. Dit is het geval bij de verminderde milieubelasting in de land- en tuinbouwsector als gevolg van de succesvolle introductie van mestverwerking die woonwijken verwarmt en de verwerking van mest tot kunstmest, waaraan in de rest van de wereld grote behoefte is. Maar ook de aardwarmte en warmtekrachtkoppeling in de tuinbouw is een goede ontwikkeling. In de glastuinbouw zijn de doelen ten aanzien van de energie-efficiency voor 2010 reeds bereikt en is het doel ten aanzien van de CO2-emissie in zicht. De tuinbouw is hiermee nettoenergieleverancier!

Verduurzaming is ook terug te zien in de biologische keten, die ook in 2009 blijft groeien in omvang (areaal) en consumentenbestedingen. De uitvoeringsagenda duurzame veehouderij is in samenwerking met de convenantpartijen ten uitvoer gebracht, met specifieke aandacht voor mogelijke knelpunten. Het Convenant duurzame gewasbescherming heeft draagvlak gecreëerd bij partijen voor geïntegreerde gewasbescherming, resulterende in de ontwikkeling van middelen die minder milieurisico’s veroorzaken. En tenslotte laat het nationale fosfaatoverschot en het nationale stikstofoverschot na de invoering van maatregelen van de afgelopen jaren een stevige dalende lijn zien.

LNV zet zich ervoor in het innovatieve vermogen van de Nederlandse economie verder te versterken Zo blijkt de financiële ondersteuning door middel van de innovatieregeling een belangrijke hefboom voor het realiseren van risicovolle innovatieprojecten. Met visionaire programma’s, zoals Food and Nutrition Delta en Topinstituut Food and Nutrition, blijft Nederland bij de internationale top van innovatieve ontwikkelingen in agro en food in de komende jaren. Nederland ontwikkelt zich daardoor tot hotspot voor innovatie op het gebied van gezonde voeding. Daarnaast is ingezet op transitie naar een duurzame visserij. In 2009 is de maatschappelijke innovatieagenda Duurzame Agro- en Visserijketen (MIA DAV) aangeboden aan de Tweede Kamer.² Enkele concrete innovatietrajecten zoals nieuwe technieken voor energiebesparing en milieuwinst in de zeevisserij zijn geïntroduceerd. Met deze projecten groeit ook de interesse in verdere samenwerking en vernieuwing in de sector.

2009 was het jaar van de Agrologistiek. Via het Platform Agrologistiek is bijgedragen aan een duurzame, innoverende en vervoersefficiënte agrolo-gistiek voor behoud en versterking van economisch krachtige en maatschappelijk verantwoorde agroketens. In een aantal regio’s is een gebiedsgerichte aanpak tot stand gekomen om logistieke efficiency na te streven. Een Small Business Innovation Research Programm (SBIR)-tender voor «Agrologistiek en Biomassa» heeft een succesvolle aanzet geleverd om

¹  Zie: bijlage bij TK 32 201, nr. 1.

²  Zie: bijlage bij TK 29 675, nr. 80.

Beleidsverslag

nieuwe initiatieven te steunen. Met de Europese Commissie is samenwerking gezocht teneinde agrologistiek ook op de internationale agenda te krijgen.

Het Innovatieplatform LNV heeft in 2009 een advies voorbereid, waarin de inzet van biomassa in de biobased economy als zeer kansrijke route voor Nederland wordt beoordeeld. Ontwikkelingen zouden kunnen leiden tot een jaaromzet nationaal van vele miljarden euro’s. De doelstelling van de biobased economy is het inzetten van duurzaam geproduceerde biomassa als alternatief voor aardolie, aardgas en steenkool. De jaren 2008 en 2009 zijn gebruikt om de basis te leggen voor het programma biobased economy. Er is een interdepartementaal samenwerkingsprogramma in oprichting. Diverse subsidieprogramma’s zijn gestart. Hiermee is een basis gelegd voor de overheidsinzet in de transitie naar een biobased economy. De nadere invulling en interdepartementale verantwoordelijkheidsverdeling hiervan is met de Tweede Kamer gecommuniceerd.¹ De inzet van LNV in het internationale spectrum is voornamelijk gericht op innovatie, welke onder andere wordt vormgegeven via het Programma groene grondstoffen in de Innovatieagenda energie.

In 2009 is onverminderd ingezet op een krachtig groen onderwijs, dat aansluit op de behoeften die in de samenleving leven. Kenmerkend voor het groene onderwijs is de sterke koppeling van onderwijs, onderzoek en praktijk. Mede hierdoor is binnen het groen onderwijs de kwaliteit gemiddeld hoog en de ongediplomeerde uitval relatief klein. Vooral het groen-MBO scoort goed ten opzichte van het landelijke beeld. LNV focust zich op handhaving van een relatief kleinschalig stelsel met een goede zorgstructuur en toegankelijkheid voor zorgleerlingen, hetgeen met name in het VMBO leidt tot een lagere uitval. Vakinhoudelijke vernieuwing en aansluiting op de praktijk moeten daarbij zorgen dat het onderwijs uitdagend blijft. De huidige arbeidsmarktontwikkeling bevestigt deze noodzaak. Door de huidige inzet wordt tijdig ingespeeld op de verwachte personeelstekorten in de primaire sectoren en de voedingsindustrie. De Groene Kenniscoöperatie vormde ook in 2009 de spil in het schakelen van onderwijs, onderzoek en praktijk. De groene onderwijsinstellingen zijn doorontwikkeld tot kenniscentra om de aansluitingsfunctie te realiseren. Het succes van de groene maatschappelijke stages zorgt dat leerlingen al in een vroegtijdig stadium in aanraking komen met de sector en potentiële werkgevers. Als Nederland zijn positie in de top 5 van meest innovatieve agrolanden wil behouden en het concurrerend vermogen van de groene sectoren wil verstevigen, dan zal blijvende aandacht hiervoor nodig zijn.

De «Query»-koorts (Q-koorts) vormt een bedreiging voor de volksgezondheid. Q-koorts is een infectieziekte, die kan overgaan van dieren op mensen. LNV en VWS namen vergaande maatregelen ter bestrijding van de ziekte. Er is met alle inzet getracht de volksgezondheid te beschermen en de gevolgen voor de geiten- en schapensector beheersbaar te houden. Tevens is het fusietraject van de LNV-inspectiediensten VWA, AID en PD voortgezet. Dit moet resulteren in een geïntegreerde inspectiedienst per 1 januari 2012.

LNV is er voor iedereen en zet zich daarom in voor groen in (groot)stede-lijke gebieden. Dit levert een bijdrage aan de sociale cohesie in kracht-wijken. Zo kwamen stadsjongeren via het project «Scharrelkinderen in de proeftuinen van Amsterdam» in contact met natuur, landschap en voedsel. Jongeren worden zo bewuster en de activiteiten dragen bij aan Zie: TK 31 250, nr. 50.                                    de cohesie tussen plattelands- en stadse, autochtone en allochtone Neder-

Beleidsverslag

landers. De activiteiten van LNV op het vlak van goed en duurzaam voedsel, verankerd in de Nota Duurzaam Voedsel en de beleidsagenda duurzame voedselsystemen, dragen bij aan een gezonde en verduurzamende samenleving. LNV zet zich daarmee in om bij te dragen aan het oplossen van de bredere maatschappelijke vraagstukken.

In sommige regio’s zet de ongewenste bevolkingskrimp onverminderd door. Daarom heeft LNV bijdragen geleverd om deze gebieden vitaal te houden en geïnvesteerd in het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling. De verbinding wordt actief gezocht tussen stad en platteland en tussen landbouw, natuur, recreatie en landschap. Daartoe heeft LNV in 2009 een nieuw concept, het «topdorp» geïntroduceerd.

LNV zet zich in voor dierenwelzijn. Voor het eerst in de geschiedenis is een beleidsnota op dit onderwerp, de «Nota Dierenwelzijn», aan de Tweede Kamer gezonden. In 2009 kreeg dierenwelzijn een extra impuls via de implementatie van de health check GLB. In dit kader zijn bovenwettelijke dierenwelzijnmaatregelen afgesproken. De Nota Dierenwelzijn en de Nationale agenda Diergezondheid leidden tot afspraken over aanvullende dierenwelzijneisen bovenop de nieuwe Vleeskuikenrichtlijn, verdoofd castreren in varkenshouderijen en de introductie van «comfort class» stallen. Ook richten meer retailers zich sneller op duurzame voeding en diervriendelijke producten. Binnenkort gaat de consument dit merken. Het in 2009 gelanceerde Platform Verduurzaming Voedsel, gaat dit stimuleren. In dit Platform is voor het eerst de gehele voedselketen vertegenwoordigd.

Het platform heeft afgesproken om het aanbod duurzame producten te vergroten, waaronder binnen twee jaar 15% meer duurzaam geproduceerd vlees. Daarnaast streeft het Platform naar bewustwording van consumenten via het informatiesysteem duurzaam voedsel. Via dit systeem zullen consumenten bewust worden gemaakt van de duurzaam-heidsaspecten van producten.

Economie en ecologie kunnen door één deur. LNV draagt ervoor zorg dat de verbinding tussen beiden tot stand komt. Hierdoor worden integrale afwegingen en betere oplossingen mogelijk. LNV zoekt daartoe bijvoorbeeld actief naar rek en ruimte om bijvoorbeeld de gevolgen van Natura 2000 voor andere sectoren, zoals landbouw en verkeer, te beperken, met inachtneming van de natuurdoelen. Deze wijzigingen zijn opgenomen in de Crisis-en Herstelwet welke in november 2009 door de Tweede kamer is aangenomen. Een ander voorbeeld is de ontwikkeling van een samenhangende Nederlandse toekomstvisie voor het Europees Visserijbeleid in samenwerking met de visserijsector en natuur- en milieuorganisaties. Een ander succes is het Convenant «transitie mosselsector en natuurherstel Waddenzee», waarbij LNV, natuurorganisaties en de mosselsector samenwerken aan natuurherstel en mosselzaadvisserij. Resultaat: een aantal nieuwe locaties voor alternatieve mosselzaadinvang met behulp van mosselzaadinvanginstallaties. Ook het concept Natuurherstelprogramma «Rijke Zee in 2030» kwam in 2009 tot stand. Het Waddengebied is bovendien in 2009, mede door inzet van LNV, door UNESCO aangewezen als Werelderfgoed. In de Zuid-Westelijke Delta worden economie en ecologie op vergelijkbare wijze gekoppeld: na een intensief proces is een definitief besluit genomen over het natuurherstelprogramma Westerschelde, met ontpolderingen van de Hedwigepolder en het Zwin en de verdieping van de Westerschelde conform het verdrag met Vlaanderen.

Beleidsverslag

Bovenstaande voorbeelden vormen slechts een bloemlezing uit alle activiteiten en resultaten uit 2009. Hieronder worden per relevant kabinetsdoel de belangrijkste resultaten over 2009 gepresenteerd. Het ministerie van LNV draagt de primaire verantwoordelijkheid voor de kabinetsdoelen 24 Landschap, recreatie en natuur en 25 Verbetering dierenwelzijn en 5% integraal duurzame en diervriendelijke stallen. LNV is medeverantwoordelijk voor de realisatie van de kabinetsdoelen 1 Draagvlak Europa; 6 Millennium Ontwikkelingsdoelen en armoedebestrijding; 11 Hoger onderwijs en minder schooluitval ; 14 Innovatieve economie; 16 Vermindering regeldruk; 22 Stimuleren duurzame productie en consumptie; 29 Nationale ruimtelijke opgaven en 41 Maatschappelijke stages.

Resultaten per kabinetsdoelstelling

Kabinetsdoelstelling 1

Eén Europa met een stevig draagvlak onder de burgers, dat zich richt op de terreinen waar het meerwaarde levert en zich niet begeeft op terreinen waar lidstaten het beter zelf kunnen regelen.

Doelstelling minister LNV

Bij de herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) zijn de Europese inkomenstoeslagen voor een groot deel gekoppeld aan het realiseren van maatschappelijke waarden als voedselveiligheid, het in stand houden van landschap en natuur en de zorg voor milieu en dierenwelzijn.

LNV levert een belangrijke bijdrage aan de realisatie van Kabinetsdoel 1.¹ Het draagvlak in de Nederlandse samenleving voor het Europese beleid voor landbouw natuur, voedselkwaliteit, diergezondheid, dierenwelzijn en visserij volgt uit onze bijdrage aan het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), het Gemeenschappelijk Visserij Beleid (GVB) en bij het totstandbrengen van Groenboeken van de Europese Commissie. Deze bijdrage komt voort uit maatschappelijke consultatie en afstemming met de sectoren en belangenorganisaties.

Resultaten van beleid

In 2008 werd een Europees akkoord bereikt over de health check van het GLB², 2009 stond in het teken van de implementatie daarvan.

¹  Het ministerie van Buitenlandse Zaken is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie.

²  Zie bijlage bij TK 28 625, nr. 52. De health check («gezondheidscontrole») betrof een tussentijdse aanpassing van het GLB, die beoogde de doelen en instrumenten van het Europese landbouw- en plattelandsbeleid gerichter in te zetten voor specifieke maatschappelijke uitdagingen waar de samenleving zich voor gesteld ziet. Concreet gaat het dan bijvoorbeeld om het versterken van de marktgerichtheid van de agrarische sector, maar ook om het tegemoet treden van de klimaat- en energieopgaven, het tegengaan van de afname van de biodiversiteit, etc.

³  Zie: TK 28 625, nr. 66.

Voor de herziening van het GLB zijn maatschappelijke consultatiebijeenkomsten georganiseerd, gewijd aan het Europese landbouwbeleid voor de periode 2010–2020. Deelnemers waren agrarische natuurverenigingen, maatschappelijke organisaties, agrarische ondernemers, decentrale overheden en actieve burgers. Tijdens de bijeenkomsten werden prioriteiten in de samenleving verbonden aan oplossingen die het Europees beleid kan bieden. De resultaten zijn aangeboden aan de Tweede Kamer³ en worden gebruikt bij de vernieuwing van het Europees Landbouwbeleid.

Binnen de grenzen die Europese staatssteunkaders daarvoor stellen, heeft Nederland in 2009 de volledige GLB-steun aan boeren eerder uitbetaald en een garantstellingregeling voor land- en tuinbouwbedrijven in nood opengesteld. Verder zijn als gevolg van afspraken in Europees verband de melkquota verder uitgebreid waardoor in economisch slechte tijden minder superheffing is betaald dan zonder quotum stijging. Zodoende is vanuit het GLB een positieve bijdrage geleverd aan de inkomenssituatie in de melkveehouderij, in een periode waarin deze inkomens onder druk

Beleidsverslag

stonden. In 2009 is een EU-High Level Group opgericht om met voorstellen te komen die de zuivelmarkt toekomstbestendig moeten maken.

Eind 2009 heeft de Europese Commissie het aan de health check aangepaste Nederlandse Plattelandsontwikkelingsplan goedgekeurd.¹ Daarmee komt in de komende jaren circa € 150 mln. extra (deels nationaal, deels EU-budget) beschikbaar voor verhoging van maatschappelijke waarden van de natuur, het landschap en het water. De provincies voeren dit voornamelijk uit.

Met de gepleegde inzet in 2009 is een goede basis gelegd voor een impuls in de komende jaren op het Nederlandse platteland voor:

+

+

het stimuleren van de bouw van dier- en milieuvriendelijke stallen;

bovenwettelijke dierenwelzijnmaatregelen;

een brede weersverzekering voor alle open teelten en alle weerrisico’s;

een centrale database voor een I&R-systeem voor schapen en geiten;

een vaarvergoeding voor agrariërs in waterrijke gebieden;

verbetering van waterkwaliteit en -kwantiteit;

reductie van milieuverliezen uit de landbouw;

ondersteuning van agrariërs in maatschappelijk waardevolle gebieden.

In de aanloop naar de herziening van het GVB heeft LNV met de visserijsector en natuur- en milieuorganisaties een Nederlandse visie, genaamd «Vis als duurzaam kapitaal» ontwikkeld.² De visie bevat ecologische en economische ambities, zoals de verduurzaming van de visserij om vissoorten niet te laten uitsterven. De drie speerpunten van de visie zijn duurzaam gebruik van het ecologische kapitaal, sterkere marktwerking en afstemming van besluitvorming op lange termijn doelstellingen.

De kansen die nieuwe technologieën bieden voor verduurzaming van de landbouw moeten verantwoord worden benut. In 2009 heeft Nederland zich ingezet voor een slagvaardigere EU-besluitvorming voor toelatingen van genetisch gemodificeerde gewassen (ggo’s), met behoud van de huidige goede praktijk van risicobeheersing. Een door LNV ingestelde Taskforce moet voor draagvlak bij de Europese Commissie en lidstaten zorgen om een nationale teeltbevoegheid te realiseren. Daarnaast heeft LNV zich via het organiseren van conferenties in de EU sterk gemaakt voor een discussie over een beoordelingskader voor de bijdrage van ggo’s aan verduurzaming op basis van sociaal economische criteria.

¹  Zie: TK 29 717, nr. 12 en Publicatieblad EU C(2009) 10 187 (Besluit van de Commissie van 11.12 2009 houdende goedkeuring van de herziening van het plattelandsontwikkelingsprogramma van Nederland voor de programmeringperiode 2007–2013 en houdende wijziging van Beschikking C(2007)3464 van de Commissie van 20 juli 2007 tot goedkeuring van het plattelandsontwikkelingsprogramma).

²  Zie: bijlage bij TK 32 201, nr. 1.

³  Zie: bijlage bij TK 28 625, nr. 60.

Beleidsconclusies en consequenties

De implementatie van het in 2008 genomen health checkbesluit GLB was een betekenisvolle stap. Doel is meer marktgerichtheid en sterkere sturing op maatschappelijke doelen. Nederland heeft via de kabinetsvisie «Houts-koolschets Europees landbouwbeleid 2020»³, waarin de versterking van maatschappelijke waarden centraal zijn gesteld een bijdrage geleverd aan de Europese discussie. Met de implementatie van de health check wordt de komende jaren een impuls gegeven aan innovatieve en duurzame productie. Met de inzet op het gebied van genetisch gemodificeerde gewassen blijft Nederland bij de internationale top van agro- en foodinno-vatie behoren.

Beleidsverslag

Kabinetsdoelstelling 6

Duurzame economische ontwikkeling bevorderen en armoedebestrijding met kracht voortzetten en uitwerken in het project de Millennium Ontwikkelingsdoelen Dichterbij.

Doelstellingen minister LNV

• 1. 

  Als voorzitter van de Commissie voor Duurzame Ontwikkeling van de VN zorgen dat er internationale afspraken worden gemaakt over concrete maatregelen op het gebied van duurzame landbouwontwikkeling.

• 2. 

  Bijdrage leveren aan armoedebestrijding op het platteland in ontwikkelingslanden via kennisoverdracht gericht op verbetering productiviteit, winstgevendheid en duurzaamheid.

LNV levert een bijdrage aan de realisatie van Kabinetsdoel 6.¹ De Millennium Ontwikkelingsdoelstelling om het aantal mensen dat in armoede leeft en het aantal mensen dat lijdt aan honger en ondervoeding in 2015 te halveren, is crucialer dan ooit: ontwikkelingslanden hebben hoge voedsel-en brandstofprijzen, landen kampen met competing claims op landgebruik, het klimaat verandert en natuurlijke hulpbronnen raken op. De notitie «Landbouw, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid» (2008)² is leidend voor de LNV-inzet.

Resultaten van beleid

Commissie voor Duurzame Ontwikkeling

De 17e bijeenkomst van de VN Commissie Duurzame Ontwikkeling (CSD) werd voorgezeten door minister Verburg en was een succes. Voor het eerst in de geschiedenis van de CSD hebben de deelnemende landen een gemeenschappelijke visie ontwikkeld, waarin landbouw geldt als deel van de oplossing van de voedsel-, klimaat- en economische crisis. Het belangrijkste resultaat was dan ook de verandering in het denken over de rol van de landbouw. Daarbij hebben de deelnemende landen afgesproken om nieuwe en extra middelen beschikbaar te zullen stellen voor innovatie en verduurzaming van de landbouw. Het beleid, zoals nationaal uiteen gezet in de gezamenlijke notitie «Landbouw, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid» is via de bijeenkomst CSD-17 internationaal ingebed. De uitkomsten zijn nationaal en internationaal onder de aandacht gebracht, onder andere tijdens Wereldvoedseldag en bij de Voedseltop van de Food and Agricultural Organization (FAO). Ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid pleit recent in «Minder pretentie, meer ambitie» voor landbouw als effectief instrument van ontwikkelingshulp.³

¹  Het ministerie van Buitenlandse Zaken/ Ontwikkelingssamenwerking is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie. Financiering van deze Kabinetsdoelstelling verloopt via beleidsartikel 29 (algemeen).

²  Zie: TK 31 250, nr. 14.

³  www.wrr.nl.

Vervolgactiviteiten richten zich op het betrekken van nationale en internationale partners en het ontwikkelen van kennis voor een duurzame landbouw in met name ontwikkelingslanden.

Praktijkvoorbeeld Internationale klimaatconferentie 2010

Nederland organiseert in 2010, als follow up van de CSD-17, samen met de Wereldbank, Noorwegen en Ethiopië een internationale conferentie rond landbouw, voedselzekerheid en klimaat. Voorafgaand wordt in juni 2010 een voorbereidende regionale bijeenkomst georganiseerd in Ethiopië. Het doel van de internationale bijeenkomst is het concretiseren van het motto: «Landbouw als deel van de oplossing van het klimaatprobleem». De landbouw en voedselagenda raken één derde deel van de klimaatproblematiek, zodat de oplossing, investeren in de landbouw, veel kan bijdragen. LNV wil vooral inzetten op het gericht samenbrengen en «matchen» van projectvoorstellen aan investeerders en donoren.

Beleidsverslag

Investeren in duurzame landbouwontwikkeling

Er is € 50 mln. extra geïnvesteerd in de vijf-sporenaanpak uit de notitie «Landbouw, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid». De voortgangsrap-portage¹ is begin 2010 aan de Tweede Kamer aangeboden.

• 1. 

  Productiviteitsverbetering: om de productiviteit in een veranderende klimatologische context te verbeteren is geïnvesteerd in internationaal onderzoek en zijn innovatieve activiteiten uitgevoerd in samenwerking met Consultative Group on International Agricultural Research, het Forum for Agricultural Research in Africa, het International Center for Agricultural Research in the Dry Areas, de International Foundation for Production Research, de Wageningen Universiteit en partners voor landbouwonderwijs in Afghanistan en in Afrikaanse landen. Nederland heeft zich ingezet voor het hervormingsproces van de FAO.

• 2. 

  Enabling environment: landbouw- en rurale private sectorontwikkeling is ondersteund via ambassadeprogramma’s. Voor de ontwikkeling en uitvoering van het landbouwbeleid is bijgedragen aan het Comprehensive Africa Agriculture Development Program en de follow-up van CSD-17. Daarbij is gebruik gemaakt van bedrijfslevengeoriënteerde instrumenten (o.a. subsidies via het Programma Samenwerking Opkomende Markten);

• 3. 

  Duurzame ketenontwikkeling: er is uitvoering gegeven aan World Summit on Sustainable Development-partnerschappen en aan het Initiatief Duurzame Handel. Nederland ondersteunt de door het bedrijfsleven en NGO’s opgezette Round Tables om de palmolie en sojasector te verduurzamen. Ook is bijgedragen aan Standard and Trade Development Facility.

• 4. 

  Verbeterde markttoegang: LNV heeft zich ingezet voor Economische Partnerschap Akkoorden (EU) met ontwikkelingslanden. Met de World Trade Organisation zijn activiteiten uitgevoerd rond de capaciteitsop-bouw om de positie van ontwikkelingslanden in de WTO te versterken, effectief deel te nemen aan internationale handels- en ontwikkelingsonderhandelingen en in te haken op problemen rond productstandaarden. Ook voor handelsfacilitatie zijn diverse initiatieven ontwikkeld.

• 5. 

  Voedselzekerheid en overdrachtsmechanismen: LNV heeft in 2009 extra bijgedragen aan Safety Net Programma’s (Ethiopië) en het VN Wereldvoedselprogramma.

Beoogde effecten en resultaten

Productiviteitsverbetering

Ten behoeve van de landbouwontwikkeling in Afghanistan zijn met de Afghaanse counterparts afspraken gemaakt over de ontwikkeling van het landbouwpraktijkonderwijs. Afghaanse trainers in opleiding zijn gestart met hun studie bij de Wageningen Universiteit en Research Center. Tevens zijn voorbereidingen getroffen voor de selectie van trainers voor de praktijkscholen. Daarnaast is de implementatie van het nieuwe multidonor Partnerschapprogramma met de Food and Agriculture Organisation (FAO) in 2009 van start gegaan.

Duurzame ketenontwikkeling

Nederland ondersteunt de door het bedrijfsleven en NGO’s opgezette Round Tables om de palmolie, cacao en sojasector te verduurzamen. In de cacaosector heeft dit geleid tot een intentieverklaring van bedrijfsleven en NGO’s om in 2025 in Nederland 100% duurzame cacao te gebruiken. Wegens het succes zijn in 2009 initiatieven genomen om te komen tot

Zie: TK 31 250, nr. 71.

Beleidsverslag

Round Tables voor de productgroepen koffie en thee. Ook is bijgedragen aan Standard and Trade Development Facility.

Verbeterde markttoegang

Nederland heeft partnerschappen met vier landen(groepen), zijnde Vietnam, Indonesië, West Afrika en Oost Afrika. In het kader van het Publiek Private Partnerschap met Vietnam ondersteunt Nederland onderzoek naar de ecologische gevolgen van de pangavisproductie op de Mekong en bij het verkrijgen van het lidmaatschap van de regionale visserij beheersorganisatie. Daarnaast helpt Nederland Vietnam in samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven en NGO’s (o.a. WWF) bij de verduurzaming van cacao en de verbetering van de kwaliteit en verduurzaming van koffie.

De Publiek Private Partnerschappen met Oost-Afrika waren in Kenia het meest effectief voor de intensivering van de tuinbouwsector en in Tanzania voor het bij elkaar brengen van overheid en bedrijfsleven en het ontwikkelen van een gezamenlijke agenda gericht op de verder uitbouw van de bloemen- en groentesector. In Ethiopië is vooral de bloemensector ondersteund op het gebied van innovatie.

Beleidsconclusies en consequenties

Het Nederlands voorzitterschap van de CDS-17 heeft brede erkenning opgeleverd voor duurzame landbouw als deel van de oplossing voor de armoede en honger. Met name de ontwikkeling van de landbouwsector en de groei in landbouwproductiviteit in ontwikkelingslanden dragen daar aanzienlijk aan bij. LNV heeft een nadrukkelijke bijdrage geleverd aan de kabinetsdoelstelling middels concrete afspraken over landbouwontwikkeling en -investeringen, gemaakt tijdens de 17e bijeenkomst van de CSD en middels de intensivering van vijftig miljoen euro uit de notitie «Landbouw, rurale ontwikkeling en voedselzekerheid» van Koenders/Verburg voor duurzame landbouwontwikkeling in ontwikkelingslanden.

Kabinetsdoelstelling 11

Hoger onderwijs met meer kwaliteit en minder uitval.

Doelstelling minister LNV

In overeenstemming met de Lissabon-doelstelling moet het vroegtijdig schoolverlaten in 2012 ten opzichte van 2002 met 50% worden teruggedrongen. Voor het groen onderwijs leidt dit tot een maximaal voortijdig schoolverlaten van 15% in 2012. In lijn met de realisatie en dit streefpercentage wordt het maximum voor 2009 op 21% gesteld.

¹  Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie. Financiering van deze Kabinets-doelling verloopt via beleidsartikel 26 (Kennis en Innovatie).

²  Zie: TK 30 800 VIII, nr. 81.

LNV levert een bijdrage aan de realisatie van Kabinetsdoel 11.¹ LNV volgt het algemeen onderwijsbeleid van OCW, teneinde de afgesproken harmonisatie van groen onderwijs ten opzichte van het regulier onderwijs te realiseren. Gelijke ontwikkelingsmogelijkheden voor studenten in alle onderwijssectoren zijn cruciaal. Als vakministerie, verantwoordelijk voor de inhoudelijke ontwikkeling en een voldoende en actueel aanbod van groene opleidingen, stuurt LNV op de inzet en functies van het groen onderwijs voor de sector en effectieve samenwerking tussen onderwijs, onderzoek en praktijk, onder andere via de Groene Kenniscoöperatie.

LNV heeft in 2009 in het bijzonder ingezet op realisatie van de Lissabon-afspraken (vermindering voortijdig schoolverlaten, verhoging opleidingsniveau, deelname aan leven lang leren, stimuleren bètastudies); implementatie van het rapport LeerKracht! (Commissie Leraren)² en uitvoering

¹  Zie: TK 31 288, nr. 17.

²  Zie: www.onderwijsinspectie.nl

Beleidsverslag

van de Strategische Agenda Hoger Onderwijs¹. De nieuwe kaderbrief kennisverspreiding en groen onderwijs, afgeleid van «LNV-beleid in 2009», is uitgebracht.

Resultaten van beleid

Kwaliteit van het (hoger) onderwijs

In het algemeen is het groen onderwijs van goede kwaliteit. Voortdurende aandacht gaat naar het bewaren van de kwaliteit en de examens. Er is een platform groen hoger onderwijs ingesteld dat zich gaat bezig houden met ondermeer verdere kwaliteitsverbetering in het groen HBO in het licht van de Lissabon-ambities. De naleving van de voorgeschreven onderwijstijd bij de Agrarische Opleidingscentra (AOC’s) is een punt van zorg.

De rendementscijfers (2008) voor het hoger onderwijs zijn goed. Wage-ningen Universiteit (WU) scoort op de verblijfsduur van afgestudeerden 4,2 jaren en heeft een verwacht slagingspercentage van 80%. Ook HBO-groen presteert met een verblijfsduur afgestudeerden van 3,9 jaren en een slagingspercentage van 63% goed.

Het onderwijsbeleid is gericht op het creëren van meer transparantie in kwaliteitsgegevens. Dit moet de schoolkeuze van leerlingen, studenten en hun ouders vergemakkelijken. Een goede kwaliteitsindicatie voor onderwijsinstellingen zijn de studiekeuzegidsen. Wageningen Universiteit is in de Keuzegids Hoger Onderwijs 2010 wederom verkozen tot beste Nederlandse Universiteit; Hogere Agrarische School (HAS) Den Bosch staat net als vorig jaar op de tweede plaats bij het HBO. De Onderwijsinspectie heeft een lijst met zwakke MBO-opleidingen over 2009 gepubliceerd². De groene opleidingen komen volgens de Inspectiedienst verhoudingsgewijs erg goed uit de bus. De streefwaarde van 87% VMBO-vestigingen met voldoende kwaliteit is echter nog niet gehaald.

Er is een tekort aan hoog opgeleide arbeidskrachten, en in sommige branches ook productiekrachten. Het Economisch Instituut voor Midden- en kleinbedrijf verwacht, na het wegebben van het dempende effect van de huidige crisis, personeelstekorten in de primaire sectoren en de voedingsindustrie. Mede daarom is extra ingezet op een verbeterde aansluiting op de arbeidsmarkt. Met de productschappen is daartoe een intentieverklaring ondertekend. Daarnaast is voor de Maatschappelijke Innovatie Agenda Agro³ een arbeidsmarktonderzoek verricht dat samen met de scholen wordt vertaald naar een opleidingsaanbod.

Het groen onderwijs vernieuwt zich om het kennissysteem nog beter te benutten en kennis te delen. De vraaggestuurde programmering van de Groene Kenniscoöperatie is verbeterd en uitgebreid. Het concept «School als Kenniscentrum» is verder ontwikkeld. Nieuwe kennistransferpunten zorgen voor zichtbare scholen, toegankelijke onderzoeksresultaten en studenten die krijgen wat ze wensen.

De groene kennisinfrastructuur in de Randstad werd met geld van LNV versterkt: er werden drie kenniscentra voor voedsel en groen in de omgeving van Amsterdam, Rotterdam en Almere ontwikkeld. Hiermee krijgt de Randstad een sterk groen onderwijs dat vakinhoudelijk kan innoveren en opleidingen heeft die passen bij de stedelijke omgeving. Dit trekt ook stadsjongeren aan.

Zie: www.minlnv.nl

3

Beleidsverslag

Praktijkvoorbeeld: Beste leerbedrijf Nederland 2009 is groen.

Tuinland Zwolle is verkozen tot beste leerbedrijf 2009 van Nederland. De jury koos in unanimiteit uit drie genomineerden voor Tuinland, welke was voorgedragen door kenniscentrum Aequor. Volgens de jury onderscheidt het «Beste Leerbedrijf van Nederland 2009» zich door het vinden van de juiste balans tussen economisch belang, maatschappelijke verantwoordelijkheid en competentiegericht opleiden. Naast een fraaie beker en een «cheque» van € 2 500,–, mag het bedrijf zich het hele jaar presenteren als «Beste Leerbedrijf van Nederland 2009». Bron: AOC-Raad

Specifiek VMBO/MBO

Er is geïnvesteerd in nieuwe, competentiegerichte, examenprogramma’s voor het groen VMBO. Met de AOC-Raad zijn afspraken gemaakt over de kwaliteit van de examens, met name in de gemengde leerweg. Het groen MBO loopt voorop bij de ontwikkeling van competentiegerichtheid: het had in 2009 al het hoogste percentage competentiegerichte opleidingen.

In het Actieplan Kies Kleur in Groen (2008)¹ van de AOC’s, Stoas Hogeschool en Aeqor ging het om meer culturele diversiteit binnen de instellingen. LNV financierde het daarop volgende uitvoeringsplan 2009–2010. Vanaf 2010 moet diversiteit integraal onderdeel zijn van de strategische beleidsplannen van de deelnemende onderwijsinstellingen.

Specifiek HBO/WO

LNV heeft de Wageningen Universiteit extra middelen ter beschikking gesteld voor meerexcellentie en een flexibeler onderwijsaanbod in het kader van de strategische agenda Hoger onderwijs. De agenda draagt bij aan de transparantie in het Europees hoger onderwijs, uitgaande van het bachelor-mastersysteem. In Bologna zijn daarover Europese afspraken gemaakt. Wageningen Universiteit en Research centrum vormen de kern van één van de weinige echt succesvolle «innovatieve campussen» in Nederland, namelijk Food Valley Wageningen.²

Voor de beleidslijn professionalisering en leraren 2009–2011 stonden het Actieplan Leerkracht (2007)³ en de Kwaliteitsagenda Leraren «Krachtig meesterschap»⁴ model. Groencompetente docenten en onderwijsonder-steuners krijgen de ruimte: LNV kende negen groen-plus lectoraten toe. Doel is vraaggestuurd praktijkgericht onderzoek uit te voeren, docenten te professionaliseren, het onderzoekend vermogen van studenten te vergroten en via kenniskringen meer kennis tussen onderwijs, onderzoek en praktijk te laten circuleren. Verder heeft de verbinding tussen het groen onderwijs en beleidsondersteunend onderzoek van Wageningen Universiteit een extra impuls gekregen.

¹  Zie: www.kiesgroeninkleur.nl

²  www.foodvalley.nl.

³  Zie: TK 27 923, nr. 45.

⁴  Zie: bijlage bij TK 27 923, nr. 68.

Beleidsverslag

• * 

  De Onderwijsinspectie gebruikt ingaande 2009 niet meer de indicator «vestiging» maar de indicator «opleiding». Eind 2009 waren er 7 zeer zwakke opleidingen bij 2 AOC’s. Dat is vergelijkbaar met de situatie bij de ROC. In de begroting 2011 zal deze indicator worden aangepast.

Aantal einddiploma’s * (bron: CFI)

9.000-

8.000

7.000-6.000-5.000-4.000-3.000-2.000-1.000

0

♦        vmbo-groen

■        mbo-groen

-A        hbo-groen

•—   WU

• * 

  Eén MBO-instelling heeft een deel van de diploma’s schooljaar 2008–2009 niet doorgegeven aan de organisatie die deze heeft registreerd. Het aantal diploma’s 2009 komt hierdoor uiteindelijk ca. 233 hoger te liggen op ca. 7283.

Vermindering van uitval in het (hoger) onderwijs Het tussendoel voor 2009 ten aanzien van het percentage voortijdig schoolverlaters (VSV) was 21%. De realisatiecijfers laten echter een lichte stijging van het uitvalspercentage ten opzichte van 2008 zien. Dit heeft te maken met de gehanteerde norm voor voortijdig schoolverlaten, welke

Beleidsverslag

afwijkt van de nu door OCW gebruikte norm.¹ Volgens de nu door OCW gehanteerde norm is het percentage nieuwe VSV-ers vanuit de bovenbouw VMBO-groen en het groen MBO gunstiger dan in het overig VMBO en MBO.

• * 

  Leerwegondersteunend onderwijs.

Beleidsconclusies en consequenties

¹  LNV hanteert in de begroting nog de oorspronkelijk door OCW gehanteerde norm. In deze norm wordt het aantal schoolverlaters afgezet tegen de uitstroom van leerlingen. De totale uitstroom daalt momenteel, terwijl de leerling-populatie stijgt als gevolg van de economische crisis. Leerlingen kiezen er bijvoorbeeld voor langer op school te blijven om hun kwalificaties te vergroten. Daardoor geeft de LNV-norm een licht stijgende trend te zien. De nieuwe OCW- norm zet het aantal schoolverlaters af tegen de totale leerling-populatie. Het aantal leerlingen dat zonder een startkwalificatie (niveau 2) uitstroomt is in absolute zin afgenomen. Indien deze uitval wordt bezien in relatie tot de totale leerling-populatie wordt een daling van het VSV-percentage zichtbaar.

²  Het ministerie van Economische Zaken is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie. Financiering van deze Kabinetsdoelling verloopt via beleidsartikel 21 (Duurzaam ondernemen) en 26 (Kennis en Innovatie).

De koppeling van onderwijs, onderzoek en praktijk werkt. Binnen het groen onderwijs is de kwaliteit gemiddeld hoog en de ongediplomeerde uitval relatief klein. LNV focust op het behoud van een relatief kleinschalig stelsel met een goede zorgstructuur en toegang voor zorgleerlingen dat vooral in het VMBO leidt tot lagere uitval. Inhoudelijke vernieuwing en aansluiting op de praktijk moeten het onderwijs uitdagend houden.

Kabinetsdoelstelling 14

Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie.

Doelstelling minister van LNV

Innovatiekracht van de agrosector stimuleren zodat in 2009 bij minimaal 13% van de bedrijven in de agrosector product- en procesinnovaties plaatsvinden. Innovatiekracht van de agrosector stimuleren door te streven naar een kennisbenutting in 2009 van minimaal 80% door beleid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.

LNV levert een belangrijke bijdrage aan de realisatie van Kabinetsdoel 14.² Verduurzaming en innovatie zijn daarbij de speerpunten. Onder andere via het faciliteren en stimuleren van kennisontwikkeling en via projectsubsidies kan de innovatie in het bedrijfsleven worden bevorderd.

Beleidsverslag

Resultaten van beleid

Innovatieregelingen

De Regeling Innovatieprojecten en de Regeling Samenwerking bij innovatie werden open gesteld. Het leidde tot veertig innovatieprojecten in de agrosector, waar in totaal 7,8 miljoen euro subsidie aan is verleend, waaronder projecten voor nieuwe bedrijfssystemen of nieuwe oogst- en verwerkingssystemen. Deze bieden oplossingen voor vraagstukken uit de innovatieagenda’s voor de tuinbouw, melkveehouderij, varkenshouderij en pluimveehouderij. Eind 2009 had het InnovatieNetwerk 115 innovatieve concepten in portefeuille, 65 concepten zijn afgesloten.

Uit de in 2009 gepubliceerde effectevaluatie van de innovatieregeling intensieve veehouderij¹ blijkt dat subsidies een springplank zijn voor risicovolle innovatieprojecten. De meeste geënquêteerden gaven aan dat zonder de regeling de projecten niet zouden zijn doorgegaan of kleinschaliger of minder goed zouden zijn uitgevoerd. Het betreft projecten met relatief hoge technische en commerciële risico’s en projecten waarbij de opbrengsten voor de initiatiefnemers zelf relatief beperkt zijn, maar wel van groot belang zijn voor een hele (deel)sector.

Praktijkvoorbeelden uit effectevaluatie 2009: + Bedrijfssystemen met een beter dierenwelzijn + Betere luchtwassers voor ammoniak- en fijnstofemissies

+ Een RFID-systeem dat het mogelijk maakt het aantal ingrepen bij varkens te verminderen + Een nieuw topkwaliteitssegment in de varkenshouderij.

Vanuit de tuinbouw-innovatieagenda «Winnen aan Waarde»² is een analyse gemaakt van de logistieke versplintering door ICT-systemen. Het vormt een basis voor convergentie van en afstemming rond nieuw te bouwen systemen. Er is veel energie voor verdere samenwerking en ontwikkeling.

Fiscale regelingen voor verduurzaming, waaronder de energie-investeringsaftrek, de milieu-investeringsaftrek, vervroegde afschrijving op milieu-investeringen zijn met beperkte aanpassingen van kracht geweest in 2009. Toegezegd is dat ondernemers die in 2007 of 2008 hebben geïnvesteerd in duurzame kassen en stallen worden gecompenseerd voor het niet kunnen toepassen van de verruimde Vamil-regeling voor investeringen in duurzame kassen en stallen, indien en voor zover zij daardoor schade hebben geleden. Ondernemers die in aanmerking willen komen voor compensatie konden zich tot 28 februari 2010 melden bij de Dienst Regelingen.

¹  Zie: bijlage bij TK 28 973 nr. 36.

²  Zie: www.minlnv.nl

Ontwikkeling van expertise, kennisontwikkeling en kennisverspreiding Met 11 grote en 73 MKB-bedrijven, groeide in 2009 de participatie in Food and Nutrition Delta-projecten (FND) tot 233. De bedrijven nemen aan projecten deel en er is een netwerk van bedrijven die betalen voor informatie. De deelname groeide met 38 procent naar 718 deelnemers. De bijdrage aan het Topinstituut Food and Nutrition (TIFN) werd verlengd met veertig miljoen euro. Vijf grote internationale voedingsbedrijven willen zich hierbij aansluiten. De combinatie van bedrijfsprojecten en wereldwijd voedselonderzoek typeert de kracht van Nederland op het gebied van innovatie en gezond eten. De overheid financiert FND en TIFN-projecten

Beleidsverslag

uit het Fonds Economische Structuurversterking (aardgasbaten), LNV en EZ zijn inhoudelijk betrokken.

Praktijkvoorbeeld kracht agro food- en nonfoodbusiness: Food & Nutrition Delta

Food & Nutrition Delta is onderdeel van het Innovatieprogramma Food & Nutrition. Op initiatief van het Nederlandse bedrijfsleven en kennisinstellingen is, in dialoog met de ministeries van Economische Zaken, LNV en VWS, het innovatieprogramma Food & Nutrition opgezet om van Nederland de leidende food & nutrition innovatieregio in Europa te maken. Een voorbeeld: Vleesverwerker VION en melkverwerker FrieslandCampina kwamen elkaar tegen bij een project op het Top Institute Food and Nutrition en startten samen met onderzoeksinstituut NIZO een project met de vraag: «Hoe kan ik zout verlagen in mijn product zonder smaakverlies?» Ze kregen daarop een FND subsidie om dit te onderzoeken. VION wil aan het einde van het project een aantal producten op de markt hebben met 40% minder zout. FrieslandCampina mikt op een zoutverlaging van 30% in enkele kaasproducten. Daarnaast participeert de zuivelaar in het convenant zoutverlaging dat een aantal voedingsmiddelenbedrijven met de overheid heeft afgesloten.

Het concept «School als kenniscentrum» werd nader ingevuld door in circa tien regio’s de groene instellingen aan het lokaal bestuur en ondernemers te koppelen, uitgaande van de positieve ervaringen van het regionale kennisarrangement in de Veenkoloniën. Studenten van AOC’s, groene HBO-scholen, andere HBO-scholen, MBO-scholen, Universiteit Groningen en onderzoekers van de Wageningen UR werken samen met gemeenten, waterschappen, ondernemers en burgers aan maatschappelijke vraagstukken.

Met de transitie naar een innovatieve en duurzame visserij participeert LNV in het kabinetsproject «Nederland ondernemend innovatieland». De maatschappelijke innovatieagenda Duurzame Agro- en Visserijketen (MIA DAV) werd aan de Tweede Kamer aangeboden.¹ Er lopen al enkele concrete innovatietrajecten. Voor de zeevisserij werden al nieuwe technieken voor energiebesparing en milieuwinst geïntroduceerd, waarmee ook de interesse in meer samenwerking en vernieuwing in de sector groeit.

Het jaar van de Agrologistiek en het Platform Agrologistiek gaven een impuls aan de agrologistiek, essentieel voor innovatieve, sterke en maat schappelijk verantwoorde agroketens. Begin 2009 kwamen uit het congres «Winst uit Agrologistiek» een aantal actiepunten. Vooral de gebiedsgerichte aanpak voor logistieke efficiency in de agroregio’s Loppersum, Betuwe, Terneuzen en Veenweidegebieden leverde veel op. Discussie is gestart over een logistiek systeem voor houtresten en snoeiafval. Via een Small Business Innovation Research Programm (SBIR)-tender voor «Agro-logistiek en Biomassa» werd een succesvol begin gemaakt om nieuwe initiatieven te steunen. Voor in totaal 24 uiteenlopende innovatieve projecten wordt in 2010 een haalbaarheidsonderzoek gedaan op kosten van LNV. Om «massa» te maken en agrologistiek op de internationale agenda te krijgen is samenwerking met de Europese Commissie gezocht.

¹  Zie: bijlage bij TK 29 675, nr. 80.

²  Nederland Distributieland (NDL/HIDC), TNO, «De logistieke kracht van Nederland», juni 2009. Zie: www.tno.nl.

TNO heeft in samenwerking met Nederland Distributieland een studie uitgevoerd naar de agrologistieke kracht van Nederland.² Dit onderzoek leverde een positief doch te algemeen beeld. Daarom is besloten om in 2010 opnieuw een monitoring te laten verrichten, welke moet resulteren in eerste, concrete realisatiecijfers met betrekking tot de ambitie van de reductie van 14 miljoen wegkilometers (ofwel 12000 ton CO2).

Beleidsverslag

Praktijkvoorbeeld: «Champost verwaarden»

Jaarlijks komt in Nederland ca. 800 000 ton champost vrij, het restmateriaal van de champignonsector. Via het door LNV gesubsidieerde innovatieproject «Champost verwaarden» wordt de haalbaarheid onderzocht van een scheidingsmethodiek voor champost en (hergebruik van) de zogenaamde dekaarde waarop de champignons groeien. Door hergebruik van dekaarde kan 150 000 m³ veen in de potgrondsector en 300 000 m³ veen in de championsector worden bespaard. Met de inzet van compost met antagonisten heeft de akkerbouw een alternatief voor bestrijdingsmiddelen.

• * 

  Betreft het percentage van de bedrijven dat product- of procesinnovaties heeft doorgevoerd in het betreffende jaar. Het gaat hierbij om: 1) bedrijven die als eerste iets nieuws hebben doorgevoerd; 2) innovatieve volgers die bij de eerste groep behoren die vernieuwingen hebben doorgevoerd; en 3) innovatieve volgers die bij de (eerste) groep behoren die vernieuwingen hebben doorgevoerd die al eerder door andere zijn ingevoerd. De indicator is conjunctuurgevoelig en daarmee gebonden aan behaalde bedrijfsresultaten. De goede score voor 2008 is deels een reflectie van de goede conjunctuur in 2007 en de eerste helft van 2008.

** Realisatiecijfers komen jaarlijks 10 maanden na afloop van het jaar beschikbaar. Het jaar 2008 geeft derhalve de meest actuele realisatie weer. De beleidsconclusie ziet derhalve op het realisatiecijfer 2008. Realisatie 2009 wordt opgenomen in het Jaarverslag 2010.

*** Betreft een vergelijking met andere sectoren in Nederland. Ten opzichte van al deze hoog innovatieve sectoren is de doelstelling dat de agro-sector minimaal even innovatief zal zijn. Het percentage agrobedrijven in de top 100 van innoverende bedrijven is echter geen relevante maatstaf gezien de zeer beperkte invloed van LNV hierop. Vanaf de begroting 2010 is deze indicator vervallen.

Beleidsconclusies en consequenties

LNV draagt succesvol bij aan het innovatieve vermogen van de economie. Dat blijkt onder meer uit het groeiend aantal innoverende bedrijven dat in 2008 met ruim 18% boven de verwachte 13% steeg, als gevolg van de gunstige economische omstandigheden in 2007 en de eerste helft van 2008.

Beleid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties benutten kennis zoals beoogd. Veel innovaties zijn het resultaat van intelligente combinaties van product- en procestechnologie, marketing, financieringsvormen of systeemvernieuwing. Netwerken van belanghebbenden, die LNV facili-teert, vormen een goed instrument voor innovatie. De innovatieregeling blijkt springplank voor risicovolle innovatieprojecten. Met vernieuwingsagenda’s als de Maatschappelijke Innovatie Agenda Agro- en Visserijketen, visionaire programma’s als Food and Nutrition Delta en het Topinstituut Food and Nutrition, blijft Nederland bij de internationale top van agro- en foodinnovatie.

Beleidsverslag

Kabinetsdoelstelling 16

Minder regels, minder instrumenten, minder loketten

Doelstelling minister LNV

Administratieve lasten: in 2011 18,5% minder administratieve lasten voor bedrijven.¹

Dienstverlening: in 2011 wordt 100% van de dienstverlening digitaal aangeboden en loopt

70% daadwerkelijk via het elektronische kanaal.

Toezicht: kwaliteit toezicht met 25% verbeteren in 2011.

LNV levert een bijdrage aan de realisatie van Kabinetsdoel 16.² Minder regels en meer dienstverlening bevorderen economische groei en versterken de innovatieve kracht van ondernemingen en burgers. LNV wil een toegankelijke organisatie zijn.

Resultaten van beleid

Doelrealisatie vindt plaats in Europees verband. Dat geldt met name voor het terugdringen van de administratieve en toezichtlasten in de vlees-keten. In het voorjaar 2009 heeft LNV daar aanzienlijk toe bijgedragen via de kabinetsvoorstellen aan de Europese Commissie voor minder regels. Dit is maar ten dele zichtbaar in het LNV reductiepercentage administratieve lasten, omdat een deel van de LNV inspanningen formeel niet als administratieve lastenverlichting telt. Zo vallen alle inspanningen voor een minder bureucratische toekenning van bedrijfstoeslagen buiten de definitie van administratieve lasten, omdat dit subsidies betreft. De Europese Commissie heeft een plan gepresenteerd waarin op een aantal regelgevingdomeinen in het agrobereik, een vermindering van 36% mogelijk is in 2012.

Vermindering regelgeving/vergunningen

De regelgeving is in aantallen gedaald van 500 in 2007 tot 363 in 2009, een reductie van 27,4%.

¹  De kabinetsdoelstelling van – 25% administratieve lasten uit de begroting 2009 is voor LNV bijgesteld naar – 18,5% als gevolg van bovengemiddelde prestaties in de vorige kabinetsperiode. (Zie: TK 29 515, nr. 296). In de begroting 2010 is de aangepaste (ad. 18,5%) doelstelling opgenomen.

De doelstelling «verbetering van de kwaliteit van toezicht met 25%» is terugvertaald naar de oorspronkelijke kabinetsdoelstelling vermindering toezichtlasten met 25%. (Zie: TK 29 515, nr. 305).

²  Het ministerie van Financiën is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie.

De Wet dieren is aangenomen door de Tweede Kamer. Als de wet in 2011 in werking treedt, zijn zes afzonderlijke wetten op het terrein van het dier geïntegreerd. Dat is het begin van de vermindering van regeldruk op dit terrein. Ter voorbereiding daarop is de vormgeving van de uitvoeringsregelingen onder de Wet dieren ter hand genomen. Met het voorstel voor een Crisis- en herstelwet wordt bestaand gebruik met gevolgen voor Natura 2000 gebieden in beginsel vrijgesteld van de vergunningplicht. Op vier regelingen is de Lex Silencio van toepassing verklaard, zodat bijvoorbeeld de vergunning IJsselmeervisserij automatisch verleend wordt na verloop van de beslistermijn.

Administratieve lasten

De administratieve lasten in de agrosector zijn in 2009 gedaald met 1,8% (ca. € 4,0 mln.) mede door aanpassing van de preventieregeling. Door af te zien van de invoering van een watersportbijdrage is een registratieverplichting – en dus een administratieve last – voor een groot aantal pleziervaartuigen vermeden.

Dienstverlening

LNV wil een benaderbare organisatie zijn. Dienst Regelingen (DR) vormt hierin een centrale spil. In het dienstverleningsconcept DR en de bijbehorende servicenormen staan basisprincipes als servicegericht, transparant

Beleidsverslag

en toegankelijk centraal. De prestaties van DR worden op basis van de servicenormen gemeten, waardoor continue kwaliteitsverbetering van de dienstverlening wordt gerealiseerd. Concreet resultaat: een hoge waardering door ondernemers. Dienst Regelingen behoort met het rapportcijfer 7 tot de Top 3 van non-profit dienstverleners¹.

Het gebruik van digitale dienstverlening vertoont een sterk stijgende lijn. Naast toenemed gebruik van e-applicaties, waaronder E-GDI (elektronische gecombineerde data-inwinning), neemt ook het gebruik van de elektronische voorzieningen binnen«Mijn Dossier» en informatievoorziening via de website «Het LNV-Loket» fors toe. De doelstelling voor 2011 voor het feitelijk gebruik van niet-complexe formulieren via internet is verhoogd. In 2009 is de digitale «bezwarenassistent» geïntroduceerd, waarmee klanten kunnen vaststellen of het in hun situatie zinvol is bezwaar te maken. De toegenomen digitalisering heeft als positief neveneffect een forse afname van het aantal fouten in de aanvragen van klanten. Digitalisering leidt daarmee tot hogere klanttevredenheid en efficiencywinst. Het programma Elektronische Dienstverlening is succesvol afgesloten en met nieuwe ambities voortgezet als het programma Digitale Dienstverlening.

Bezoekersaantallen (x 1 000) digitale dienstverlening

2008

2009

LNV-loket

Mijn dossier

¹ Dienst Regelingen laat eens per twee jaar een klanttevredenheidsonderzoek uitvoeren door extern onderzoeksbureau naar de totale en de online dienstverlening. Dit cijfer dateert van het onderzoek in 2009.

Nalevinglasten en toezichtlasten

De toezichtlast voor bedrijven in de land- en tuinbouw is met 29% afgenomen, door meerdere types controles met elkaar te combineren en door de inzet effectiever te organiseren. In beginsel krijgen bedrijven in de primaire land- en tuinbouw maximaal twee AID-inspecties per jaar. Voor het toezicht in de vleesketen geldt dat de toezichtlasten met circa 1% zijn afgenomen.

De gedragscode Bouw en ontwikkelsector is afgesloten, en de eerste bedrijven hebben een abonnement genomen op de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF), waardoor onderzoek ten behoeve van een onthef-fingsaanvraag wordt gefaciliteerd.

Beleidsverslag

Europese Unie

Van de reductievoorstellen die het kabinet aan de Europese Commissie heeft voorgelegd zijn onder andere aangenomen:

+ Het verzachten van de verplichting een verzamelaanvraag in te dienen voor landbouwers (er is een drempel ingevoerd van € 500).

+ Het laten vervallen van de jaarlijkse novembertelling van het aantal schapen en geiten.

+ Het verlichten van de registratie- en controleverplichting voor de recreatieve visserij.

+ Het vervangen van een vergunningplicht voor de handel in bioprote-ïnen door toezicht achteraf.

• * 

  Dit betreft de cumulatieve realisatie in de periode 2007–2009, waarvan 1,7% in 2009.

** dit betreft de (gewogen) som van de reducties behaald in de toezichtdomeinen «land- en tuinbouw» (-29%) en «vleesketen» (– 1%).

Beleidsconclusies en consequenties

¹ Het ministerie van VROM is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie. Financiering van deze Kabinetsdoelling verloopt via beleidsartikel 21 (Duurzaam ondernemen), 22 (Agrarische ruimte) en 25 (Voedselkwaliteit en Diergezondheid).

Er komen steeds minder regels. LNV realiseert de streefwaarde voor vermindering van de administratieve lasten, toezichtlasten en naleving-kosten niet voor het streefjaar 2011 omdat dit een Europese dimensie heeft. Dit geldt voor de Wet dieren (herziening van het onderdeel diergezondheid hangt af van de EU «Animal Health Law», die pas na 2011 tot stand komt) en de herziening van het Gemeenschappelijk Visserijbeleid. Europese afhankelijkheid belemmert ook de afname van een relatief groot deel van de toezichtlasten voor het streefjaar 2011. Daarom worden de inspanningen in Brussel nog meer aangezet, en wordt nationaal naar een alternatieve invulling gezocht. De digitalisering via DR werkt. Er is efficiencywinst en meer klanttevredenheid.

Kabinetsdoelstelling 22¹

Het stimuleren van duurzame consumptie en productie.

Doelstelling minister LNV

Schoon en zuinig

Bijdrage LNV-sectoren aan de doelstellingen uit Schoon en Zuinig voor 2020:

+ 3,5–4,5 Mton CO2-reductie in 2020 t.o.v 1990;

+ 4,0–6,0 Mton reductie overige broeikasgassen (methaan/lachgas) in 2020 t.o.v. 1990;

+ circa 212 PJ duurzame energieproducten in 2020 (dit is circa 40% van de doelstelling).

Energietransitie glastuinbouw

+ In de glastuinbouw bedraagt de energie-efficiency in 2010 65 % t.o.v 1980.

+ Het aandeel duurzame energie in de glastuinbouw t.o.v. totaal energieverbruik in de glastuinbouw bedraagt in 2010 4%.

Bio based economy

Ambitie voor 2020:

+ 20% hernieuwbare energie (waaronder biomassa) in 2020;

+ 5,75% biobrandstoffen in het wegtransport in 2010, daarna verder oplopend naar mini-

Beleidsverslag

maal 10% in 2020 (dit laatste onder voorwaarde van duurzaamheid, kosteneffectiviteit en het beschikbaar komen van een tweede generatie); + onderzoek naar 20% verplichte bijmenging in 2020;

+ circa 500 MW extra vermogen elektriciteit/warmte [1] door gebruik van biomassa; + tweede generatie technologie wordt op ruime schaal toegepast. Biologische landbouw

+ In 2009 stijgen de consumentenbestedingen voor biologische producten met 10%. + In 2009 stijgt het areaal biologische landbouw met 5%. Verduurzaming veehouderij

+ Verduurzaming veehouderij in 15 jaar vanaf 2008.

+ In 2011 is 5 % van de houderijsystemen integraal duurzaam en diervriendelijk. Mestbeleid

+ Voor 2009 wordt gestreefd naar een nationaal fosfaatoverschot van maximaal 34 mln. kg en een nationaal stikstofoverschot van 400 mln. kg. Gewasbescherming

+ In 2010 moet het aantal milieubelastingspunten t.o.v. 1998 verminderd zijn met 95 % en in 2009 met circa 90% t.o.v. 1998.

+ In 2010 moet de overschrijding van residunormen in voedselproducten zijn afgenomen met 50 % t.o.v. 2003. Transitie Noordzeevisserij

+ Conform Operationeel Programma bij het Europees Visserijfonds maken in 2010 minimaal 5 Nederlandse kotters op de Noordzee gebruik van duurzame visserijtechnieken. + In 2010 wordt minimaal 30% van de vis en visproducten gecertificeerd. + In 2010 wordt minimaal 8 000 ton mosselzaad op een alternatieve manier gewonnen. Bewustwording consumenten

In 2009 worden op 1500 basisscholen smaaklessen gegeven en in 2012 op 3000 basisscholen.

SCHOON & ZUINIG

Resultaten van beleid

Het Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren bepaalt dat jaarlijks tot en met 2020 een jaarwerkprogramma per deelsector wordt opgesteld. In 2009 zijn programma’s opgesteld en uitgevoerd voor de glastuinbouw, de bloembollen, de paddenstoelen, de intensief en extensieve veehouderij en de voeding- en genotmiddelenindustrie.¹ Voor bos, natuur, landschap, de houtsector, en de open teelt zijn stappen gezet voor een goede organisatiestructuur, opdat jaarwerkprogramma’s voor 2010 kunnen worden opgesteld. Agentschap NL kreeg opdracht om de agrosectoren intensief bij het maken van de energie- en klimaatplannen te begeleiden. Zo groeit het bewustzijn dat de land- en tuinbouw bij kan dragen aan de biodiversiteit en aan het oplossen van klimaatproblemen, voedseltekorten en armoede in de wereld.

¹ www.agentschapnl.nl (of www.senternovem.nl).

Reductie CO2 glastuinbouw

De CO2-emissie van de teelt is in 2008 uitgekomen op 5,2 Mton. De totale CO2-emissie inclusief de CO2 voor stroomlevering aan derden is in 2008 uitgekomen op 7,2 Mton. Die resultaten liggen binnen het bereik van de doelstellingen van het Convenant Schoon en Zuinig voor 2020. Hierbij is de doelstelling dat de glastuinbouw in 2020 een totale nationale reductie van CO2-emissie bereikt van minimaal 3,3 Mton t.o.v. 1990. De ontwikkeling van het CO2-vereveningssysteem voor de glastuinbouwsector wordt afgerond.

Beleidsverslag

Reductie broeikasgassen

Het programma Emissiearm Veevoer (reductie uitstoot overige broeikasgassen in de veehouderij) is met de Nederlandse Vereniging voor diervoederindustrie (Nevedi), Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) en Nederlandse zuivelorganisatie (NZO) in 2009 tot stand gekomen. Het wordt deels door het Rijk gefinancierd via de Maatschappelijke Innovatieagenda Energie en gaat in 2010 van start.

Duurzame energieproducten

De land- en tuinbouw maken ondanks de economische crisis veelvuldig gebruik van het subsidie-instrumentarium voor energie en klimaatbeleid (SDE, Mia/Vamil, EIA, Groen Beleggen, Marktintroductie Energieinnovaties en IRE).

LNV heeft samen met EZ eind 2009 een aardwarmtegarantieregeling opengesteld, waarmee het onvermijdbare geologische risico op misboren wordt afgedekt.

Het transport van duurzame elektriciteit, waaronder stroom van tuinbouw-Warmte Kracht Koppeling (WKK) krijgt vanaf 1 januari 2010 voorrang op het hoogspanningsnet.

In 2009 zijn in de veehouderij sectorale pilots gestart zodat er in 2010 meerjarenafspraken kunnen worden gemaakt met betrekking tot energiebesparing.

• * 

  Realisatiecijfers lopen een jaar achter als gevolg van het niet parallel kunnen lopen van de onderzoeksprogrammering van externe partijen met de verantwoordingscyclus conform de Rijksbegroting. Realisatiecijfers over 2009 zullen in het Jaarverslag 2010 worden opgenomen. ** Een vergelijking van de realisatie van het energieverbruik in 2008 met het energieverbruik in 2006 of in 2007 is door de afwijkende samenstellingen van de verschillende databases voor 2008 lastig en weinig zinvol. De berekende energieverbruikcijfers per gewas van 2008 zijn wel goed bruikbaar als referentiewaarden voor de verdere monitoring t/m 2011. De Energie-Efficiëntie-Index van 2008 wordt dan op 100 gesteld. Hoewel Energie-Efficiëntieverbetering t.o.v. voorgaande jaren moeilijk vast te stellen is, is het wel aannemelijk dat de energie-efficiëntie in de sector als geheel vermoedelijk licht verbeterd is. *** Voor de paddenstoelensector zijn gecorrigeerde cijfers gepubliceerd over de jaren 2006 en 2007.

Beleidsverslag

Beleidsconclusies en consequenties

In 2009 is de uitvoering van het Convenant Schone en Zuinige Agrosec-toren succesvol op gang gekomen. Een groot deel van de convenantpart-ners heeft met ondersteuning van het Agentschap NL concrete jaarwerkprogramma’s opgesteld en in uitvoering genomen. Uit referentieramingen van het Planbureau voor de Leefomgeving en Energieonderzoekscentrum Nederland blijkt dat de land- en tuinbouwsector zeer goed op koers ligt voor het behalen van de Schoon en Zuinig doelen in 2020. Om de realisatie van het Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren te volgen komt in het voorjaar van 2010 een monitoringsprogramma gereed. Evaluatieresultaten van het Schoon en Zuinig-beleid kunnen aanleiding zijn te bezien of aanpassing van beleidsmaatregelen noodzakelijk zijn om de gestelde doelen te behalen.

ENERGIETRANSITIE GLASTUINBOUW

Resultaten van beleid

De glastuinbouw is goed voor ongeveer 10% van het Nederlandse gasge-bruik. Het glastuinbouwaandeel van het energiegebruik van de land- en tuinbouw als geheel is ongeveer 94%. De sector en de overheid voeren al jaren een ambitieus energiebeleid, onder meer via het convenant Glastuinbouw en Milieu¹, dat tot en met 2010 loopt en het agro-convenant (tot 2020). Sinds 2003 wordt gewerkt aan een klimaatneutrale glastuinbouw in nieuwe kassen vanaf 2020. LNV en de sector werken daarnaast aan een gezamenlijk programma, de Kas als Energiebron.

Programma Kas als Energiebron

Sinds de subsidieregeling Marktintroductie Energie-innovaties werd open gesteld zijn vier semi-gesloten kassen gehonoreerd voor 1,8 miljoen euro. Het budget voor de overige energiesystemen ging van 4 naar 14,5 miljoen euro. Het betreft zeven aardwarmteprojecten en vijf biobrandstofprojecten. De beoordeling van de tweede openstelling loopt; er zijn 25 aanvragen voor ruim 20 miljoen euro binnen.

De Energienetwerkenregeling is vertraagd. Overleg over de inpasbaarheid binnen EU-kaders wordt voortgezet. De nieuwe pilot garantieregeling aardwarmte van EZ en LNV is in november opengegaan. De regeling dekt het onvermijdbare geologische risico op misboren af.

Het versnellingsprogramma implementatie semi-gesloten kas bracht het concept het «nieuwe telen». Dit concept combineert de kennis die met het innovatieve semi-gesloten telen is opgedaan stapsgewijs met de traditionele kennis. Dit kan de tuinbouw 40 tot 50% energiebesparing opleveren en maakt investeren en leren mogelijk.

Warmtekrachtkoppeling (WKK)

Het vermogen van WKK-installaties van tuinders is met ruim 2000 MW in vier jaar, zeer sterk toegenomen. Eind 2008 bedroeg het vermogen circa 2800 MW. Dat komt overeen met het vermogen van vijf grote elektriciteitscentrales. De glastuinbouw levert met de efficiënte WKK’s 20% van het elektriciteitsverbruik van de huishoudens. De beoogde 3000 MW in 2020 met de bijbehorende 2,3 Mton CO2-reductie op nationaal niveau is bijna gerealiseerd. De keerzijde van de groei van WKK, dat niet onder duurzame energie valt, is dat het aandeel duurzame energie in 2008 is uitgekomen op 1,2 %. Het doel van 4% in 2010 lijkt daarmee nog ver weg.

www.glami.nl.

Beleidsverslag

Meerjarige Afspraken energie-efficiency 3

De voeding- en genotmiddelenindustrie is toegetreden tot de Meerjaren Afspraken Energie-efficiëncy 3¹ en werkt aan voorstudies voor meer energie-efficiency in 2030. Deze industrie en LNV brengen de feitelijke beschikbaarheid van groene grondstoffen in kaart. Voor de open teelt-sector zijn onderzoeksprojecten gestart om energie te kunnen besparen en duurzame energie mogelijk te maken. LNV is cofinancier.

Praktijkvoorbeeld Plan van aanpak LED

De glastuinbouw heeft een breed gedragen plan van aanpak LED² opgesteld voor LED-lampen. Steeds meer tuinders experimenteren met LED-verlichting ter vervanging van de zogenoemde SON-T-lampen, die nu de markt beheersen. Tot op heden is LED-verlichting nog relatief duur en op zichzelf niet energie-efficiënter. Onderzoek van Philips in samenwerking met de sector leidt tot de mogelijkheden die het gebruik van LED wel interessant maken. Eén van de voordelen is dat de lamp warmte niet direct richting de plant afgeeft, waardoor de verlichting dicht bij de plant kan worden geplaatst, wat energiewinst oplevert. Dit komt bijvoorbeeld van pas in de tomatenteelt. Ook is de kleur van LED-verlichting beter te sturen, wat goed is voor de plant, en om lichtvervuiling tegen te gaan. Philips denkt dat de omzet in de glastuinbouw via LED-verlichting 15% kan stijgen. Bron: www.philips.nl

Beoogde effecten en resultaten

De energie-efficiëntie van de glastuinbouw is sterk verbeterd, van 36% in 2007 naar 30% in 2008. De glastuinbouw gebruikte in 2008 dus 70% minder brandstof per eenheid product dan in 1980. De in het convenant Glastuinbouw en Milieu afgesproken 65% besparing in 2010 is dus in 2008 al gehaald, mede door het toenemende gebruik van WKK’s en minder energiegebruik per m². De doelstelling van het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren voor CO2-uitstoot door de teelt in 2020 is 5,8 Mton terwijl de CO2 uitstoot door de teelt in 2008 is uitgekomen op 5,2 Mton zodat de doelstelling voor 2020 al is gehaald. De totale CO2 uitstoot inclusief de CO2 voor stroom aan derden kwam in 2008 uit op 7,2 Mton. Die resultaten liggen binnen het bereik van het Convenant Schoon en Zuinig voor 2020. Bij dit convenant is de doelstelling een reductie van CO2 uitstoot van € 3,3 Mton tot 2020. Hiervan moet 1 Mton worden gerealiseerd binnen de sector via de teelt en 2,3 Mton nationale reductie via Warmte Kracht Koppeling (WKK).

De monitorgegevens over de energietransitie 2009 worden in het derde trimester van 2010 gepubliceerd.

¹  Bijlage bij TK 32 123 XIII, nr. 3.

²  www.energieknu.nl.

Beleidsverslag

Energie-efficiency (%)

100

90 80 70

60

50

40

30

20-1980

1985

1990

1995 jaar

2000

2005

2010

♦ Werkelijke ontwikkeling

Doelstelling

C0₂-emisie (Mton)*

9,0

8,5-8,0-7,5-7,0-

7,0

6,5-

6,0-

5,5-

5,0-

4,5-

4,0—|||||||||||||||||||||||

jaar

♦ CO2-emissie totaal glastuinbouw

■ CO2-emissie glastuinbouw excl. verkoop en elektriciteit

± Streefwaarde schoon en zuinig

Beleidsverslag

Beleidsconclusies en consequenties

In de glastuinbouw zijn de doelen voor de energie-efficiency voor 2010 al bereikt, en het doel voor minder CO2-uitstoot is in zicht. Voor het aandeel duurzame energie in de glastuinbouw wordt het doel in 2010 niet bereikt, enerzijds vanwege de concurrerende werking van warmtekrachtkoppeling en anderzijds omdat veel duurzame energieopties nu nog niet rendabel zijn en er weinig ervaring mee opgedaan is. Met het programma Kas als Energiebron wordt inzet van duurzame energie gestimuleerd.

BIOBASED ECONOMY

De doelstelling van de bio-based economy is het inzetten van duurzaam geproduceerde biomassa als alternatief voor aardolie, aardgas en steenkool. De chemie heeft zich forse doelstellingen gesteld om binnen 25 jaar de helft van haar fossiele grondstoffen door biomassa te vervangen.

Resultaten van beleid

Het Innovatieplatform heeft in 2009 een advies voorbereid, waarin de inzet van biomassa in de biobased economy als zeer kansrijke route voor Nederland wordt beoordeeld. De Highlevel Stuurgroep Bio-based economy wil komen tot een bijdrage van € 20 miljard op jaarbasis aan het BNP. Een macro-economische studie omschrijft een internationaal hightech scenario als optimaal voor Nederland.¹ Internationaal richt LNV zich voornamelijk op innovatie, onder andere via het Programma groene grondstoffen in de Innovatieagenda energie.

LNV stelde vanuit het Small Business Innovation Researchprogramm (SBIR) de tenders biomassa en bioraffinage open. Twaalf MKB-bedrijven startten een haalbaarheidsonderzoek voor biomassa en er kwam tien miljoen euro vrij voor pilots en demonstratieprojecten voor bioraffina-getechnologie. Bij pilots worden technieken op laboratoriumschaal ontwikkeld, die in een latere fase op grotere schaal worden getest. Er kan 10 tot 15 jaar tussen de eerste en tweede fase zitten. Dit vereist ondersteuning vanwege de risico’s. De tender voor hoogwaardige toepassingen zit in de tweede fase. Vijf bedrijven startten een op de markt gericht ontwikkelingstraject.

De biomassa importregeling werd opengesteld voor in totaal tien miljoen euro. EZ voert de regeling uit. Hierbinnen wordt gewerkt aan duurzame biomassastromen. LNV financierde met acht miljoen euro het onderzoeksprogramma Bio-based Performance Materials. Ruim 30 MKB-ers, industriële partijen en onderzoeksinstellingen starten in 2010 met onderzoek naar biokunststoffen.

¹  De studie «Bio-based economy in Nederland» beschrijft een scenario voor Nederland met onder andere een vermeden gebruik van fossiele grondstoffen van 833 PJ/j, een vermeden CO2-uitstoot van 55,9 Mt/j, extra inkomsten voor de landbouwsector van € 550 mln./j en extra jaarlijkse inkomsten voor de energie- en chemiesector van € 1 mln/j plus een positief effect op de handelsbalans van € 4 000 mln./j. Zie: www.agentschapnl.nl (www.senternovem.nl).

²  Zie: TK 31 250, nr. 50.

Beleidsconclusies en consequenties

In 2008 en 2009 werd de basis voor de bio-based economy gelegd. Een interdepartementaal samenwerkingsprogramma is in oprichting, subsidieprogramma’s zijn gestart. De nadere invulling en interdepartementale verantwoordelijkheidsverdeling zijn aan de Tweede Kamer gecommuni-ceerd.²

Beleidsverslag

BIOLOGISCHE LANDBOUW

Resultaten van beleid

Biologisch in verbinding

De biologische en de gangbare landbouwketen werken samen in de ketenaanpak aanbodskrapte, bij het functioneren van bedrijfsnetwerken en door kennis uit te wisselen en onderzoek te doen. Via regionale projecten en professioneel georganiseerde open dagen, zoals «Lekker naar de boer!»,is er een sterk contact met de samenleving. In de zomer van 2009 stelden biologische boeren en tuinders hun bedrijf open om mensen kennis te laten maken met het landschap, de dieren, biologische producten en de herkomst van voedsel. Aansluitend zijn de «Lekker van de boer!» restau-rantweken georganiseerd.

Verzelfstandiging

Er is hard aan de verzelfstandiging van de biologische keten gewerkt, zowel op het gebied van vraagstimulering als van kennis. Dit draagt bij aan een zelfstandige, zichtbare en robuuste biologische sector. Om de infrastructuur van de biologische keten te verankeren, stelde LNV het innovatieprogramma Groene Veredeling op.

Praktijkvoorbeeld: «Lekker naar de boer!» trekt 70 000 bezoekers

Ruim 70 000 mensen maakten in juni gebruik van de gelegenheid om «Lekker naar de boer!» te gaan. Voor de 12e keer organiseerde Biologica, de landelijke organisatie ter promotie van o.a. biologische consumptie, «open dagen». Het «Lekker naar de boer!»-weekend kent een duidelijke groei in het aantal bedrijven en organisaties dat bij wil dragen aan de promotie van dit podium voor de biologische boer en tuinder. Met inbreng van de Taskforce Marktontwikkeling Biologische Landbouw werd een speciale website en Magazine gerealiseerd. Daarnaast werd de campagne, behalve door een belangrijke bijdrage van de Rabobank, op verschillende manieren ondersteund door het natuurvoedings- èn supermarktkanaal, de bedrijfscatering, grootleveranciers en andere betrokkenen. Parallel vonden de «Lekker van de Boer»-restaurantweken plaats, waarbij mensen konden genieten van culinaire hoogstandjes van eerlijke producten uit de streek. bron: www.lekkernaardeboer.nl

Beoogde effecten en resultaten

Indicator/outcome

Refe-          Peil- Reali- Reali- Reali- Reali- Begro- Begro- Streef- Plan- Bron rentie- datum satie satie satie satie          ting          ting waarde         ning waarde                           2006 2007 2008 2009 2009 2010

• 1. 

  Jaarlijks 10%              €520 groei consumen-         mln. tenbestedingen

• 2. 

  Jaarlijks 5% groei    47 000 in biologisch                   ha. areaal

2007 €457,9 €518,9    €583,4    €646,6       €629    €705,9       €760 2011 Biologica mln. mln.          mln.          mln.          mln.          mln.          mln.

(+13%)      (+12%)     (10,8%)

2007 48 425 47 019      50 435      51911       51800      54 400      57 100 2011 SKAL

ha. ha.             ha.             ha.             ha.             ha.             ha.

(+3%) (-3%)        (+7%)        (+3%)

Beleidsconclusies en consequenties

Ondanks de recessie blijft de biologische keten groeien, zowel in areaal als in consumentenbestedingen. Hoewel de biologische keten in 2009 minder groeide dan in 2008, liggen streefdoelen voor 2011 binnen bereik. Aanvullende maatregelen zijn niet nodig.

Beleidsverslag

VERDUURZAMING VEEHOUDERIJ

Resultaten van beleid

Duurzame houderijsystemen

Ten behoeve van de verduurzaming veehouderij is ingezet op de ontwikkeling en operationele toepassing van nieuwe integraal duurzame houde-rijsystemen. Dit heeft in 2009 geleid tot de realisatie van 2,2% duurzame stallen.¹

Nota Dierenwelzijn en Nationale Agenda Diergezondheid Met de sector is overeenstemming bereikt over aanvullende dierenwel-zijneisen bovenop de nieuwe vleeskuikenrichtlijn. Daarnaast is verdoofd castreren in varkenshouderij geïntroduceerd en zijn de eerste comfort class stallen opgeleverd. Tevens is sprake van een toenemende tendens om castratie van beren achterwege te laten.

Praktijkvoorbeeld: comfort class stallen en ‘Kracht van koeien‘

+ In Ommen is een zogenaamde familiestal voor vleesvarkens gerealiseerd. Hier worden biologische varkens gehouden. De zeugenstal, kraamstal, biggenstal en vleesvarkens-stal zijn met elkaar verbonden. In de zeugenstal wonen zeugen in groepen met een bed van stro en een uitloop naar buiten. Het gebruik van antibiotica is er minimaal. In het Overijsselse Langeveen staat een Canadese strooiselstal. Dat is een stal waar varkens hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen: er kan gewroet worden in het zaagsel. Ook is er een luchtwasser, zodat de stal weinig milieu-effect heeft. De Dierenbescherming heeft de stal in het sterrensysteem opgenomen en supermarktketen Jumbo-bewust verkoopt het vlees.

+ «Kracht van koeien», een herontwerp van de melkveehouderij, is in 2009 aan de Minister van LNV aangeboden. In de ontwerpen de Meent (XL), de Bronck en Amstel-melk is rekening gehouden met behoeften van koe, veehouder, burger en milieu. Het dierenwelzijn wordt verbeterd door 360 m² per dier op een huiskavel te bieden, waar ook beschutting is. De ontwerpen zijn klimaatneutraal en minder milieubelastend doordat melkveehouderijbedrijven energie produceren en mest en urine onmiddellijk scheiden. Zo kan dierlijke mest kunstmest vervangen. Kracht van Koeien gaat van meerdere praktijkexperimenten uit, die elkaar versterken. Andere stalontwerpen zijn de Familiekudde en de Vrijloopstallen. De eerste stallen zijn al gebouwd.

Uitwerking convenanten

De agrosector ligt in het behalen van de gestelde Schoon en Zuinig doelen ruimschoots op koers.

In 2009 is de uitvoeringsagenda Duurzame veehouderij² ondertekend door de convenantpartijen en is een start gemaakt met de uitvoering. Daarnaast is het Convenant Marktontwikkeling Verduurzaming Dierlijke Producten («Tussensegmenten»)³ afgesloten. Dit convenant moet resulteren in een omzetgroei van duurzame dierlijke producten van 15% per jaar. Inmiddels zijn diverse subsidieprojecten in dit kader ingediend en gehonoreerd.

¹  Zie: bijlage bij TK 28 286, nr. 289.

²  Bijlage bij TK 28 973, nr. 34.

³  Bijlage bij TK 28 973, nr. 34.

⁴  www.smk.nl.

Vergroening fiscale instrumenten

Per 1 april 2009 is een nieuwe versie van de Maatlat duurzame veehouderij (MDV)⁴ in werking getreden. De MDV is uitgebreid met een maatlat voor diergezondheid en energie. Stringentere eisen zijn vastgesteld voor dierwelzijn en diergezondheid op de MDV voor grote en zeer grote bedrijven.

De regeling Groenfinanciering is herzien en wordt per begin 2010 uitgebreid met de Melkveehouderij.

Beleidsverslag

In 2009 is bovendien de Health Check geïmplementeerd. In 2009 zijn afspraken gemaakt over de toekenning van extra GLB-middelen voor de verdere verduurzaming van de veehouderij.

Praktijkvoorbeelden verduurzaming pluimveehouderij:

+ Terrasstal in Gemert: een scharrelvleeskuikenbedrijf in Gemert heeft via een warmte-koude opslag in de bodem een innovatief systeem voor stalklimaat (zomer-koel, winterwarm) geïntroduceerd, dat tot 60% op de energiekosten kan besparen. Het systeem is diervriendelijker omdat het minder snel leidt tot brandplekken of voetzoolleasies en het geeft minder ammoniakuitstoot doordat de stal veel droger blijft.

+ Stalontwerpen «de Plantage» en «het Rondeel»: In 2004 hebben Wageningen UR , het bedrijfsleven, de Dierenbescherming en burgers twee nieuwe stalontwerpen gemaakt voor het duurzaam houden van legkippen voor bedrijven met 30 000 legkippen: de Plantage en het Rondeel. De stallen voldoen aan de natuurlijke behoeften van de kippen en voldoen aan wettelijke milieueisen en passen in het landschap. In de stallen is er contact met buiten, via een overkapping of echt buiten scharrelen. Tal van maatregelen gaan uitstoot van stof en stank tegen. Om de ammoniakuitstoot te beperken wordt de mest gedroogd op mestbanden. De stallen zijn extra geïsoleerd en de warmte van de dieren wordt gebruikt om de mest te drogen, waarmee fors op energie wordt bespaard. Dat is goed voor het milieu, het dier en de pluimveehouder. Het prototype van de Plantage is in 2007 gerealiseerd op een biologisch legpluimveebedrijf en wordt op dit moment verder ontwikkeld. In april 2010 wordt de eerste Rondeelstal geopend. De komende twee jaar worden nog vier Rondeelstallen gebouwd. Om burgers en consumenten te laten zien hoe legkippen leven en eieren leggen, hebben de stallen een bezoekerscentrum.

Beleidsconclusies en consequenties

Samen met de convenantpartijen is gestart met de uitvoeringsagenda duurzame veehouderij. Specifieke aandacht ging naar regiethema’s om projecten te versnellen en knelpunten te voorkomen. LNV en betrokken partijen kunnen de veehouderij zo goed verduurzamen.

MESTBELEID

Resultaten van beleid

LNV voerde het beleid zoals vastgelegd in het derde actieprogramma Nitraatrichtlijn (2006–2009) uit en bereikte met de Europese Commissie een akkoord over het vierde actieprogramma Nitraatrichtlijn voor de periode 2010–2013. De afspraken zijn in een gewijzigde Meststoffenwet en onderliggende regelgeving opgenomen. Op basis van het vierde actieprogramma Nitraatrichtlijn heeft de Europese Commissie wederom een dero-gatie toegekend voor 250 kilogram stikstof uit dierlijke mest per hectare voor de periode 2010–2013.

Praktijkvoorbeeld: elektriciteit en verwarming op koeienmest

Het Leeuwarder stadsdeel Techum wordt sinds 2009 verwarmd via gas uit mest. Met een mestvergistingsinstallatie produceert praktijkcentrum Nij Bosma Zathe biogas van de drijfmest van de 200 melkkoeien op het bedrijf. Dit biogas wordt door een warmtekrachtkoppeling (wkk) op het bedrijf omgezet in elektriciteit, dat aan het net wordt geleverd. Bij dit proces komt warmte vrij, dat bij een vergistingsinstallatie meestal grotendeels onbenut blijft. Nij Bosma Zathe heeft echter samen met de stad Leeuwarden een oplossing bedacht om deze restwarmte wel te kunnen benutten. In Techum wordt dit gas, dat sinds juni 2009 door ruim 5 km pijpleiding wordt getransporteerd, via een 2e wkk omgezet in elektriciteit, dat daar direct aan het net wordt geleverd. De warmte die vrij komt wordt gebruikt voor het verwarmen van de woningen. De melkkoeien van Nij Bosma Zathe zorgen dus voor warmte en elektriciteit in de woningen van Techum!

Beleidsverslag

• * 

  Op basis van nieuwe inzichten heeft het CBS een herberekening uitgevoerd over de gehele reeks.

** Het betreffen voorlopige cijfers over 2008.

*** Over realisatie 2009 zijn cijfers in het najaar 2010 beschikbaar en deze zullen in het jaarverslag 2010 worden opgenomen.

Beleidsconclusies en consequenties

In 2008 bleef het nationale fosfaatoverschot dalen. De doelstelling voor 2010 is hierdoor al ruim gehaald. Met het vierde actieprogramma Nitraatrichtlijn wordt een verdere daling van het bodemoverschot voor fosfaat beoogd. Ook het nationale stikstofoverschot daalde na de invoering van het gebruiksnormenstelsel stevig. Ook hier is in 2008 de beleidsdoelstelling voor 2010 al bereikt, zij het dat externe en moeilijk beïnvloedbare factoren, zoals weersomstandigheden, bij stikstof forse verschillen tussen opeenvolgende jaren kunnen opleveren.

Het vierde actieprogramma Nitraatrichtlijn is gericht op beter gebruik van mineralen, zodat het bodemoverschot voor stikstof, en daarmee het nitraatgehalte in het grondwater, daalt. Dit speelt met name in zandgebieden. Ook moeten de bodemoverschotten voor fosfaat dalen om in 2015 evenwichtsbemesting voor fosfaat te krijgen.

De gebruikers en de producenten van (dierlijke) mest worden beperkt in het gebruik van meststoffen. Dat heeft gevolgen. Gebruikers, zoals akkeren tuinbouwers en melkveehouders, moeten aan strengere gebruiksnormen voldoen. Veehouders moeten nadenken over verantwoorde mestafzet want de markt voor dierlijke mest wordt door de strengere gebruiksnormen krapper. Nederland produceert veel dierlijke mest en heeft door de strengere gebruiksnormen minder milieugebruiksruimte. Dat werkt fraude in de hand en vraagt om blijvende aandacht voor het mestbeleid. Maar het mestbeleid stimuleert ondernemers ook naar oplossingen te zoeken. LNV faciliteert dit met experimenteerruimte, waaronder de in 2009 gestarte pilotprojecten mestverwerking, onderzoek en kennisverspreiding.

GEWASBESCHERMING

Er is gewerkt aan het Convenant Duurzame Gewasbescherming (2003)¹ waarin afspraken met ketenpartijen en maatschappelijke organisaties zijn opgenomen over milieukwaliteitdoelen. LNV bood hiervoor financiële ondersteuning. Het Milieu en Natuur Planbureau constateerde in een tussenevaluatie² dat de verduurzaming van de gewasbescherming de afgelopen jaren is voortgeschreden.

¹  Zie: bijlage bij TK 27 858, nr. 60.

²  Tussenevaluatie van de nota Duurzame Gewasbescherming, Milieu- en Natuurplanbureau (MNP), Bilthoven, december 2006.

Beleidsverslag

Resultaten van beleid

Handhaving, monitoring en verantwoording

Een certificeringstelsel aangaande de handel in gewasbeschermingsmiddelen is algemeen verbindend verklaard per 1 januari 2010. De waterschappen zijn medio 2009 toezichthouder geworden van de wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden.

Daarnaast zijn per 1 januari 2010 de beoordelingsmethoden van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) als bijlage opgenomen in de Regeling Gewasbescherming en Biociden (Rgb). Daarmee is formeel bepaald dat het Rijk de beoordelingsmethoden vaststelt op basis waarvan het Ctgb de beoordeling uitvoert. Het systeem van vakbekwaamheidbewijzen (spuitlicenties) is succesvol geëvalueerd en fase drie van het project Schone Bronnen is afgerond.

Duurzaam en effectief pakket geïntegreerde gewasbeschermingsmiddelen In 2009 zijn diverse dringend vereiste middelen toegelaten door het Ctgb en zijn vrijstellingen verleend door LNV bovenop het effectieve middelenpakket. Om de noodzaak van geïntegreerde gewasbescherming extra onder de aandacht te brengen van telers, wordt begin 2010 een communicatieproject uitgevoerd.

Communicatie gezamenlijke aanpak

Begin 2009 zijn de laatste stoffen beoordeeld voor plaatsing op Annex I van de huidige richtlijn 91/414. De nieuwe verordening voor het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen en een richtlijn voor duurzaam gebruik van pesticiden zijn gepubliceerd. De nationale implementatie van deze regelgeving is in 2009 gestart en heeft geresulteerd in een wetsvoorstel dat eind 2009 voor advies aan de Raad van State is gestuurd. De aangepaste wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden dient begin 2011 in werking te treden.

Naar aanleiding van de nieuwe verordening hebben de Nederlandse Stichting voor Fytofarmacie (Nefyto) en de Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) het initiatief genomen tot het oprichten van een expert centrum voor specialty crops, waarmee wordt beoogd de kleine toepassingen van gewasbeschermingsmiddelen in Nederland te waarborgen.

Praktijkvoorbeeld: Weken van de Gewasbescherming

Strateeg, het project dat geïntegreerde gewasbescherming in de bloemisterij stimuleert, organiseerde in november 2009 de Weken van de Gewasbescherming. Doel was de mogelijkheid te scheppen om duurzaam, maar ook economisch rendabel, nu en in de toekomst, te telen. Er waren vijf bijeenkomsten op diverse locaties. Leveranciers lichtten de mogelijkheden tijdens rondleidingen toe. Ook kennisuitwisseling stond centraal. Volgens het Vakblad voor de Bloemisterij en LTO Groeiservice trokken de Weken zo’n 600 belangstellenden. Bron: Productschap Tuinbouw

Beleidsverslag

• * 

  De tussenevaluatie gewasbescherming heeft plaatsgevonden over de periode t/m 2006, de eindevaluatie vindt plaats in 2011 over de periode t/m

2010. Over de jaren 2007, 2008 en 2009 vinden geen tussenmetingen plaats.

** Deze indicator is vanaf de begroting 2010 vervallen als gevolg van het Programma Beleidsinformatie (PBI-traject).

Beleidsconclusies en consequenties

Uit de cijfermatige voortgang van de doelstellingen en de tussenevaluatie van het Milieu- en Natuur Planbureau blijkt dat LNV op koers ligt om de gewasbeschermingsdoelen te realiseren. Het Convenant duurzame gewasbescherming heeft draagvlak gecreëerd bij de betrokken partijen voor geïntegreerde gewasbescherming. De druk op het middelenpakket heeft geresulteerd in de ontwikkeling van middelen die minder milieurisico’s veroorzaken. Ook andere stakeholders worden daardoor gestimuleerd voor een meer duurzame aanpak te kiezen.

TRANSITIE NOORDZEEVISSERIJ

Resultaten van beleid

LNV heeft met steun van het Europese Visserij Fonds ingezet op voorspelbaar langetermijnbeleid en vernieuwing in de vissector. Ondernemers in de visketen zien vaker dat verduurzaming, opbrengstverhoging en maatschappelijke acceptatie onmisbaar zijn voor de toekomst. Dit bracht veel in beweging. Het gaat daarbij om techniek, verbetering van ondernemerschap, onderlinge samenwerking en samenwerking met natuurorganisaties in het Maatschappelijk Convenant Noordzeevisserij.¹ Vissers moeten nadenken over de vraag waar zij met hun bedrijf over vijf of tien jaar willen staan. Ook de uitwisseling van kennis en ervaring is van groot belang. In samenwerking met de visserijsector en natuur- en milieuorganisaties is de Nederlandse toekomstvisie GVB «Vis als duurzaam kapitaal»

ontwikkeld.²

¹  Zie: bijlage bij TK 29 675, nr. 42.

²  Zie: bijlage bij TK 32 201, nr. 1.

Er is grote belangstelling voor de innovatieregelingen. Het Visserij Innovatie Platform (VIP) heeft ruim 150 projectvoorstellen voor innovatie en samenwerking beoordeeld. Er zijn echter meer opgaven. Uit een evaluatie van het VIP³ bleek dat er in de Nederlandse visserij nog geen echte doorbraak is geweest. Een grote groep koplopers is begonnen met belangrijke stapsgewijze verbeteringen via kleinschalige innovaties. Maar er blijven nog veel inspanningen nodig om de visketen minder aanbod-, en meer vraaggestuurd te maken. Daarom blijft het VIP een jaar langer functioneren dan gepland.

Zie: bijlage bij TK 29 675, nr. 83.

3

Beleidsverslag

Het besef dat de vitaliteit van de bedrijven afhangt van de kracht van de sector als geheel groeit, waardoor er meer behoefte is aan betere organisatie en samenwerking. Er zijn inmiddels 13 kenniskringen, onder andere voor boomkorvisserij en de schelpdier- en de binnenvisserij. Daarbinnen wordt technische en bedrijfseconomische kennis opgebouwd en verspreid. Ultimo 2009 hebben 150 vissers, iets meer dan de helft van het totale aantal in Nederland, een plan opgesteld om het ondernemerschap in en de marktpositie van de visserij te versterken.

Duurzaamheid

Na advies van het VIP kregen in 2008 en 2009 ruim 50 innovatie- en samenwerkingsprojecten van Nederlandse vissers in totaal 13 miljoen euro overheidssteun. Voor de visserijvloot en de visverwerkende industrie is begin 2009 een investeringsregeling open gesteld. Voor omschakeling van de boomkor kwam twee miljoen euro vrij. Een groep vissers is overgegaan op meer duurzaam vistuig, zoals de twinrig. Op basis van de Regeling Verwerking en afzet in de visketen is aan zeven innovatieve projecten aan de wal in totaal € 1,5 mln. toegekend. In oktober 2009 is in totaal € 0,7 mln. uitgetrokken voor vijf projecten waarmee nieuwe markten worden ontwikkeld. Elf projectvoorstellen voor de certificering van duurzaamheid zijn goedgekeurd. Met het certificaat kunnen vissers inspelen op vragen uit markt en samenleving.

Veertien nieuwe locaties voor alternatieve mosselzaadinvang via mossel-zaadinvanginstallaties zijn vastgesteld. Dit vond plaats na consultatie met natuurorganisaties, de visserij, de recreatiesector, provincies en gemeenten.

Ook is het Plan van Uitvoering bij het convenant Transitie mosselsector en natuurherstel Waddenzee¹ tot stand gebracht. Als onderdeel daarvan is een eerste concept Natuurherstelprogramma opgesteld met een gezamenlijk streefbeeld voor het natuurherstel.

De Europese Commissie heeft het Nederlandse aalbeheerplan² in september 2009 goedgekeurd. Om de betrokken aalvissers te compenseren was oorspronkelijk € 0,7 mln. beschikbaar. Dit bedrag is opgehoogd naar € 1,2 mln. Het Productschap Vis voert de compensatieregeling uit.

LNV wil de druk op de visbestanden verlagen om verduurzaming te stimuleren. Het scholbestand is hierdoor al boven het voorzorgsniveau gegroeid. Biologen verwachten dat dit voor het tongbestand in 2010 of 2011 het geval zal zijn.

Praktijkvoorbeeld: hydrorig

Boomkorvissers zoeken naar alternatieven voor de boomkor. De hydrorig is hier een voorbeeld van. Inspiratiebron was een in de VS ontwikkeld bolkoppentuig. In de boomkorvis-serij houdt de boom de netten open, wat bij het vissen veel waterweerstand oplevert. De meer aërodynamische vormgeving van de hydrorig bespaart veel energie. Door de vorm wekt dit vistuig waterstroming op die de vis van de bodem los zuigt. Daarmee is het een geschikt alternatief voor de wekkerkettingen in de boomkorvisserij, die over de zeebodem slepen om tong en schol van de zeebodem los te halen. De hydrorig veroorzaakt minder bodemberoering, bespaart energie en beschadigt de vis niet. De vorm, in combinatie met het ontbreken van wekkerkettingen en een lage vissnelheid, leidt ook tot minder ongewenste bijvangst, dus wordt de vis minder teruggegooid. Bron: Productschap Vis

¹  Zie: bijlage bij TK 29 675, nr. 64.

²  Zie: bijlage bij TK 31 700 XIV, nr. 141.

Beleidsverslag

• * 

  Exact percentage is nog niet beschikbaar. In 2009 zijn11 trajecten voor de certificering van visserij gestart. Bij deze trajecten is het overgrote deel van de Nederlandse platvisvloot betrokken. Het streefcijfer voor 2010 is daarmee realiseerbaar.

** Deze projecten zijn gestart vanaf 2009, waardoor geen realisatiecijfers over voorgaande jaren beschikbaar zijn.

*** In kader van het Programma Beleidsinformatie komen deze indicatoren bij de begroting 2010 te vervallen.

Beleidsconclusies en consequenties

Door het innovatiebeleid kijkt de visserijsector naar de toekomst. De sector vernieuwt en verduurzaamt zoals beoogd. LNV stimuleert technische en technologische vernieuwing en verbetering van het innovatieklimaat via ondernemerschap en samenwerking. Het Europese Visserij Fonds helpt dit met een programma te verwezenlijken.

BEWUSTWORDING CONSUMENTEN

Resultaten van beleid

De Nota duurzaam voedsel¹ kwam in intensief overleg met maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven tot stand. In de nota staat dat de voed-selconsumptie en productie integraal duurzamer moeten worden. Over 15 jaar moet Nederland koploper zijn in duurzame voedselproductie.

¹  Zie: bijlage bij TK 32 123 XIV, nr. A.

²  Zie: bijlage bij TK 31 532, nr. 22.

Daarnaast moeten consumenten bewuster met voedsel om gaan. In 2009 zijn de perceptie en het gedrag van consumenten gepeild. De resultaten staan in het rapport «Eten van Waarde»² dat aan de Tweede Kamer is aangeboden. Dit heeft geleid tot een breder project, Voedselbalans, dat de Staat van voedselkwaliteit van Nederland zal beschrijven. Het consumentenvertrouwen in voedsel steeg van 3,30 in 2008 naar 3,46 in 2009. Deze stijging is het gevolg van onder andere de inspanningen van de overheid rond voedselveiligheid. Zo verscheen de Nota Diergenees-middelen³, werd het convenant antibioticaresistentie⁴ uitgevoerd en kwam de nieuwe Europese Verordening Dierlijke Bijproducten en de Verordening Etikettering Diervoeder tot stand. Uit de Nota Duurzaam Voedsel kwam een programmalijn Jeugd en voedsel, waarmee het idee achter de smaaklessen ook voor de oudere jeugd aantrekkelijk wordt. LNV steunt de campagnes van Het Voedingscentrum. De Consumentenbond voerde de voorlichtingsactie «Waar komt ons eten vandaan?» uit. Ook werden pilotprojecten uitgevoerd om voedselverspilling tegen te gaan. De resultaten waren positief, maar vanwege de kleine schaal nog niet

Zie: bijlage bij TK 29 683, nr. 22.

Beleidsverslag

concreet genoeg. Een grote publiekscampagne, die aansluit bij de rijksbrede communicatie over duurzaamheid, is aanbesteed.

Er is een platform Verduurzaming Voedsel opgericht. Daarbinnen heeft de volledige voedselketen, waaronder ZLTO (agrarische producenten), FNLI (levensmiddelenindustrie), CBL (supermarkten), Koninklijke Horeca Nederland en Veneca zitting. De gehele keten gaat aan de slag met de verduur-zamingsopgave. Het platform heeft daartoe afgesproken om het aanbod duurzame producten te vergroten, waaronder binnen twee jaar 15% meer duurzaam geproduceerd vlees. Daarnaast streeft het Platform naar bewustwording van consumenten via het informatiesysteem duurzaam voedsel. Dit systeem analyseert hoe producten scoren op aspecten als dierenwelzijn, milieu en CO2-uitstoot. Consumenten kunnen aan de hand van de uitslag hun keuze bepalen. Zie ook onder «KADO».

• * 

  Deze indicator is gemeten vanaf 2007.

** De consumentenmonitor VWA was voor 2006 niet beschikbaar.

Beleidsconclusies en consequenties

Er zijn meer basisscholen die met smaaklessen werken en het consumentenvertrouwen groeit. Daar is uit af te leiden dat de uitgezette koers bijdraagt aan een groter bewustzijn. Consumenten houden bij hun voed-selkeuze rekening met mens, dier en milieu. Media, politiek en bedrijfsleven geven vaker aandacht aan voedselkeuzes. Het zijn partners die helpen het duurzame aanbod te vergroten.

KABINETSBREDE AANPAK DUURZAME ONTWIKKELING (KADO)

De inspanningen die het Kabinet levert op het thema duurzame ontwikkeling zijn verankerd in de Kabinetsbrede aanpak duurzame ontwikkeling (KADO).¹ LNV levert een bijdrage aan KADO via het programma duurzame voedselsystemen (KADO-thema Biodiversiteit, voedsel en vlees) en inzet op het Deltaprogramma (KADO-thema Water/Klimaatadaptatie). De beleidsresultaten ten aanzien van het Deltaprogramma zijn terug te vinden onder Kabinetsdoel 29.

Zie: TK 30 196, nr. 32.

Programma Duurzame Voedselsystemen

Het lange termijn doel voor het programma is productie en consumptie van voedsel die bijdraagt aan (mondiale) welvaart en voedselzekerheid en binnen de draagkracht van het ecosysteem blijft. De focus daarbinnen ligt op eiwittransitie. Vanwege de urgentie en complexiteit is het vraagstuk rond duurzame voedselsystemen tot kabinetsprioriteit met een eigen beleidsagenda benoemd.

Beleidsverslag

Resultaten van beleid

De stakeholdersdialoog uit 2008 heeft met de Dialoog Duurzame Voedselsystemen in 2009 een vervolg gekregen. In juni 2009 is de Beleidsagenda Duurzame Voedselsystemen aan de Tweede Kamer aangeboden.¹ De agenda plaatst het eiwitvraagstuk in de bredere context van het mondiale voedselsysteem teneinde de Nederlandse bijdrage aan de verduurzaming van het mondiale voedselsysteem te optimaliseren.

Inmiddels zijn diverse projecten als spin off van de dialoog gestart. Met stakeholders wordt gewerkt aan de uitvoeringsagenda Duurzame veehou-derij.² De bouw van de eerste integraal duurzame stallen toont de omslag in de dierlijke productie. Ook het in 2009 afgesloten, breed gedragen Convenant marktontwikkeling verduurzaming dierlijke producten («Tussensegmenten»)³ stimuleert de ontwikkeling van duurzame diervriendelijke producten. Het convenant is ontwikkeld en getekend door vertegenwoordigers van LTO, CBL, Veneca, COV, Nepluvi, Anevei en de Dierenbescherming en streeft naar een omzetgroei van duurzame dierlijke producten van 15% per jaar. In september 2009 zijn de eerste projecten, voornamelijk in de pluimveesector, goedgekeurd. In totaal gaat het dan om bijna € 0,65 mln, Onder meer via het Programma Innovatie Eiwitke-tens (PIEK) beginnen innovaties hun vruchten af te werpen. Concrete voorbeelden zijn de plantaardige vleesvervanger Meatless en de duurzame gehaktbal. Dergelijke innovaties kunnen Nederland een internationale koploperpositie bezorgen. Het instrument Levenscyclus Analyse (LCA) levert feitelijke informatie over de duurzaamheid van het productieproces. Het LCA-instrument wordt momenteel onder andere uitgewerkt door de diervoedersector.

LNV bouwt internationaal aan een coalitie van koplopers op het gebied van duurzaam voedsel,vooral in de EU. Het jaar van de biodiversiteit en het jaar van duurzaam produceren en consumeren van de VN-Commissie Duurzame Ontwikkeling (CSD) bieden daartoe uitstekende kansen. Via de uitvoering van de Koenders/Verburg-notitie «Landbouw, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid»(2008)⁴ wordt geïnvesteerd in landbouw en rurale ontwikkeling in ontwikkelingslanden.

Beleidsconclusies en consequenties

Het beleid inzake duurzaam voedsel begint haar vruchten af te werpen. Concrete spin off in de vorm van innovatieve, duurzame producten wordt langzaam aan zichtbaar.

Kabinetsdoelstelling 24⁵

Kabinetsdoelstelling 24

In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden.

¹  Zie: bijlage bij TK 31 532, nr. 17.

²  Bijlage bij TK 28 973, nr. 34.

³  Bijlage bij TK 28 973, nr. 34.

⁴  Zie: TK 31 250, nr. 14.

⁵  LNV draagt hoofdverantwoordelijkheid voor Kabinetsdoel 24 Landschap. Financiering van deze Kabinetsdoelling verloopt via beleidsar-tikel 23 (Natuur) en 24 (Landschap en recreatie).

LANDSCHAP

Doelstelling minister LNV

De beleving van landschap is in 2007 met een 7,3 gewaardeerd. Het streven is om in 2020 een waardering van een 8 te hebben.

Beleidsverslag

Resultaten van beleid

Tevredenheid landschap

In 2008 is de Agenda Landschap (2008)¹ opgesteld. Daarop is in 2009 de driejarige publiekscampagne «Een mooier landschap, maak het mee!» van start gegaan die burgers en organisaties laat zien wat zij in het landschap kunnen betekenen. Daarnaast zijn vijf pilotprojecten met maatschappelijke initiatieven geselecteerd. LNV steunt de projecten met kennis, capaciteit en geld voor burgerideeën.

De Agenda Landschap en de Samenwerkingsagenda Mooi Nederland (2009)² beogen ook landschapsverrommeling tegen te gaan. Dat is samen met VROM opgepakt. Staatsbosbeheer heeft op 13 plaatsen, vooral in de Nationale Landschappen, restauratiebeheer uitgevoerd om de recreatieve aantrekkelijkheid te vergroten. In vier voorbeeldgebieden wordt ervaring opgedaan met Publiek-Private Samenwerking en financieringsconstructies. Dit wordt verspreid naar andere gebieden.

Praktijkvoorbeelden

+ Pilotproject maatschappelijk initiatief: «Emster dorpsplan»: In Emst heeft de vereniging voor dorpsbelangen, Emster Belang, in overleg met de bewoners een Dorpsplan opgesteld. Het Dorpsplan is gebaseerd op de wensen en ideeën van Emstenaren. Er staan voorstellen in om de leefbaarheid van het dorp en het buitengebied te vergroten. Voor het buitengebied gaat het om wandelroutes, mooie erven en natuurlijk boeren. Het Nationaal Landschap ondersteunt Emster Belang dit uit te voeren en LNV biedt waar nodig de helpende hand. Bron: www.emsterbelang.nl

+ Streekrekening voorbeeldgebied «Groene Woud»: Regionale en lokale overheden en bedrijven zetten een deel van hun spaargeld of reservegeld op een speciale spaarrekening en een deel van de rente komt ten goede aan het beheer of de inrichting van het landschap. Het initiatief is overgenomen door de Rabobank. De streekrekening is inmiddels in drie regio’s actief. De Rabobank en de 12 Landschappen rollen dit over heel Nederland uit. Bron: www.hetgroenewoud.com

¹  Zie: bijlage bij TK 31 253, nr. 7.

²  Zie: bijlage bij TK 31 500, nr. 19.

³  Zie bijlage bij TK 31 253, nr. 7.

⁴  Zie: TK 31 492, nr. 11.

De Taskforce Financiering Landschap Nederland heeft haar advies «Landschap verdient beter» opgeleverd.³ De aanbevelingen zijn in de Agenda Landschap verwerkt en worden via de acties in de Agenda geïmplementeerd.

In de fiscale vergroeningsbrief van 2009⁴ is een aparte paragraaf «natuur en landschap» opgenomen, waarmee wordt bekrachtigd hoe belangrijk het kabinet de aanwezigheid van voldoende natuur en waardevol agrarisch cultuurlandschap vindt. In vervolg hierop is tijdens de behandeling van het Belastingplan 2010 door de Staatsecretaris van Financiën toegezegd het voorstel inzake de persoongebonden aftrek voor natuurontwikkeling, één van de fiscale adviezen van de Taskforce Financiering landschap, bij de commissie Heroverweging leefomgeving en natuur te zullen inbrengen.

Een ander voorstel van de Taskforce Financiering Landschap, namelijk een uitbreiding van de regeling groenfinanciering met projecten die zijn gericht op de ontwikkeling van natuur- en landschappelijke waarden zal binnenkort in werking treden. In aanvulling op het beleidsakkoord is voor 2009 en 2010 jaarlijks € 30 miljoen extra uitgetrokken voor verruiming van het budget van de fiscale regelingen MIA / VAMIL. Een deel daarvan is per 1 januari 2010 ingezet voor investeringen ten behoeve van natuur en landschap.

Beleidsverslag

De Mid Term Review ILG (2010) zal worden ingezet om indien noodzakelijk bij te sturen op landschappelijke kwaliteit.

Sociaal-economische vitaliteit

Er is brede maatschappelijke aandacht voor de vitaliteit van regio’s waar de bevolking bovengemiddeld daalt. Geboortecijfers dalen en jongeren trekken van platteland naar stad. Dat lijkt een onomkeerbaar proces. Soms is ook sprake van vergrijzing.Dat drukt op de vitaliteit en draagkracht van deze regio’s.

LNV droeg aan het interbestuurlijke Actieplan Bevolkingsdaling bij, dat acties bevat van Rijk, provincies en gemeenten voor de leefbaarheid in relatie tot de bevolkingsdaling. Stad en platteland moeten in samenhang worden gezien. Het concept «topdorpen» moet hieraan bijdragen. LNV heeft bovendien bijgedragen aan experimenten, waaronder Parkstad Limburg, waarin met «groen» kansen worden gecreëerd. LNV en VROM hebben een adviesaanvraag over de kansen van bevolkingsdaling voor natuur, landschap en recreatievoorzieningen voorbereid voor de Sociaal Economische Raad

Praktijkvoorbeeld: «Geen krachtwijk zonder topdorp»

Verburg wil leegloop platteland in heel Nederland tegengaan. Gerda Verburg, als minister verantwoordelijk voor plattelandsontwikkeling, schrok toen ze deze zomer door NoordFrankrijk fietste. «We reden van dorp naar dorp, nergens was een cafeetje, een bakker of een andere winkel. Er was niets te beleven, de ziel was verdwenen. Dit mogen we in Nederland niet laten gebeuren.» Zo ontstond het concept «topdorpen», die naast de krachtwijken het speerpunt moeten worden van het kabinet. Dorpen die vitaal zijn, waar ook jonge gezinnen willen wonen en kinderen opgroeien. Ze moeten in de woorden van de minister «het kloppende hart» worden van gebieden, die steeds meer te maken krijgen met een afkalvende bevolking. Bron: Trouw d.d. 30/11/2009

Beoogde effecten en resultaten

De indicatoren voor tevredenheid landschap en sociaal-economische vitaliteit worden via de Enquête Woononderzoek elke drie jaar gemeten. De laatste resultaten zijn totstandgekomen in 2007. In 2010 komen nieuwe cijfers beschikbaar. Deze worden vermeld in het jaarverslag 2010. Per 2007 is het rapportcijfer een 7,3 voor de beleving van de kwaliteit van het landschap, inclusief de nationale landschappen. Voor wat betreft sociaal-economische vitaliteit ligt de tevredenheid van de voorzieningen momenteel op ongeveer hetzelfde niveau als de stad; de tevredenheid over de woonomgeving ligt hoger dan in de stad (6,6) en de kans op werk op het platteland valt met 71,3% conform de CBS «kerncijfers wijken en buurten» iets hoger uit dan de stad (67,6%).

Beleidsconclusies en consequenties

In 2009 is een goede start gemaakt met de implementatie van de Agenda Landschap. Het beleid is gericht op burgerparticipatie. Onder impuls van de economische crisis en regionale bevolkingskrimp is extra aandacht besteed aan de sociaal-economische vitaliteit van het platteland.

Beleidsverslag

MULTIFUNCTIONELE LANDBOUW

Doelstelling minister LNV

Door het wegnemen van o.a. belemmeringen in de markt en in de regelgeving is het streven erop gericht om een verdubbeling van de omzet te realiseren in de periode 2008– 2011.

Resultaten van beleid

De Taskforce Multifunctionele Landbouw richt zich zowel op verdubbeling van de omzet als op de maatschappelijke functie van de multifunctionele landbouw. Deze landbouw draagt bijvoorbeeld aan de leefbaarheid van het platteland bij via (land)winkels in dorpen, kinderopvang op boerderijen of zorgboerderijen. Dat levert, vergeleken met de reguliere landbouw, meer banen op. Multifunctionele landbouw is goed voor de regionale economie, omdat er vaak met lokale producenten wordt samengewerkt. Ook zijn er «multifunctionele boeren» die zich inzetten om een bepaald gebied op de kaart te zetten.

Het rapport «Kijk op multifunctionele landbouw, omzet en impact»¹ van Wageningen Universiteit en Researchcentrum werd aan de Tweede Kamer aangeboden. Het bevat de resultaten van de nulmeting naar de groei en impact van de multifunctionele landbouw. De omvang van de sector bedroeg volgens het rapport in 2007 322 miljoen euro. Hoewel LNV het doel in 2011 (dus na 4 jaar) denkt te bereiken, acht Ecorys verdubbeling van de omzet mogelijk in vijf tot tien jaar (Rapport «Verbreding gevraagd»², 2009). In 2010 wordt over 2009 een meting uitgevoerd. Dan wordt duidelijk hoe de multifunctionele landbouwsector zich de afgelopen twee jaar heeft ontwikkeld.

Het «Kompas wet- en regelgeving multifunctionele landbouw»³ is opgesteld, Daarin staan de tegenstrijdigheden en onduidelijkheden die multifunctionele boeren het meest in regelgeving tegen komen. Er is ook een meldpunt voor ingesteld.

Met vrijwel alle ketenpartijen zijn sectorale uitvoeringsprogramma’s opgezet. Via pilots wordt gewerkt aan structuur, opschaling en professionalisering van de multifunctionele landbouw.

Praktijkvoorbeeld Pilot Boerderijeducatie

In 2009 is een pilot boerderijeducatie opgezet. Doel was een «Boerderijweek» voor scholen te ontwikkelen. In de boerderijweek verblijft een klas of school een midweek op een boerderij en leert zo veel over de landbouw. Zo leren leerlingen waar hun voedsel vandaan komt.

Beleidsconclusies en consequenties

De ambities om de omzet van de multifunctionele landbouw in 2011 te verdubbelen zijn hoog. Ecorys schat dat hier geen vier, maar vijf tot tien jaar voor nodig is. Het effect van de economische crisis is nog niet zichtbaar.

¹  Zie: bijlage bij TK 30 252, nr. 16.

²  Zie: bijlage bij TK 30 252, nr. 16.

³  www.multifunctionelelandbouw.nl.

Zie: bijlage bij TK 26 419, nr. 36.

²  Zoals in het Jaarverslag LNV 2008 aan de Tweede Kamer gemeld is de doelstelling bijgesteld naar 14 563 hectare. Belangrijkste reden hiervoor is dat recreatiegebieden die voor 1994 zijn gerealiseerd (circa 1300 ha) wel in de taakstelling van het coalitieakkoord zijn opgenomen maar niet in bovengenoemde taakstelling van 14 563 ha. Daarnaast is er het project De Venen, welk onder verantwoordelijkheid van VROM valt.

³  Zie: bijlage bij TK 30 825, nr. 56.

Beleidsverslag

RECREATIE

Doelstelling minister LNV

In 2013 moet het gebruik en de tevredenheid van recreatieve voorzieningen in de Randstad op hetzelfde niveau liggen als in de rest van Nederland. Deze voorzieningen moeten in het meest ongunstige geval op maximaal 10 minuten fietsen bereikbaar zijn.

Resultaten van beleid

De recreatiebrief «Genieten van buiten»¹ werd aan de Tweede Kamer aangeboden. Deze brief is het resultaat van de strategische dialoog recreatie en geeft een overzicht van lopende en voorgenomen beleidsacties rond ruimtelijke inrichting en beheer, ondernemerskansen en communicatie. Hierbij valt te denken nieuwe concepten, waaronder een beter gebruik van natuurterreinen nabij steden.

Het recreatiebeleid omvatte vijf domeinen:

Recreatiegebieden om de Stad (RodS)

Er moet 16 000 hectare worden verworven en ingericht voor Recreatie om de Stad (RodS).² Daar zijn met de provincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland afspraken over gemaakt. Deze staan in de ILG-overeenkomst 2007–2013. Ook is de ILG voortgangsrapportage 2008 aan de Tweede Kamer aangeboden. Specifieke aandacht gaat uit naar de inrichting door provincies. Deze blijft achter. Door hoge grondprijzen in de steden en geringe verkoopbereidheid blijkt het moeilijk grond voor recreatie te verwerven. Bovendien neemt het inrichtingsproces doorgaans jaren in beslag, liggen niet alle gronden op de goede plek, en laat de ILG-systematiek provincies vrij een eigen tempo vast te stellen. Er is afgesproken dit te versnellen via een impulsprogramma en andere uitvoeringsconcepten.

Rijk en provincies hebben samen de eindrapportage Nulmeting op Kaart (NOK)³ vastgesteld en aangeboden aan de Tweede Kamer. Partijen werden het eens over uitgangssituatie bij de start van het ILG per 1 januari 2007 en kwamen definitieve restanttaakstellingen RodS per provincie overeen, waarmee de cijfers voor RodS (2007/2008) kwamen vast te staan. Ook is een systeem ontwikkeld om de voortgang zowel in cijfers als op kaart te registreren.

1

Beleidsverslag

• * 

  Realisatiecijfers zijn geactualiseerd aan de hand van de Nulmeting op Kaart. De realisatie van RodS is hiermee definitief vastgesteld en vastgelegd in de ILG bestuursovereenkomsten.

** Het betreft hier een doorrekening t.o.v. 2007 naar aanleiding van het ontstane verschil door de wijziging door Nulmeting op Kaart, inclusief een correctie van -27 ha (inrichting 2008) door provincie Zuid-Holland. *** Nieuwe realisatiecijfers per 1 januari 2010 komen beschikbaar via de Kabinetsreactie ILG (voor Prinsjesdag).

Toegankelijkheid recreatieve gebieden

Het Rijk zette in op toegankelijke recreatiegebieden door:

+ Kennis over openstelling van oevers te helpen verspreiden en ontwikkelen. De Unie van Waterschappen en Rijkswaterstaat hebben hiertoe een kennisnetwerk opgericht. Met partijen als Staatsbosbeheer, Prorail, VROM en Defensie werden intiatieven genomen om natuur en landschap toegankelijker te maken, vooral in de buurt van de grote steden, aangezien de behoefte daar het grootst is.

+ Via het ILG is veel in toegankelijkheid te investeren, onder andere via de boerenlandpadvergoeding voor boeren en via landelijke routenetwerken.

+ Via gebiedsontwikkeling wandel- en fietsvoorzieningen te realiseren, en zogenaamde «ommetjes» financieel te ondersteunen.

+ Subsidies en fiscale voordelen te creëren waarmee particuliere natuuren landschapsterreinen voor recreanten toegankelijk werden.

+ Eén miljoen euro extra beschikbaar te stellen om toegankelijkheid nog meer te bevorderen en iedereen de kans te geven met maximaal tien minuten fietsen in een groen gebied te zijn.

Groen en de stad

In het programma Groen en de Stad¹ werken het ministerie van LNV, VROM, WWI, gemeenten, provincies en onder andere projectontwikkelaars, zorgverzekeraars en woningbouwcorporaties samen aan de kwaliteit van de leefomgeving. LNV en VROM investeerden daar tussen 2005 en 2009 22 miljoen euro in. Aangezien recreatief groen grootstedelijke problemen mede helpt oplossen, is er in de periode 2008 tot en met 2012 ongeveer 12 miljoen euro vrij gesteld voor meer en beter groen in kracht-wijken, waarvan een deel in 2009 is besteed. Groen staat in de steden inmiddels hoger op de agenda.

¹  www.groenendestad.nl.

²  Zie: bijlage bij TK 30 825, nr. 49.

Landelijke Routenetwerken

Over het oplossen van knelpunten in de Landelijke Routenetwerken wandelen, fietsen en varen zijn met de provincies afspraken gemaakt via de ILG-bestuursovereenkomsten. De ILG-voortgangsrapportages 2008 laten de voortgang zien.² Knelpunten lijken sneller te moeten worden opgelost om de ambities van het MJP2 te halen. Bij de Mid Term Review in 2010 zal de balans worden opgemaakt.

Beleidsverslag

Innovatie van de sector

Zowel voor 2009 als voor 2010 kwam 1,5 miljoen euro beschikbaar om de recreatiesector te helpen met innovatieve, duurzame combinaties van recreatieve en ruimtelijke activiteiten in de regio’s. Dat werd met et Innovatieprogramma Recreatie en Ruimte ondersteund. Ook werd najaar 2009 voor het Small Business Innovation Research-programma een regeling Recreatie en Ruimte opengesteld. Tien bedrijven werden geselecteerd. Zij kregen subsidie voor een haalbaarheidsstudie. De bedrijven met de beste voorstellen maken kans op extra subsidie voor een onderzoeks- en ontwikkelingstraject van maximaal twee jaar.

Beoogde effecten en resultaten

De indicatoren voor recreatieve voorzieningen worden via de Enquête Woononderzoek (tevredenheid voorzieningen) en de Enquête Continu Vrijetijds Onderzoek (gebruik voorzieningen) elke drie jaar gemeten. De laatste resultaten zijn totstandgekomen in 2007. In 2007 maakten inwoners van de Randstad gemiddeld 25% minder gebruik van recreatieve voorzieningen. Ook de tevredenheid over voorzieningen lag met 65,8% iets lager in de Randstad dan elders (74,5%).

Beleidsconclusies en consequenties

Het doel is de tevredenheid over recreatieve voorzieningen in de Randstad op hetzelfde niveau te brengen als in de rest van Nederland. Met meer recreatiegebieden om de stad en meer groen in de stad kwam het groen dichter bij de stedeling. Er kwamen meer en betere verbindingen tussen stad en land en gebieden met recreatieve waarden werden toegankelijker. Dit bracht ook het verder weggelegen groen beter binnen bereik. De recreatiesector werd gestimuleerd de sector, de regio en de ruimte goed te benutten en activiteiten duurzaam te combineren. De meerjarige cijfermatige ontwikkeling laat zien dat de verwerving en met name de inrichting van RodS-gebieden voor 2013 niet op schema liggen. Oorzaken hiervoor zijn gelegen in een langdurig inrichtingsproces van de gronden en moeizame aankoopprocessen van gronden als gevolg van hoge grondprijzen en weinig verkoopbereidheid in de Randstad. Oorzaak is ook gelegen in een kasschuif ILG waartoe het kabinet bij aanvullend beleidsakkoord heeft besloten. Met deze kasschuif zijn de budgetten voor de Ecologische Hoofdstructuur en Recreatie om de Stad in 2009 en 2010 met € 100 mln. per jaar verlaagd en in 2011 met € 200 mln. verhoogd. Deze kasschuif is voor circa 2/3 deel verwerkt op Recreatie om de Stad. Tenslotte bepalen provincies volgens de ILG bestuursovereenkomst met realisatie in 2014 het tempo van inrichting en de prioriteiten tussen de diverse doelen. Er zijn bestuurlijke afspraken tussen Rijk en de betreffende provincies gemaakt om via een impulsprogramma en andere uitvoeringsconcepten tot een versnelling te komen.

NATUUR / BIODIVERSITEIT

Doelstelling minister LNV

In 2010 wil Nederland aan het Europese streven voldoen de achteruitgang in biodiversiteit tot stilstand te brengen, met in achtneming van de opmerking van de Europese Commissie dat volledig voldoen aan die doelstelling niet waarschijnlijk is.

Het natuurbeleid is gericht op het behoud van biodiversiteit. Biodiversiteit is de verscheidenheid aan levensvormen op aarde, in soorten, ecosys-

Beleidsverslag

temen en genen. Al enige jaren is duidelijk dat het oorspronkelijke doel van Nederland en de Europese Unie om het verlies aan biodiversiteit in 2010 te stoppen niet wordt gehaald. In het Beleidsprogramma Biodiversiteit 2008–2011¹ stelt het kabinet dan ook scherpere prioriteiten. LNV draagt onder andere via het instrumentarium Ecologische Hoofdstructuur (EHS), Natura 2000 en de Leefgebiedenbenadering bij aan het biodiversi-teitsdoel.

Resultaten van beleid

In 2009 heeft LNV, als coördinerend departement voor het Beleidsprogramma Biodiversiteit, het Uitvoeringsprogramma Biodiversiteit² aan de Tweede Kamer aangeboden. LNV heeft ingezet op nieuwe samenwerkingsvormen, die ertoe moeten leiden tot een cultuur van aanspreekbaarheid en gedeelde verantwoordelijkheid over economie en ecologie. Dit heeft onder andere geleid tot de installatie van de Taskforce biodiversiteit en de Coalitie biodiversiteit. De Taskforce adviseert over de langetermijn-doelstellingen en -plannen. In 2009 zijn twee adviezen uitgebracht.³ Dit betreft een open brief over REDD (ontbossing) en de zgn. Jaarbrief, waarin verslag wordt gedaan van de activiteiten van de Taskforce en signalen over beleidsprocessen worden afgegeven. De coalitie heeft ten doel het draagvlak van en participatie door partijen te vergroten. In 2009 zijn bovendien themagroepen ingesteld rond de vijf inhoudelijke speerpunten van het Rijksbeleid. De themagroepen hebben een groot aantal activiteiten en acties in gang gezet. De eerste resultaten zijn al zichtbaar, zoals certificering voor handelsketens, groenblauwe dooradering landelijk gebied, pilots duurzame agrarische productie, bescherming van mariene gebieden en het onderzoek naar relaties tussen biodiversiteit en aanpalende beleidsterreinen als klimaat en voedsel.

Volgens de Natuurbalans 2009⁴ lijkt op nationaal niveau de dalende trend van verlies aan biodiversiteit voor sommige natuurtypen afgeremd. Dit resultaat is vooral te danken aan de uitvoering van het reguliere natuurbeleid (o.a. realisatie Ecologische Hoofdstructuur, implementatie agrodiver-siteitsbeleid) en het milieubeleid. Desalniettemin is er volgens de Natuurbalans nog steeds sprake van een daling. Op Europees en mondiaal niveau gaat de dalende trend van verlies aan soorten en ecosysteemdiensten nog onverminderd door. De Monitor Duurzaam Nederland 2009⁵ van de gezamenlijke planbureaus bevestigt dit beeld.

Het Nederlandse Waddengebied is mede door inspanningen van LNV door de UNESCO aangewezen als Werelderfgoed.⁶

Het jaar 2010 is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Jaar van de Biodiversiteit. In 2009 zijn diverse acties en activiteiten gericht op communicatie en verhogen van draagvlak en participatie gestart, waaronder 3 grote publieksmanifestaties. De officiële opening van het VN-jaar heeft plaatsgevonden op 28 januari 2010.

¹  Zie: bijlage bij TK 26 407, nr. 28.

²  Bijlage bij TK 26 407, nr. 40.

³  www.taskforcebiodiversiteit.nl.

⁴  www.pbl/natuurbalans.

⁵  www.cpb.nl.

⁶  Zie bijvoorbeeld het nominatieconvenant dat hiertoe is afgesloten (bijlage bij TK 29 684, nr. 62.).

Beleidsconclusies en consequenties

De doelen ten opzichte van de oorspronkelijke beleidsdoelstellingen van Nederland en de EU moesten worden aangescherpt. Er moesten prioriteiten worden gesteld en er bleek extra budget nodig. Op Europees en mondiaal niveau is inmiddels gebleken dat het biodiversiteitverlies niet in 2010 stopt en dat de neergaande trend niet wordt afgeremd. De streefwaarde voor biodiversiteit, significant herstel in 2013, is dan ook niet meer

Beleidsverslag

realistisch. Het blijkt al ambitieus de achteruitgang te stoppen. In de loop van 2010 worden op Europees niveau nieuwe doelstellingen vastgesteld voor 2020, waar Nederland waarschijnlijk bij aansluit. Wel lijkt het biodi-versiteitsverlies in Nederland voor sommige natuurtypen afgeremd.

Ecologische Hoofdstructuur

Het beleid voor natuur, landschap en reconstructie is via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) overgedragen aan de provincies. De realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur loopt derhalve via het ILG. De Mid Term Review ILG, de tussenevaluatie die in 2010 plaats vindt, is in 2009 voorbereid. Zo nodig worden dan het beleid en de uitvoering bijgestuurd.

Resultaten van beleid

De ILG voortgangsrapportage 2008¹ werd aan de Tweede Kamer aangeboden. Deze rapportage bevat de provinciale ILG-voortgangsrapportages. Daarnaast rapporteerde LNV ook in 2009 weer over het Groot Project EHS.² Via verwerving, inrichting en beheer kwam de EHS, en daarmee de biodiversiteitsdoelstelling, dichterbij, maar de bijdrage die de provincies daaraan leveren baart zorg. Rijk en provincies hebben de eindrapportage Nulmeting op Kaart (NOK)³ samen vastgesteld. De rapportage werd aan de Tweede Kamer aangeboden. Partijen werden het eens over de uitgangssituatie bij de start van het ILG per 1 januari 2007 en kwamen de definitieve restanttaakstellingen EHS per provincie overeen. Daarmee zijn de cijfers voor de verwerving van EHS (2007/2008) vastgesteld. Het onderdeel beheer van de nulmeting was eind 2009 niet voltooid.

Particulier initiatief is belangrijk bij het verwezenlijken van de EHS. Daartoe is de Verklaring van Linschoten⁴ ondertekend. In het verlengde daarvan wordt gewerkt aan meer gelijkwaardigheid tussen de terreinbeherende organisaties (Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten) en particulieren. Via het LTO-LNV manifest «Natuurlijk doen!»⁵ krijgen agrariërs een nadrukkelijker rol bij de aanleg en het beheer van natuur.

Er is gewerkt aan vereenvoudiging van het Programma Beheer. Het nieuwe Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL) werd geïmplementeerd. Het stelsel bevordert eenvoud, transparantie, flexibiliteit en efficiëntie in de uitvoering.

Uit de vergroeningsbrief⁶ op het terrein van Natuur en Landschap volgen nog enkele actiepunten:

+ Er wordt een studie ondernomen naar het creëren van een persoonsgebonden aftrek voor natuurontwikkeling.

+ Er wordt een onderzoek gestart naar de verruiming van de vrijstelling van stakingswinst voor ondernemers die landbouwgrond omzetten in natuurgrond.

+ Uitbreiding van de regeling Groen Beleggen met waardevolle landschappen.

Zie: bijlage bij TK 30 825, nr. 49. Zie: bijlage bij TK 30 825, nr. 49. Zie: bijlage bij TK 30 825, nr. 56. Zie: bijlage bij TK 30 825, nr. 31. Zie: bijlage bij TK 30 825, nr. 53. Zie: TK 31 492, nr. 11. www.minlnv.nl.

Voor Natuurkwaliteit zijn belangrijke stappen gezet. Zo werd de Index natuur en landschap⁷, met daarin de kenmerkende typen natuur van Nederland, erkend door het Rijk, provincies en beheerders als basis voor kwaliteitssturing.

3

5

Beleidsverslag

• * 

  Omdat het onderdeel Beheer van de Nulmeting op Kaart nog niet beschikbaar is, is actualisatie van deze cijfers momenteel nog niet mogelijk. Deze actualisatie wordt meegenomen in voortgangsrapportage EHS Groot Project. Deze rapportage wordt op Prinsjesdag 2010 naar de Tweede Kamer gestuurd.

** Cijfers per 1 januari 2010 komen beschikbaar op 1 april 2010 via de provinciale voortgangsrapportages ILG. Deze cijfers worden opgenomen in voortgangsrapportages EHS Groot Project.

Beleidsconclusies en consequenties

In 2018 moet in Nederland een Ecologische Hoofdstructuur gerealiseerd zijn met een omvang van 728.500 hectaren, met een natuurkwaliteit conform de beschrijving in het Meerjarenprogramma van de Agenda Vitaal Platteland (MJP2) voor de periode 2007–2013 en de Nota Ruimte. Via de ILG systematiek zijn prestaties met de provincies afgesproken ter realisatie van de EHS t/m 2013. Hoewel LNV particulier natuurbeheer heeft ingezet als extra impuls voor de realisatie EHS laat de cijfermatige ontwikkeling zien dat de realisatie achter ligt op schema. De oorzaak is onder andere gelegen in een kasschuif ILG waartoe het kabinet bij aanvullend beleidsakkoord heeft besloten. Met de kasschuif zijn de budgetten voor de Ecologische Hoofdstructuur en Recreatie om de Stad in 2009 en 2010 met € 100 mln. per jaar verlaagd en in 2011 met € 200 mln. verhoogd. Deze kasschuif is voor circa 1/3 deel verwerkt op verwerving Ecologische Hoofdstructuur. De realisatie van de EHS maakt onderdeel uit van het Investeringsbudget Landelijk Gebied. De voorbereidingen zijn getroffen voor de Mid Term Review ILG in 2010, die de basis zal vormen voor eventuele beleidsbijsturing.

Natura 2000

Doelstelling minister LNV

In 2010 zijn alle Natura 2000 gebieden definitief aangewezen.

Resultaten van beleid

Aanwijzingsbesluiten

In 2009 waren van de 162 Natura 2000-gebieden er 158 gebieden in de aanwijzingsprocedure als ontwerp-besluit vastgesteld. Bij vier gebieden spelen zwaarwegende zaken waardoor een ontwerp-aanwijzing nog niet heeft kunnen plaatsvinden. Inmiddels zijn 33 aanwijzingsbesluiten definitief en loopt de beroepsprocedure. In verband met de koppelingsafspraak (de afspraak dat provincies eerst hun conceptbeheerplan opstellen alvorens het aanwijzingsbesluit definitief wordt gemaakt) zijn er in 2009 geen

Beleidsverslag

gebieden in definitieve vorm aangewezen waar de provincie eerstverantwoordelijk is voor het opstellen van het beheerplan. Na afronding van deze afspraak zal dit proces weer voortvarend worden opgepakt en zullen alle gebieden eind 2010 definitief zijn aangewezen.

Op de Noordzee worden, met een apart tijdschema nog vijf Natura 2000-gebieden aangewezen. Hiervoor is in 2009 een wetswijzigingvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd, welke de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet van toepassing verklaart op de Nederlandse Exclusieve Economische Zone van de Noordzee (het gebied buiten de territoriale wateren).

Beheerplannen

In een beheerplan wordt door alle betrokkenen afgesproken wat er gedaan moet worden om de instandhoudingdoelstellingen voor het betreffende gebied te behalen, en wanneer deze gerealiseerd moeten zijn. Tevens wordt beschreven welke activiteiten eventueel onder welke voorwaarden doorgang kunnen vinden, zonder vergunningplichtig te zijn. 2009 stond wat betreft beheerplannen in het teken van de koppelingsafspraak. De provincies zijn in de gelegenheid gesteld eerst samen met de betrokken partijen in het gebied conceptbeheerplannen op te stellen op basis van de ontwerp-aanwijzingsbesluiten, alvorens deze besluiten definitief worden gemaakt. Deze koppelingsafspraak beoogde draagvlak te creëren voor de beheerplannen en de implementatie daarvan en meer inzicht te krijgen in de haalbaarheid en betaalbaarheid van de instandhoudingsdoelstellingen en de begrenzing.

Eind 2009 liggen er voor 85 Natura 2000-gebieden conceptbeheerplannen; één beheerplan is reeds definitief vastgesteld en één in ontwerp.

Balans tussen ecologie en economie

Nederland zoekt actief naar rek en ruimte om, met inachtneming van de doelen van de Vogel- en Habitatrichtlijnen, de gevolgen van N2000 voor andere sectoren, zoals landbouw en verkeer, te beperken. De adviesgroep Huys is daartoe gevraagd onderzoek te verrichten naar de mogelijkheden. Een resultante van dit onderzoek is de ontwikkeling van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS).

Ook is de huidige Natuurbeschermingswet (NB-wet) nog eens tegen het licht gehouden om te zoeken naar rek en ruimte. Dat heeft geleid tot voorstellen voor wijziging of verduidelijking van de NB-wet 1998 op een vijftal punten:

• 1. 

  continuering van het huidige regime voor bestaand gebruik na de overgangstermijn tot inwerkingtreding van de beheerplannen;

• 2. 

  voorziening voor een specifiek beoordelingsregime voor stikstofemissies;

• 3. 

  aanpassing van het beschermingsregime voor doelen voor beschermde natuurmonumenten;

• 4. 

  verduidelijking van de beroepsmogelijkheid tegen het beheerplan;

• 5. 

  wettelijke verankering van rekenmodellen en meetmethoden.

Deze wijzigingen, ten behoeve van meer rek en ruimte bij de implementatie van Natura 2000, zijn opgenomen in de Crisis-en Herstelwet welke in november 2009 door de Tweede kamer is aangenomen.

Bij de voortgang van de beheerplannen is vooral de stikstofproblematiek zeer complex gebleken. Een oplossing voor de stikstofproblematiek is

Beleidsverslag

cruciaal voor het slagen van de implementatie van Natura 2000 in Nederland. Daarom is de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) ontwikkeld. Hierin wordt een methode ontwikkeld waarbij onder een geleidelijk dalende stikstofdepositie, ecologische doelen kunnen worden behaald en voldoende economisch perspectief en ontwikkelruimte rondom Natura 2000 gebieden wordt geboden. Het voorlopig programma zal voor de zomer 2010 naar de Kamer verstuurd worden.

Beleidsconclusies

Door de «koppelingsafspraak» met provincies zijn er in 2009 minder definitieve aanwijzingsbesluiten genomen. In 2010 zullen de aanwijzingsbesluiten, conform de Europese verplichtingen, verder definitief worden gemaakt.

In 2009 is flinke voortgang geboekt met het betrekken van alle relevante partijen en het gezamenlijk zoeken en willen vinden van oplossingen voor complexe problemen zoals de stikstofproblematiek. Voortgang is van belang om duidelijkheid en zekerheid aan burgers en bedrijven in en rondom Natura 2000-gebieden te bieden.

Leefgebiedenbenadering

De kern van de leefgebiedenbenadering is de overstap van de bescherming van individuele soorten van planten en dieren naar leefgebieden met groepen van soorten. Een gebiedsgerichte aanpak dus.

Resultaten van beleid

De Leefgebiedenbenadering richt zich op soorten die extra maatregelen nodig hebben. Maatregelen voor groepen soorten die in vergelijkbare habitats leven, worden met hulp van alle betrokken actoren ingepast in het gebied. Als zo de duurzame instandhouding van populaties gewaarborgd is, kan elders ruimte ontstaan voor ontwikkelingen.

In 2009 is de uitvoering van de Leefgebiedenbenadering overgedragen aan de provincies en ondergebracht in het ILG. In 2009 hebben alle provincies uitwerkingsplannen opgesteld met een agenda van projecten voor de komende jaren. Daarnaast zijn circa 25 leefgebiedenprojecten uitgevoerd. De provincies willen in het kader van de Mid Term Review ILG nadere afspraken maken over de uitvoering van de leefgebiedenbenadering.

Praktijkvoorbeeld: leefgebiedenproject Heiderijk

In 2009 is het leefgebiedenproject Heiderijk Nijmegen Mook van start gegaan. Het is een project van de samenwerkingspartners Gemeente Nijmegen, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, ProRail en de Bosgroepen. Met het project wordt het leefgebied van een aantal bedreigde diersoorten zoals de zadelsprinkhaan, de groene specht en de gladde slang veilig gesteld. Het wordt een gebied waar planten en dieren zich thuis voelen en waar het goed recreëren is. In totaal wordt 300 ha van het bosgebied geleidelijk veranderd in een meer open en divers landschap. Het ministerie van LNV en de provincies Gelderland en Limburg zorgen voor financiële ondersteuning. Bron: www.bosgroepen.nl.

Beleidsconclusies en consequenties

In 2009 zijn circa 25 leefgebiedenprojecten uitgevoerd. De Leefgebiedenbenadering wordt breed gewaardeerd. De provincies hebben stevige ambities voor de komende jaren.

Beleidsverslag

Kabinetsdoelstelling 25¹

Kabinetsdoelstelling 25

In 2011 worden productiedieren en gezelschapsdieren beter behandeld en moet 5% van de stallen integraal duurzaam en diervriendelijk zijn, waarbij voldaan wordt aan dieren-welzijneisen die verder gaan dan de huidige wettelijke eisen.

Doelstelling minister LNV²

In 2009 moet gemiddeld 73% van de regelgeving op het terrein van dierenwelzijn worden nageleefd, in 2010 77% en in 2011 80%. In 2009 moet minimaal 1,2% van de stallen integraal duurzaam zijn, in 2010 2,8% en in 2011 minimaal 5%.

LNV wil met dierenwelzijn bij de Europese voorhoede horen. Internationaal moet dierenwelzijn via zowel EU-beleid als nationaal beleid verbeteren. Eind 2007 is daartoe de Nota Dierenwelzijn³ uitgebracht, de eerste in Nederland. De overheid, de sector en maatschappelijke organisaties werken daarin samen. Jaarlijks biedt LNV hierover een voortgangsrapportage aan aan de Tweede Kamer. Daarnaast is een monitor, de «Staat van het Dier»⁴, ontwikkeld. Daarin staat hoe het met het welzijn en de gezondheid van in Nederland gehouden dieren gaat. De monitor wordt verder verbeterd met outcome-indicatoren. Nederland is de eerste EU-lidstaat die zo uitgebreid over dierenwelzijn rapporteert.

Resultaten van beleid

Regelgeving en Handhaving welzijnsnormen

De Tweede Kamer behandelde de Wet dieren⁵. De wet beoogt per 2011 een integraal normenkader voor dieren te bieden (zie ook onder kabinets-doel 16).

Bij het handhaven van dierenwelzijnsnormen zijn vliegende brigades ingezet, bestaande uit een AID-controleur en een dierenarts van de VWA. De teams bleken succesvol. Ze controleerden onder meer of de Transportverordening werd nageleefd bij de aan- of afvoer van dieren op verzamelplaatsen, bij slachthuizen, bij boerderijcertificering en onderweg. Ook is gestart met het slim gebruik van de bestaande handhavingscapaciteit. Verder moet de bundeling van de VWA en de AID tot een slimmere capaciteitsinzet leiden.⁶

LNV liet een nulmeting verrichten omtrent de naleving van dierenwelzijns-regels. Dat leverde indicaties op voor de intensieve veehouderij (kalveren, varkens en legkippen), het transport en bedrijfsmatig gehouden honden en katten. Deze cijfers tonen aan dat LNV op koers ligt voor doelrealisatie.

¹  LNV draagt hoofdverantwoordelijkheid voor Kabinetsdoel 25 Dierenwelzijn. Financiering van deze Kabinetsdoelling verloopt via beleidsartikel 21 (Duurzaam ondernemen) en 26 (Kennis en Innovatie).

²  De in de begroting vermelde streefwaarde van 72% voor 2009 is bijgesteld tot 73% op basis van de afgesproken tussendoelen in het kader van de Kabinetsdelivery.

³  Zie: bijlage bij TK 28 286, nr. 76.

⁴  Zie: reeks TK 28 286.

⁵  Zie: TK 31 389, nr. 2.

⁶  Zie: TK 32 262, nr. 1.

Stimuleren innovatie

LNV investeerde € 0,8 mln. in onderzoek naar en ontwerpen voor integraal duurzame stalsystemen. Ook werd € 2 mln. vrij gemaakt om prototypes van integraal duurzame stallen in de praktijk bij bedrijven toe te passen. Via de Nationale investeringsregeling integraal duurzame stallen en de SBIR-tender duurzame stallen werden ondernemers financieel ondersteund bij het praktijkrijp maken van integraal duurzame stallen.

De Maatlat Duurzame Veehouderij (MDV) werd ontwikkeld om welzijn- én milieuvriendelijke stallen die aan bovenwettelijke eisen voldoen fiscaal aantrekkelijker te maken. Stalsystemen die hieraan voldoen komen in aanmerking voor milieu-investeringsaftrek (MIA) en willekeurige afschrijving milieu-investering (VAMIL). In april 2009 werden energie en gezond-

Beleidsverslag

heid in de MDV¹ geïntegreerd. De MDV is er nu voor melkvee, pluimvee en varkens. Er is jaarlijks circa € 15 mln. voor de welzijnsinvesteringen via MIA en VAMIL.

Er is een monitor ontwikkeld waarmee de bouw van integraal duurzame stallen kan worden gevolgd. Ook hier is een nulmeting voor uitgevoerd. Monitor en nulmeting werden beide aangeboden aan de Tweede Kamer.² Om duurzaamheidsinvesteringen in crisistijd extra te stimuleren werden de criteria verruimd, zonder dat op duurzaamheid werd bezuinigd. Daarnaast is het subsidiebudget vergroot.

Kennisontwikkeling, benutting en verspreiding

In 2009 is actief voorlichting gegeven om de bewustwording bij burgers en ondernemers te vergroten, in samenwerking met de Dierenbescherming en maatschappelijke organisaties.

Voortgang acties Nota Dierenwelzijn

In februari 2009 werd de eerste voortgangsrapportage over de acties uit de Nota Dierenwelzijn aangeboden aan de Tweede Kamer.³ De realisatie is conform planning verlopen. Zo zijn met de pluimveesector extra welzijn-seisen overeen gekomen. Deze kwamen bovenop de Europese eisen voor het houden van vleeskuikens en in 2011 wordt een alternatief voor het doden van pluimvee via het elektrisch waterbad ingevoerd. Voor vissen is per 1 januari 2010 de maatlat Duurzame Aquacultuur van kracht. LNV stimuleerde ook het bedrijfsleven om via de consument tot meer dierenwelzijn te komen. Veelbelovend is dat de Dierenbescherming, Albert Heijn en VION aankondigden samen te zorgen dat in 2011 alleen varkensschar-relvlees in de schappen ligt.

Andere resultaten zijn de convenanten tussensegment, het verbod op het knippen van hoektanden bij varkens, het intrekken van de Regeling Agressieve Dieren, het plan van aanpak van de Sectorraad Paarden voor paar-denwelzijn, het project verwaarlozing landbouwhuisdieren, en de aanpassing van de nationale regelgeving voor het doden en bedwelmen van pluimvee.

Nederland blijft een van de actiefste EU-lidstaten als het gaat om dierenwelzijn. De Europese verordening bedwelmen en doden van dieren werd herzien. Nederland nam samen met andere lidstaten het initiatief om de ambitie voor dierenwelzijn te verankeren in deze verordening.

¹  www.smk.nl.

²  Zie: bijlagen bij TK 28 286, nr. 289.

³  Zie bijlage bij TK 28 286, nr. 259.

Beleidsverslag

• * 

  De in de begroting vermelde streefwaarden van 72% voor 2009 is bijgesteld tot 73% op basis van de afgesproken tussendoelen in het kader van de Kabinetsdelivery.

** Realisatiecijfers 2009 komen in het voorjaar 2010 beschikbaar.

*** Dit cijfer is gebaseerd op de in 2009 tot stand gekomen nulmeting Monitor integraal duurzame stallen (zie bijlagen bij TK 28 286, nr. 289). Voorjaar 2010 volgen meetgegevens ten aanzien van stand ultimo 2009.

Beleidsconclusies en consequenties

Het dierenwelzijnsbeleid ligt op schema. De monitor integraal duurzame stallen en de nulmeting zijn naar de Tweede Kamer gestuurd. De streefwaarde van 1,2% integraal duurzame stallen in 2009 is conform de nulmeting bereikt. Hoewel dit een impuls is voor verdere groei, blijft de investeringsbereidheid in de sector het allerbelangrijkst. De eerste indicaties over de naleving van dierenwelzijnsnormen tonen aan dat LNV op koers ligt. LNV ligt met de nota Dierenwelzijn op schema.

Kabinetsdoel 29

Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis.

Doelstelling minister LNV

De 4 gebiedsprojecten (Nota Ruimte) op het LNV-domein zullen uiterlijk in 2010 worden verkend en uitgewerkt conform de daarvoor opgestelde Nota Ruimte procedure, waarbij de rijksbetrokkenheid nader zal worden ingevuld.

LNV levert een bijdrage aan de realisatie van Kabinetsdoel 29.¹ De Nota Ruimte² richt zich met projecten op knooppunten van de Ruimtelijke Hoofdstructuur. Uit de budgetten van het Fonds Economische Structuurversterking (FES) en de Nota Ruimte kwam één miljard euro voor 23 projecten. LNV coördineert zes projecten. Vier daarvan maken deel uit van het programma Randstad-Urgent.³ Met dat programma moet de Randstad weer een duurzame en economisch concurrerende Europese topregio worden. LNV streeft via deze Nota Ruimte-projecten naar meer groen, een goede landbouwstructuur en een slimme combinatie met overige gebiedsgerichte doelstellingen.

Resultaten van beleid

¹  Het ministerie van VROM is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie. Financiering van deze Kabinetsdoelstelling verloopt via beleidsartikel 22 (Agrarische ruimte) en 27 (Bodem, water en reconstructiegebieden).

²  Zie: TK 29 435, nr. 2.

³  Zie: bijlage bij TK 31 089, nr. 1.

Het FES financierde drie van de zes LNV-projecten: Westflank Haarlemmermeer (48 miljoen euro), Mooi en Vitaal Delfland (35 miljoen euro) en Herstructurering Westelijke Veenweiden (113 miljoen euro). Voor de andere drie projecten waren al in 2007 en 2008 FES-middelen beschikbaar, namelijk de Nieuwe Hollandse Waterlinie (35 miljoen euro) en de Green-ports Klavertje 4 (26 miljoen euro) en West Nederland (30 miljoen euro). Hierdoor werden zes Nota Ruimte-projecten van LNV uitgevoerd. Deels

Beleidsverslag

sneller dan gepland, want het Kabinet investeerde extra inde bestrijding van de economische crisis.

In juli bood LNV de voortgangsrapportage van het Rijksprogramma Groene Hart¹ aan de Tweede Kamer aan. Van de elf icoonprojecten uit het programma lopen er acht. Provincies hebben zoals voorzien provinciale structuurvisies voor het Groene Hart opgesteld. Hiermee zijn de LNV-doelen voor het Groene Hart verankerd.

Het advies van de Deltacommissie (commissie Veerman)² werd in grote lijnen opgenomen in het Nationaal Waterplan. Voor de Deelprogramma’s Wadden en Zuidwestelijke Delta zijn opdrachten geformuleerd.

Beleidsconclusies en consequenties

Bij alle Nota Ruimte-projecten werd de voorbereiding afgerond en werd gestart met de uitvoering. Daarmee ligt de realisatie van de doelstelling voor op schema. Maatregelen om de economische crisis te bestrijden droegen daar sterk aan bij.

Kabinetsdoelstelling 41

Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs.

Doelstelling minister LNV

Vanaf schooljaar 2011–2012 volgen alle leerlingen vmbo-groen een maatschappelijke stage in hun schoolloopbaan. In 2011 zijn er 10 000 stageplaatsen in het groen.

LNV levert een bijdrage aan de realisatie van Kabinetsdoel 41.³ Deze Kabinetsdoelstelling is op sociale samenhang gericht. LNV streeft naar 10 000 maatschappelijke stageplaatsen rond voedsel en groen in 2011 voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Ook wil LNV de maatschappelijke stage in voeren in het groen vmbo-onderwijs, waarbij vmbo’ers één maal in de vierjarige schoolloopbaan een maatschappelijke stage moeten volgen. Met een leerling-populatie van 32000, betekent dit dat LNV 8 000 stages per jaar moet faciliteren.

Resultaten van beleid

¹  Zie: TK 30 816, nr. 2.

²  Zie: TK 31 710, nr. 1.

³  Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is primair verantwoordelijk voor doelrealisatie. Financiering van deze Kabinetsdoelstelling verloopt via beleidsartikel 26 (Kennis en Innovatie).

⁴  Cijfers over het exacte aantal structurele groene stageplaatsen zijn niet beschikbaar aangezien hiervan geen landelijke administratie bestaat. De groei van het aantal stagiairs is een indicatie voor bestendigheid.

Er zijn al circa 7000 stageplaatsen voor leerlingen in het voortgezet onderwijs gerealiseerd.⁴ Ook het aantal organisaties dat stages aanbiedt en de diversiteit ervan nemen toe. Onder meer Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Landschapsbeheer Nederland en Stichting Kinderboerderijen Nederland boden natuurstages aan en LTO-Nederland land- en tuinbouw-stages. Alle provinciale Landschappen sloten zich aan om stageplaatsen ter beschikking te stellen. In de voedingsector werd een convenant gesloten met onder meer het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie, de Nederlandse Brood-en banketbakkers Ondernemers Vereniging, Resto VanHarte en zorginstelling Livio. De eerste pilots zijn gestart. Ook met de productschappen werd een convenant gesloten. De stageplekken moeten:

• 1. 

  een samenleving stimuleren met gezonde mensen die zich bewust zijn van de waarde voedsel en groen;

• 2. 

  leiden tot sociale cohesie en verbindingen tussen stad en platteland; en/of

Beleidsverslag

• 3. 

  het voedselproces «van boer tot bord» inzichtelijk maken en voedingskeuzes met aandacht voor biodiversiteiten een schoon milieu bevorderen.

Praktijkvoorbeeld: pilotproject Scharrelkinderen in de proeftuin Amsterdam

Met de gemeente Amsterdam werd het pilotproject «Scharrelkinderen in de proeftuin Amsterdam» uitgevoerd. Het project draait om een bemiddelingsinfrastructuur om groene maatschappelijke stageplaatsen aan te bieden. De Amsterdamse vrijwilligerscentrale bemiddelde tussen stagiairs en organisaties als Artis, kinderboerderijen en volkstuinen. Daarnaast werden creatieve stageconcepten, zoals het ondersteunen van ouderen bij het opknappen van volkstuintjes bedacht en wordt gekeken naar verdere toepassing van de ontwikkelde concepten. Deze pilot leert dat stadsjongeren vaak geen goed beeld hebben van een groene maatschappelijke stage, maar achteraf zijn ze vaak wel erg enthousiast. Een maatschappelijke stage op de boerderij werkt voor hen blikverruimend. Velen komen zelden buiten de stad.

De pilot maakt deel uit van het actieprogramma Proeftuin Amsterdam. Met dit initiatief wordt gezond en lekker eten in Amsterdam en omgeving gestimuleerd en worden meer producten uit de regio en milieu- en diervriendelijker producten gebruikt. Daartoe worden activiteiten uit verschillende hoeken zoals het onderwijs, de horeca, de zorg en het milieu gebundeld. LNV tekende hiervoor met de gemeenten Amsterdam en Zaanstad en de provincie Noord-Holland een verklaring voor samenwerking. Bron: www.maatschappelij-kestage.nl; www.minlnv.nl

De invoering van de maatschappelijke stage in het groene vmbo-onderwijs verloopt voorspoedig. In de praktijk blijkt wel dat vmbo-leerlingen meer begeleiding nodig hebben bij het vinden van een goede stageplek.

• * 

  De realisatiecijfers 2008 zijn inmiddels definitief en vallen hoger uit dan gemeld in het Jaarverslag 2008.

Beleidsconclusies en consequenties

De resultaten tot nu toe brengen de doelstellingen in 2011 dichtbij. Met circa 7 000 stagiairs en een uitbreiding van het aantal stage aanbiedende organisaties naar 25 is het beleid succesvol. De diversiteit in stageplekken neemt toe. Ook in het vmbo-groen is de maatschappelijke stage met succes ingevoerd.

Beleidsverslag

Overzicht van uitgaven voor de kabinetsdoelstellingen beleidsprogramma «Samen werken samen leven» in relatie tot begrotingsartikelen van LNV

Overzichtstabel: Gerealiseerde uitgaven per kabinetsdoel voor 2007, 2008 en 2009 (€ x 1 000)

Onderstaande tabel geeft inzicht in de relatie tussen de kabinetsdoelen uit het Beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» en de uitgaven op de operationele doelstellingen van de beleidsartikelen. Binnen het operationele doel van een beleidsartikel zijn daartoe enkel de instrumenten bij elkaar opgeteld die bijdragen aan het bereiken van het desbetreffende kabinetsdoel. Het instrument is het laagste niveau van budgettering. Doordat de instrumenten van een operationeel doel slechts aan één kabi-netsdoel zijn toegerekend vindt er geen «dubbeling» van uitgavenramingen plaats.

Er is dus niet voor gekozen om het totaal van de gerealiseerde uitgaven van een operationele doelstelling volledig aan een bepaalde kabinetsdoelstelling toe te rekenen. Een uitzondering betreft kabinetsdoelstelling 24. De onder deze kabinetsdoelstelling gerealiseerde uitgaven betreffen het totaal van de operationele doelen van de beleidsartikelen 23 en 24. De uitgaven voor baten-lasten diensten en de apparaatsuitgaven zijn niet toegerekend aan de kabinetsdoelen.

De belangrijkste onderdelen van beleidsartikelen die niet aan een kabi-netsdoel zijn toegerekend betreffen:

+ Artikel 21 Duurzaam ondernemen: de interne begrotingsreserves,

uitgaven voor bedrijfsadviesdiensten, schadevergoedingen voor vorsten oogstschade, uitgaven voor fytosanitair beleid, kosten van beroepsopleidingen, saneringsregelingen, uitgaven voor bilateraal-economische samenwerking en uitgaven voor het project Client.

+ Artikel 22 Agrarische ruimte: uitgaven voor ruilverkaveling.

+ Artikel 25 Voedselkwaliteit en Diergezondheid: uitgaven voor risicomanagement, voedselveiligheid, destructie, uitgaven voor BSE-laboratoria, uitgaven voor I&R-systemen en Early-warningsystemen bij dierziekten, uitgaven voor crisisorganisatie, uitgaven voor convenant bestrijding AI in Indonesie.

+ Artikel 26 Kennis en Innovatie: DLO wettelijke onderzoekstaken.

+ Artikel 27 Bodem, water en reconstructie zandgebieden: uitgaven Agenda Vitaal Platteland en uitgaven voor reconstructie voorfinanciering 2005/2006, synergiegelden ILG

+ Artikel 29 :contributies aan internationale organisaties, uitvoeringskosten EU-beleid,

+ Bijdragen aan baten-lasten diensten

+ Apparaatsuitgaven.

Beleidsverslag

Beleidsverslag

Toelichting

De totale uitgaven 2009 op de LNV begroting bedroegen € 2 550 mln. Op grond van bovenstaand overzicht kan € 1 603 mln. worden toegerekend aan de kabinetsdoelen uit «Samen werken, samen leven». De niet toegerekende uitgaven ad € 947 mln. betreffen: + Programma-uitgaven (operationele doelstellingen) op beleidsartikelen voor een bedrag van € 226 mln. Dit betreft programma-uitgaven die betrekking hebben op artikel 21 duurzaam ondernemen (€ 33 mln.),

Beleidsverslag

artikel 22 agrarische ruimte (€ 43 mln.), artikel 25 voedselveiligheid en diergezondheid (€ 27 mln.), artikel 26 Kennis en innovatie (€ 55 mln.), artikel 27 Reconstructie (€ 17 mln.) en artikel 29 algemeen (€ 51 mln.). Uitvoeringskosten van beleid/bijdragen aan baten-lastendiensten ad. € 454 mln. Apparaatsuitgaven ad. € 267 mln.

Delivery-overzicht kabinetsdoelen LNV

Beoogd doel

Tussenresultaat 2009

Uitgaven 2009 (x € 1 000)

Doelstelling 24                                                                                                                                                                                    519 009

In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden.

• 1. 

  Tevredenheid landschap wordt met een 8 gewaardeerd in Nulmeting is in 2007 uitgevoerd. In najaar 2020                                                                                                            2010 komen nieuwe cijfers beschikbaar over

2009.

• 2. 

  Realisatie groene gebieden : 14 563 ha. in 2013                           Stand 1-1-2009: 10 001 ha. verworven; 6 342

ha. Ingericht.

• 3. 

  Vitaliteit platteland: Tevredenheid voorzieningen                        Nulmeting is in 2007 verricht. Voorjaar 2010

komen nieuwe gegevens beschikbaar.

• 4. 

  Investeringen in natuur: in 2018 728 5000 ha natuurgebied Stand 1-1-2009: 607 758 ha. in beheer in beheer                                                                                                   (+5 811 ha.in2009).

Doelstelling 25

In 2011 worden productiedieren en gezelschapsdieren beter behandeld en moet 5% van de stallen integraal duurzaam en diervriendelijk zijn, waarbij voldaan wordt aan dierenwelzijneisen die verder gaan dan de huidige wettelijke eisen.

• 1. 

  5%duurzame stallenin2011                                                            Demonitorennulmeting zijn aangeboden aan de Tweede Kamer. Nulmeting toont aan dat 2,2% realisatie is gehaald.

• 2. 

  In 2009 moet het nalevingsniveau 73% bedragen                       Eerste indicatiecijfers tonen aan dat LNV op koers ligt voor doelrealisatie.

• 3. 

  Realisatie acties uit nota dierenwelzijn                                          15 acties gerealiseerd.

11110

Beleidsverslag

1.3.2 De Beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen

ILG-overzicht begrotingsmutaties 2009

In dit hoofdstuk zijn alle begrotingsmutaties 2009 met betrekking tot het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) samengevoegd. De begrotingsmutaties op het terrein van ILG hebben betrekking op meerdere operationele doelstellingen (zie ook onderstaand overzicht). Reden om deze te bundelen in een totaal overzicht is het vergroten van de leesbaarheid cq presenteerbaarheid van begrotingsmutaties op het ILG. Aangezien het hier om een financiële verantwoording gaat is gekozen om te komen tot een algemeen deel behorend bij de artikelgewijze toelichting in het financieel jaarverslag.

Overzicht uitgavenmutaties

Algemeen

De mutaties bij 1e en 2e suppletore begroting zijn in de desbetreffende begrotingswetsvoorstellen toegelicht.

23.14 Beheren buiten EHS

Voor de uitvoering van de leefgebiedenbenadering is een aanvullend bedrag van € 1,8 miljoen beschikbaar gesteld aan de provincies ten behoeve van een actief soortenbeleid dat zich richt op de instandhouding van bedreigde soorten die in onvoldoende mate gered kunnen worden door de maatregelen in het gebiedsgericht natuurbeleid.

24.14 Recreatie

Het onderdeel «routenetwerken» ad € 0,3 mln. maakt vanaf 2009 deel uit van het ILG.

Beleidsverslag

27.12 Bodem en water

Bij 1e suppletore begroting is € 12,9 mln. toegevoegd aan het ILG ten behoeve van het uitvoeren van opdrachten uit de Kaderrichtlijn Water voor het verbeteren van waterkwaliteit in het kader van synergiegelden voor projecten water. Hiervan komt € 0,5 mln. na 2009 tot betaling.

Beleidsverslag

21 Duurzaam ondernemen Duurzaam ondernemen

9%

15%

3%

Verbeteren van ondernemerschap en ondernemersklimaat

Bevorderen van maatschappelijk geaccepteerde productievoorwaarden en dierenwelzijn

Bevorderen van duurzame productiemethoden en bedrijfssystemen w.o.

biologische landbouw

Bevorderen duurzame vangst en kweek van vis en schelpdieren

Apparaatsuitgaven

Omschrijving

LNV streeft naar een vitaal en duurzaam agrocomplex met inbegrip van de visserij, waarbij:

+ de nationale en internationale marktpositie van het agrocomplex wordt versterkt; + van natuurlijke hulpbronnen en natuurlijke grondstoffen een duurzaam gebruik wordt gemaakt; + betrouwbare en hoogwaardige producten voortgebracht worden.

Deze beleidsdoelstelling richt zich op de verduurzaming van het agrocom-plex in Nederland, waarbij zoveel mogelijk de Europese kaders worden gevolgd. De verduurzaming geldt niet alleen voor de milieuaspecten, maar ook de sociale en economische aspecten (bedrijfsontwikkeling en ondernemerschap).

• 1. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsverslag

Beleidsverslag

Toelichting op de verplichtingen

De hogere verplichtingenrealisatie wordt voor het grootste gedeelte verklaard door:

+ de in 2009 afgegeven garantstellingen landbouw en werkkapitaal.

+ de extra middelen die voor het Aanvullend Beleids Akkoord (ABA) beschikbaar zijn gekomen, zijn voor het grootste deel verplicht: – € 3,4 mln. voor de Investeringsregeling Integraal Duurzame Stallen; – € 15 mln. voor de Investeringsregeling gecombineerde luchtwas-systemen; – € 2,5 mln. voor het Small Business Innovation Research

Programma (SBIR-tender voor integraal duurzame stallen); – € 3,5 mln. voor Intensivering SBIR voor biobased economy en agrologistiek; – € 1,5 mln. voor het opzetten van een internationaal onderzoekscentrum algen in Wageningen.

+ budget dat door andere ministeries is overgeheveld (€ 0,9 mln.) t.b.v. het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (Ctgb), Monitoring Stroomgebieden (€ 0,4 mln.) en de Investeringsregeling gecombineerde luchtwasssystemen (€ 2,3 mln.) is verplicht;

+ de subsidies voor de sneeuwdrukschaderegeling d.m.v. een onttrekking van € 2,3 mln. uit de interne begrotingsreserve Landbouw zijn bekostigd;

+ Dienst Regelingen heeft ten onrechte de restverplichtingen luchtwas-sers van de openstelling 2007 in 2008 administratief afgeboekt. Er zijn € 7,3 mln. aan verplichtingen opgeboekt om dit te corrigeren.

Toelichting op de programma-uitgaven

Realisatie van ABA-middelen

In 2009 is op basis van het Aanvullend Beleids Akkoord (ABA) € 10 mln. aan het budget Dierenwelzijn toegevoegd. Dit budget is vooral ingezet voor de Investeringsregeling Duurzame Stallen en de SBIR-tender Duurzame Stallen. Aangezien de hiermee gemoeide uitgaven vooral in 2010 zullen plaatsvinden, is de gehele €10 mln. doorgeschoven naar 2010. Ook zijn voor een bedrag van € 10 mln. middelen uit het aanvullend beleidsak-koord zijn toegevoegd aan het budget voor de investeringsregeling lucht-wassers in 2009. Ook hier is het gehele budget doorgeschoven naar 2010 e.v., omdat betalingen op deze investeringsregeling pas ná 2009 zullen plaatsvinden.

Het restant van de voor 2009 beschikbare ABA-middelen (€ 10 mln.) is ingezet voor de intensivering van de SBIR Agrologistiek en Biobased Economy (€ 3,5 mln.), het investeringsplan voor het Algencentrum van Wageningen UR (€ 1,5 mln.) en het opruimen van verspreid liggende glastuinbouwpercelen. Van het budget voor SBIR Agrologistiek/Biobased Economy (€ 3,5 mln.), wat uitgevoerd wordt door Agentschap NL, is in 2009 € 0,9 mln. besteed. Het restant van dit budget wordt doorgeschoven naar 2010. De uitgaven voor het Algencentrum vinden in hun geheel pas in 2010 plaats, dus ook dit budget is doorgeschoven naar 2010.

21.11 Verbeteren van ondernemerschap en ondernemersklimaat

Jonge agrariërs

De lagere realisatie bij de Investeringsregeling Jonge Agrariërs is veroorzaakt doordat de mogelijkheden tot het doen van investeringen bij jonge

Beleidsverslag

agrariërs is afgenomen, waardoor minder verzoeken tot vaststelling van de subsidie binnen gekomen zijn dan gepland.

Ondernemerschap

In 2009 is de borgstellingsfaciliteit opgehoogd met € 9,5 mln. ten behoeve van verhoging garantstelling per bedrijf (van € 1,2 naar € 2,4 mln.) en € 2,8 mln. ten behoeve van de garantstelling in verband met liquiditeitsproblemen in de glastuinbouw. Daarnaast is er € 2,3 mln. meer uitgegeven ter dekking van de kosten van de sneeuwdrukschaderegeling.

Bilateraal Economische Samenwerking

Het budget voor het programma Bilaterale Economische Samenwerking (BES) is verhoogd als gevolg van de internationale beurs Grüne Woche 2009 welke in het kader stond van Nederland Partnerland en verhoogd met nog te verrichten betalingen 2008 die in 2009 gerealiseerd zijn.

21.12 Bevorderen van maatschappelijk geaccepteerde productie-voorwaarden en dierenwelzijn

Verbetering dierenwelzijn

De lagere realisatie op dit onderdeel is voornamelijk het gevolg van een overheveling (€1,8 mln.), in het kader van het werkprogramma Nota Dierenwelzijn, naar artikel 26.

Gewasbeschermingsbeleid

Het budget voor gewasbeschermingsbeleid is enerzijds opgehoogd met de bijdragen van andere departementen (€ 0,9 mln.) ten behoeve van de werkzaamheden van het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (Ctgb), anderzijds verlaagd voor een overheveling van middelen (€ 2,3 mln.) naar art. 26 van de LNV-begroting voor onderzoeken door DLO-instituten, waarvan met name Telen met Toekomst.

21.13 Bevorderen van duurzame productiemethoden en bedrijfssystemen w.o. biologische landbouw

Impulsprogramma Verduurzaming Agroketens

De middelen die beschikbaar zijn gesteld voor het Impulsprogramma Verduurzaming Agroketens zijn ingezet voor andere onderdelen van art.21 (verliesdeclaraties borgstellingsfaciliteit € 0,3 mln., mestpilots € 1,0 mln., onderzoeksprojecten veehouderij € 2,05 mln., investeringsregeling duurzame stallen € 0,15 mln., projecten voor het innovatieprogramma Champ2Champ € 0,5 mln.) en zijn op deze onderdelen verantwoord. Dit heeft geleid tot het overhevelen van middelen naar andere OD’s. De resterende € 1 mln. is doorgeschoven naar 2010.

Biobased Economy

Medio 2009 zijn middelen uit de Innovatieagenda Energie (biobased economy) toegevoegd aan de LNV-begroting. Deze zijn ingezet voor het programma Groene Grondstoffen.

Glastuinbouw/energie

De realisatie 2009 is ongeveer € 38 mln. lager dan begroot door de volgende oorzaken:

+ Vertraging in uitvoering van de aangegane verplichtingen op de energieregelingen; + Een standaard uitval van 30% tijdens de subsidietoekenning;

Beleidsverslag

+ Een tijdelijke vertraging in de uitfinanciering door de economische situatie; + Aangezien in de loop van 2009 al snel duidelijk werd dat veel subsidies aan de glastuinbouw als gevolg van de economische crisis vertraagd tot betaling zouden komen, is een bedrag van € 15 mln. naar 2011 e.v.

geschoven.

Intensieve veehouderij

Het budget voor intensieve veehouderij is in 2009 opgehoogd met de middelen voor het aanvullend beleidsakkoord en een bijdrage van VROM aan de investeringsregeling gecombineerde luchtwassystemen. Anderzijds is het budget verlaagd doordat het grootste gedeelte van de aanvullend beleidsakkkoordgelden. De lage realisatie vooral veroorzaakt doordat de voor de regeling fijnstofmaatregelen beschikbare FES-middelen 2009 (€ 4 mln.) doorgeschoven zijn naar 2010, omdat de eerste openstelling van deze regeling pas in 2010 tot uitbetaling zal leiden.

Multifunctionele landbouw

De lagere uitgavenrealisatie hangt voor het grootste deel samen met een overheveling van ruim € 1,3 mln. naar artikel 26 voor opdrachten aan DLO (ontwikkelpilots, programma’s, inzet kennismakelaars) en Syntens (economische versterking van ondernemingen in de multifunctionele landbouw,) ten behoeve van de Taskforce Multifunctionele Landbouw.

21.14 Bevorderen van duurzame vangst en kweek van vis en schelpdieren

EVF-as 1: Duurzame visserijmethoden

Op dit onderdeel zijn minder verplichtingen aangegaan. De geplande regeling binnen het Europees Visserij Fonds (EVF) voor investering aan boord van vissersschepen is opengesteld in 2009, maar er hebben nauwelijks betalingen op plaatsgevonden omdat er vanwege de economische crisis sprake was van een afname van de investeringsbereidheid binnen de sector.

EVF-as 2: Aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet Bij As 2 zijn projecten opgenomen die meerjarige investeringen omvatten (regeling investering aquacultuur € 4 mln. en regeling investering Mossel-zaadinvanginstallaties € 1,7 mln.). De verplichtingen voor beide regelingen zijn volledig aangegaan. Bij de regeling aquacultuur zijn een aantal aanvragers door diverse redenen nog niet gestart met hun project. Bij de regeling Mosselzaadinvanginstallaties is de voornaamste oorzaak voor de lagere realisatie dat de vereiste vergunningen nog niet zijn verstrekt om met het project te kunnen starten. De uitbetalingen van het kasbudget vinden daarom in latere jaren plaats.

EVF-as 3:Innovatieve proefprojecten

As 3 betreft meerjarige innovatieprojecten waarvoor veel belangstelling is vanuit de sector. De verplichtingen zijn volledig aangegaan en de uitfinanciering vindt voor een groot deel in latere jaren plaats.

Regeling garantstelling visserij

Voor de regeling garantstelling Visserij zijn geen aanvragen binnengekomen, omdat er meer belangstelling is voor de EVF-subsidieregelingen dan voor deze garantstellingsregeling.

Beleidsverslag

Toelichting op de apparaatsuitgaven

21.21 Apparaat

De hogere realisatie van het apparaatsbudget wordt voor het grootste gedeelte veroorzaakt door:

+ Uitgaven die in 2008 zijn gedaan ten laste van 2009 zijn gebracht;

+ Toevoeging van de loonbijstelling;

+ Toevoeging van de eerste tranche van de Bekker-gelden voor ICT-projecten;

+ De bijdrage ten behoeve van de Rederij waren hoger dan begroot (€ 1,2 mln.), door o.a. hogere personeelslagen en kosten voor onderhoud.

21.22 Baten-lastendiensten

De hogere bijdrage aan de baten-lastendiensten wordt voornamelijk verklaard door:

+ De bijdrage aan de Algemene Inspectie Dienst (AID) is hoger door toekenning van de loonbijstelling 2009 (€ 1,2 mln.)

+ De bijdrage aan de Dienst Regelingen (DR) is circa € 6,1 mln. hoger dan begroot door:

– de volume-uitbreiding van het opdrachtenpakket; – de aanpassing van het perceelregistratiesysteem; – de vervroegde uitbetaling van de Bedrijfstoeslagregeling; – de toegevoegde loonbijstelling.

+ De hogere bijdrage aan de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) wordt veroorzaakt doordat er voor het beheer van CLIENT (Controle Land-bouwgoederen Import en Export naar een Nieuwe Toekomst) de bijdrage van de VWA met € 2,5 mln. opgehoogd. Daarnaast wordt de hogere bijdrage veroorzaakt door de toekenning van de 1e tranche van de zgn. Bekker-gelden ten behoeve van ICT-investeringen (€ 2,6 mln.) en de loonbijstelling 2009.

+ De bijdrage aan de Plantenziektekundige Dienst (PD) is met € 4 mln. verhoogd om – de achterstand in validatie (laboratoria van keuringsdiensten) weg te werken; – de kosten van de invoering BIN/BSN te dekken; – de tijdelijke uitbreiding van de capaciteit van de afdeling uitvoering als gevolg van afronding van Plantkeur (officiële overdracht van de fytosanitaire inspecties en de kwaliteitscontrole groenten en fruit naar de keuringsdiensten) te financieren; – de loonbijstelling toe te voegen.

Toelichting op de ontvangsten

Beleidsverslag

FES-ontvangsten

De lagere realisatie wordt veroorzaakt doordat:

+ er € 0,5 mln. minder uitgaven zijn gedaan ten laste van de

FES-instrumenten Plantkundig onderzoek en Luchtkwaliteitsonderzoek dan gepland;

+ de € 4,0 mln. ontvangsten die samenhangen met de regeling fijnstof-maatregelen niet gerealiseerd zijn omdat de regeling eind 2009 is opengesteld en pas op zijn vroegst in 2010 tot betalingen zal leiden;

+ er ontvangsten zijn gerealiseerd (€ 2,0 mln.) op de nieuwe FES-instrumenten Innovatieagenda Energie en Ketenefficiency, waarvan het budget (en dus ook de ontvangstentaakstelling) nog niet in de ontwerpbegroting 2009 waren opgenomen.

Overige ontvangsten

Het hogere bedrag aan overige ontvangsten is vooral het gevolg van het feit dat bedragen zijn onttrokken aan de interne begrotingsreserves Landbouw (€ 9,3 mln.) en Visserij (€ 4,7 mln.). Daarnaast zijn er ontvangsten in verband met door agrariërs aan banken betaalde provisies in het kader van de regeling garantstelling landbouw (€ 0,9 mln.) en heeft LNV reeds eerder verstrekte subsidievoorschotten terugontvangen (€ 0,8 mln.). Ook de bijdragen van de provincies aan het POP-Betaalorgaan (€ 1,7 mln.) lopen via de ontvangsten op dit artikel.

Toelichting interne begrotingsreserves

Ten algemene geldt voor de drie interne begrotingsreserves: Het Ministerie van Financiën heeft vooruitlopend op de opheffing van de drie stichtingen (O&S Landbouw, O&S Visserij en Borgstellingsfonds) de bankrekeningen van de stichtingen gekoppeld aan de schatkistrekeningen van LNV die worden aangehouden voor de drie interne begrotingsreserves. Dit betekent dat mutaties op de betreffende bankrekeningen van de drie stichtingen ook leiden tot een mutatie bij de Schatkistrekeningen van de drie begrotingsreserves van LNV. In onderstaande tabellen is dat tot uitdrukking gebracht onder de post overige mutaties. Voor deze post zijn de drie stichtingen nog steeds verantwoordelijk. De stichtingen zullen deze mutaties opnemen in hun jaarrekeningen. De mutaties bestaan voornamelijk uit (rente) ontvangsten, ontvangen provisies en betaalde verlies-declaraties. In 2010 zal de opheffing van de stichtingen plaatsvinden.

Bedragen in €

Interne begrotingsreserve Landbouw

Stand 1/1/2009                                                                                                                27610 918

– onttrekking sneeuwdrukschade (ontvangst voor LNV)                                      – 2 305 785

– onttrekking LNV-concern (ontvangst voor LNV)                                                  –7000 000

+ overige mutaties                                                                                                               200 244

Stand 31/12/2009                                                                                                            18505 377

De onttrekking uit de interne begrotingsreserve landbouw is ingezet ter financiering van de Regeling sneeuwdrukschade. Als onderdeel van de Regeling LNV-subsidies is in 2009 een tegemoetkoming in de schade verstrekt aan de boomkwekerijsector als gevolg van sneeuwdruk in 2005.

Beleidsverslag

Daarnaast is er € 7 mln. onttrokken om invulling te geven aan een deel van de uitvoeringsproblematiek van LNV.

Bedragen in €

Interne begrotingsreserve Visserij

Stand 1/1/2009                                                                                                                30817 120

– onttrekking overdracht personeel Rijksrederij (ontvangst voor LNV)             – 1 475 000

– onttrekking LNV-concern (ontvangst voor LNV)                                                  –3000 000

– onttrekking uitvoeringskosten DR (ontvangst voor LNV)                                     – 200 000

+ overige mutaties                                                                                                               223 889

Stand 31/12/2009                                                                                                            26366 009

De onttrekking uit de interne begrotingsreserve visserij is bedoeld ter financiering van de overdracht van personeel naar de Rijksrederij. Het personeel van de LNV-Rederij (voormalig onderdeel Directie Visserij) is per 1 juli 2009 overgegaan naar de Rijksrederij. De Rijksrederij is onderdeel van Rijkswaterstaat. Als gevolg van het standaardiseren van de arbeidsvoorwaarden bij de vorming van de Rijksrederij heeft LNV met RWS afgesproken dat de kosten van extra arbeidsvoorwaarden van de voormalige LNV’ers eenmalig door LNV worden afgekocht. Daarnaast is er € 3 mln. onttrokken om invulling te geven aan een deel van de uitvoe-ringsproblematiek van LNV.

De storting in het borgstellingsfonds is gedaan om de innovatieve en duurzame landen tuinbouwsector te stimuleren. LNV heeft per 1 juli 2009 «de garantstelling plus» voor duurzame investeringen verhoogd. Daarnaast is er een garantieregeling voor agrarische bedrijven opengesteld. Agrarische bedrijven met continuïteitsperspectief kunnen in aanmerking komen voor deze garantstelling. De overheid stelt zich voor de helft garant voor de financiering van werkkapitaal.

Beleidsverslag

• 2. 

  Slotwetmutaties

Toelichting

De hogere verplichtingenrealisatie wordt grotendeels veroorzaakt door een technische verplichtingenbijstelling. Het beschikbare verplichtingenbudget bij Najaarsnota was niet conform het subsidieplafond van de investeringsregeling duurzame stallen. Verwachting was namelijk dat het plafond niet volledig zou worden benut, hetgeen wel gebeurd is. Daarnaast is zijn er garantstellingen landbouw en werkkapitaal afgegeven.

De lagere uitgavenrealisatie houdt voornamelijk verband met:

+ minder vaststellingen op de openstelling 2007 en 2008 van de energieregelingen IRE en MEI, doordat een deel van de aanvragers hun milieuvergunning en/of financiering niet op tijd rondkregen;

+ vertraging op enige pilot-projecten herstructurering melkveehouderij;

+ het geen doorgang hebben gevonden van enkele grote geplande uitgaven bij de energietransitieprojecten (o.a. de prijsvraag voor het project «Kas als Energiebron»), doordat bij een aantal projecten de onderzoeksresultaten pas in 2010 worden opgeleverd in plaats van 2009 (hetgeen leidt tot latere afwikkeling van betalingen) en een aantal in 2009 verwachte facturen van grote opdrachtnemers (als SenterNovem) pas in 2010 worden ingediend.

De lagere ontvangstenrealisatie houdt voornamelijk verband met het feit dat de ontvangsten voor de huur van mosselpercelen niet zijn gerealiseerd. Dit is veroorzaakt door het op een laat moment in 2009 sluiten van het mosselconvenant. Hierdoor zijn de facturen te laat verzonden om de ontvangsten nog in 2009 te realiseren.

Beleidsverslag

Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

Toelichting

+ In 2009 is de beleidsdoorlichting van artikel 21 gestart. Deze wordt in

2010 afgerond en zal met het voorliggend Jaarverslag LNV 2009 aan de Kamer worden aangeboden. + Effect evaluatie Innovatieregeling Intensieve Veehouderij: Eindrapport bureau Bartels. + Evaluatie Visserij Innovatieplatform: Eindrapport Witteveen en Bos. + Evaluatie Dierentuinbesluit: Rapport Research voor Beleid. + De verkenning Schoon en Zuinig, stand van zaken 2009 is door de minister van VROM aan de Tweede Kamer gestuurd, mede namens

LNV, V&W, EZ, WWI en Financiën. De verkenning is opgesteld door het planbureau voor de leefomgeving (www.pbl.nl). + De afronding van de ex-ante evaluatie Landbouw en Kaderrichtlijn

Water II en de tussentijdse evaluatie schelpdiervisserijbeleid is vertraagd en zal in 2010 plaatsvinden.

Beleidsverslag

22 Agrarische ruimte Agrarische ruimte

13%

33%

54%

Ruimte voor grondgebonden landbouw Ruimte voor niet grondgebonden landbouw Apparaatsuitgaven

Omschrijving

LNV streeft naar een toekomstgerichte, concurrerende landbouw als economische drager in het landelijk gebied. Een vitale land- en tuinbouw is als producent van kwalitatief goede en veilige producten en als beheerder van het landelijk gebied van belangrijke economische betekenis voor Nederland. De bedrijven hebben een economisch duurzaam perspectief nodig om deze rol ook in de toekomst te kunnen blijven vervullen. Het Rijk wil daarom de positie van de primaire landbouw versterken door optimale condities te scheppen en ontwikkelingsmogelijkheden te bieden.

Beleidsverslag

• 1. 

  Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de verplichtingen

22.12 Ruimte voor niet grondgebonden landbouw

De hogere verplichtingenrealisatie houdt naast de hogere kasuitgaven verband met het volgende:

Ter uitvoering van de Nota Ruimte investeert het Kabinet in projecten en gebieden die cruciaal zijn voor de nationale en ruimtelijke hoofdstructuur (Kmst. TK 29 435, nr. 192).

In 2009 zijn in het kader hiervan verplichtingen aangegaan voor het project «Mooi en vitaal Delfland». ad € 34,9 mln. Het meerjarige kasbeslag wordt conform Kabinetsbesluit bij Voorjaarsnota 2010 verwerkt. Deze uitgaven maken deel uit van het Investeringsbudget Landelijk Gebied.

Toelichting op de programma-uitgaven

22.11 Ruimte voor grondgebonden landbouw

Landinrichtingsprojecten Landbouw

In kader van versneld afwikkeling van oude lopende landinrichtingsprojecten doen zich op jaarbasis fluctuaties voor in de uitgaven/ontvangsten van deze projecten. Tegenover deze uitgaven staan ook hogere ontvangsten.

Beleidsverslag

22.12 Ruimte voor niet grondgebonden landbouw

Greenports

Het budget voor de Greenports is in 2009 opgehoogd met € 9 mln. op basis van de motie-Van Geel. Bij Najaarsnota heeft vervolgens een kasschuif van € 4 mln. naar 2010 plaatsgevonden op basis van een inschatting van het benodigde kasritme van de uitgaven voor de green-port Klavertje 4.

Verspreid liggend glas

Vanuit het Aanvullend Beleids Akkoord (ABA) is € 5 mln. extra budget t.b.v. uitgaven voor het opruimen van verspreid liggend glas in MiddenDelfland aan de LNV-begroting toegevoegd. Het budget is via het ILG aan provincies toegekend.

Infrastructuurregeling Glastuinbouw

De lagere realisatie van € 1,3 mln heeft voornamelijk te maken met uitstel van investeringen ten gevolge van de economische situatie.

Toelichting op de ontvangsten

FES-ontvangsten Greenports

Bij Najaarsnota heeft een kasschuif van € 4 mln. naar 2010 plaatsgevonden op basis van een inschatting van het benodigde kasritme van de Greenports-uitgaven. De ontvangstentaakstelling is hierop aangepast.

Landelijke vereveningspot inrichting

Zie uitgaven-Landinrichtingsprojecten Landbouw

• 2. 

  Slotwetmutaties

Beleidsverslag

Toelichting

De hogere verplichtingenrealisatie wordt veroorzaakt door het aangaan van verplichtingen voor het project «Mooi en vitaal Delfland». Hiervoor was geen verplichtingenbudget beschikbaar. Het meerjarige kasbeslag wordt conform Kabinetsbesluit bij Voorjaarsnota 2010 verwerkt. Deze uitgaven zullen deel uitmaken van het Investeringsbudget Landelijk Gebied. Daarnaast is er bij Voorjaarsnota 2009 is zowel het verplichtingen-als het uitgavenbudget voor 2009 t/m 2011 verhoogd met resp. € 9 mln, € 11 mln. en € 7 mln. in het kader van de motie van Geel voor zgn. Green-portsprojecten. Aangezien de uitgaven voor Greenports deel uit maken van het ILG dienden de verplichtingen die voor 2010 en 2011 geraamd waren conform ILG-systematiek in 2009 te worden vastgelegd.

De hogere uitgaven- en ontvangstenrealisatie worden verklaard doordat er in kader van versneld afwikkeling van oude lopende landinrichtingsprojecten doen zich op jaarbasis fluctuaties voor in de uitgaven/ontvangsten van deze projecten. Tegenover deze uitgaven staan ook hogere ontvangsten.

• 3. 

  Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

In 2009 zijn geen beleidsdoorlichtingen of effectonderzoeken ex post gestart of afgerond.

Beleidsverslag

23 Natuur Natuur

20%

15%

10%

23%

32%

Verwerven EHS

Inrichten EHS

Beheren EHS

Beheer natuur buiten EHS en beschermen van de internationale biodiversiteit

Apparaatsuitgaven

Omschrijving

LNV streeft naar behoud en verbetering van de biodiversiteit in Nederland, zodat de natuur kan bijdragen aan een leefbare samenleving. De natuur brengt in deze samenleving mensen en functies bij elkaar als het gaat om economisch vestigingsklimaat, luchtkwaliteit, gezondheid en recreatie. Door de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur worden de voorwaarden gecreëerd om de biodiversiteit te versterken.

Beleidsverslag

• 1. 

  Budgettaire gevolgen van beleid