Mensenrechtenbeleid - Hoofdinhoud

De EU voert een actief mensenrechtenbeleid. Zo vraagt de EU zowel binnen als buiten de EU voortdurend aandacht voor schendingen van mensenrechten. Speerpunten daarbij zijn de rechten van vrouwen, kinderen, minderheden en ontheemden.

Mensenrechten nemen binnen de Europese Unie i een belangrijke plaats in. Zij staan in het Handvest van de grondrechten i, waar de EU zich aan moet houden. Grondrechten kunnen worden afgedwongen door het Hof van Justitie van de EU i. Respect voor mensenrechten geldt als een belangrijke voorwaarde om een samenwerking aan te gaan met de EU. Dit geldt zowel voor landen waarmee de EU handelsverdragen sluit, alsmede voor landen die toe willen treden tot de Unie. Intern is de EU actief in het bestrijden van discriminatie. Zij financiert een groot aantal activiteiten om racisme en andere vormen van discriminatie binnen de EU tegen te gaan. Voorbeelden hiervan zijn het Bureau voor de Grondrechten (FRA) i en het Europees Programma voor Werkgelegenheid en Sociale Innovatie i (EaSI). Ook zijn de lidstaten van de Europese Unie lid van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens i.

Ondanks de vele goede voornemens zijn organisaties als Amnesty International en Human Rights Watch toch vaak kritisch over de Europese landen; ze vinden dat de EU in haar beleid meer nadruk moet leggen op mensenrechten. Mede daarom is er een Europese Gezant voor de Mensenrechten i aangesteld die het Europese mensenrechtenbeleid wereldwijd moet uitdragen. Daarnaast is er een actieplan voor de mensenrechten en democratie voor de periode 2020-2024, waarmee de EU zich inzet voor het toepassen van mensenrechten op alle beleidsterreinen.

EUMC

In 1997 werd het Europees Waarnemingscentrum voor Racisme en Vreemdelingenhaat (EUMC) opgericht. In 2007 veranderde dit agentschap in het Europees Bureau voor de grondrechten. Het bureau geeft hulp aan nationale en EU-instellingen op het gebied van grondrechten. Het bureau verzamelt en verstrekt o.a. informatie over racisme, vreemdelingenhaat en antisemitisme in Europa.

EIDHR

In 2000 werd het Europees Instrument voor de Democratie en mensenrechten (EIDHR) opgericht. Dit instrument heeft als doel democratie en mensenrechten te steunen en te promoten in landen buiten de EU. Het budget voor de periode 2014-2020 bedraagt 1,3 miljard euro.

Europese Gezant voor de Mensenrechten

In 2012 werd de Europese Gezant voor de Mensenrechten en het Europees Fonds voor Democratie opgericht. Ook werd een begin gemaakt aan het harmoniseren van het gemeenschappelijk asielbeleid.

Sacharovprijs

Het Europees Parlement reikt jaarlijks de Sacharovprijs uit om eer te bewijzen aan mensen en organisaties die de mensenrechten en de fundamentele vrijheden verdedigen. De prijs wordt sinds 1988 uitgereikt en is vernoemd naar de Russische atoomgeleerde en dissident Andrej Sacharov, die in de Sovjet-Unie pleitte voor vrijheid van meningsuiting.

Het Europees Parlement reikt de prijs van 50.000 euro rond 10 december uit tijdens een zitting in Straatsburg. Die datum is gekozen omdat in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens werd ondertekend op 10 december. De prijs werd in het verleden onder meer gewonnen door Nelson Mandela, de democratische oppositie in Wit-Rusland en de Russische dissident Aleksej Navalny. In 2022 werd de prijs uitgereikt aan de Oekraïense president Zelensky i en 'het dappere Oekraïense volk', voor het verdedigen van de vrijheid, democratie, de rechtsstaat en Europese waarden tegen een regime dat de democratie wil ondermijnen en de Europese eenheid wil verzwakken.

Bij de besluitvorming op dit beleidsterrein spelen de Europese Commissie i, de Raad i en het Europees Parlement i een rol.

Voor maatregelen voor het tegengaan van discriminatie op grond van nationaliteit geldt de gewone wetgevingsprocedure i. Voor maatregelen voor het tegengaan van discriminatie op grond van ras, geslacht, leeftijd, etniciteit, handicap of seksuele geaardheid geldt dat de Raad besluit met eenparigheid van stemmen i, en met goedkeuring van het Europees Parlement.

Voor ondersteunende maatregelen geldt de gewone wetgevingsprocedure i. Voor mensenrechtenschendingen door een lidstaat geldt dat bij een eerste constatering de Raad besluit met vier vijfde van de stemmen, met goedkeuring van het Europees Parlement. Bij voortdurende schendingen besluit de Raad met gekwalificeerde meerderheid van stemmen i.

Mensenrechten zijn onderdeel van het buitenlands beleid i en het beleid voor ontwikkelingssamenwerking i en de bijbehorende besluitvormingsprocedures.

Als het Europees Parlement het (eventueel aangepaste i) voorstel goedkeurt, sluit een overeenstemming in de Raad van de Europese Unie de procedure af. Als het voorstel door de Raad is goedgekeurd, zorgt de Nederlandse regering ervoor dat het voorstel nationaal wordt uitgevoerd.

Invloed nationale parlementen

Nationale parlementen van de lidstaten kunnen binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel heeft bekendgemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden i.

Vanuit het Nederlandse parlement zijn bij het mensenrechtenbeleid betrokken:

Betrokken bij de uitvoering

In zowel het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) i als in het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VwEU) i wordt verwezen naar de mensenrechten.

• - 

  algemene beginselen: VEU titel I art. 3 i lid 5, art. 6 i, eerste deel VwEU titel II art. 10 i, tweede deel VwEU art. 20 i
• - 

  mensenrechtenschendingen door lidstaten: VEU titel I art. 7 i
• - 

  beleid tegen discriminatie: tweede deel VwEU art. 18 i, 19 i
• - 

  mensenrechtenbeleid in buitenlands beleid: VEU titel V hoofdstuk I art. 21 (lid 1, 2 b)

Achtergrondartikelen

Europese Unie

Algemeen overzicht EU

Factsheet Europees Parlement

Wetgevingsoverzicht

Betrokken instanties EU en internationaal