Regentschap

Een regent is iemand die tijdelijk het koninklijk gezag uitoefent, we spreken dan van een regentschap. In welke gevallen een regent optreedt, is geregeld in de Grondwet¹.

Dat gebeurt in één van de volgende situaties:

• - 

  zolang de Koning nog minderjarig is
• - 

  als de vermoedelijke troonopvolger een ongeboren kind is
• - 

  als de Staten-Generaal hebben vastgesteld dat de Koning niet in staat is het koninklijk gezag uit te oefenen²
• - 

  als de Koning tijdelijk het koninklijk gezag heeft neergelegd
• - 

  als na het overlijden van de Koning of na diens afstand een opvolger ontbreekt

De regent wordt bij wet benoemd. Het voorstel daartoe wordt behandeld in een Verenigde Vergadering³ van de beide Kamers der Staten-Generaal.

De regent treedt in de bovengenoemde gevallen onmiddellijk aan en legt daarna de eed of belofte af in een verenigde vergadering. Dit is wettelijk geregeld.

Huidig regentschap

Op 3 december 2013 keurde de Verenigde Vergadering der Staten-Generaal een wetsvoorstel goed dat koningin Máxima benoemt tot regent voor het geval dat koning Willem-Alexander mocht overlijden en de Prinses van Oranje, Amalia, nog geen 18 jaar oud is. Prins Constantijn wordt benoemd tot regent indien Máxima in dat geval mocht zijn overleden.

Historische ontwikkeling

Tot nu toe zijn de volgende regenten opgetreden:

• - 

  koningin Emma⁵, van 20 tot 23 november 1890, nadat de koning vanwege ziekte buiten staat was verklaard het koninklijk gezag uit te oefenen;
• - 

  koningin Emma, van 23 november 1890 tot 31 augustus 1898, omdat koningin Wilhelmina nog minderjarig was;
• - 

  prinses Juliana⁶, van 14 oktober tot 1 december 1947 nadat koningin Wilhelmina tijdelijk het koninklijk gezag had neergelegd;
• - 

  prinses Juliana, van 12 mei tot 4 september 1948 nadat koningin Wilhelmina tijdelijk het koninklijk gezag had neergelegd.

Tijdens de volgende Verenigde Vergaderingen vond de beëdiging van de regent plaats:

• - 

  20 november 1890
• - 

  8 december 1890
• - 

  14 oktober 1947
• - 

  14 mei 1948

Meer over

• 1. 

  1. Het koninklijk gezag wordt uitgeoefend door een regent:
   
• 2. 

  De buitenstaatverklaring is een verklaring van de Staten-Generaal dat de Koning niet meer in staat is het koninklijk gezag (zijn taken als Koning) uit te oefenen. Voor een buitenstaatverklaring zijn voorschriften vastgelegd in artikel 35 van de Grondwet. De procedure wordt gezien als een soort 'noodrecht' met betrekking tot de Koning.
   
• 3. 

  De gezamenlijke vergadering van beide Kamers van de Staten-Generaal (de Tweede en Eerste Kamer) heet Verenigde Vergadering. De voorzitter van de Eerste Kamer leidt deze vergadering (artikel 62 Grondwet).
   
• 4. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat het ter voldoening aan het bepaalde in artikel 37, eerste lid, aanhef en onder a, tweede en vierde lid, van de Grondwet wenselijk is een regent te benoemen alsmede een opvolger van de regent, voor het geval de wettige nakomeling van de Koning, krachtens erfopvolging Koning geworden, de leeftijd van achttien jaar niet heeft bereikt.
   
• 5. 

  Duitse prinses die op 20-jarige leeftijd in 1879 de tweede echtgenote van de 62-jarige koning Willem III werd. Trad in 1890 tijdens ziekte en daarna, na het overlijden van de koning, acht jaar op als regentes voor de nog minderjarige koningin Wilhelmina. Voerde vervolgens met haar dochter een soort goodwillcampagne onder het motto 'we zijn er nog' en wist daarmee het onder Willem III geslonken prestige van het koningshuis te herstellen. Was nadat Wilhelmina in 1898 regerend vorstin was geworden, een belangrijk (informele) adviseur van haar dochter. Zette zich daarnaast in voor de tuberculosebestrijding ('Emma-bloem'). Had vorstelijke allure en was zeer geliefd bij de bevolking.
   
• 6. 

  Vorstin, die op menselijke ('gewone') manier inhoud wilde geven aan haar taak en weinig op had met 'protocol'. Stond daardoor veel dichter bij de bevolking dan haar moeder. Verklaarde bij haar inhuldiging het moederschap net zo belangrijk te vinden als haar rol als vorstin. Had goede banden met Drees en Beel. Kreeg twee maal te maken met ernstige constitutionele moeilijkheden. In 1956 door de 'kwestie-Soestdijk (vaak aangeduid als Greet Hofmansaffaire) en in 1976 door de Lockheedaffaire waarbij haar echtgenoot in opspraak kwam. Dat deed geen afbreuk aan haar populariteit. Zette zich in het bijzonder in voor het maatschappelijk werk en voor gehandicaptenzorg.
   
• 7. 

  Nederland is een koninkrijk. Dat betekent dat een koning het staatshoofd is of eigenlijk: het 'onschendbare deel' van de regering. Het Statuut voor het Koninkrijk bepaalt dat de Kroon van het Koninkrijk wordt gedragen door de erfgenamen van koningin Juliana. Sinds 30 april 2013 is Willem-Alexander koning der Nederlanden.
   
• 8. 

  Niemand zal het willen: koning Willem Alexander die overlijdt, door welke oorzaak dan ook, ruim voordat zijn dochter en eerste opvolger, prinses Amalia, achttien jaar oud is geworden. Dat is namelijk de leeftijd waarop de prinses grondwettelijk in staat wordt geacht het koningschap daadwerkelijk uit te oefenen. Toch moet met die mogelijkheid rekening worden gehouden en de Grondwet doet dat dan ook. Deze bepaalt dat in geval van zulk voortijdig overlijden van de Koning de Staten-Generaal in Verenigde Vergadering een ‘regent’ aanwijzen. Hij of zij zal het koningschap waarnemen totdat de troonopvolger de vereiste leeftijd heeft bereikt.