Toelichting bij COM(2024)89 - Aspecten betreffende de gasopslag op basis van Verordening 2017/1938 - Hoofdinhoud
Dit is een beperkte versie
U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.
| dossier | COM(2024)89 - Aspecten betreffende de gasopslag op basis van Verordening 2017/1938. |
|---|---|
| bron | COM(2024)89 |
| datum | 27-02-2024 |
Bij artikel 17 bis van Verordening (EU) 2017/1938, zoals ingevoegd bij artikel 1, lid 5, van Verordening (EU) 2022/1032, hierna de “gasopslagverordening” genoemd, is bepaald dat de Commissie jaarverslagen moet indienen bij het Europees Parlement en de Raad, zodat elk verslag bijdraagt tot de verbreding van de kennis over beste praktijken voor het vullen van gasopslaginstallaties in de Unie.
Ondergrondse gasopslaginstallaties zijn van groot belang voor de energievoorzieningszekerheid van de EU. Zij bieden het gassysteem in de EU in de winter essentiële seizoensgebonden flexibiliteit. In koude perioden kunnen de gasopslaginstallaties fungeren als de belangrijkste bron voor de levering van gas. Gasopslaginstallaties zijn voor het elektriciteitssysteem ook een inzetbare energiebron voor de opwekking van elektriciteit. Doorgaans wordt vanuit de opslaginstallaties 25-30 % van het gas dat in de EU in de winter wordt verbruikt, geleverd. Bovendien maken gasopslaginstallaties een efficiënt ontworpen EU-gassysteem mogelijk, door de behoefte aan grote invoerstromen tijdens de wintermaanden te verminderen en te voorkomen dat grote invoer- en transmissie-infrastructuur moeten worden gebouwd. De invoervolumes van gas zijn door het hele jaar heen dus vrij stabiel, met een overschot aan invoervolumes dat in de zomerperiode (van april tot en met oktober/november) wordt geïnjecteerd, terwijl tijdens de winterperiode (van oktober/november tot en met maart) juist gas uit de opslaginstallaties wordt onttrokken om de invoervolumes aan te vullen. Gasopslaginstallaties dragen dankzij hun opslagcapaciteit op lange termijn dus bij tot prijsstabiliteit, en ook dragen zij met hun aanzienlijke capaciteit (1 100 TWh of 100 miljard kubieke meter) bij tot het opvangen van verstoringen in de gaslevering.
In 2021 kende de EU een langdurige periode waarin de energieprijzen volatiel en hoog waren, onder meer omdat het vulniveau van de gasopslaginstallaties lager was dan gebruikelijk. De toegenomen geopolitieke spanningen na de Russische invasie van Oekraïne begin 2022 hebben de onzekerheid vergroot en tonen aan dat er behoefte is aan goed gevulde gasopslaginstallaties voor de komende winters.
De bij de gasopslagverordening ingevoerde wijzigingen verplichten alle lidstaten met gasopslagcapaciteit ervoor te zorgen dat hun ondergrondse gasopslaginstallaties uiterlijk op 1 november van elk jaar voor 90 % gevuld zijn. Lidstaten zonder gasopslaginstallaties moeten ook bijdragen aan de algemene opslagdoelstellingen door ervoor te zorgen dat 15 % van hun jaarlijkse verbruik in andere lidstaten is opgeslagen.
Gasopslaginstallaties zijn kritieke infrastructuur in de zin van Richtlijn (EU) 2022/2557 betreffende de weerbaarheid van kritieke entiteiten en opslagsysteembeheerders vallen binnen het toepassingsgebied van de richtlijn1. Daarnaast moeten alle opslagsysteembeheerders in de EU uiterlijk begin 2024 een certificeringsproces doorlopen om het risico op negatieve externe inmenging te beperken. De diensten van de Commissie hebben reeds certificaten van verschillende lidstaten ontvangen en brengen de adviezen hierover uit. In dit verslag wordt de balans opgemaakt van de uitvoering van de gasopslagverordening in 2023 en begin 2024 op basis van door de lidstaten verstrekte informatie over gasopslagmaatregelen en hun certificeringsprocedures, overeenkomstig artikel 17 bis van Verordening (EU) 2017/1938.
2.
EN CONTEXT
Op 1 november 2023 waren de gasopslaginstallaties in de EU voor 99,4 % gevuld, ruim boven het streefcijfer van 90 %. Alle afzonderlijke lidstaten hebben hun regelgevende doelstellingen2 gehaald. Eind 2023, dat wil zeggen op 15 december 2023, waren de gasopslaginstallaties nog steeds voor 89 % gevuld. De EU was goed voorbereid op de winter van 2023/2024, in aanmerking nemende dat de gasopslaginstallaties in de winter 25-30 % van de vraag naar gas in de EU voor hun rekening nemen.
Bij artikel 17 bis van Verordening (EU) 2017/1938, ingevoegd bij artikel 1, lid 5, van de opslagverordening, is bepaald dat de Commissie jaarverslagen moet indienen bij het Europees Parlement en de Raad. In de verslagen moet het volgende worden opgenomen:
- een overzicht van de maatregelen die de lidstaten hebben genomen om aan de opslagverplichtingen te voldoen;
- een overzicht van de tijd die nodig is voor de in artikel 3 bis van Verordening (EG) nr. 715/2009 vastgestelde certificeringsprocedure;
- een overzicht van de door de Commissie verzochte maatregelen om ervoor te zorgen dat de vultrajecten worden nageleefd en de vulstreefcijfers worden behaald;
- een analyse van de mogelijke gevolgen van deze verordening voor de gasprijzen en potentiële gasbesparingen in verband met artikel 6 ter, lid 4.
Het verslag draagt bij tot verbreding van de kennis over de beste praktijken voor het vullen van gasopslaginstallaties.
3. OVERZICHT VAN MAATREGELEN VAN LIDSTATEN
De bij de gasopslagverordening ingevoerde wijzigingen bepalen dat de lidstaten alle nodige maatregelen moeten nemen om de vulstreefcijfers te halen. Waar mogelijk moeten zij trachten marktgebaseerde maatregelen te nemen om onnodige verstoring van de markt te voorkomen. Deze maatregelen mogen echter ook regelgevende maatregelen, financiële stimulansen of compensatie voor marktdeelnemers omvatten.
In de opslagverordening is een illustratieve en niet-uitputtende lijst van mogelijke maatregelen en instrumenten opgenomen. De Commissie heeft de autoriteiten van de lidstaten in het najaar van 2023 een enquête gestuurd om gegevens te verzamelen over de maatregelen en instrumenten die zij hebben gebruikt om ervoor te zorgen dat hun gasopslaginstallaties werden gevuld. De door de lidstaten toegepaste maatregelen omvatten ook overeenkomsten, memoranda van overeenstemming (MoU’s) of lastenverdelingsmechanismen die door lidstaten zonder gasopslaginstallaties zijn ondertekend en die regelingen voor het gebruik van ondergrondse gasopslaginstallaties omvatten.
De lidstaten met ondergrondse gasopslaginstallaties bevestigden dat de meeste maatregelen die in 2022 van kracht waren, in 2023 zijn voortgezet. Sommige maatregelen bestonden al vóór de gasopslagverordening van 2022, terwijl andere na de gasopslagverordening werden vastgesteld. De vraagreductie droeg bij tot gunstige marktomstandigheden tijdens het vulseizoen 2023, met lagere gasprijzen dan in 2022 en een positieve zomer/winterspreiding, waardoor het daadwerkelijk tijdig vullen van de opslaginstallaties werd vergemakkelijkt zonder dat de maatregelen die als laatste redmiddel waren toegepast tijdens het vulseizoen 2022 nodig waren. De lidstaten onderstreepten ook in het algemeen het belang van de flexibele tussentijdse vulstreefcijfers om een evenwicht te vinden tussen het waarborgen van de technische haalbaarheid van het proces en het bieden van marktflexibiliteit aan gebruikers van de gasopslag.
- een minimaalvolume in de gasopslag: het opleggen van een verplichting aan opslagsysteembeheerders om het minimale vulniveau te bereiken, in overeenstemming met de nationale doelstelling;
- de aanbestede capaciteit: het verplichten van opslagsysteembeheerders hun capaciteiten bij marktdeelnemers aan te besteden (in de meeste gevallen via capaciteitsveilingen);
- het aanwijzen van een specifieke entiteit: het aanwijzen van een entiteit die bijspringt voor het geval het vulstreefcijfer niet zou worden behaald;
- strategische opslag: het vaststellen van doeltreffende instrumenten voor de aankoop en het beheer van strategische opslag door publieke of private entiteiten;
- de ongebruikte gecontracteerde capaciteit: ervoor zorgen dat gecontracteerde capaciteit effectief wordt gebruikt door middel van een “use-it-or-lose-it”-mechanisme, waarbij opslagcapaciteit die is gecontracteerd maar niet gebruikt, moet worden vrijgegeven.
Wat de uitvoering van gasopslag betreft, geeft ACER in zijn advies over ENTSB-G’s wintervooruitzichten inzake levering 2023/20243 aan tevreden te zijn over “het feit dat de collectieve doelstelling van de EU om de opslagcapaciteit voor 90 % vol te hebben medio augustus al was bereikt, bijna twee maanden vóór de uiterste datum van 1 november. Waar mogelijk hebben de NRI’s de nauwkeurigheid van het vulniveau van de opslag zoals gerapporteerd in ENTSB-G’s wintervooruitzichten gecontroleerd.” ACER geeft verder aan dat “in het onlangs gepubliceerde consultancyonderzoek van ACER, getiteld “On the impact of EU and national gas storage regulations” (Over de gevolgen van de EU- en nationale regelgeving inzake gasopslag), blijkt dat de in de lidstaten uitgevoerde maatregelen daadwerkelijk hebben bijgedragen tot het bereiken van het vulniveau voor opslag op nationaal en Europees niveau.”
Nadere bijzonderheden over de uitvoeringsmaatregelen zijn weergegeven in Table 1 en de bijlage.
Tabel 1 – maatregelen voor de uitvoering van de vulstreefcijfers overeenkomstig artikel 6 ter van de gasopslagverordening per lidstaat met ondergrondse gasopslaginstallaties.
T staat voor “tijdelijke maatregel”.
Bron: reacties van de lidstaten op de enquête van de Europese Commissie en het www.acer.europa.eu/sites/default/files/documents">verslag van het ACER en het VIS over de gasopslag in 2023.
Het lastenverdelingsmechanisme, zoals vastgesteld in artikel 6 quater van de verordening, bepaalt dat lidstaten zonder opslaginstallaties op hun grondgebied gasvolumes in andere lidstaten opslaan die overeenkomen met ten minste 15 % van hun jaarlijkse verbruik.
Uit de enquête van de Commissie blijkt dat het lastenverdelingsmechanisme in 2023 in ten minste drie lidstaten zonder gasopslaginstallaties is toegepast. Estland heeft de aankoop van 1 TWh (30 % van het jaarlijkse verbruik) geregeld als een nationale strategische reserve die in Letland wordt opgeslagen. Litouwen heeft bevestigd dat het ongeveer 2,05 TWh in Letland heeft opgeslagen, wat overeenkomt met het gemiddelde gebruik in de voorgaande vijf jaar. Slovenië heeft ook bevestigd dat zijn leveranciers op commerciële basis een volume aan gas opslaan dat overeenkomt met 15 % van het verbruik in de voorgaande vijf jaar.
Aan het einde van de winter van 2022/2023 was de opslaginstallatie in de EU voor 56 % gevuld. Dit hoger dan gemiddelde vulniveau werd aanzienlijk ondersteund door een verminderde vraag naar gas (een daling van 18 %), wat heeft bijgedragen tot de gunstige marktomstandigheden die het bijvullen vergemakkelijken. In 2023 werd als gevolg van de opslagmaatregelen 505 TWh (ongeveer 45 miljard kubieke meter) gas opgeslagen. Ongeveer 60 % van het in de zomer van 2023 opgeslagen gas werd in de maanden mei-juli geïnjecteerd (zie figuur 1), waarschijnlijk gestimuleerd door de daling van de gasprijzen aan het begin van het vulseizoen. Deze vroege injectie speelde een doorslaggevend rol bij het behalen van het vulstreefcijfer van 90 % medio augustus, meer dan twee maanden vóór de uiterste datum. Op 1 november 2023 was de gasopslag in de EU voor 99,4 % gevuld, waarbij alle lidstaten het vulstreefcijfer van 90 % overschreden (figuur 2).
Figuur 1 — netto-injecties in gasopslaginstallaties in de EU per maand.
Figuur 2 – gas in ondergrondse opslaginstallaties in de EU in 2022 en 2023, in vergelijking met het voorgaande zesjaarsgemiddelde en -bereik.
4. OVERZICHT VAN DE CERTIFICERINGSPROCEDURE
Overeenkomstig artikel 3 bis van Verordening (EG) nr. 715/2009, zoals ingevoegd bij de gasopslagverordening, moeten de lidstaten ervoor zorgen dat elke opslagsysteembeheerder, met inbegrip van opslagsysteembeheerders die onder zeggenschap staan van een transmissiesysteembeheerder, wordt gecertificeerd. In dit verband moeten de certificeringsinstanties van de lidstaten een ontwerpcertificeringsbesluit uitvaardigen met betrekking tot opslagsysteembeheerders die ondergrondse gasopslaginstallaties met een capaciteit van meer dan 3,5 TWh exploiteren, waarbij, ongeacht het aantal opslagsysteembeheerders, alle opslaginstallaties samen op 31 maart 2021 en 31 maart 2022 waren gevuld tot een niveau dat gemiddeld minder dan 30 % van hun maximumcapaciteit op 1 februari 2023 bedroeg. De certificeringsautoriteit moet de Commissie onverwijld in kennis stellen van haar ontwerpcertificeringsbesluit, samen met alle relevante informatie, zodat de Commissie bij de certificeringsautoriteit een advies over het ontwerpcertificeringsbesluit kan uitbrengen.
In 2023 hebben verscheidene lidstaten bij de Commissie ontwerpcertificeringsbesluiten voor gasopslagsysteembeheerders ingediend. De Commissie heeft tien certificeringsadviezen vastgesteld, die na de vertrouwelijkheidscontrole door de certificeringsautoriteit zijn gepubliceerd in het transparantieregister van de Commissie en op de website van DG ENER. De Commissie ontvangt nog steeds ontwerpcertificeringsbesluiten en staat in nauw contact met de lidstaten die vertragingen ondervinden bij de indiening van hun ontwerpbesluiten. De Commissie merkt op dat veel lidstaten, met name die met een groot aantal installaties, actief werken aan het certificeringsproces. Het is belangrijk tijdig vooruitgang te boeken om een correcte uitvoering van de opslagverordening te waarborgen en de leveringszekerheid van de EU te versterken.
Tabel 2 – overzicht van de certificeringsprocedure eind 20234,5.
| Ontwerpcertificeringen aangemeld, aantal exploitanten (aantal installaties) | Ontwerpcertificeringen in behandeling, aantal exploitanten (aantal installaties) | Totaal aantal exploitanten (aantal installaties)(2) | |
| AT | 1 (1) | 3 (7) | 4 (8) |
| BE | 1 (1) | 1 (1) | |
| BG | 1 (1) | 1 (1) | |
| CZ | 4 (9) | 4 (9) | |
| DE | 25 (50) | 25 (50) | |
| DK | 1 (2) | 1 (2) | |
| ES | 2 (4) | 2 (4) | |
| FR | 3 (16) | 3 (16) | |
| HR | 1 (1) | 1 (1) | |
| HU | 2 (5) | 2 (5) | |
| IT | 3 (13) | 3 (13) | |
| LV | 1 (1) | 1 (1) | |
| NL | 3 (4) | 1 (3) | 4 (7) |
| PL | 1 (7) | 1 (7) | |
| PT | 1 (1) | 1 (1) | |
| RO | 2 (6) | 2 (6) | |
| SE | 1 (1) | 1 (1) | |
| SK | 2 (2) | 2 (2) | |
| TOTAAL | 22 (52) | 37 (83) | 59 (135) |
Om de lidstaten te ondersteunen bij de afgifte van ontwerpcertificeringen, heeft de Commissie speciale sessies van de Groep coördinatie gas georganiseerd om praktische richtsnoeren te verstrekken voor de certificering van opslagsysteembeheerders en eigenaren van opslaginstallaties. De Commissie herinnerde eraan dat certificering het risico voor de gasleveringszekerheid op regionaal, nationaal of Unieniveau moet verminderen. Dit risico kan onder meer het gevolg zijn van:
a. de eigendom, de levering of andere commerciële relaties die negatieve gevolgen kunnen hebben voor de stimulansen voor en het vermogen van de opslagsysteembeheerder om de ondergrondse gasopslaginstallatie te vullen;
b. de rechten en verplichtingen van de Unie ten aanzien van een derde land uit hoofde van het internationaal recht, met inbegrip van overeenkomsten die zijn gesloten met een of meer derde landen, waarbij de Unie partij is en waarin de energievoorzieningszekerheid aan de orde komt;
c. de rechten en verplichtingen van de betrokken lidstaten ten aanzien van een derde land die voortvloeien uit overeenkomsten die zijn gesloten door de betrokken lidstaten met een of meer derde landen, voor zover die overeenkomsten in overeenstemming zijn met het recht van de Unie; of
d. andere specifieke feiten en omstandigheden.
5. NALEVING VAN DE VULDOELSTELLINGEN VOOR GASOPSLAG
Om de gasleveringszekerheid in de loop der jaren te blijven waarborgen en te voldoen aan het streefcijfer voor gasopslag van 90 % op 1 november van elk jaar, zijn bij de gasopslagverordening aan de Commissie uitvoeringsbevoegdheden verleend om voor elke lidstaat met ondergrondse gasopslaginstallaties het vultraject vanaf 2023 en voor de daaropvolgende jaren vast te stellen, op basis van het door elk van die lidstaten ingediende ontwerpvultraject. In 2023 hebben alle lidstaten overeenkomstig artikel 6 bis van Verordening (EU) 2017/1938, zoals ingevoegd bij de gasopslagverordening, de tussentijdse streefcijfers voor 2023 behaald zoals vastgesteld bij de op 23 november 2022 vastgestelde uitvoeringsverordening (EU/2022/2301). Verscheidene lidstaten bereikten een vulniveau van 100 % (of overschreden hun opgegeven capaciteit6) vóór 1 november 2023. De Commissie hoefde daarom in 2023 geen maatregelen te nemen om naleving van de vultrajecten en vulstreefcijfers te waarborgen.
Tabel 3 – naleving van de vulstreefcijfers van de opslagverordening voor 2023.
Bron: vulniveaus op basis van de GIE AGSI+-cijfers.
Op 20 november 2023 heeft de Commissie door middel van een uitvoeringsverordening7 de tussentijdse vulstreefcijfers voor gasopslag vastgesteld die de lidstaten in 2024 moeten halen. Zoals bepaald in artikel 6 bis, lid 7, van Verordening (EU) 2017/1938, zoals ingevoegd bij de gasopslagverordening, worden in de uitvoeringsverordening de tussentijdse streefcijfers voor 1 februari, 1 mei, 1 juli en 1 september 2024 vastgesteld voor de lidstaten met ondergrondse opslaginstallaties die zich op hun grondgebied bevinden en die rechtstreeks verbonden zijn met hun afzetmarkt. Deze streefcijfers waren gebaseerd op de voorstellen van de lidstaten, de vulniveaus van de voorgaande vijf jaar, en de beoordeling door de Commissie van de algemene situatie op het gebied van de leveringszekerheid, en hebben tot doel ervoor te zorgen dat de totale doelstelling van 90 % voor het vullen van de opslag uiterlijk op 1 november 2024 wordt bereikt.
Tabel 4 – tussentijdse streefcijfers voor 2024 voor lidstaten met ondergrondse gasopslaginstallaties, zoals vastgesteld bij Uitvoeringsverordening (EU) 2023/2633 van de Commissie8.
6. UITVOERING VAN DE GASOPSLAGVERORDENING IN 2024
De tussentijdse streefcijfers van de vultrajecten zijn gebaseerd op de input van de lidstaten en een beoordeling door de Commissie van de algemene situatie van de leveringszekerheid.
De voor 2024 voorgestelde vultrajecten van de lidstaten waren vergelijkbaar met de trajecten die in 2023 werden vastgesteld. Uit de beoordeling van de gasleveringszekerheid voor het gasjaar 2023/2024 (van 1 oktober 2023 tot en met 30 september 2024), die voornamelijk is gebaseerd op de resultaten van www.entsog.eu/sites/default/files/2023-10%20Supply%20Outlook%202023-24%20with%20Summer%202024%20Overview.pdf">ENTSB-G’s wintervooruitzichten inzake levering 2023/2024, blijkt dat de tussentijdse streefcijfers zoals oorspronkelijk door de lidstaten voorgesteld, wellicht een opwaartse aanpassing vereisen indien de voorwaarden inzake vraag en aanbod ten opzichte van het voorgaande jaar zouden veranderen. Bij het opvolgen van het advies van de leden van de Groep coördinatie gas om de tussentijdse streefcijfers af te stemmen op het voorstel van de lidstaten voor 2022-2023 en om een maximale marktflexibiliteit te bieden, heeft de Commissie bovendien duidelijk gemaakt dat de inspanningen ter reductie van de vraag moeten worden voortgezet om hetzelfde niveau van leveringszekerheid te waarborgen.
Op basis van een analyse aan de hand van ENTSB-G’s vooruitzichten9 schatte de Commissie (zie overweging 8 van de uitvoeringshandeling van november 2023) dat de EU in mei 2024 ten minste een vulniveau van 45 % zou moeten bereiken om het bijvullen van opslagfaciliteiten te vergemakkelijken in geval van een hogere vraag en/of een lager aanbod in de zomer van 2024. Het niet halen van dit streefcijfer kan een ernstig risico inhouden dat het opslagstreefcijfer van 90 % op 1 november 2024 niet wordt gehaald. Dit tussentijdse streefcijfer zorgt voor de nodige flexibiliteit om het streefcijfer van 90 % vóór 1 november 2024 te halen, zelfs zonder Russische leveringen tijdens de zomer, op voorwaarde dat andere leveringen op het huidige niveau worden gehouden en de vraag naar gas duurzaam wordt verminderd (figuur 3).
Figuur 3: Ontwikkeling van het vulniveau van de Europese ondergrondse gasopslaginstallaties bij een volledige verstoring van het Russische aanbod in een referentiescenario met lng-potentieel, zoals waargenomen in 2022-2023, en lage streefcijfers voor lng (40 % lager) voor februari en mei, met als doel in mei collectief een vulniveau van 45 % te bereiken.
Bron: ENTSB-G’s wintervooruitzichten 2023/2024.
Vooruitzichten voor de Energiegemeenschap
In overeenstemming met de ontwikkelingen in de EU heeft de Energiegemeenschap Verordening (EU) 2022/1032 wat betreft gasopslag met ongekende snelheid omgezet. De overeenkomstsluitende partijen moeten ervoor zorgen dat hun ondergrondse opslaginstallaties uiterlijk op 1 november voor ten minste 90 % van de capaciteit zijn gevuld. De verordening legt de overeenkomstsluitende partijen ook de verplichting op ervoor te zorgen dat de op hun grondgebied gevestigde opslagsysteembeheerders worden gecertificeerd.
Volgens het www.energy-community.org/dam/jcr:5ea2bce2-c49d-4941-9eb9-181597ff76e8/Secretariat&%23039;s%20report%20on%20implementation%20of%20storage%20regulation.pdf">verslag van het secretariaat van de Energiegemeenschap over de uitvoering van de opslagverordening van 1 juni 2023 hebben Servië en Oekraïne, verdragsluitende partijen met gasopslaginstallaties, de streefcijfers, met inbegrip van tussentijdse streefcijfers, gehaald. In het verslag worden de verdragsluitende partijen zonder opslaginstallaties opgeroepen extra inspanningen te leveren om de opslagverplichtingen na te komen en de beschikbare instrumenten te gebruiken, zoals het ondertekenen van lastenverdelingsovereenkomsten en het waarborgen van opslagcapaciteit voor een deel van hun jaarlijkse vraag (ten minste 15 %) in de buurlanden.
Oekraïne heeft het merendeel van de voorschriften van Verordening (EU) 2022/1032 omgezet en voldaan aan de verplichtingen met betrekking tot de opslagsysteembeheerder en de gasniveaus in de opslaginstallaties volgens het traject. Wat de certificering van opslagsysteembeheerders in de Energiegemeenschap betreft, beschikken alleen Oekraïne en Servië over opslagcapaciteit. In Oekraïne is Ukrtransgaz in april 2023 gecertificeerd en Servië heeft de verordening nog niet omgezet als rechtsgrondslag voor certificering. Daarnaast hebben de Oekraïense opslag- en transmissiesysteembeheerders op basis van een reeks geselecteerde scenario’s een stresstest voor opslag uitgevoerd om na te gaan of het gas dat is opgeslagen door buitenlandse handelaren in het kader van een douane-entrepotregeling in het geval van een crisis naar de eigenaren kon worden gepompt.
Op 13 november 2023 heeft het secretariaat van de Energiegemeenschap uitgebreide opslagvultrajecten voor 2024 vastgesteld.
7. ANALYSE VAN DE POTENTIëLE EFFECTEN OP DE GASPRIJZEN
Opslaginstallaties zijn van cruciaal belang om de spanningen op de markten te verlichten, aangezien zij grote hoeveelheden aan de markt kunnen leveren wanneer het aanbod krap is, wat prijsschommelingen en prijspieken drukt.
De vraag naar gas is op korte termijn doorgaans niet prijselastisch. Bijgevolg kan een krapte op de markt als gevolg van een ontoereikend aanbod zich snel vertalen in aanzienlijke prijsstijgingen. In dit verband is de beschikbaarheid van flexibiliteitsbronnen, zoals opslaginstallaties, van het grootste belang om het beschikbare aanbod op de korte termijn te vergroten en vraag en aanbod in het systeem in balans te houden.
De rol van opslaginstallaties bij het verlichten van de prijsdruk wordt binnen de sector en in de economische literatuur algemeen erkend.
Zo merkte het Internationaal Energieagentschap in het verslag over gas op de middellange termijn 2023 op dat het hoge opslagniveau, in combinatie met een gematigde vraag, in het derde kwartaal van 2023 “de gasprijzen op de spotmarkt in Europa heeft gedrukt”. Evenzo heeft het ACER in zijn www.acer.europa.eu/sites/default/files/documents">verslag van juni 2023 aangegeven dat “het vulniveau van de opslaginstallaties aanzienlijk boven het gemiddelde van de afgelopen jaren ligt en heeft bijgedragen tot het verlagen van de prijs”.
In verschillende economische artikelen is ingegaan op het effect van de gasopslaginstallaties op de prijs. Brown en Yücel (“What Drives Natural Gas Prices”, 2008) hebben bijvoorbeeld gekeken naar de gegevens over gas in de VS tussen 1997 en 2007 en stelden vast dat een vulniveau boven de seizoensgebonden norm de aardgasprijs drukt. Hulshof et al. (2015)10 hebben de day-aheadspotprijs van de TTF in de periode 2011-2014 geanalyseerd en ook vastgesteld dat wanneer het vulniveau van de opslagfaciliteiten onder het gemiddelde ligt, de spotprijzen doorgaans hoger zijn. Obadi en Korcek (2020)11 hebben de TTF-prijzen tussen 2016 en 2019 ook onderzocht en geconcludeerd dat een vulniveau onder het historische gemiddelde resulteert in krappere markten, wat onvermijdelijk de prijzen opdrijft.
Zoals uit onderstaande grafiek blijkt, schommelden de groothandelsprijzen voor gas de afgelopen maanden tussen de 30 en 50 EUR/MWh. De prijzen liggen nog steeds aanzienlijk hoger dan vóór de crisis, maar zijn aanzienlijk gedaald sinds de piek van de crisis in de zomer van 2022, toen de prijzen een ongekend niveau boven de 300 EUR/MWh bereikten.
De lidstaten en de Commissie hebben een uitgebreid pakket van maatregelen ingevoerd die samen hebben bijgedragen tot de verbetering van de marktsituatie en de druk op de prijzen hebben helpen verlichten. De toezegging om vóór de winter minimumvolumes gas op te slaan, zoals vastgelegd in Verordening (EU) 2022/1032, speelde een belangrijke rol in deze reeks initiatieven en het zeer hoge vulniveau dat sinds het einde van het najaar van 2022 wordt waargenomen, is een belangrijke (zij het niet unieke) bepalende factor om de spanningen op de markt te verminderen en de gasprijzen te doen dalen.
Figuur 4 – month-aheadprijzen van de TTF, januari 2021-september 2023.
Bron: ENER, op basis van gegevens van S&P Global.
8. CONCLUSIE
In 2023 zijn alle doelstellingen van de opslagverordening gehaald of overtroffen. Het opslagstreefcijfer van 90 % werd medio augustus gehaald en op 1 november werd een vulniveau van meer dan 99 % gerapporteerd. Eind 2023 lag het gemiddelde vulniveau nog steeds dicht bij het hoogste niveau, op meer dan 85 %12. De door de lidstaten uitgevoerde maatregelen, ondersteund door de gasvraagreductie, zowel wat vulniveau als timing betreft, bleken efficiënt voor marktdeelnemers om de opslagniveaus tegen 2023 op een adequaat peil te houden en het opslagstreefcijfer te halen. Omdat de verwezenlijking van de doelstellingen vooruitliep op het regelgevende schema, was het zelfs mogelijk om in de zomer nog eens 2,5 miljard kubieke meter extra in opslaginstallaties in Oekraïne te injecteren, wat de gasleveringszekerheid van de EU en Oekraïne wederzijds versterkt.
Het mechanisme van minimale tussentijdse streefcijfers laat de lidstaten voldoende ruimte om hun eigen maatregelen en tijdschema’s vast te stellen. De verwezenlijking van de doelstellingen van de opslagverordening heeft in grote mate bijgedragen tot de versterking van de leveringszekerheid in de winter van 2023/2024, waardoor de risicopremie op de gasmarkt aan het einde van het jaar werd verlaagd.
Met de verplichting tot het certificeren van gasopslaginstallaties is de opslagverordening erop gericht om schadelijke invloeden van niet-EU-landen op het vullen van opslaginstallaties te voorkomen. Het certificeringsproces is vergevorderd voor een aanzienlijk deel van de opslagexploitanten en -installaties. De Commissie staat in contact met de lidstaten die nog steeds ontwerpcertificeringsbesluiten moeten indienen. Hoewel een aantal certificeringen nog in behandeling is, is er momenteel geen bewijs dat de eigenaren of beheerders van opslaginstallaties de gasleveringszekerheid van de EU onmiddellijk in gevaar kunnen brengen.
Algemeen wordt erkend dat de opslagniveaus een positief effect hebben gehad op de gasprijzen, hoewel het moeilijk is precies in te schatten in welke mate. De in de verordening vastgestelde trajecten en streefcijfers hebben daarom bijgedragen tot het verlichten van de druk op de gasprijzen door minimumopslagniveaus vast te stellen die in 2023 ruimschoots werden overschreden. De volatiliteit van de gasmarkt en de gasprijzen waren in 2023 aanzienlijk lager dan in 2022. Bovendien is het van essentieel belang om rekening te houden met de gevolgen van de opslag en de vraagreductie. De vraagreductie zal een cruciale factor blijven voor het bereiken van een toereikend vulniveau van de opslaginstallaties, wat deel uitmaakt van dezelfde architectuur voor leveringszekerheid als maatregelen aan de vraagzijde.
BIJLAGE – gedetailleerde tabel met de per lidstaat met ondergrondse gasopslaginstallaties uitgevoerde maatregelen.
| Maatregel (zoals voorgesteld in artikel 6 ter van de verordening) | Lidstaat | Beschrijving |
| Minimumvolume in gasopslag | AT | Gasleveranciers van beschermde afnemers moeten aan de leveringsnorm voldoen (artikel 6 van de verordening inzake leveringszekerheid (SoS-verordening)). |
| BG | Marktdeelnemers met klanten met onregelmatige consumptie zijn verplicht een strategische reserve aan te houden in verband met de leveringszekerheid en seizoensschommelingen. | |
| CZ | Gashandelaren die rechtstreeks gas leveren zijn verplicht gasvoorraden aan te houden die overeenkomen met een uitzonderlijk hoge gasvraag gedurende 30 dagen. | |
| ES | Leveranciers zijn verplicht gasvoorraden aan te houden die overeenkomen met het gasverbruik gedurende 27,5 dagen in het voorgaande jaar. | |
| HU | Universele gasleveranciers zijn verplicht veiligheidsvoorraden aan te houden op basis van het winterpiekverbruik van de laatste 120 maanden. | |
| PT | Marktdeelnemers zijn verplicht veiligheids- en aanvullende reserves aan te houden. | |
| RO | Gasleveranciers en warmteproducenten zijn elk jaar verplicht om voor eind oktober gasvoorraden aan te leggen en in stand te houden. | |
| SK | De veilige gasvolumes moeten aan de leveringsnorm voldoen. Het ministerie beslist of deze volumes moeten worden opgeslagen of contractueel moeten worden veiliggesteld. | |
| 2. Aanbestede capaciteit | BE | Opslagsysteembeheerders moeten capaciteit aanbesteden bij marktdeelnemers via veilingen. |
| DK | Aanbestede capaciteit via veilingen*. | |
| ES | De capaciteitsverplichting wordt rechtstreeks toegewezen en het resterende volume wordt geveild. | |
| FR | De eigenaren van opslaginstallaties zijn verplicht om elk jaar uiterlijk op 1 november 85 % van de gecontracteerde capaciteit op te slaan. | |
| IT | Toename van het aantal veilingen voor maandelijkse opslagcapaciteit voor producten. | |
| PT | Marktdeelnemers moeten de capaciteit uitsluitend contracteren voor de veiligheids- en aanvullende reserves. | |
| 3.1. Balanceringsvoorraad wordt beheerd door transmissiesysteembeheerder | IT | Aankoop van gas en injectie voor de exploitatie van transmissie en opslag. |
| 3.2. Verplichtingen opgelegd aan aangewezen entiteiten | CZ | Opslaggebruikers zijn verplicht om voldoende gas op te slaan overeenkomstig de vultrajecten. |
| DE | Verplichtingen van THE om aanbestedingen uit te schrijven voor opslagopties. | |
| DK | Energinet is verantwoordelijk voor de aankoop van vulbehoeften en noodopslag. | |
| IT | Alleen in geval van afkondiging crisisniveau. | |
| PL | Gasleveranciers en eindverbruikers die gas invoeren, moeten verplichte gasvoorraden aanhouden die gelijk zijn aan 30 dagen aan invoer. | |
| 4. Gecoördineerde instrumenten | ||
| 5. Vrijwillige gezamenlijke aankoopmechanismen | ||
| 6. Financiële stimulansen voor marktdeelnemers | BE | Marktdeelnemers worden gestimuleerd om gasopslaginstallaties te vullen*. |
| CZ | Financiële stimulansen voor CEZ om gas van de Nederlandse lng-terminal in de Eemshaven te leveren aan het Tsjechische VTP (3 miljard kubieke meter per jaar). | |
| DK | Marktdeelnemers worden gestimuleerd om gasopslaginstallaties te vullen*. | |
| ES | De kosten van de technisch beheerder worden verhaald op de staatsbegroting en de marktdeelnemers. | |
| IT | Contracten ter verrekening van verschillen. Verstrekking van een voorraadpremie. Boete als voorraden onder het door de opslagexploitant vastgestelde niveau liggen*. | |
| NL | Subsidieregeling is verlengd tot 2023-2024 (soort verzekering voor als de marktvoorwaarden niet gunstig zijn tijdens het injectieseizoen). De ondergrondse opslaginstallatie Bergermeer is niet inbegrepen. | |
| 7. Ongebruikte gecontracteerde capaciteit | AT | Capaciteitshouders verplichten ongebruikte capaciteit te gebruiken of vrij te geven. |
| BE | Door de NRI goedgekeurde maatregel (“use-it-or-lose-it”). | |
| CZ | Het weer op de markt brengen van gecontracteerde capaciteit als deze onderbenut blijft door een opslaggebruiker. | |
| DE | Vrijgave door opslagsysteembeheerders van gecontracteerde, maar ongebruikte capaciteit aan THE. | |
| ES | Overboekings- en terugkoopmechanisme | |
| HR | Het automatisch cederen van ongebruikte capaciteit aan andere opslagbedrijven of aan het staatsenergiebedrijf HEP*. | |
| 8. Strategische opslag | AT | 20 TWh strategische gasreserves, uitsluitend voor leveringszekerheidsdoeleinden. |
| BG | Bulgartransgaz is verplicht tot een maximum van 70 miljoen kubieke meter aan te houden in verband met de leveringszekerheid. | |
| CZ | ASMR dient gasvoorraden aan te houden voor crisissituaties. | |
| DE | Deel van de door THE aanbestede opslagopties moeten in opslag worden gehouden, met afroepoptie. | |
| DK | Staatsbedrijf TSB houdt strategische voorraden aan*. | |
| ES | Een gasvoorraad van 20 dagen van de 27,5 (de minimumverplichting). | |
| HU | Er worden twee afzonderlijke gasreserves aangehouden: de veiligheidsvoorraad en de speciale voorraad van aardgas. | |
| IT | Strategische reserves van 49,3 TWh (4,62 miljard kubieke meter) die alleen in noodgevallen kunnen worden onttrokken. | |
| LV | Strategische reserve voor 2023, zoals gedefinieerd in de wet: 1,8-2,2 TWh. | |
| 9. Aanwijzing van een specifieke entiteit | ES | De technisch systeembeheerder (Enagás GTS), om de verplichtingen ten aanzien van de gasvoorraden na te komen. |
| DE | THE, voor de aankoop en injectie van eigen gas, om de vulstreefcijfers te halen. | |
| IT | Snam en GSE, die tot taak hebben ervoor te zorgen dat er tijdens de winterperiode voldoende gas wordt opgeslagen. | |
| FR | Opslagsysteembeheerders, die op verzoek van de regering moeten bijspringen om de vulstreefcijfers te halen. | |
| NL | Aanwijzing van een aangewezen partij, om de ondergrondse opslaginstallatie Bergermeer tot 20 TWh te vullen (feitelijke opslag van 14,1 TWh). | |
| SE | Swedegas, verantwoordelijk voor het halen van de vulstreefcijfers. | |
| 10. Kortingen op opslagtarieven | BE | Aanbieden van capaciteit tegen reserveringsprijzen waarvoor een korting geldt ten opzichte van het gereguleerde tarief. |
| ES | Kortingen die worden aangeboden aan marktdeelnemers die voldoen aan hun verplichting wat betreft de minimumvoorraden en voor opslaggebruikers die capaciteit hebben aangekocht via veilingen en op 1 november 90 % van hun gecontracteerde capaciteit hebben gevuld. | |
| 11. Kapitaal- en operationele uitgaven | BE | Oplossing in laatste instantie*. |
| IT | Indien eventuele kosten niet gedekt zijn. Anders verlaagt het systeem de tariefregeling voor eindafnemers door gebruik te maken van de extra inkomsten uit de veiling van opslagcapaciteit. |
* Door de Commissie verzamelde maatregel die geen deel uitmaakt van het www.acer.europa.eu/sites/default/files/documents">verslag van het ACER over de gasopslag in 2023.
Bron: antwoorden van de lidstaten op de enquête van de Europese Commissie en het verslag van ACER over de gasopslag in 2023.
1 Zoals gedefinieerd in Richtlijn (EU) 2022/2557 betreffende de weerbaarheid van kritieke entiteiten wordt onder “kritieke infrastructuur” verstaan: “een voorziening, een faciliteit, apparatuur, een netwerk of een systeem, of een onderdeel van een voorziening, een faciliteit, apparatuur, een netwerk of een systeem, hetgeen noodzakelijk is voor de verlening van een essentiële dienst”; volgens de bijlage bij de richtlijn vallen opslagsysteembeheerders bovendien binnen het toepassingsgebied van de richtlijn als zijnde entiteiten in de energiesector, subsector gas.
2 Verordening (EU) 2022/1032 tot wijziging van Verordeningen (EU) 2017/1938 en (EG) nr. 715/2009.
3 Advies nr. 11/2023 van het Agentschap van de Europese Unie voor de samenwerking tussen energieregulators van 14 december 2023 over ENTSB-G’s wintervooruitzichten inzake levering 2023/2024, www.acer.europa.eu/sites/default/files/documents">ACER_Opinion_11-2023_on_ENTSOG_Winter_Supply_Outlook_2023-2024.pdf (europa.eu).
4 De certificaten worden afgegeven per exploitant en/of opslaginstallatie.
5 Op basis van uitwisselingen met de lidstaten, GIE AGSI+, en www.acer.europa.eu/Publications">het verslag van het ACER en het VIS www.acer.europa.eu/Publications">over de gasopslag in 2023.
6 De fysieke opslagcapaciteit van sommige opslaginstallaties kan onder bepaalde voorwaarden hoger zijn dan het door de opslagbeheerders gerapporteerde werkgasvolume.
7 Uitvoeringsverordening (EU) 2023/2633 van de Commissie.
8 De tabel is onderworpen aan de evenredige verplichtingen van elke lidstaat uit hoofde van Verordening (EU) 2017/1938, met name de artikelen 6 bis, 6 ter en 6 quater.
9 www.entsog.eu/sites/default/files/2023-10%20Supply%20Outlook%202023-24%20with%20Summer%202024%20Overview.pdf">entsog.eu/sites/default/files/2023-10/SO0052-23_Winter Supply Outlook 2023-24 with Summer 2024 Overview.pdf.
10 www.jstor.org/stable/41323156">What Drives Natural Gas Prices? (Wat beïnvloedt de gasprijs?) www.jstor.org/stable/41323156">op JSTOR.
11 EconPapers: Examining the Drivers of Natural Gas Price in Europe — Focus on the Role of Speculators (Onderzoek naar de factoren bij prijsvorming voor aardgas in Europa — focus op de rol van speculanten) (repec.org).
12 86,40 % op EU-niveau, afkomstig van Gas Infrastructure Europe — AGSI (gie.eu).
NL NL