Toetreding Bosnië en Herzegovina tot de Europese Unie - Hoofdinhoud
In december 2022 besloten de EU-lidstaten dat Bosnië en Herzegovina i officieel kandidaat-lidstaat i van de Europese Unie i is. Tot die tijd, al sinds 2003, was het land een potentiële kandidaat-lidstaat van de EU. Na de nodige hervormingen is op 1 juni 2015 de Stabilisatie- en Associatieovereenkomst i (SAO) tussen de EU en het land in werking getreden. Op 15 februari 2016 diende Bosnië en Herzegovina officieel de aanvraag in om lid te worden van de Europese Unie.
Er zijn nog verschillende grote problemen die een echt lidmaatschap van de EU in de weg staan. Dit betreft vooral de grote economische en sociale verschillen met de EU-lidstaten. Bosnië-Herzegovina heeft nog veel werk om de rechtsstaat te versterken en corruptie aan te pakken. Ook moet het land nog veel werk verzetten om mensenrechten en de rechten van minderheden beter te waarborgen. Daarbij komt dat de Bosnische grondwet nog niet volledig aansluit bij het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM i).
De EU wil toetreding van Bosnië en Herzegovina dichterbij brengen door meer verbindingen met de EU te creëren. Dit gebeurt sinds 2018 met actieprogramma's op diverse terreinen, zoals transport, economie, veiligheid, digitalisering en klimaat. Ondanks de problemen die het lidmaatschap van het land nog in de weg staan, gaf de Europese Commissie op 12 oktober 2022 in het jaarlijkse uitbreidingsrapport groen licht voor het verlenen van kandidaat-lidmaatschap. Het verlenen van de kandidaat-status is ook een symbolische actie in het licht van de Russische oorlog tegen Oekraïne, wat er in juni 2022 al toe leidde dat Oekraïne en Moldavië kandidaat-lid werden. De EU wil met het kandidaat-lidmaatschap voorkomen dat Bosnië en Herzegovina nauwer zou gaan samenwerken met Rusland of China.
Inhoudsopgave
In 1992 verklaarde Bosnië en Herzegovina zich onafhankelijk. In 1995 maakten de Akkoorden van Dayton officieel een einde aan de Bosnische burgeroorlog. Hierbij werd het land verdeeld in twee delen: de Federatie Bosnië en Herzegovina, en de Republika Srpska (Servische Republiek). Sindsdien is toetreding tot de Europese Unie één van de politieke hoofddoelen van het land. De EU is de belangrijkste handelspartner. Stabilisatie van Bosnië en Herzegovina is ook voor de EU van groot belang: politiek gezien omdat rust in Bosnië zorgt voor rust in de Balkanregio; economisch gezien omdat de handel met Bosnië dan geïntensiveerd kan worden.
Het Stabilisatie- en Associatieproces
In 1999 stelden de Europese Unie Bosnië en Herzegovina het Stabilisatie- en Associatieproces voor, dat op termijn moest leiden tot EU-lidmaatschap. Snel verklaarde Bosnië en Herzegovina zich bereid om hervormingen door te voeren, waarna het land in 2003 de status van potentiële kandidaat-lidstaat i kreeg. De belangrijkste hervormingen die vervolgens tussen 1999 en 2010 zijn doorgevoerd, waren op het gebied van lokale verkiezingen, samenwerking met het Joegoslavië-tribunaal en de nationale politie. Dankzij de hervormingen kon in 2008 de Stabilisatie- en Associatieovereenkomst i met het Balkanland ondertekend worden.
Regionale vrijhandelszone
Op 19 december 2006 is het CEFTA-akkoord ondertekend. Dit vrijhandelsakkoord is in 2007 in werking getreden. De CEFTA bestaat uit Servië, Montenegro, Bosnië-Herzegovina, Albanië, Kroatië, Macedonië, Moldavië en Kosovo. De vrijhandelszone heeft als doel het handelsvolume van de regionale markt te vergroten en de regio aantrekkelijk te maken als vestigingsplaats voor buitenlandse bedrijven. Het akkoord moet de Balkanregio dichterbij de economische mogelijkheden van de EU brengen.
Toetredingsproces
Na de ondertekening van de Stabilisatie- en Associatieovereenkomst bleven hervormingen om het akkoord ook daadwerkelijk in werking te laten treden, lange tijd uit. Dit had vooral te maken met de economische crisis en politieke situatie in het land. In februari 2015 nam het Bosnische parlement het benodigde hervormingsplan uiteindelijk aan. Dit werd gesteund door de leiders van alle grote partijen in Bosnië en Herzegovina. De ministers van Buitenlandse Zaken i van de EU-landen i hebben in maart 2015 vervolgens het licht op groen gezet voor verdere samenwerking. Nadat de hervormingen verder waren uitgewerkt en uitgevoerd, is op 1 juni 2015 de Stabilisatie- en Associatieovereenkomst i in werking getreden.
Aanvraag lidmaatschap
Op 15 februari 2016 vroeg Bosnië-Herzegovina vervolgens het EU-lidmaatschap aan. De Europese Raad i stemde in september 2016 in met het aanvangen van de onderhandelingen daarover. Om de landen in de Westelijke Balkan steun en perspectief te bieden op lidmaatschap, heeft de Europese Commissie i in februari 2018 een nieuwe strategie gepresenteerd, waarin verschillende prioriteiten werden opgesteld op het terrein van democratie, rechtsstaat, grondrechten en hervorming van het openbaar bestuur.
Kandidaat-lidmaatschap
In december 2022 kreeg Bosnië en Herzegovina het kandidaat-lidmaatschap toegewezen door de EU-lidstaten. Eerder, in oktober van dat jaar, verklaarde de Europese Commissie in haar jaarlijks voortgangsrapport over het proces van toetreding dat het land klaar is voor kandidaat-lidmaatschap. Ondanks de eisen waar het land nog aan moet voldoen voor het lidmaatschap stelde Von der Leyen dat de EU de tijdsgeest moet aanvoelen en dat de Westelijke Balkan bij de Europese familie hoort.
Politieke hervormingen
Een aanhoudend punt van zorg is het doorvoeren van verschillende politieke hervormingen in Bosnië-Herzegovina. Met name de versterking van de democratie en het ontwikkelen van een onafhankelijk rechtssysteem blijken niet zo snel te verlopen als de Commissie had gewild.
Economische hervormingen
Ook heeft de Commissie nog twijfels over de economie van Bosnië-Herzegovina. Uit het voortgangsrapport van 2022 blijkt dat het economische beleid niet het gewenste effect heeft door een gebrek aan lange termijnvisie. Het economische potentieel van het land wordt hierdoor niet waargemaakt. Volgens het rapport geldt dit onder andere voor de informele economie, de digitale transitie en het bestrijden van de werkloosheid.
Voor de ondertekening van de Stabilisatie- en Associatieovereenkomst in 2008 stelde Nederland vier eisen: de hervorming van het politiebestel, een goede samenwerking van Bosnië met het Joegoslavië-tribunaal, hervorming van de publieke omroep en de totstandbrenging van de benodigde administratieve wetgeving om de Europese wetgeving te kunnen implementeren en uitvoeren. Om de stabiliteit in de Balkanregio te bevorderen, ratificeerde Nederland in 2009 de ondertekening van de Stabilisatie- en Associatieovereenkomst.
Nederland vindt dat er strikt gehandhaafd moet worden op de Criteria van Kopenhagen i voor Bosnië en Herzegovina kan toetreden tot de Europese Unie. De Nederlandse regering sluit zich aan bij de Europese Commissie en de Europese Raad met de opvatting dat er nog veel hordes genomen moeten worden voor het land zich kan aansluiten bij de EU. Nederland voelde lang niets voor het symbolisch verlenen van kandidaat-lidmaatschap en verzette zich dan ook lang als één van de enige lidstaten tegen de kandidaat-status van Bosnië en Herzegovina. Uiteindelijk stemde Nederland, samen met de andere EU-landen, in omdat het niet alleen wilde komen te staan en omdat het kabinet zich kan vinden in de geopolitieke overwegingen voor het verlenen van de kandidaat-status.