Historisch overzicht cijfers kabinetten - Hoofdinhoud

De economie en de arbeidsmarkt verzwakken na de twee oliecrises in de jaren '70, met oplopende begrotingstekorten en uitkeringsafhankelijkheid als gevolg. In 1981/1982 is sprake van een crisis. Ondanks economisch herstel blijft daarna sprake van grote problemen op de arbeidsmarkt. Daaraan komt pas in de loop van de jaren '90 een eind. In 2002/2003 gaat het weer slecht met de economie, maar deze herstelt zich dit keer sneller.

Van 1974 tot en met 1998 is ieder jaar sprake van een EMU-tekort i. De kabinetten-Lubbers en -Kok die het in hun eerste periode goed doen op dit gebied, laten in hun tweede periode de teugels vieren. Al met al duurt het decennia voordat eind jaren '90 de overheidsfinanciën gesaneerd zijn. Daarna treedt in 2002/2003 weer een snelle verslechtering in die nieuwe bezuinigingen noodzakelijk maakt.

Bij de start van het kabinet-Balkenende IV lijkt de schade op het eerste gezicht hersteld, hoewel berekeningen aantonen dat de overheidsfinanciën nog steeds niet houdbaar zijn op de lange termijn. Vervolgens richten de kredietcrisis, de daaropvolgende Grote Recessie en de eurocrisis grote schade aan. Van 2008 op 2009 verslechtert het EMU-saldo met 5,6%-punt BBP. De bezuinigingen en lastenverzwaringen van de kabinetten-Rutte I en II zorgen ervoor dat het begrotingstekort in 2016 volledig is weggewerkt, na jaren van (volgens critici mede door het kabinetsbeleid veroorzaakte) zeer lage economische groei.

Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringsjaren stijgt van iets boven de 200 duizend begin jaren '70 naar 816 duizend in 2003. Daarna is een daling ingezet, vooral door een stringenter beleid en de omvorming van de WAO in de WIA.

Niet alleen in West-Duitsland is sprake van een 'Wirtschaftswunder'. In de jaren '50 (gemiddeld 4,2% economische groei) en '60 (gemiddeld 5,5% economische groei) van de twintigste eeuw lijken de bomen ook in Nederland tot in de hemel te groeien. Nederland bouwt een verzorgingsstaat. De bruto collectieve uitgaven stijgen van minder dan 30% in 1950 tot boven de 45% vanaf 1971.

Vanaf die tijd is het feest over. De wederopbouw en daarmee het economisch inhaaleffect ten opzichte van de Verenigde Staten lopen op hun eind. Het Bretton Woods stelsel valt begin jaren '70. De hoge Amerikaanse inflatie leidt ook in Europa tot geldontwaarding, waaronder in Nederland. Het definitieve keerpunt is de eerste oliecrisis in 1973.

Opeenvolgende kabinetten blijven de collectieve uitgaven verhogen (van 45,0% in 1971 tot 59,8% in 1982). Dit leidt zowel tot steeds grotere begrotingstekorten als tot hoge collectieve lasten. De hoge lastendruk en de verslechterde wereldeconomie zijn uiterst schadelijk voor de werkgelegenheid. De werkloosheid stijgt van 2% in 1971 naar 7,4% in 1982.

Het aantal werkloosheids- en bijstandsuitkeringen groeit in de periode 1971-1982 met een factor 4,4, het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen met een factor 3,1. De snelle toename van het beroep op de sociale zekerheid is een belangrijke oorzaak van de begrotingsproblemen. De resulterende hoge belasting- en premiedruk belemmert herstel op de arbeidsmarkt.

Begin jaren '80 is de zaak volkomen uit de hand gelopen. Het kabinet-Lubbers I neemt de taak op zich om in te grijpen.

Als De Nederlandsche Bank (DNB) rond deze tijd nalaat een renteverhoging van de West-Duitse Bundesbank te volgen, schaadt dit het vertrouwen in de gulden. Het gevolg is dat Nederland in de daaropvolgende jaren juist last heeft van een hogere rente dan nodig was geweest, in verband met de risicopremie die beleggers gaan incalculeren. DNB trekt hier lering uit en volgt nadien het beleid van de Bundesbank. De facto vormt Nederland een monetaire unie met de Bondsrepubliek.

Halverwege de jaren '80 is de economie weer aardig op gang gekomen. Intussen heeft de RSV-enquête i de politici geleerd waar al te vergaande bemoeienis met afzonderlijke bedrijven toe kan leiden. Het CDA wint de verkiezingen van 1986 met de leus 'Laat Lubbers zijn karwei afmaken'. Hij slaagt daar echter slecht in. Sterker nog, de daling van het EMU-tekort is al in 1985 tot stilstand gekomen.

In 1987 komt de Europese Akte tot stand. De EG-landen spreken hierin af eind 1992 één interne markt in de EG gerealiseerd te hebben. Het 1992-programma creëert nieuw Europees elan na de 'eurosclerose' medio jaren '80.

Tijdens de regeerperiode van het kabinet-Lubbers III wordt duidelijk dat Nederland nog steeds een groot arbeidsmarktprobleem heeft. De werkloosheid en uitkeringsafhankelijkheid blijven hoog en stijgen zelfs tegen het eind van de kabinetsperiode. Er is ook sprake van een hoge verborgen werkloosheid, zoals in de WAO, onder oudere werknemers en bij niet-uitkeringsgerechtigden zonder baan.

Begin jaren '90 komt het Verdrag van Maastricht tot stand. Om zich te kwalificeren voor invoering van een gezamenlijke Europese munt moet Nederland o.a. het begrotingstekort en de staatsschuld verlagen. Dit zal Europese overheden dwingen tot een stringenter begrotingsbeleid.

Onder de kabinetten-Kok I en -Kok II doet de economie het onverwacht goed. Aanvankelijk heeft het economisch beleid veel elan, maar gaandeweg zijn de paarse politici zozeer met zichzelf bezig dat zij zich niet alleen politiek laten verrassen door Pim Fortuyn i en Jan Peter Balkenende i, maar ook door een snelle economische verslechtering. Een patstelling binnen de coalitie blokkeert hervorming van de WAO en het zorgstelsel. Vanaf 2002 wordt in Nederland betaald met de euro, nadat deze in 1999 al giraal is ingevoerd.

In 2002/2003 heeft Nederland te maken met de laagste economische groei sinds de crisis van 1981/1982. Vanwege de krappe arbeidsmarkt en de op het oog goede staat van de overheidsfinanciën aan het begin van het nieuwe millennium, duurt het een tijdje voordat er politici zijn die dit onderkennen.

Het kabinet-Biesheuvel I profiteert gemiddeld van de hoogste economische groei, maar dit kabinet regeert dan ook voor de eerste oliecrisis. Van de andere kabinetten hebben de paarse kabinetten, het kabinet-Den Uyl (ondanks de oliecrisis) en -Lubbers II de economie gemiddeld het meest mee. Ook onder het tussenkabinet-Balkenende III gaat het goed met de economie.

Opvallend is dat het kabinet-Kok I een hoge economische groei combineert met een aanzienlijke verbetering van het EMU-saldo, terwijl de kabinetten-Den Uyl, -Lubbers II en Kok II het saldo laten verslechteren. Het kabinet-Kok I realiseert een relatief grote verbetering van de overheidsfinanciën, terwijl het kabinet-Van Agt I het zeer slecht doet.

Onder het kabinet-Balkenende IV vindt de grootste verslechtering van het begrotingssaldo plaats. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door de kredietcrisis en de Grote Recessie. Ondanks een magere economische groei weten de kabinetten-Rutte I en II het EMU-saldo substantieel te verbeteren.

Op het gebied van de arbeidsparticipatie en de verhouding tussen het aantal inactieven en het aantal actieven scoren vooral de kabinetten-Kok I en II goed. Gelet op de hoge groei doet het kabinet-Den Uyl het slecht.

De premiers Biesheuvel i, Den Uyl i en Kok i hebben de economie gemiddeld het meest mee. Balkenende i, Van Agt en Rutte i regeren in economisch moeilijke tijden. Lubbers i zit daar tussenin.

Biesheuvel en Rutte zijn het best voor de overheidsfinanciën, Den Uyl doet het relatief slecht. Van Agt is de 'big spender' onder de premiers. Op de arbeidsmarkt gaat het onder Kok veruit het best, en onder Den Uyl en Van Agt juist niet zo goed..

Meer over