Bijlagen bij COM(2006)502 - Kennis in de praktijk brengen: een omvattende innovatiestrategie voor de EU - Hoofdinhoud
Dit is een beperkte versie
U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.
| dossier | COM(2006)502 - Kennis in de praktijk brengen: een omvattende innovatiestrategie voor de EU. |
|---|---|
| document | COM(2006)502   |
| datum | 13 september 2006 |
In aansluiting op de conclusies van de Raad[9] en de openbare raadpleging die de Commissie heeft georganiseerd over de toekomstige octrooistrategie, zal zij vóór eind 2006 een nieuwe octrooistrategie voorstellen. Daarnaast zal zij werk maken van een meer omvattende strategie inzake intellectuele-eigendomsrechten om de verspreiding van innovatieve ideeën aan te moedigen. Die strategie moet geïntegreerd en betaalbaar zijn. Er moeten meer inspanningen worden gedaan om de voorlichting over de praktische aspecten van intellectuele eigendombescherming in innovatiekringen te verbeteren. Die inspanningen moeten met name worden gericht op de KMO's en de publieke onderzoeksinstellingen.
Specifieke aandacht moet uitgaan naar de geschiktheid van de bestaande mechanismen inzake intellectuele-eigendomsrechten voor de dienstensector. Een specifieke uitdaging in dat verband is ervoor zorgen dat de bestaande mechanismen voor de verrekening van auteursrechten aangepast worden aan de nieuwe digitale diensten. De Commissie voert een algemeen onderzoek van het acquis inzake auteursrechten. Ze wil ervoor zorgen dat het juridisch kader en de manier waarop het wordt toegepast bevorderlijk zijn voor de ontwikkeling van nieuwe producten, diensten en bedrijfsmodellen die over de grenzen heen kunnen worden aangeboden, en de mogelijkheid bieden om het gebruik van die producten, diensten en bedrijfsmodellen te verfijnen onder impuls van de gebruikers. De Commissie is met name van plan om tegen het einde van het jaar een initiatief te nemen op het gebied van copyright-heffingen.
Tot slot is een betere handhaving van de intellectuele-eigendomsrechten op buitenlandse markten essentieel voor de bescherming van de Europese bedrijven en de Commissie zal haar inspanningen richten op een aantal prioritaire landen. Meer middelen zullen worden ingezet voor de begeleiding van rechthebbenden, in het bijzonder van KMO's, en voor bijstand met betrekking tot specifieke problemen inzake intellectuele-eigendomsrechten in derde landen.
2.4. Samenwerking tussen de belanghebbenden bevorderen
Deel uitmaken van een cluster is een belangrijk concurrentievoordeel voor een bedrijf. Clusters helpen de kloof tussen het bedrijfswereld, de onderzoekswereld en de hulpbronnen te dichten, waardoor kennis sneller naar de markt wordt gebracht. Succesvolle clusters bevorderen sterke concurrentie en tegelijk samenwerking. Zij verhogen productiviteit, trekken investeringen aan, bevorderen onderzoek, versterken de industriële basis, ontwikkelen specifieke producten of diensten en worden een concentratiepunt voor de ontwikkeling van vaardigheden. Clusters van wereldformaat trekken briljante geesten aan die de innovatie schragen-Silicon Valley is het bekendste voorbeeld daarvan.
Het "clusterbeleid" is dan ook een belangrijk element geworden van het innovatiebeleid van de lidstaten, zoals dat tot uiting komt in de Nationale Hervormingsprogramma's, en krijgt ook steun uit communautaire instrumenten. In de nieuwe generatie van Europese programma's voor regionaal beleid voor de periode 2007-2013 wordt vertrokken van regionale innovatieclusters, niet alleen in ontwikkelde stedelijke centra, maar ook in armere of plattelandsgebieden. Juist op regionaal niveau vindt de meeste wisselwerking plaats tussen ondernemingen onderling, vooral de kleine en middelgrote, en met leer-en technologiecentra. Nabijheid is dan ook een sleutelfactor in het innovatieproces en verhoogt de doeltreffendheid van het innovatiebeleid als het is aangepast aan regionale en lokale behoeften. Het nieuwe kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie die de Commissie vóór het einde van dit jaar wil goedkeuren, zou de lidstaten moeten helpen hun bestaande budgetten voor steunverlening gerichter te gebruiken, onder meer om innovatieclusters te steunen.
Tegelijk kan Europa slechts het volle potentieel van zijn clusters benutten als zij een bepaalde kritische massa en strategische oriëntatie bereiken via meer en betere transnationale Europese samenwerking , over de nationale grenzen heen. Dit zou kunnen leiden tot Europese clusters van wereldformaat. Om dit proces te steunen, zal de Commissie met name de sterke punten van nationale en grensoverschrijdende clusters in kaart brengen en praktische samenwerking aanmoedigen tussen de regionale autoriteiten en de marktdeelnemers of verenigingen die samenwerking tussen clusterinitiatieven steunen. De eerste resultaten van dit initiatief zullen in het najaar van 2007 worden gepresenteerd op een ministerconferentie, met het oog op de vaststelling van een gemeenschappelijke clusteragenda voor Europa.
De kenniseconomie berust op de overdracht van kennis van degenen die ze genereren naar degenen die ze gebruiken en erop kunnen voortbouwen. De overdracht van kennis tussen publieke onderzoeksinstellingen en derden (waaronder de industrie en de maatschappelijk organisaties) moet verbeteren en de lidstaten worden verzocht daarmee rekening te houden in hun innovatiebeleid. Mede hierdoor kunnen nieuwe marktkansen worden gecreëerd die steunen op onderzoek. Voor de publieke onderzoeksinstellingen, die goed zijn voor ongeveer een derde van de totale O&O-activiteiten in Europa, is daarin een bijzonder belangrijke rol weggelegd. De talrijke vormen van kennisoverdracht-contractonderzoek, gezamenlijk onderzoek en onderzoek in samenwerkingsverband, licentieovereenkomsten, publicaties en de uitwisseling van onderzoekers tussen de openbare en particuliere sector-moeten verder worden ontwikkeld en beter worden beheerd.
De Commissie zal een mededeling uitbrengen over het verbeteren van de kennisoverdracht tussen de publieke onderzoekssector en het bedrijfsleven in heel Europa. Daarin zal worden verduidelijkt hoe de overheden de belangrijkste bestaande hinderpalen kunnen aanpakken en hoe de eigendom en exploitatie van O&O-resultaten en de bijbehorende intellectuele-eigendomsrechten het best te verenigen is met de fundamentele opdracht van publieke onderzoeksinstellingen.
Voorts zal de Commissie haar bedrijfsondersteunende en informatienetwerken stroomlijnen. Dat zal het oppakken van nieuwe ideeën en hun omvorming tot verhandelbare producten en diensten, vooral door KMO's, stimuleren en vergemakkelijken. Het zal er met name toe bijdragen dat de Relaiscentra voor innovatie en de Euro Info Centres diensten van topkwaliteit aan KMO's verlenen.
In de mededeling "Invulling van de moderniseringsagenda voor de universiteiten"[10] werden al een aantal belangrijke stappen aangegeven waarmee de Europese universiteiten hun prestaties kunnen verbeteren, onder andere door meer en efficiënter bij te dragen tot het innovatieproces. Essentieel is daarbij dat de universiteiten voldoende autonomie moeten krijgen om hun eigen strategieën te ontwikkelen. Er moeten gestructureerde en strategische partnerschappen tussen het bedrijfsleven en de universiteiten worden uitgebouwd. Daarvoor moeten meer mogelijkheden worden geboden om personeel uit te wisselen, moet het ondernemerschap worden bijgebracht en gestimuleerd aan de universiteit en moeten science parks worden opgericht rond universiteiten, met een toereikende financiering om spin-offs van universitair onderzoek te ondersteunen. Dat zal de cultuurkloof die al te vaak bestaat tussen universitair onderzoek en de behoeften van het bedrijfsleven helpen dichten. De versterking van de contacten tussen universiteiten en de plaatselijke maatschappelijk organisaties zou ook bijdragen tot een betere benutting van innovatie op lokaal en regionaal niveau.
In oktober van dit jaar wil de Commissie een voorstel doen om een Europees Technologie- Instituut (EIT) [11] op te richten. Het moet een geïntegreerd partnerschap van de wetenschap, het bedrijfsleven en het onderwijs worden, waarvan de uitmuntendheid tot uiting komt in al zijn initiatieven. Het moet een sterke motor en een nieuw model vormen voor innovatie op strategische interdisciplinaire terreinen, waar een potentieel bestaat om innovatieve oplossingen en commerciële voordelen voort te brengen met een belangrijk effect op het concurrentievermogen van Europa. Het zal de beste Europese studenten en onderzoekers samenbrengen om met de meest toonaangevende bedrijven aan de productie en toepassing van kennis en wetenschappelijk onderzoek te werken, en om de vaardigheden op het gebied van onderzoeks-en innovatiebeheer te verbeteren. De bedrijven zullen volledig geïntegreerd zijn in het EIT. Niet alleen zullen zij lid zijn van zijn raad van bestuur, maar zij zullen ook betrokken worden bij alle aspecten van het onderzoek en onderwijs, van de vaststelling en uitvoering van opleidingsactiviteiten tot actieve deelname aan onderzoek.
2.5. Financiële stimulansen voor onderzoek en innovatie
Innovatie vereist onderzoek op hoog niveau, dat in continu overleg tussen onderzoekers en het bedrijfsleven wordt gepland en uitgevoerd. Europees onderzoek wordt al gerichter gevoerd door toedoen van de Europese Technologieplatforms, die door het bedrijfsleven worden geleid en waarin de belanghebbenden, waaronder de onderzoekswereld en de financiële wereld, verenigd zijn. Hoewel dit geen instrument is van het kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling, is bij de uitwerking van de voorstellen van de Commissie voor het zevende kaderprogramma rekening gehouden met de overgrote meerderheid van de onderzoekagenda's die de platforms hadden opgesteld. Tijdens de Europese Raad van maart 2006 hebben alle lidstaten ook nationale streefcijfers voor onderzoek vastgelegd. Als zij die halen, zou het niveau van de investeringen in O&O in de Europese Unie hierdoor stijgen van 1.9% van het BBP naar 2.6% tegen 2010. Dit is een stap in de juiste richting, maar de belangrijkste uitdaging ligt nu in het creëren van een klimaat dat bevorderlijk is voor private investeringen in onderzoek, ontwikkeling en innovatie.
In het zevende kaderprogramma zullen de middelen voor gezamenlijk onderzoek in Europa in de periode 2007-2013 sterk worden opgetrokken, door een combinatie van bestaande en nieuwe regelingen. De oprichting van de Europese Onderzoeksraad zal de concurrentie op het gebied van wetenschappelijk toponderzoek nog bevorderen door op Europees niveau middelen vrij te maken voor het beste grensverleggend onderzoek.
Gezamenlijke technologie-initiatieven , een nieuwe financieringsregeling op grond van het zevende kaderprogramma, zullen een nieuw kader bieden om bijzonder ambitieuze onderzoeks-en technologieagenda's te realiseren die hoge investeringen van de overheid en de privésector op Europees niveau vergen. Het zal gaan om initiatieven waarvan de draagwijdte en de schaal zo groot is dat de bestaande financieringsregelingen ontoereikend zijn om de beoogde doelstellingen te bereiken. Door de belanghebbenden te verenigen rond gezamenlijk vastgestelde, door het bedrijfsleven gestuurde onderzoekagenda's, zullen de gezamenlijke technologie-initiatieven de vorming van nieuwe kennis versnellen, de toepassing van de onderzoeksresultaten in strategische technologieën stimuleren en de noodzakelijke specialisatie bevorderen in hoogtechnologische sectoren die bepalend zijn voor het toekomstige industriële concurrentievermogen van de EU. In een eerste fase zijn zes gebieden uitgekozen waar zich mogelijkheden voordoen om gezamenlijke technologie-initiatieven op te zetten, die Europa's innovatievermogen aanzienlijk kunnen opvoeren. Aan de hand van de ervaringen daarmee, kunnen in de toekomst nog andere gebieden worden voorgesteld.
De lidstaten hebben beslist dat in de nieuwe cohesiebeleidsprogramma’s voor de periode 2007-2013 moet worden getracht een groter deel van het totale budget van 308 miljard euro te bestemmen voor investeringen in kennis en innovatie. Alle lidstaten en regio's werd verzocht ambitieuze doelstellingen op dit gebied vast te stellen. Dit strookt ook met de communautaire strategische richtsnoeren voor het cohesiebeleid 2007-2013, waarin de lidstaten en de regio's worden opgeroepen om voorzieningen te treffen voor experimenten en investeringen in innovatie op basis van nationale en regionale innovatiestrategieën. Dat zal de lidstaten de mogelijkheid bieden om voort te bouwen op sterke onderzoeks-en innovatiesystemen over heel Europa, waaronder systemen ter ondersteuning van innovatie op regionaal niveau. Er zullen ook innovatieve acties worden medegefinancierd door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling, met het oog op de ontwikkeling van nieuwe kwaliteitsproducten met een grote toegevoegde waarde en de bevordering van het duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Er moet een betere synergie tot stand worden gebracht tussen de nationale en de communautaire inspanningen ter ondersteuning van innovatie en alle beschikbare communautaire instrumenten moeten volledig worden benut om de nationale beleidsagenda's op het gebied van innovatie vooruit te helpen.
Het programma Concurrentievermogen en innovatie bundelt acties ter ondersteuning van innovatie, onder meer op het gebied van energie, eco-innovatie en ICT, in nauwe samenhang met het 7e kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling. Het programma voorziet met name in een stijging van de financiële steun voor ondernemerschap en innovatie met 60%. In de recente mededeling "Financiering van groei in het MKB" werden verdere acties aangegeven om de toegang tot financiering te verbeteren. Die zouden kunnen leiden tot een verdrievoudiging van de EU-investeringen in risicokapitaal/starterskapitaal tegen 2013.
In samenwerking met de EIB zal de Commissie een risicodelende financieringsfaciliteit opstarten, die investeringen in risicodragend onderzoek, technologische ontwikkeling en demonstratieprojecten zal steunen via leningen en waarborgen. De Gemeenschap zal tot 1 miljard € bijdragen aan die financieringsfaciliteit, uit geselecteerde thema's en activiteiten van het 7e kaderprogramma. De EIB trekt hetzelfde bedrag van maximaal 1 miljard € uit. Door de financieringscapaciteit van de EIB op het gebied van onderzoek te versterken, zal de Gemeenschap middelen van een groot aantal Europese banken en financiële instellingen mobiliseren voor onderzoek en innovatie, wat de private investeringen en private financiering op dit gebied zal doen toenemen.
Als bijkomende stap naar de verbetering van de financieringsmogelijkheden voor de ontwikkeling van bedrijven, ook in de dienstensector, hebben de Commissie en het Europees Investeringsfonds een vernieuwend initiatief genomen waarbij gebruik wordt gemaakt van de structuurfondsen om kleine ondernemingen toegang te bieden tot financiering. Doel van dit zogenaamde JEREMIE -initiatief ("Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises"), dat zal functioneren binnen het kader van de cohesiebeleidsprogramma’s, is de lidstaten bijstaan in de ontwikkeling van weldoordachte financiële instrumenten ten behoeve van KMO's. Bovendien is het EIF bereid de programmamanagers te helpen bij de complexe taak om de verschillende vormen van risicokapitaalverstrekking uit te werken volgens regionale behoeften en prioriteiten. De lidstaten worden verzocht om dit initiatief, dat een bijkomende bron van kapitaal en deskundigheid vormt, optimaal te benutten.
De Commissie heeft onlangs nieuwe richtsnoeren voor staatssteun ter bevordering van risicokapitaalinvesteringen[12] goedgekeurd. Vóór het eind van het jaar zal de Commissie ook een nieuwe communautaire kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie goedkeuren. Samen zullen die de lidstaten de mogelijkheid bieden hun staatssteun beter te richten op marktdisfuncties die de verstrekking van risicokapitaal en een toereikende financiering van onderzoek en innovatie belemmeren. In de kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie wil de Commissie de categorieën O&O en innovatie uitbreiden. Zij overweegt ook een aantal gerichte maatregelen op te nemen ter ondersteuning van innovatie, zoals steun voor jonge innovatieve startersbedrijven, advies-en ondersteunende diensten, het uitlenen van gekwalificeerd personeel, proces-en organisatorische innovatie en innovatieclusters. De lidstaten zouden hun budgetten voor staatssteun moeten heroriënteren naar deze maatregelen, conform de afspraken om "minder en meer gerichte steun" te verlenen.
Ook fiscale stimulansen zijn een potentieel belangrijk beleidsinstrument dat de lidstaten, volstrekt in overeenstemming met het Gemeenschapsrecht, kunnen gebruiken om meer onderzoek, innovatie en private investeringen aan te moedigen. Tal van lidstaten hebben onlangs nieuwe fiscale stimulansen ingevoerd of bestaande versterkt. Daarbij zouden zij ook rekening moeten houden met de beste praktijken om de doeltreffendheid van algemeen geldende fiscale stimulansen voor O&O te verbeteren en het gebruik ervan te optimaliseren. De Commissie zal eind 2006 een mededeling uitbrengen met gedetailleerde richtsnoeren over deze kwesties, die van belang zijn voor de uitwerking en de evaluatie van algemeen geldende fiscale stimulansen voor O&O.
2.6. Het goede voorbeeld geven: de rol van regeringen
De publieke sector dient zelf de richting aan te geven door vernieuwende benaderingen in te voeren en gebruik te maken van nieuwe technologieën en procedures in het overheidsapparaat. Op die manier zal de overheid beter aan de behoeften en verlangens van de burgers kunnen beantwoorden en de kwaliteit van de openbare diensten kunnen verbeteren, ook door verhoging van de productiviteit.
Informatie-en communicatietechnologieën (ICT) worden in de hele EU nog te weinig benut, en dat geldt met name voor de publieke sector. ICT is echter van cruciaal belang voor de ontwikkeling van de overheidsdiensten: meer en intensiever gebruik van ICT in bijvoorbeeld de gezondheidszorg zou niet alleen de productiviteit van de publieke sector verbeteren, maar ook grote markten openstellen voor vernieuwende ICT-producten en -diensten.
Betere praktijken inzake overheidsopdrachten kunnen de aanvaarding door de markt van innovatieve producten en diensten helpen bevorderen, en tegelijkertijd de kwaliteit van openbare diensten helpen verbeteren in markten waar de publieke sector een belangrijke koper is. De aanbestedende diensten kunnen daartoe bijdragen door hun behoeften ruim en "performance-based" te omschrijven, zodat inschrijvers een betere en ruimere keuze aan oplossingen voor het probleem in kwestie kunnen aanbieden. Aanbestedende overheidsdiensten moeten "intelligente klanten" worden, die plannen wat zij willen aankopen, hoe zij het willen kopen en wie het zal gebruiken. Zoals het Aho-rapport ook aanbeveelt, dienen zij ook rekening te houden met de kosten die zich zullen voordoen gedurende de gehele levenscyclus van een product of dienst, en niet alleen met de kosten van de aankoop. Aanbestedende overheidsdiensten zouden ook kunnen samenwerken om deskundigheid en ideeën uit te wisselen en om een "kritische massa" te bereiken bij bestellingen. Dit zou de vraag naar vernieuwing stimuleren en overheden in staat stellen om producten en diensten van betere kwaliteit te verkrijgen.
Zogenaamde pre-commerciële overheidsaankopen ("pre-commercial procurement") bieden nieuwe nog ongebruikte mogelijkheden voor overheden in Europa. In de VS speelt deze aanpak een belangrijke rol in de economie, niet alleen voor innovatie in verband met defensie, ruimtevaart en veiligheid, maar ook in andere overheidssectoren zoals vervoer, gezondheidszorg, energie en ICT. Als er geen commerciële oplossingen op de markt zijn, kan pre-commercial procurement aanbestedende overheidsinstanties helpen om technologisch innovatieve oplossingen te vinden die op hun specifieke behoeften aansluiten. In pre-commercial procurement schrijven aanbestedende overheidsinstanties geen specifieke te ontwikkelen O&O oplossing voor, maar verzoeken zij om meerdere alternatieve oplossingen voor een probleem van algemeen belang.
Plannen voor de langere termijn, waarvan de markt op de hoogte wordt gesteld, en een technische dialoog tussen aanbestedende diensten en de markt kan innovatieve oplossingen helpen bevorderen. De in 2004 goedgekeurde richtlijnen voor het plaatsen van overheidsopdrachten[13] bieden ruimte voor op innovatie gerichte aanbestedingsprocedures. Deze richtlijnen bevatten bovendien bepalingen waarvan een positief effect wordt verwacht op het vergemakkelijken van de toegang tot de markt van overheidsaanbestedingen voor KMO's en het stimuleren van hun actieve rol op die markt. Overheidsinstanties zouden gebruik moeten maken van deze mogelijkheden. Ook de lidstaten worden aangemoedigd om concrete maatregelen te nemen om vernieuwing en onderzoek te stimuleren door verbeterde overheidsaanbestedingspraktijken, die zij zouden moeten verwerken in hun Nationale Lissabon-hervormingsprogramma's, zoals voorgesteld in de Geïntegreerde Richtsnoeren voor Groei en Werkgelegenheid.
De diensten van de Commissie zijn bezig een handboek op te stellen over de mogelijkheden die de richtsnoeren betreffende het plaatsen van overheidsopdrachten bieden voor commerciële en pre-commerciële innovatiegerichte aanbestedingsprocedures; dit handboek zal later dit jaar gepubliceerd worden. Dit is een belangrijke stap in het proces van bewustmaking van aanbestedende overheidsinstanties ten aanzien van de mogelijkheden om innovatie te bevorderen.
3. HET VERGEMAKKELIJKEN VAN DE OPKOMST VAN INNOVATIEGEDREVEN LEIDENDE MARKTEN
Efficiëntere en meer concurrentie gerichte randvoorwaarden zijn een vereiste voor de succesvolle invoering van innovatie in de EU, maar zullen op zichzelf onvoldoende zijn om de hardnekkige achterstand inzake innovatie van de EU op haar belangrijkste concurrenten in te kunnen halen. Zoals in het Aho-rapport terecht wordt opgemerkt, moet Europa trachten om meer gericht innovatievriendelijke markten te ontwikkelen en de noodzakelijke voorwaarden te creëren om de omzetting van zowel technologische als niet-technologische vernieuwing in commerciële producten te vergemakkelijken.
Daarom wordt voorgesteld om een nieuw leidendemarktinitiatief te lanceren, gericht op het vergemakkelijken van het creëren en op de markt brengen van nieuw innovatieve producten en diensten op veelbelovende terreinen. Het idee is die terreinen te identificeren waar het wegnemen van obstakels een duidelijke bijdrage zal leveren tot positieve concurrentiewerking en het ontstaan van nieuwe markten. In de praktijk omvat dit gecoördineerde actie die aanbodmaatregelen, zoals onderzoekssteun, die door het Zevende Kaderprogramma geboden zal worden, combineert met acties die gericht zijn op het beter begrijpen en stimuleren van de concurrerende vraag naar innovatieve producten en diensten. Beleidmakers kunnen bijvoorbeeld de regelgeving en de vaststelling van normen bestuderen en beter gebruik maken van de mogelijkheden die de regels voor aanbestedingen bieden, en de algemene marktomstandigheden verbeteren om een meer innovatievriendelijke cultuur te bevorderen. Dergelijke initiatieven zullen helpen om dynamische opwaartse spiraal van toenemende vraag en innovatie te creëren door nieuwe ontwikkelingen een steuntje in de rug te geven, zonder "vooraf de winnaar te bepalen" of bepaalde technologieën te bevoordelen.
In concrete termen dient een systematische en prospectieve aanpak gehanteerd te worden om alle beschikbare beleidsinstrumenten te bestuderen en deze samenhangend in te zetten, om te verzekeren dat tijdig de gunstige en concurrerende marktcondities ontstaan die noodzakelijk zijn voor de ontplooiing van nieuwe technologieën. Daartoe is een gecoördineerde aanpak van de lidstaten en van de Gemeenschap nodig, die ook rekening houdt met vergelijkbare initiatieven in de lidstaten.
Het identificeren van prioritaire terreinen dient in een marktgericht perspectief te gebeuren, met inachtneming van de noodzaak vrije en eerlijke concurrentie te verzekeren. Zonder enig terrein van dit initiatief te willen uitsluiten, is het duidelijk dat het algemeen belang vereist dat met name de ontwikkeling van oplossingen voor de problemen van de burgers ondersteund wordt. Het gaat daarbij met name om terreinen waar de overheid een essentiële rol moet spelen bij het wegnemen van bestaande belemmeringen voor de aanvaarding van nieuwe producten door de markt. Dit mag echter niet ten koste gaan van het ondersteunen van vernieuwing in meer traditionele sectoren.
De Commissie is ervan overtuigd dat door te laten zien dat innovatie kan helpen om deze problemen op te lossen, een dergelijke aanpak een essentiële bijdrage zou zijn tot het creëren van een innovatievriendelijke samenleving, doordat de burgers zo de voordelen van innovatie zouden leren waarderen.
Wat de praktische modaliteiten betreft, kan de Commissie gebruik maken van de Technology Platforms en de Europe INNOVA Innovation Panels[14], die in een positie zijn om obstakels en kansen te identificeren met betrekking tot specifieke technologiegebieden en-sectoren. Met name de strategische onderzoeksagenda's voor de lange termijn van de Technology Platforms vormen een goede basis voor het bepalen van de noodzaak van verdere actie.
Eco-innovatie is een terrein dat veelbelovende mogelijkheden biedt voor de opkomst van een innovatievriendelijke leidende markt. Het voortrekkerseffect van eco-innovatie kan verstrekt worden door het milieubeleid, met name door goed doordachte regelgeving en de ontwikkeling van marktgerichte instrumenten. Zo zou bijvoorbeeld een mechanisme ontwikkeld kunnen worden waardoor de "beste prestatie" op de markt op een bepaald moment voor een bepaalde categorie producten de referentienorm wordt, voor een bepaalde tijdsduur, om andere ondernemingen aan te moedigen zich daaraan aan te passen. Eco-innovatie kan ook bevorderd worden door het stimuleren van samenwerking tussen onderzoekers en ondernemingen op bepaalde veelbelovende terreinen, zoals de bouwsector, watermanagement, de bio-industrie, het afvangen en opslaan van kooldioxide of recycling.
Het bepalen van streefdoelen voor het verbeteren van energie-efficiëntie, als een onderdeel van eco-innovatie, kan als model dienen voor andere aspecten van energie: het komende actieplan betreffende dit onderwerp zal concreet bijdragen tot verwezenlijking van deze doelstelling. Dit moet worden gezien in de bredere context van het recente Groenboek[15] over een Europese strategie voor duurzame, concurrerende en veilige energie en de komende European Strategic Energy Review.
Een voorbeeld van een potentiële innovatievriendelijke leidende markt: intelligente, bijna-nul-energie-gebouwen
Het ontstaan van een leidende markt voor "intelligente, bijna-nul-energie-gebouwen" zou nieuwe zakelijke kansen bieden (b.v. "slimme" diensten, bouweenheden, onderdelen en materialen, en nieuwe bronnen van energie) en zou in aanzienlijke mate bijdragen tot het verminderen van de afhankelijkheid van Europa van fossiele brandstoffen, en van de uitstoot van broeikasgassen en andere vormen van vervuiling.
Het concept van een "intelligent, bijna-nul-energie-gebouw" opent het vooruitzicht van een volledig nieuwe, technologie-intensieve, Europese markt met een duidelijk wereldwijd exportpotentieel. Het European Construction Technology Platform heeft reeds, onder leiding van de industrie, een grote verscheidenheid van stakeholders bij elkaar gebracht (organisaties van klanten/gebruikers, energiebedrijven, lokale en regionale overheden, producenten van bouwmateriaal, fabrikanten van uitrusting, architecten, ingenieurs and belangrijke technologen) om een Strategische Onderzoeksagenda op te stellen. Het platform bestudeert ook eventuele maatregelen aan de vraagzijde die de vraag naar innovatieve technologieën en diensten zouden kunnen stimuleren, zoals initiatieven om energie-efficiëntie in de publieke sector te bevorderen, betere structuren voor overheidsaanbestedingen en wijzigingen inzake de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten[16].
Er is behoefte aan een Europese beleidsagenda om de overgebleven obstakels te verwijderen en de verspreiding en het gebruik van prestatiebeoordelingscriteria te verzekeren, en de bestaande regelgeving en initiatieven op consistente wijze te integreren, zoals bijvoorbeeld de EG-richtlijnen betreffende bouw en energieprestaties, de EU-actieplannen, nationale voorschriften, het Groenboek over energie en de Kyoto-verplichtingen inzake emissies.
Andere voorbeelden van dergelijke terreinen zijn interne veiligheid en defensie , waar de problemen een globale dimensie hebben aangenomen. Innovatieve benaderingen op terreinen als openbaar vervoer, de organisatie van de openbare ruimte en de bewaking van grenzen zijn denkbaar. De ruimtevaart biedt enorme mogelijkheden voor "high technology"-innovatie op langere termijn (met name voor publieke investeerders in de toepassing van Galileo[17] en GMES (Global Monitoring for Environment and Security), de voornaamste ruimtevaartprogramma's van de Commissie. Deze investeerders dienen hun kennis van het systeem en van de mogelijkheden die het biedt voor het bedrijfsleven te delen met potentiële "downstream users" in de ruimtevaart-en andere sectoren, om de laatsten meer bewust te maken van het potentieel van oplossingen dat ruimtevaartonderzoek biedt). Vervoer , waar de vraag naar energie-efficiëntie nieuwe kansen biedt. Mariene technologie en producten die nieuwe vormen van benutting van de zee mogelijk maken, zoals diepzeeboringen, "blauwe biotech"-exploitatie, offshore-maricultuur en duurzame energie, en technologieën voor monitoring en bewaking van de oceaan vanuit de ruimte, zijn veelbelovend. De gezondheidszorg, waar een reusachtig groeipotentieel bestaat voor innovatieve producten en diensten (met name e-Health, het bieden van oplossingen op maat om ouderen in staat te stellen onafhankelijk te blijven wonen, geneesmiddelen en hulpmiddelen, waardoor innovatie patiënten rechtstreeks voordelen biedt en het concurrentievermogen bevorderd wordt), of welzijn en cultuur (bijvoorbeeld "creative content"-diensten, die een nieuwe dimensie verwerven door de ingebruikneming van broadband-netwerken, waardoor burgers en bedrijven toegang krijgen tot allerlei creatieve inhouden zoals audiovisuele games en culturele informatie, thuis en onderweg) zijn voorbeelden van markten waar de publieke sector een rol te vervullen heeft.
De Commissie zal een gedetailleerde analyse uitvoeren op basis van informatie uit een aantal verschillende bronnen, met inbegrip van raadpleging van de burgers, om terreinen te identificeren waar een combinatie van vraag-en aanbodmaatregelen de ontwikkeling van innovatievriendelijke markten kan helpen bevorderen. In die context is al begonnen met informele raadpleging van de European Technology Platforms en de Europe INNOVA Innovation Panel. Op basis van de resultaten van deze raadplegingen en mogelijk nog andere nuttige input (bijvoorbeeld van de regionale innovatienetwerken in het kader van het toekomstige "Regions for Economic Change"-initiatief), en van een analyse van de maatregelen die nodig zijn om het ontstaan van dergelijke leidende markten en het effect daarvan te ondersteunen, zal de Commissie een brede strategie voorstellen. Daarbij zal zij ook wijzen op de te verwachten positieve effecten op groei en werkgelegenheid. Als een eerste stap zal dit concept in 2007 getest worden door het in een proeffase op een beperkt aantal terreinen toe te passen.
De Commissie is voornemens dit innovatievriendelijke leidendemarktinitiatief binnen het bestaande wettelijke en institutionele kader uit te voeren. De beslissende stap die werkelijk verschil zal maken, is de volledige politieke ondersteuning van alle relevante actoren om potentiële obstakels voor de totstandkoming van innovatievriendelijke markten te helpen identificeren en verwijderen. De Commissie zal dit proces sturen en op een gemeenschappelijke agenda gerichte samenwerking bevorderen.
4. BETERE EUROPESE GOVERNANCE TEN BEHOEVE VAN INNOVATIE
Het verbeteren van de prestaties van de EU inzake innovatie zal een inspanning op de langere termijn in een breed beleidskader vereisen. Dit resultaat, en de snellere economische groei die daardoor mogelijk zal worden, kan niet worden bereikt door één enkele actie of actor. Alleen de gecombineerde inspanningen van alle publieke en particuliere stakeholders, die waar nodig één lijn moeten trekken en waar dat zinvol is moeten concurreren, zullen ertoe kunnen leiden dat de samenleving innovatie in de noodzakelijke mate accepteert en invoert.
Politiek leiderschap is met name noodzakelijk voor het managen van de structurele veranderingen die onvermijdelijk samengaan met de op kennis gebaseerde en innovatievriendelijke maatschappij die deze mededeling wil bevorderen. Ook bedrijven moeten hun rol vervullen, en hun zin voor sociaal verantwoord ondernemen demonstreren door de aanvaarding en invoering van innovatie te vergemakkelijken. Meer investering in onderzoek en innovatie is de beste manier om hun concurrentievermogen te verhogen. Tegelijkertijd dienen sociaal verantwoordelijke bedrijven zich ervan bewust te zijn dat snelle technologische verandering onrust kan wekken bij de burgers. Door serieus op deze zorgen in te gaan, zal het bedrijfsleven het vertrouwen van de burgers in innovatie versterken. Innovatie dient zodanig georganiseerd te worden dat niet allen de aanvaarding van verandering ondersteund wordt, maar ook nieuwe mogelijkheden inzake human resources management ontstaan, waardoor de productiviteit verhoogd werd.
Op politiek niveau dient innovatie ook verder door de lidstaten erkend en consistent ondersteund worden als een centrale prioriteit voor het Partnerschap voor Groei en Werkgelegenheid . De Europese Voorjaarsraden van 2005 en 2006 hebben deze benadering ondersteund, maar er moet meer gedaan worden om het thema innovatie in het zicht en hoog op de Europese agenda te houden. De Commissie begroet het voornemen van het Voorzitterschap om het onderwerp innovatie te bespreken op de informele vergadering van de staatshoofden en regeringsleiders te Lahti op 20 oktober 2006. De Commissie hoopt dat als gevolg van deze conferentie de lidstaten hun verklaringen ter ondersteuning van innovatie in concrete actie zullen omzetten.
Om de in deze mededeling aangegeven beleidsrichtsnoeren in praktijk te brengen is ee n verbeterde governancestructuur voor innovatie noodzakelijk . Deze structuur dient innovatie op alle niveaus te bevorderen. De prioriteit moet zijn in alle lidstaten sterke innovatiesystemen op te zetten die voortbouwen op alle in deze mededeling beschreven innovatie aandrijvende factoren, waaronder onderwijs, onderzoek, overdracht van kennis, ondernemerschap en financiering. De lidstaten kunnen daarbij gebruik maken van de Nationale Coördinatiemechanismen die zijn opgezet in het kader van het Lissabon-proces om de effectieve tenuitvoerlegging van hun innovatiestrategieën te volgen.
De governancestructuur van de vernieuwde Lissabon-strategie biedt een forum voor beleidsdiscussies en voor de uitwisseling op EU-niveau van "beste praktijen" inzake innovatie in de context van de op het Verdrag gebaseerde multilaterale surveillance. De thematische discussies over innovatie in verschillende vergaderingen van de Raad in het najaar van 2006 bieden een gelegenheid voor input ten behoeve van het jaarlijkse Voortgangsverslag van de Commissie voor 2007 en met het oog op verdere discussies in de Raad in het voorjaar van 2007. De Commissie zal bij de beoordeling van de voortgangsverslagen over de tenuitvoerlegging van de Nationale Hervormingsprogramma's – die uiterlijk op 15 oktober ingediend moeten worden – zorgvuldig de hervormingen in de lidstaten beoordelen, alsook hun beleid inzake het innovatiesysteem, en daarover verslag uitbrengen in het jaarlijkse Voortgangsverslag. In deze context wordt de Raad (Mededinging) verzocht om regelmatig het effect van nationaal innovatiebeleid op het concurrentievermogen te evalueren.
Volgens de governancecyclus van de vernieuwde Lissabon-strategie dienen geïntegreerde richtsnoeren goedgekeurd te worden die richting moeten geven aan het proces voor een periode van drie jaar. De volgende herziening van de geïntegreerde richtsnoeren in 2008 voor een volgende cyclus van drie jaar zal een gelegenheid bieden om zich te bezinnen op de ervaringen die zijn opgedaan met de Nationale Hervormingsprogramma's in de governancecyclus 2005-2008, en op de in deze mededeling aangegeven nieuwe beleidsrichtsnoeren. Bij effectbeoordelingen van communautaire wetgeving is al expliciet vereist dat rekening wordt gehouden met het effect van regelgeving op innovatie: deze bepalingen zullen worden geëvalueerd met het oog op versterking ervan in de context van de algemene herziening van de Effectbeoordelingsrichtsnoeren van de Commissie.
De voornaamste verantwoordelijkheid voor het bevorderen van innovatie ligt vaak op regionaal niveau . De regio's dienen daarom betrokken te zijn bij de voorbereiding en tenuitvoerlegging van de Nationale Hervormingsprogramma's, onder andere door hun eigen regionale innovatiestrategieën te ontwikkelen. Aanvullende inspanningen zijn nodig om beleidsleren en de verspreiding van goede praktijken over de grenzen heen te vergemakkelijken. Pro INNO Europe zal in dit verband een platform bieden dat regionale en nationale beleidsmakers bij elkaar brengt met het oog op het vergemakkelijken van transnationale samenwerking op terreinen van gemeenschappelijk belang. Industriële clusters zijn daar een uitstekend voorbeeld van. Als een flankerend initiatief zal de Commissie voorstellen aan de lidstaten richten betreffende een "Regions for Economic Change"-initiatief in het kader van de nieuwe cohesiebeleidsprogramma's. Dit initiatief zal regio's samenbrengen in netwerken met het oog op de ontwikkeling van "beste praktijken" op prioritaire terreinen als onderzoek en innovatie, en de aanmoediging van de transfer van nieuwe ideeën in projecten die in het kader van de programma's ondersteund zullen worden.
Ten slotte vormen particuliere stakeholders een essentieel element van een efficiënt innovatiesysteem, en zij dienen dan ook volledig betrokken te worden bij het bepalen van de politieke prioriteiten. De lidstaten worden uitgenodigd om waar dat zinvol is publiek-particuliere partnerschappen aan te moedigen, om de particuliere sector een grotere rol te geven in onderwijs, onderzoek en financiering.
5. EEN ROADMAP VOOR EEN INNOVATIEVER EUROPA
De tekortkomingen van het innovatiesysteem van de EU kunnen worden samengevat als tekorten aan innovatieve middelen en vermogens, aan stimulansen tot innovatie en aan interactie tussen innovatie-actoren.
In de afgelopen jaren zijn op nationaal en communautair niveau inspanningen ondernomen om deze tekorten te verhelpen. Het 3% Actieplan[18] en de Mededeling van de Commissie "Meer onderzoek en innovatie" van oktober 2005 waren belangrijke mijlpalen in dit verband.
Deze mededeling plaatst deze inspanningen in een bredere context en tracht zowel de aanbodzijde als de vraagzijde van innovatie te stimuleren. Daarmee sluit de mededeling aan bij de aanbevelingen van het Aho-rapport, en legt zij ook het fundament voor de brede innovatiestrategie waarom de Voorjaarsraad verzocht heeft. De doelstellingen van de mededeling kunnen dan ook alleen bereikt worden door een tenuitvoerlegging op brede basis op het niveau van de Gemeenschap, de lidstaten en de regio's. Tegelijkertijd wordt niet alleen van de overheden actie verwacht, maar ook van het bedrijfsleven en de maatschappelijke organisaties.
De volgende 10 acties genieten bijzondere politieke prioriteit als onderdeel van de Lissabon-strategie voor groei en werkgelegenheid:
Actie 1 : De lidstaten wordt verzocht een aanzienlijk hoger aandeel van de openbare middelen in onderwijs te investeren, en eventuele belemmeringen in hun onderwijsstelsels voor het bevorderen van een innovatievriendelijke samenleving te identificeren en weg te nemen. Zij dienen met name de aanbevelingen betreffende betere onderwijs-en innovatievaardigheden in de mededeling "Invulling van de moderniseringsagenda voor de universiteiten"[19] op te volgen.
Actie 2 : Er dient een Europees Technologie-Instituut opgericht te worden om de capaciteiten en prestaties van Europa inzake innovatie te helpen verbeteren. De Commissie wil in oktober 2006 een voorstel daartoe indienen, en het ETI zou tegen 2009 operationeel moeten zijn.
Actie 3 : De Gemeenschap en de lidstaten dienen voort te gaan met de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van een strategie voor het creëren van een open en competitieve Europese interne arbeidsmarkt voor onderzoekers , met aantrekkelijke carrièremogelijkheden en eventueel ook met prikkels tot mobiliteit.
Actie 4 : Om iets te doen aan de gebrekkige gebruikmaking van de resultaten van onderzoek in Europa zal de Commissie in 2006 een mededeling goedkeuren – die ook richtsnoeren op basis van vrijwilligheid en acties van lidstaten en belanghebbenden omvat – ter bevordering van de overdracht van kennis tussen universiteiten en andere publieke onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven.
Actie 5 : Het cohesiebeleid van de EU voor de periode 2007-2013 zal worden ingeschakeld ter ondersteuning van regionale innovatie. Alle lidstaten dienen een ambitieus deel van de beschikbare 308 miljard euro te reserveren voor investeringen in kennis en innovatie.
Actie 6 : De Commissie zal vóór het einde van 2006 een nieuw kader voor staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie goedkeuren, om lidstaten te helpen staatsteun meer doelgericht in te zetten om eventuele marktdisfuncties waardoor onderzoeks-en innovatie-activiteiten belemmerd worden, te corrigeren. De lidstaten dienen hun begrotingen voor staatssteun te heroriënteren en op deze doelstellingen te richten, overeenkomstig hun algemeen engagement tot "minder en meer gerichte steun". De Commissie zal ook op een later tijdstip in 2006 een mededeling voorleggen met gedetailleerde voorstellen voor het ontwikkelen en evalueren van algemeen geldende fiscale stimulansen voor O&O .
Actie 7 : Voortbouwend op de recente publieke raadpleging zal de Commissie vóór het einde van 2006 een nieuwe octrooistrategie presenteren, en in 2007 een bredere strategie inzake intellectuele-eigendomsrechten die onder andere de circulatie van innovatieve ideeën zal moeten bevorderen.
Actie 8 : Voortbouwend op de herziening van de communautaire wetgeving inzake copyright zal de Commissie haar werkzaamheden voortzetten om te verzekeren dat het wettelijk kader en de toepassing daarvan bevorderlijk zijn voor de ontwikkeling van nieuwe digitale producten, diensten en bedrijfsmodellen . Zij zal met name ook vóór het einde van 2006 een initiatief betreffende copyright-heffingen starten.
Actie 9 : De Commissie zal in 2007 een strategie ter vergemakkelijking van de opkomst van innovatievriendelijke leidende markten testen. In deze context zal zij, na een brede raadpleging waarbij met name de Technology Platforms en de Europe INNOVA innovation panels betrokken zullen worden, een gedetailleerde analyse verrichten van potentiële obstakels voor de invoering van nieuwe technologieën op een beperkt aantal terreinen. Parallel daaraan, en met gebruikmaking van deze ervaring, zal de Commissie een brede leidendemarktenstrategie voorbereiden.
Actie 10 : De Commissie zal tegen het einde van 2006 een handboek publiceren en verspreiden over hoe pre-commerciële en commerciële overheidsopdrachten innovatie kunnen stimuleren, om lidstaten te helpen optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden die de nieuwe richtlijnen betreffende het plaatsen van overheidsopdrachten bieden.
De vernieuwde Lissabonstrategie voor groei en werkgelegenheid vormt het kader voor de tenuitvoerlegging van deze acties. Inzet van alle partijen, en met name van de kant van de lidstaten, is vereist om de structurele hervormingen door te voeren die innovatie moeten bevorderen. De Commissie zal toezien op de tenuitvoerlegging van de roadmap, als onderdeel van het Lissabonproces . In het volgende Jaarlijkse Voortgangsverslag, dat in december 2006 zal verschijnen, en bij de beoordeling van de Nationale Hervormingsprogramma's zal bijzondere aandacht aan deze terreinen worden besteed.
[1] "Gemeenschappelijke acties voor groei en werkgelegenheid: het communautair Lissabon-programma", COM(2005) 330, 20.7.2005.
[2] “Meer onderzoek en innovatie - Investeren voor groei en werkgelegenheid - Een gemeenschappelijke aanpak” - COM(2005) 488, 12.10.2005.
[3] Trend Chart – Innovation Policy in the EU – zie http://trendchart.cordis.lu/
[4] “Creating an Innovative Europe" rapport over O&O en innovatie van de onafhankelijke groep deskundigen die na de top van Hampton Court is ingesteld en wordt voorgezeten door de heer Esko AHO.
[5] Voorstel voor een aanbeveling van het Europees Parlement en de Raad inzake kerncompetenties voor levenslang leren, Europese Commissie - COM(2005) 548.
[6] Werkdocument van de diensten van de Commissie SEC(2006) 639, blz. 19,http://ec.europa.eu/education/policies/2010/doc/progressreport06.pdf
[7] In november 2006 zal een werkdocument over "Innovatie in de dienstensector" worden gepresenteerd.
[8] Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's "Uitvoering van het Lissabon-programma van de Gemeenschap - Een strategie voor de vereenvoudiging van de regelgeving" - COM(2005) 535 van 19.10.2005.
[9] Raad Concurrentievermogen (interne markt, industrie en onderzoek), 29-30 mei 2006, conclusies 9334/06 (voorlopige versie).
[10] Mededeling van de Commissie aan de Europese Raad en het Europees Parlement - Invulling van de moderniseringsagenda voor de universiteiten - Onderwijs, onderzoek en innovatie - COM(2006) 208 van 10.5.2006.
[11] Verdere maatregelen voor de oprichting van een Europees Technologie-Instituut (EIT); Mededeling van de Commissie aan de Europese Raad - COM(2006) 276 van 8.6.2006.
[12] Communautaire richtsnoeren inzake staatssteun ter bevordering van risicokapitaalinvesteringen in kleine en middelgrote ondernemingen van 19.7.2006,http://ec.europa.eu/comm/competition/state_aid/others/risk_capital_guidelines_en.pdf
[13] Richtlijnen 2004/18/EG en 2004/17/EG.
[14] Zie Europe INNOVA innovation panels op http://www.europe-innova.org/index.jsp
[15] Groenboek inzake energie-efficiëntie - COM(2005) 265 van 22.6.2005.
[16] In de bouwsector wordt momenteel weinig gebruik gemaakt van formele midelen voor de bescherming van intellectuele eigendom en patenten.
[17] Om te kunnen voldoen aan de behoeften van een zo breed mogelijke verscheidenheid van gebruikers, verdient het idee van een wedstrijd voor jonge uitvinders betreffende toekomstige toepassingen van het Galileo-signaal op EU-niveau nadere overweging; een dergelijke wedstrijd zou met al bestaande wedstrijden gecoördineerd moeten worden.
[18] Mededeling van de Commissie "Investeren in onderzoek: een actieplan voor Europa", COM(2003) 226 definitief/2 van 4.6.2003.
[19] Mededeling van de Commissie "Invulling van de moderniseringsagenda voor de universiteiten - Onderwijs, onderzoek en innovatie", COM(2006) 208 van 10.5.2006.