Toelichting bij COM(2023)558 - Naar een meer veerkrachtig, concurrerend en duurzaam Europa - Hoofdinhoud

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

dossier	COM(2023)558 - Naar een meer veerkrachtig, concurrerend en duurzaam Europa.
bron	COM(2023)558
datum	27-09-2023

1. Inleiding

De aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne heeft de op regels gebaseerde orde aan het wankelen gebracht en heeft de tektonische verschuivingen die aan de gang zijn in een veranderende geopolitieke en economische omgeving, nog verder versneld, wat om een dringende, gecoördineerde en duurzame beleidsreactie vraagt. De spoedeisende strijd tegen de klimaatverandering heeft een nieuwe impuls gegeven aan de concurrentie om hulpbronnen en heeft een technologische en industriële wedloop om schone technologie op gang gebracht, terwijl ook de COVID-19-pandemie al duidelijk had gemaakt dat de toeleveringsketens kwetsbaar zijn en veerkrachtiger moeten worden.

De EU heeft snel gereageerd. In het licht van de groeiende instabiliteit, strategische concurrentie en veiligheidsdreigingen, heeft de EU zich er in de Verklaring van Versailles van 11 maart 2022 ¹ toe verbonden om meer verantwoordelijkheid te nemen voor haar veiligheid en verdere belangrijke stappen te zetten om onze Europese soevereiniteit te ontwikkelen, onze afhankelijkheden te verminderen en een nieuw groei- en investeringsmodel vorm te geven voor 2030. Zij heeft een breed opgezette, gemeenschappelijke agenda opgesteld ter versterking van de capaciteit van Europa om een bijdrage te leveren aan zowel de regionale als de mondiale veiligheid. De EU heeft haar beleid aangepast en de uitvoering ervan versneld, waarbij zij zich blijft inzetten voor haar prioriteiten op lange termijn. Dit zijn onder meer de Europese Green Deal als de duurzame groeistrategie van de EU, een digitale transitie die aansluit bij onze waarden, evenals de behoefte om de economische en sociale veerkracht van de EU en haar paraatheid voor toekomstige schokken te versterken.

De EU blijft zich zo lang als nodig is achter Oekraïne scharen. De EU heeft in totaal 81 miljard EUR aan militaire, humanitaire en financiële hulp voor Oekraïne vrijgemaakt, en heeft mensen die op de vlucht waren voor de Russische aanvalsoorlog, opgevangen. Sinds het begin van de oorlog heeft de EU elf pakketten sancties goedgekeurd, gericht op sectoren die een kritieke rol spelen bij de financiering van de Russische oorlogsmachine, naast het bevriezen van de tegoeden van ongeveer 1 800 personen en ondernemingen. De EU is vastbesloten ervoor te zorgen dat Rusland aansprakelijk wordt gesteld voor zijn misdaden, met inbegrip van het misdrijf agressie tegen een soevereine staat. Teneinde het herstel en de wederopbouw van Oekraïne te ondersteunen, levert de EU een aanzienlijke bijdrage om de veerkracht van het land een impuls te geven.

Gezien de toenemende geopolitieke spanningen en de technologische transformatie heeft de Unie gekozen voor een nieuwe benadering om haar economische, veiligheids- en strategische belangen beter te beschermen. In nauwe samenwerking met de particuliere sector, en voortbouwend op de onderzoekskwaliteiten ervan onderneemt de EU in een aantal kernsectoren van de Europese economie stappen om de risico’s te beperken en de kwetsbaarheden aan te pakken, door de weerbaarheid van haar industrie te vergroten, te diversifiëren en partnerschappen te vormen met derde landen ².

Om de strategische prioriteiten van Europa te verwezenlijken en toekomstige uitdagingen aan te gaan, zijn aanzienlijke bijkomende investeringen nodig. Hoewel de meeste financiering van de particuliere sector zal moeten komen, is ook voor overheidsinvesteringen een belangrijke rol weggelegd. De EU-begroting heeft haar waarde bewezen bij het aanpakken van deze ongeziene uitdagingen, via aanzienlijke en snelle herschikkingen. De ruimte voor die flexibiliteit is echter opgebruikt. Hoewel de behoefte aan toekomstige overheids- en particuliere investeringen veel groter is, vormen de gerichte aanpassingen die in juni 2023 zijn voorgesteld, het strikte minimum om ervoor te zorgen dat de EU-begroting in de nabije toekomst resultaten kan blijven boeken.

Achttien maanden na de Verklaring van Versailles is het moment aangebroken om de balans op te maken en onze blik op de toekomst te richten. Rekening houdend met de conclusies van de bijeenkomst van de Europese Raad van maart 2023 ³, biedt deze mededeling een samenvatting van wat tot nu toe is bereikt om een meer veerkrachtige, concurrerende en duurzame economie op te bouwen en te bevorderen, en EU-burgers te beschermen en hun welzijn te garanderen. De mededeling levert een bijdrage aan het aanstaande debat van de leiders in Granada over de toekomstgerichte benadering om de open strategische autonomie van de EU te versterken en over de prioritaire beleidsdoelstellingen voor de EU de komende jaren.

2. Een gecoördineerde aanpak om de veerkracht en het duurzame concurrentievermogen van de EU te stimuleren

De EU heeft slagvaardig, tijdig en eensgezind gereageerd op de talrijke crises die zich hebben voorgedaan sinds de grootschalige Russische invasie van Oekraïne. Zij heeft haar gezamenlijke kracht en standvastigheid op ongekende wijze ingezet en heeft de grenzen van tot wat ze in staat werd geacht verlegd. Niettemin blijven belangrijke uitdagingen bestaan.

1. Onze defensiecapaciteit versterken en blijvende vrede tot stand brengen in Europa

Sinds de top van Versailles heeft de EU moedige stappen gezet om de defensiedimensie verder te ontwikkelen en de Europese defensiecapaciteit te versterken. Daarmee heeft de Unie besluitvaardig gereageerd op de dringende behoefte op het gebied van defensie die de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne teweeg heeft gebracht. Met het strategische kompas voor veiligheid en defensie ⁴ heeft de EU actie ondernomen om haar capaciteit als veiligheidsleverancier te versterken, en tegelijk complementair te blijven aan de NAVO. Er werd vooruitgang geboekt in alle dimensies van het kompas: handelen, beveiligen, investeren en samenwerken met partners. In dit verband spelen de Commissie en de hoge vertegenwoordiger respectievelijk een belangrijke rol via initiatieven met betrekking tot materieel, technologieën, infrastructuur en industriële ondersteuning, alsook snel opkomende uitdagingen op het gebied van land, ruimtevaart, het maritieme gebied en op cybergebied.

De EU is belangrijke veiligheidspartnerschappen blijven vormen en uitbreiden. Zo werd het strategisch partnerschap tussen de EU en de NAVO aanzienlijk versterkt met de ondertekening van een derde gezamenlijke verklaring in januari 2023. Nieuwe gebieden voor samenwerking zijn onder meer opkomende en disruptieve technologieën, klimaat en defensie, alsook ruimtevaart. De EU en de NAVO hebben ook een EU-NAVO-taskforce voor de veerkracht van kritieke infrastructuur opgericht, die in juni 2023 een aantal aanbevelingen heeft geformuleerd ⁵.

Er zijn belangrijks stappen gezet met betrekking tot de verlening van militaire steun, gezamenlijke aanbestedingen op defensiegebied en steun voor de productie van munitie vanuit EU-begrotingsmiddelen. De omvang en de aard van de niet-aflatende EU-steun voor Oekraïne zijn ongeëvenaard. De militaire steun, die via de Europese Vredesfaciliteit en rechtstreeks door de lidstaten is verstrekt, bedraagt momenteel 25 miljard EUR. Door de grootschalige en aanhoudende schenkingen zijn onvermijdelijk lacunes ontstaan in de defensievoorraden van de lidstaten. Voortbouwend op de analyse van de lacunes op het gebied van defensie-investeringen van mei 2022 ⁶, zijn wetgevings- en coördinatie-initiatieven genomen om de gezamenlijke aanbesteding van dringend noodzakelijke militaire uitrusting te bevorderen ⁷. De Raad heeft in maart 2023 overeenstemming bereikt over een driesporenbenadering om de productie, gezamenlijke aanbestedingen en de levering van artilleriemunitie en raketten aan Oekraïne te versnellen ⁸. Om de bestaande productiecapaciteit op te voeren, is in juli 2023 een nieuw rechtsinstrument, de wet ter ondersteuning van de productie van munitie (ASAP), in werking getreden met een begroting van 500 miljoen EUR.

EU-initiatieven op het gebied van defensie blijven van cruciaal belang om de defensiesamenwerking tussen de lidstaten te versterken. De verdere uitvoering van het Europees Defensiefonds (EDF) stimuleert innovatie en coöperatieve benaderingen in de defensie-industrie van de EU. Tot op heden is meer dan 3 miljard EUR geïnvesteerd in defensietechnologieën en -systemen van de toekomst. In 2023 zal nog eens 1,2 miljard EUR van het EDF gaan naar projecten op kritieke defensiegebieden, zoals omgevingsbewustzijn in de ruimte, verdediging tegen hypersonische raketten en de ontwikkeling van het prototype voor een Europees patrouillekorvet. Via de EU-regeling voor defensie-innovatie ondersteunt de EU ook kleine en middelgrote ondernemingen, waaronder start-ups en andere niet-traditionele spelers, in het ecosysteem van de defensie-industrie.

Er moet echter meer gebeuren om de Europese technologische en industriële defensiebasis te versterken, zoals meer investeringen. In het voorstel van de Commissie voor de tussentijdse evaluatie van het meerjarig financieel kader wordt voorzien in een bijkomende 1,5 miljard EUR voor het EDF in het kader van het platform voor strategische technologieën voor Europa (STEP). Daarnaast zal de Commissie een Europese strategie voor de defensie-industrie voorstellen om het toekomstige kader voor defensiesamenwerking op te stellen, voortbouwend op de ervaringen van Edirpa en ASAP, waarbij regelgevings-, programmerings-, beleidscoördinatie en andere hefbomen om onze defensieparaatheid te vergroten, in kaart worden gebracht.

Blijvende inspanningen zijn nodig om de militaire mobiliteit in de hele EU te stimuleren en cyber- en hybride dreigingen aan te pakken. Het nieuwe Actieplan voor militaire mobiliteit 2.0 ⁹ zorgt voor een verruiming van het werkveld op dit cruciale gebied. In 2023 werd 790 miljoen EUR toegewezen aan projecten inzake infrastructuur voor tweeërlei gebruik. Daardoor hebben we de specifieke begroting van 1,69 miljard EUR uit de middelen voor militaire mobiliteit van de Connecting Europe Facility volledig opgebruikt ¹⁰. In de toekomst zal blijvende aandacht nodig zijn voor militaire mobiliteit in de hele EU. Tegelijkertijd beoogt het gezamenlijke voorstel voor een EU-beleid op het gebied van cyberdefensie ¹¹ om de EU en de lidstaten te helpen om cyberaanvallen beter op te sporen, te bestrijden en zich er beter tegen te beschermen en verdedigen. De EU heeft onlangs ook haar instrumentarium voor cyberdiplomatie herzien ¹². Gezien de onmisbare rol die EU-sancties vervullen om een rechtvaardige vrede tot stand te brengen, draagt de Commissie bij tot een eenvormige en doeltreffende toepassing ervan in de Unie, door middel van uitgebreide richtsnoeren en outreachactiviteiten; informatie-uitwisseling en ondersteuning op maat voor rechtshandhavingsinstanties; en coördinatie met derde landen om omzeiling tegen te gaan.

Desinformatie en buitenlandse inmenging vormen een essentieel onderdeel van de hybride dreigingen tegen de Unie, vooral omdat de Europeanen in juni 2024 naar de stembus trekken. Er zijn maatregelen nodig op alle niveaus om snel en concreet te kunnen reageren op informatiemanipulatie, naast het ondersteunen van vrije media en het verbeteren van de digitale geletterdheid. De Commissie en de hoge vertegenwoordiger hebben samen met de lidstaten gewerkt aan de toolbox om hybride dreigingen te bestrijden, en aan de toolbox om buitenlandse informatiemanipulatie en inmenging aan te pakken, en werken momenteel aan de toekomstige teams voor snelle reactie op hybride dreigingen^¹³.

Er werden belangrijke initiatieven opgestart voor ruimtevaart, wat niet alleen cruciaal is voor onze samenlevingen en economieën, maar ook voor onze veiligheid en defensie. De Europese ruimtestrategie voor veiligheid en defensie van 2023 ¹⁴ is erop gericht de weerbaarheid van de ruimtevaartinfrastructuur en de ruimtevermogens van de EU, de respons van de EU op ruimtedreigingen, en het gebruik van de ruimte voor veiligheid en defensie te verbeteren, en tegelijkertijd partnerschappen voor verantwoord gedrag in de kosmische ruimte. De lopende uitvoering van het programma van de Unie voor beveiligde connectiviteit 2023-2027 ¹⁵ waarborgt de langdurige, wereldwijde beschikbaarheid van ononderbroken toegang tot beveiligde en kosteneffectieve satellietcommunicatiediensten. Voorts helpt de EU-benadering van het ruimteverkeersbeheer ¹⁶ om te voorzien in de veiligheid en weerbaarheid van de ruimtevaartactiva van de EU en de lidstaten. Voordat het mandaat afloopt, zal de Commissie een voorstel voor een EU-ruimtewet voorleggen.

Door de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne wordt ook het belang van de uitbreiding van de EU duidelijk, want hieruit blijkt dat het Europese project veel mensen hoop biedt op een leven in vrede en vrijheid. In juni 2022 heeft de Europese Raad Oekraïne, Moldavië en Georgië een Europees vooruitzicht geboden. Oekraïne, Moldavië en Bosnië en Herzegovina kregen de status van kandidaat voor toetreding toegekend, terwijl toetredingsonderhandelingen werden opgestart voor Albanië en Noord-Macedonië. De EU blijft alle kandidaat-lidstaten ondersteunen op weg naar volwaardig lidmaatschap, en zal de vooruitgang die tot dusver werd geboekt, beoordelen in haar aanstaande jaarlijkse uitbreidingspakket. Zij heeft verdere stappen gezet om de toegang van Oekraïne tot de eengemaakte markt te versoepelen, op basis van het herziene plan met prioritaire acties voor de verbeterde uitvoering van een diepe en brede vrijhandelsruimte tussen de EU en Oekraïne, onder meer door Oekraïne op te nemen in het gebied voor gratis mobiele roaming en in de overeenkomst voor gemeenschappelijk douanevervoer, en door essentiële fysieke verbindingen met wereldmarkten tot stand te brengen via de solidariteitscorridors. Er is snel werk gemaakt van de opname van Oekraïne in de vervoersnetwerken van het Europese vasteland en van synchronisatie met het elektriciteitssysteem. We moeten er ook voor zorgen dat de Unie, net als haar beleidslijnen en instellingen, voorbereid is om nieuwe leden te verwelkomen.

2. De energiezekerheid van Europa verbeteren en de klimaatcrisis aanpakken

Sinds het uitbreken van de oorlog heeft de EU de greep die Rusland op onze economie en energievoorziening had, aanzienlijk kunnen afzwakken door eensgezind en vastberaden op te treden¹⁷. Aangezien Rusland energiegebruik inzet als politiek en economisch wapen, hebben we als een Unie gehandeld om onze afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen te verminderen en onze energiezekerheid te vergroten, en tegelijkertijd de klimaatcrisis te blijven aanpakken. De in 2022 aangenomen noodmaatregelen hebben ons in staat gesteld de storm te doorstaan, met name door de vraag te beperken en aandacht te besteden aan de betaalbaarheid en de toelevering ¹⁸. We hebben ook actie ondernomen om de weerbaarheid van de kritieke infrastructuur en de kritieke entiteiten van de EU te vergroten, met inbegrip van de kritieke diensten in de energiesector, zoals elektriciteitsproductie en energieopslag. We moeten vasthouden aan de algemene erkenning dat de energietransitie essentieel en dringend noodzakelijk is om onze soevereiniteit en ons concurrentievermogen veilig te stellen, en de klimaatcrisis aan te pakken.

De EU heeft ingespeeld op haar collectieve kracht om de banden met internationale partners aan te halen en de energievoorziening te diversifiëren. Hierbij heeft ze voortgebouwd op de bestaande betrekkingen en nieuwe banden gesmeed met betrouwbare partners in de hele wereld, waardoor de EU haar gasinvoer van deze partners aanzienlijk heeft kunnen opvoeren en haar afhankelijkheid van de Russische fossiele brandstoffen heeft kunnen terugdringen. Op dit moment is Noorwegen de voornaamste leverancier van gas, en de Verenigde Staten de voornaamste leverancier van vloeibaar aardgas. Sedert 2022 heeft de EU ook overeenkomsten gesloten met andere landen, zoals Egypte, Israël, Japan, Kazachstan, Namibië, Argentinië, Uruguay en Oekraïne om energiepartnerschappen te versterken en zich op die manier aan te passen aan de nieuwe geopolitieke realiteit. Via het nieuwe EU-energieplatform coördineert de EU de gasvraag op de wereldmarkten om een opbod onder de lidstaten te voorkomen. Door haar gewicht op politiek gebied en op de markt te benutten, zorgt de EU voor meer energiezekerheid voor de consument en voor een scherpe concurrentie op energiegebied. Tegelijkertijd ondersteunt de EU landen met lage en middeninkomens bij de dubbele transitie en hun toegang tot energie, vooral via de Global Gateway. De EU is via de G7 ook betrokken bij partnerschappen voor een rechtvaardige energietransitie.

Met het oog op klimaatneutraliteit tegen 2050 spant de EU zich in om haar afhankelijkheid van fossiele brandstoffen terug te schroeven en de inzet van hernieuwbare energie fors te versnellen. Dankzij het REPowerEU-plan ¹⁹ van de Commissie is de EU erin geslaagd een aanzienlijk deel van haar energievoorziening te diversifiëren naar niet-Russische leveranciers, waardoor het Russische pijpleidinggas tot dusver van 50 % van de totale gasinvoer in 2021 naar minder dan 10 % in 2023 is teruggevallen. De invoer van olie uit Rusland is afgenomen van 27 % van de totale olie-invoer tot 6 %, terwijl de invoer van steenkool tot nul is gedaald, van 46 % van de totale steenkoolinvoer in 2021. Met het oog op de 210 miljard EUR aan bijkomende investeringen die nodig zijn tussen 2022 en 2027 om REPowerEU te verwezenlijken, helpt de Commissie de lidstaten om de bestaande herstel- en veerkrachtfaciliteit optimaal te benutten ²⁰. De Europese Investeringsbank heeft de middelen van REPowerEU aangevuld met een bijkomende 45 miljard EUR aan leningen en aandelenfinanciering, zodat 150 miljard EUR beschikbaar is voor investeringen tot 2027. In 2022 hebben de lidstaten een tijdelijk kader in het leven geroepen om de vergunningsprocedures voor projecten op het gebied van hernieuwbare energie te versnellen. De herziene richtlijn hernieuwbare energie ²¹ bevat regels die het voor de lidstaten mogelijk maken op permanente basis snellere en eenvoudigere vergunningsregels op te stellen, en die erop gericht zijn het aandeel hernieuwbare energie in het totale energieverbruik van de EU tegen 2030 met 42,5 % te doen stijgen, wat de industrie rechtszekerheid verleent op de weg naar energieneutraliteit.

De EU heeft gecoördineerde actie ondernomen om beter voorbereid te zijn op de winter en de consumenten te beschermen tegen hoge energieprijzen, maar het risico op prijsstijgingen blijft bestaan. Doordat snel een akkoord werd bereikt over de verordening betreffende gasopslag ²² konden de lidstaten een vulniveau van gasopslag van meer dan 95 % bereiken tegen de winter 2022/2023, waarbij het overeengekomen streefdoel van 80 % werd overschreden. Terwijl Europa de volgende winter ingaat, was de gasopslag al voor meer dan 90 % gevuld, meer dan twee maanden vooruit op het streefcijfer voor november, en Europese handelaren zijn gas gaan opslaan in Oekraïne, waardoor we nog beter voorbereid zijn. In het afgelopen jaar, vanaf augustus 2022, hebben de lidstaten de vraag naar gas met 17 % teruggedrongen, wat de eisen in de verordening voor vermindering van de vraag naar gas overtreft. In het licht van de hoge energieprijzen heeft de Commissie maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat de lidstaten een beroep kunnen doen op de in de staatssteunregels voorziene flexibiliteit om de Europese industrie gericht en tijdelijk te ondersteunen, alsook om tijdelijk in te grijpen, op grond van de in artikel 122, VWEU bedoelde maatregelen, in de regulering van de retailprijzen, en uitzonderlijke winsten van energiebedrijven te herverdelen. Het marktcorrectiemechanisme werd aangenomen als een noodmaatregel en is erop gericht bedrijven en consumenten te beschermen tegen eventuele perioden waarin prijzen de pan uit rijzen. Naarmate de prijsdruk afnam, is de focus verschoven naar de geleidelijke afschaffing van nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok ²³. In 2023 en daarna moeten alle actoren de energiemarkten monitoren en (puttend uit de ervaring, de instrumenten en de richtsnoeren die de EU heeft ontwikkeld) paraat blijven om indien nodig nieuwe inspanningen te leveren teneinde de energievoorziening veilig te stellen en de meest kwetsbaren in de samenleving te beschermen. Het terugschroeven van de vraag naar alle energiebronnen door middel van energie-efficiëntie blijft in dit verband een doelstelling voor de EU ²⁴. Nu we, weliswaar veel beter voorbereid, voor een nieuw winterseizoen staan, is er evenwel geen reden tot zelfgenoegzaamheid, in het bijzonder gezien het totale inflatiepercentage hoger ligt dan beoogd.

De resterende knelpunten moeten met voorrang worden aangepakt. De hervorming van de opzet van de elektriciteitsmarkt zal de integratie van hernieuwbare energie verder bevorderen en de toegang tot betaalbare hernieuwbare en niet-fossiele elektriciteit veiligstellen. De medewetgevers moeten de interinstitutionele onderhandelingen zo snel mogelijk afronden. De EU moet de energie-interconnecties op de eengemaakte markt verbeteren en haar netwerken opwaarderen. Hiertoe werkt de Commissie aan een reeks maatregelen om de lidstaten te helpen bij het uitbreiden en vernieuwen van hun netwerken, zodat ze geschikt zijn voor het steeds grotere aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de elektriciteitsmix. De lidstaten moeten vaart zetten achter de toepassing van de vereenvoudigde vergunningsregels om het net sneller te kunnen uitrollen. De diversificatie naar niet-Russische nucleaire brandstof levert de eerste resultaten op.

De EU blijft het concurrentievermogen van de hernieuwbare energiesector op lange termijn ondersteunen in de wereldwijde wedloop om klimaatneutraliteit. In het kader van het “Fit for 55”-pakket werd het innovatiefonds versterkt zodat innovatieve hernieuwbare energieopwekking kan worden ondersteund naast andere koolstofarme technologieën en processen. De waterstofbank wordt voltooid en de Commissie zal in november de eerste proefveiling voor de Europese productie van hernieuwbare waterstof opzetten. Onze inspanningen om de globale klimaatcrisis aan te pakken zullen een nieuwe mijlpaal bereiken wanneer het eerste mechanisme voor koolstofgrenscorrectie ter wereld wordt gelanceerd.

3. Opbouwen van een meer robuuste en duurzame economische basis

De EU is blijven bouwen aan een meer concurrerende, circulaire en veerkrachtige economische basis die is afgestemd op de rechtvaardige groene en digitale transitie, terwijl ze anderzijds de kans voor open handel en investeringen grijpt en sociaal inclusief blijft. In dit verband is verdere verdieping nodig van de eengemaakte markt, die zich moet blijven aanpassen aan de veranderende omgeving en een impuls moet geven aan het duurzame concurrentievermogen en de productiviteit van de EU op lange termijn, en tegelijkertijd de cohesie en een gelijk speelveld in stand moet houden. In de mededeling “30 jaar eengemaakte markt”²⁵ heeft de Commissie haar verbintenis om de eengemaakte markt te voltooien samen met alle bestuursniveaus en alle belanghebbenden hernieuwd, met bijzondere aandacht voor het handhaven van de bestaande regels met betrekking tot de eengemaakte markt en voor het wegnemen van de belemmeringen op het niveau van de lidstaten die investeringen, en met name diensten, in de weg kunnen staan. Daartoe wordt door de voormalige Italiaanse regeringsleider Enrico Letta, samen met de voorzitterschappen van de Raad en de Commissie, een verslag op hoog niveau over de toekomst van de eengemaakte markt opgesteld dat in maart 2024 aan de Europese Raad zal worden voorgelegd. Intussen helpen het programma voor de interne markt en de industriële allianties ²⁶ om sterkere en meer diverse connecties op te bouwen tussen de relevante actoren in de waardeketen binnen en buiten de EU. Bij toekomstige noodsituaties zal het noodinstrument voor de eengemaakte markt ²⁷ het vrije verkeer van goederen, diensten en personen en de beschikbaarheid van essentiële goederen en diensten helpen waarborgen, ten behoeve van burgers en bedrijven in de hele EU.

Naar aanleiding van de strategie voor het concurrentievermogen op lange termijn²⁸ neemt de Commissie verdere maatregelen om de aanjagers van het concurrentievermogen van de EU te versterken. Hierbij bouwt ze voort op succesverhalen zoals Horizon Europa om innovatie in Europa te bevorderen. De Commissie brengt jaarlijks verslag uit van de ontwikkeling van de in deze strategie uiteengezette kernprestatie-indicatoren, zoals 3 % van het bbp investeren in onderzoek en ontwikkeling, en heeft de voormalige Italiaanse regeringsleider en de voorzitter van de ECB, Mario Draghi, verzocht om een verslag op te stellen over de toekomst van het Europese concurrentievermogen. De komende maanden zal de Commissie met andere voorstellen komen voor het rationaliseren en vereenvoudigen van de rapportagevereisten voor bedrijven en overheden voor de groene, digitale en economische thematische gebieden, met als uiteindelijk doel de rapportagelasten met 25 % te verminderen, zonder dat dit ten koste gaat van de daarmee samenhangende beleidsdoelstellingen. Het onlangs vastgestelde steunpakket voor kmo’s, dat is toegespitst op het verbeteren van het ondernemingsklimaat wat betalingen, naleving van de belastingwetgeving en regelgevingsdruk betreft, maakt het voor kmo’s eenvoudiger om hun onderneming op te richten en uit te breiden. Naast het steunpakket voor kmo’s heeft de Commissie ook een voorstel “Business in Europe: Framework for Income Taxation” (Bedrijven in Europa: kader voor de belastingheffing van inkomsten) aangenomen om de fiscale regels te vereenvoudigen en de fiscale nalevingskosten te verminderen voor groepen ondernemingen in de EU. De Commissie heeft ook verregaande hervormingen van de douane-unie van de EU voorgesteld om oneerlijke concurrentie tegen te gaan en de naleving van hoge gezondheids-, veiligheids- en milieunormen te garanderen.

De oorlog heeft reeds bestaande risico’s voor onze economische veiligheid verergerd. De strategie voor economische veiligheid van de EU ²⁹ beoogt die risico’s voor de weerbaarheid van onze toeleveringsketens en kritieke infrastructuren, alsook de risico’s met betrekking tot de veiligheid van technologie en het uitlekken van technologie, en het inzetten van economische afhankelijkheid als wapen in een context van toenemende geopolitieke spanningen en versnelde technologische verschuivingen tot een minimum te beperken. De strategie heeft als doel de risico’s te beperken en ervoor te zorgen dat de EU de vruchten kan blijven plukken van een open economie, door samen te werken met partners over de hele wereld.

De EU gaat door met haar ambitieus en krachtig handelsbeleid, terwijl ze zich aanpast aan de toegenomen geopolitieke instabiliteit en versnippering en aan de klimaatcrisis. De EU streeft naar stabiliteit in de internationale handel door het op regels gebaseerde systeem te ondersteunen en een leidinggevende rol op te nemen bij de hervorming van de WTO. Ze bouwt veerkracht op en schept nieuwe kansen door haar netwerk van handelsovereenkomsten uit te breiden ³⁰ en hechtere partnerschappen tot stand te brengen via flexibele vormen van betrokkenheid met derde landen, zoals de handels- en technologieraden met India en de VS, alsook door de club voor kritieke grondstoffen op te richten. De Unie heeft instrumenten ingevoerd (en zal dit blijven doen) die noodzakelijk zijn om beter om te gaan met de geopolitieke risico’s en versnippering, en om de potentiële risico’s voor de veiligheid of openbare orde beter te kunnen vaststellen, beoordelen en beperken, terwijl ze de openheid van de EU voor buitenlandse investeringen blijft garanderen. Deze omvatten het antidwanginstrument ³¹, de verordening voor de controle op de uitvoer van producten voor tweeërlei gebruik ³², de verordening betreffende buitenlandse directe investeringen ³³ en de komende herziening ervan, en het verwachte initiatief inzake investeringen buiten de EU.

Om het unieke sociale model van de EU in het licht van de dubbele transitie en de ontwrichtende geopolitiek in stand te houden en te bevorderen, is de Commissie het actieplan in het kader van de Europese pijler van sociale rechten verder blijven uitvoeren. Om de doelstellingen inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoede voor 2030 te behalen en het concurrentievermogen van de EU overeind te houden, moeten bijkomende inspanningen worden geleverd om het steeds prangendere probleem van het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden te verhelpen en er tegelijk voor te zorgen dat de dubbele transitie rechtvaardig verloopt en niemand achterblijft. Voortbouwend op de Europese vaardighedenagenda, bevorderen het industrieel plan voor de Green Deal en het voorstel voor een verordening voor een nettonulindustrie een benadering die vaardigheden vooropstelt. Er zijn nieuwe acties opgezet om bij- en omscholing te stimuleren, zoals nieuwe partnerschappen voor vaardigheden op het gebied van hernieuwbare onshore-energie. Het Europees Jaar van de Vaardigheden ³⁴ geeft een bijkomende impuls aan deze inspanningen. De Commissie zal de komende weken ook een demografietoolbox presenteren om te beoordelen hoe de EU haar concurrentievoordeel kan behouden. Europa moet ook een aantrekkelijke bestemming worden voor talent uit derde landen: hiervoor zijn proactieve maatregelen nodig om werkgevers en werknemers aan elkaar te helpen koppelen, en een benadering waarbij partnerschappen worden gesloten met belangrijke landen zoals uiteengezet in het nieuwe migratie- en asielpact. Om de uitdagingen op de arbeidsmarkt aan te pakken die het gevolg zijn van tekorten aan arbeidskrachten en vaardigheden of van de invloed van artificiële intelligentie, zijn de Commissie en het Belgisch voorzitterschap van plan in de eerste helft van 2024 een nieuwe top van de sociale partners bijeen te roepen in Hertoginnedal.

De EU is doortastend opgetreden om economische risico’s en strategische afhankelijkheden aan te pakken door maatregelen te nemen die risico’s kunnen beperken in cruciale gebieden, waaronder:

a. Kritieke grondstoffen

Kritieke grondstoffen zijn onmisbaar voor een breed spectrum van strategische sectoren, waaronder de nettonulindustrie, de digitale industrie, de gezondheidszorg, de lucht- en ruimtevaart, en defensie. Met de voorgestelde verordening en mededeling inzake kritieke grondstoffen ³⁵ beschikt de EU over een uitgebreid pakket maatregelen om een betere toegang te krijgen tot een veilige, voldoende gediversifieerde, betaalbare en duurzame voorziening van kritieke grondstoffen. In dit verband zullen de overheidsinstanties nauw samenwerken met de sector, bijvoorbeeld via een grootschalig vaardighedenpartnerschap op het gebied van kritieke grondstoffen, en door de recycling- en terugwinningscapaciteit te vergroten zodat de afhankelijkheid van invoer kan worden teruggeschroefd. Het STEP zal bijdragen aan de financiering van kritieke grondstoffen die noodzakelijk zijn om kritieke technologieën te ontwikkelen en te vervaardigen in de Unie. Bovendien versterkt de EU haar wereldwijde betrokkenheid met betrouwbare partners, door te streven naar wederzijds gunstige partnerschappen met grondstoffenrijke landen en ontwikkelingslanden, onder meer via de oprichting van een club voor kritieke grondstoffen ter versterking van de wereldwijde toeleveringsketens.

b. Halfgeleiders

Ambitieuze en snelle acties met betrekking tot halfgeleiders helpen het technologische leiderschap van de EU versterken en de binnenlandse productiecapaciteit verder ontwikkelen. Met de Europese chipverordening ³⁶ zullen beleidsgestuurde investeringen op EU- en nationaal niveau de onderzoeks-, ontwikkelings- en productiecapaciteit van halfgeleiders in heel Europa opvoeren, wat een impuls geeft aan langdurige particuliere investeringen. De Commissie heeft al staatssteun voor een bedrag van bijna 3,2 miljard EUR voor twee projecten in Italië en Frankrijk goedgekeurd, wat de weg vrijmaakt voor investeringen van meer dan 8 miljard EUR. Het belangrijke project van gemeenschappelijk Europees belang inzake micro-elektronica en communicatietechnologie dat in juni 2023 door de Commissie werd goedgekeurd, brengt 8,1 miljard EUR aan overheidssteun door de lidstaten met zich mee, wat naar verwachting nog eens 13,7 miljard EUR aan particuliere investeringen zal ontsluiten. Sinds het voorstel van de Commissie voor de chipverordening in februari 2022 hebben tal van ondernemingen investeringen in productie-installaties voor halfgeleiders aangekondigd voor een totaalbedrag van ongeveer 100 miljard EUR. Dit helpt de digitale soevereiniteit van Europa veilig te stellen en de wereldwijde toeleveringsketens weer in evenwicht te brengen. De EU gaat ook partnerschappen aan met gelijkgestemde landen om aan halfgeleiders te werken.

c. Nettonultechnologieën

Om de productie van schone technologieën in de EU op te schalen, heeft de Commissie het voorstel voor de verordening voor een nettonulindustrie³⁷ ingediend na het industrieel plan voor de Green Deal³⁸. De bedoeling ervan is betere voorwaarden te scheppen om projecten met betrekking tot de nettonulindustrie in Europa sneller te kunnen opzetten en investeringen aan te trekken. De verordening drukt de ambitie uit om de strategische nettonulproductiecapaciteit van de Unie te versterken zodat ze tegen 2030 ten minste 40 % van de behoeften op dat vlak dekt. In de verordening komen kwesties aan bod zoals vergunningen, het opzetten van veilingen en overheidsopdrachten, innovatie, en vaardigheden, en met name technologieën die een aanzienlijke bijdrage leveren aan het koolstofvrij maken van de samenleving. Als aanvulling op de strategie voor zonne-energie van 2022, zal het aangekondigde Europese windenergiepakket bij de verordening voor een nettonulindustrie worden gevoegd, en het zal op de uitvoering ervan anticiperen door ondernemingen in de sector te ondersteunen, onder meer via de versnelling van de vergunningverlening, verbeteringen aan het veilingsysteem in de hele EU, vaardigheden, toegang tot financiering en stabiele toeleveringsketens. Meer in het algemeen heeft de Commissie een aantal initiatieven ingediend om de hulpbronnenefficiëntie en de circulaire economie in de voornaamste waardeketens, waaronder batterijen en voertuigen, te bevorderen. De Commissie volgt de bestaande en mogelijke toekomstige effecten van ondersteuningsprogramma’s die door andere landen op Europese markten worden toegepast, en het concurrentievermogen op de voet. Zij grijpt snel in om mogelijke discriminatie aan te pakken. Op verzoek van de Europese Raad zal de Commissie de komende weken verslag uitbrengen over de effecten van de Amerikaanse “Inflation Reduction Act” op de investeringen in Europa en de doeltreffendheid van de maatregelen die naar aanleiding daarvan werden genomen.

d. Volksgezondheid

Op grond van de lessen die uit de pandemie zijn getrokken, verbetert de EU de voorzieningszekerheid van geneesmiddelen en zorgt zij ervoor dat ze beschikbaar zijn voor patiënten, ongeacht waar zij in de EU wonen. De recent voorgestelde hervorming van de Europese geneesmiddelenwetgeving ³⁹ beoogt de toegang tot en de beschikbaarheid van geneesmiddelen te ondersteunen en Europese innovatiecapaciteit alsook de duurzame Europese productie van betaalbare medische producten te stimuleren. Onderzoek en ontwikkeling in de gezondheids- en farmaceutische sectoren, alsook medische tegenmaatregelen, kunnen profiteren van financiële steun van de EU, vooral in het kader van Horizon Europa, maar ook in het kader van de middelen voor het cohesiebeleid, de herstel- en veerkrachtfaciliteit en EU4Health. De autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (HERA) van de Commissie heeft specifieke maatregelen genomen om de ontwikkeling en beschikbaarheid van medische tegenmaatregelen die noodzakelijk zijn bij pandemieën en andere zich aandienende gezondheidscrises, waarbij bijna 2 miljard EUR werd toegekend. De EU werkt ook intensiever samen met partners over de hele wereld om pandemiepreventie en -paraatheid te bevorderen, en de veerkracht van gezondheidssystemen op mondiaal niveau te ondersteunen.

Het STEP zal samen met het initiatief inzake biotechnologie en biomanufacturing dat is gepland voor 2024, bijkomende steun verlenen voor biotechnologieproductie, voor gezondheid, en in de hele economie. Tot slot zal de Commissie in oktober 2023 bijkomende initiatieven voorleggen om de beschikbaarheid van geneesmiddelen te allen tijde te helpen waarborgen en kritieke tekorten te voorkomen.

e. Digitale transformatie

De EU heeft aanzienlijke vooruitgang geboekt in het opbouwen van een digitale economie die de rechten en beginselen voor een digitaal tijdperk gericht op de mens en de digitale dimensie van de eengemaakte markt bevordert. Met het beleidsprogramma voor het digitale decennium tot 2030 ⁴⁰ beschikt Europa over een solide kader voor de digitale transformatie. Het heeft belangrijke stappen gezet om zijn normatief kader te versterken. Via de vlotte aanneming van de dataverordening ⁴¹, de digitalemarktenverordening ⁴² en de digitaledienstenverordening ⁴³ heeft de Commissie de normen vastgesteld voor een veiligere en meer open digitale ruimte voor gebruikers en een gelijk speelveld voor ondernemers die actief zijn op de eengemaakte markt. Eenmaal goedgekeurd, zou de verordening artificiële intelligentie (AI)⁴⁴ het eerste allesomvattende rechtskader inzake AI zijn dat innovatievriendelijke, risicogebaseerde handvatten biedt en een governancesysteem om betrouwbare AI te bevorderen. De EU is vastbesloten haar actieve betrokkenheid in verschillende internationale fora, met name het Hiroshima-proces van de G7, bilateraal voort te zetten en op te voeren, om de ontwikkeling en toepassing van betrouwbare AI wereldwijd te bevorderen.

Om haar positie als digitale leider te versterken, moet de EU meer investeren in digitale sleuteltechnologieën. De Commissie is van mening dat aanzienlijke overheids- en particuliere investeringen nodig zijn om de doelstelling op dit gebied te verwezenlijken. Er zijn met name investeringen nodig voor AI, kwantum, de cloud en 5G, en om het EU-leiderschap bij de ontwikkeling van normen voor 6G en verder te bevorderen. Zo wordt in het gecoördineerde plan inzake artificiële intelligentie bijvoorbeeld het doel vooropgesteld om de overheids- en particuliere investeringen in AI tot 2030 geleidelijk te verhogen tot 20 miljard EUR per jaar (ten opzichte van een eerdere schatting van 12,7-16 miljard EUR in 2020)⁴⁵. Bovendien zal de investeringskloof in gigabitconnectiviteit en de uitrol van 5G ten minste 174 miljard EUR aan cumulatieve overheids- en particuliere middelen vereisen tot 2030 ⁴⁶. Zoals aangegeven in het eerste verslag van de Commissie over de vooruitgang in de richting van het digitale decennium, moet de EU verder werk maken van de ontwikkeling van onafhankelijke digitale technologieën, en de ontwikkeling en opschaling van innovatieve ecosystemen van start-ups in cruciale gebieden bevorderen ⁴⁷. De EU volgt ook een meer strategische benadering van geopolitiek op technologiegebied, door middel van digitale diplomatie en partnerschappen met gelijkgestemde partners, met name via haar digitale partnerschappen en de handels- en technologieraden ⁴⁸. Digitale handelsvoorschriften, onder meer over gegevensstromen, stimuleren economische groei door een evenwicht te vinden tussen openheid en de bescherming van onze waarden en regelgeving, en de EU-aanpak internationaal te vertalen om mondiale regels mee vorm te geven.

f. Levensmiddelen

De EU heeft verdere maatregelen genomen om de voedselzekerheid en de duurzaamheid en veerkracht van voedselsystemen wereldwijd veilig te stellen, zowel op korte als op middellange termijn. Naast de toegenomen druk op de landbouwproductiviteit en de visserij als gevolg van de achteruitgang van het milieu en de klimaatverandering hebben de gevolgen van de oorlog de kosten voor voedselproductie de hoogte in gedreven en de landbouwmarkten gedestabiliseerd. De Commissie heeft hierop gereageerd met een pakket ⁴⁹ financiële steunmaatregelen en crisismaatregelen om landbouwers in de EU te steunen en de veerkracht van voedselsystemen in de EU te verbeteren, onder meer door het Europees mechanisme voor paraatheid en respons bij voedselzekerheidscrises in werking te stellen ⁵⁰. De natuur en op de natuur gebaseerde oplossingen zijn essentieel om de klimaatverandering te bestrijden en voor de duurzaamheid en veerkracht van de landbouwsector op lange termijn. De “van boer tot bord”-strategie en de verschillende initiatieven die er deel van uitmaken hebben als doel de transitie naar een duurzaam voedselsysteem, een voorwaarde om de voedselzekerheid en veerkracht in de toekomst te waarborgen, te versnellen. Zo zal de voorgestelde verordening betreffende met bepaalde nieuwe genomische technieken verkregen planten ⁵¹ bijvoorbeeld bijdragen tot de beschikbaarheid van plantenrassen die zijn aangepast aan de veranderende klimaatomstandigheden en die stabiele opbrengsten kunnen genereren, terwijl de voorgestelde richtlijn bodemmonitoring landbouwers zal stimuleren om de kwaliteit van de bodem en van het voedsel dat er wordt geproduceerd, te verbeteren. De Commissie zal ook een strategische dialoog opstarten over de toekomst van de landbouw in de EU.

De Commissie heeft al het mogelijke gedaan om de uitvoer van landbouwproducten vanuit Oekraïne mogelijk te maken, wat heeft bijgedragen tot de wereldwijde voedselzekerheid. Tussen mei 2022 en augustus 2023 hebben de solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne er mede voor gezorgd dat Oekraïne meer dan 53 miljoen ton landbouwgoederen en bijna 42 miljoen ton niet-landbouwproducten kon uitvoeren, en dat het goederen kon invoeren waaraan het land behoefte had. Na de eenzijdige terugtrekking van Rusland uit het Zwarte Zee-graaninitiatief blijven de solidariteitscorridors de belangrijkste reddingslijn voor de uitvoer van landbouwproducten vanuit Oekraïne. Daarnaast investeert de EU via de respons van Team Europa op de wereldwijde voedselonzekerheid niet alleen in solidariteit, duurzame productie en handel, maar investeert zij ook in samenwerking via multilaterale fora ⁵².

g. Kritieke technologieën

In het kader van de Europese strategie voor economische veiligheid is een lijst opgesteld van technologieën met potentiële toepassingen voor tweeërlei gebruik, die van cruciaal belang zijn voor de economische veiligheid. De risico’s die verband houden met de veiligheid en het uitlekken van deze technologieën worden beoordeeld met het oog op de ontwikkeling van passende risicobeperkende maatregelen. De lijst en de gezamenlijke risicobeoordelingen zijn gebaseerd op initiatieven zoals het STEP en vormen de volgende fasen in de nieuwe benadering van economische veiligheid in de EU: ons concurrentievermogen bevorderen, beschermen tegen economische veiligheidsrisico’s en partnerschappen aangaan met landen die onze bezorgdheden en belangen delen. Voorts heeft de Commissie een EU-waarnemingscentrum voor kritieke technologieën opgericht, dat de kritieke technologieën voor tweeërlei gebruik, de mogelijke toepassingen ervan, de waardeketens en bestaande lacunes en afhankelijkheden voor defensie, ruimtevaart en aanverwante civiele industriesectoren regelmatig monitort en analyseert.

4. Overheids- en particuliere investeringen bevorderen

De EU bevordert investeringen in belangrijke gebieden om tekortkomingen op de markt te overwinnen, particuliere investeringen te stimuleren en innovatie aan te moedigen in het licht van de steeds snellere wereldwijde wedloop naar de nettonulindustrie. De herstel- en veerkrachtfaciliteit heeft gezorgd voor de noodzakelijke impuls naar herstel en helpt de EU op weg naar duurzame groei door ambitieuze hervormingen en investeringen te stimuleren. Bovenop de 338 miljard EUR aan niet-terugvorderbare financiële steun die werd verstrekt via het instrument, hebben de lidstaten op 31 augustus 2023 meer dan 292 miljard EUR aan leningen gevraagd ⁵³. Cohesiebeleidsprogramma’s dragen bij aan de strategische prioriteiten, bijvoorbeeld met 92 miljard EUR voor doelstellingen inzake groene transitie. Horizon Europa zal 20,2 miljard EUR toekennen voor onderzoek naar en ontwikkeling van schone technologieën; 11,5 miljard EUR voor biotechnologie en geneesmiddelen; en 19,3 miljard EUR voor digitale technologieën. Voorts helpt InvestEU om particuliere investeringen aan te trekken voor de belangrijkste beleidsprioriteiten van de EU, zoals de groene en digitale transities, innovatie, sociale investeringen en vaardigheden, alsook steun voor kmo’s. Wegens het grote succes van InvestEU ⁵⁴ en door het feit dat de vraag groter is dan het aanbod, is een verhoging van de begrotingsmiddelen noodzakelijk om de komende jaren steun te kunnen blijven verlenen, zoals is voorgesteld in het kader van het STEP. Het tijdelijke crisis- en transitiekader voor staatssteun stelt de lidstaten in staat om de economie te ondersteunen door essentiële steun en investeringen mogelijk te maken die nodig zijn om de crisis het hoofd te bieden en te boven te komen, af te stappen van fossiele brandstoffen en een nettonuleconomie tot stand te brengen. Tot 20 september 2023 heeft de Commissie ongeveer 743 miljard EUR aan steun toegekend in het kader van het tijdelijke crisiskader en het tijdelijke crisis- en transitiekader. Deze inspanningen van de EU worden aangevuld door de investeringssteun die aan de partners wordt geleverd via het “Global Gateway”-initiatief, alsook via gezamenlijke werkzaamheden met G7-partners in het kader van het partnerschap voor wereldwijde infrastructuurinvesteringen.

De langetermijnbegroting van de EU voor 2021-2027 is een flexibel instrument gebleken in tijden van meervoudige crises. Om onvoorziene uitdagingen het hoofd te kunnen bieden, is uitgebreid gebruikgemaakt van herschikkingen en herprogrammeringen, bovenop de bestaande budgettaire flexibiliteit. Door de vlotte wijzigingen in de cohesiebeleidsverordeningen (CARE, FAST-CARE, SAFE) konden de lidstaten investeringen aantrekken voor huisvesting, gezondheidszorg, vertaaldiensten of opleiding voor mensen die ontheemd waren als gevolg van de Russische agressieoorlog, en de gevolgen ervan voor kwetsbare personen en bedrijven binnen de EU aanpakken. Andere voorbeelden waarbij een beroep werd gedaan op een herschikking om te reageren op nieuwe uitdagingen, zijn onder meer RePowerEU, het programma voor beveiligde connectiviteit en de chipverordening.

Aangezien we met het hierboven uiteengezette brede en snelle optreden de grens hebben bereikt van wat mogelijk is onder het huidige MFK, heeft de Commissie een gerichte tussentijdse herziening voorgesteld, beperkt tot het minimum dat absoluut noodzakelijk is voor de onmiddellijk beleids- en investeringsprioriteiten van de EU. De voornaamste gebieden die uit hoofde van de herziening moeten worden versterkt, zijn de langetermijnsteun aan Oekraïne, migratie en het versterken van partnerschappen, alsook het bevorderen van het concurrentievermogen van de EU op lange termijn ⁵⁵. De Commissie heeft het STEP-initiatief ⁵⁶ voorgesteld, dat bestaande EU-instrumenten (zoals InvestEU, het Innovatiefonds, de Europese Innovatieraad en het Europees Defensiefonds) zou versterken en andere als hefboom gebruikt (zoals het Cohesiefonds) om investeringen in deep tech en digitale, schone en biotechnologieën in de EU te financieren, alsook in mensen die deze technologieën kunnen ontwikkelen en uitrollen. Dit initiatief is een eerste stap om tegemoet te komen aan de dringende behoefte aan overheidsinvesteringen van de EU in die kritieke technologieën als hefboom voor veel grotere particuliere investeringen. Het vaker voorkomen van extreme weersomstandigheden zoals de branden, droogten en overstromingen die Europa tijdens de zomer hebben geteisterd, hebben duidelijk gemaakt dat de preventie-, paraatheids-, respons- en solidariteitsinstrumenten van de EU moeten worden versterkt, met name het solidariteitsfonds van de Europese Unie.

Snel overeenstemming bereiken over het economische governancekader is een dringende prioriteit in dit kritieke stadium voor de EU-economie, met hogere rentetarieven, grotere fiscale risico’s met betrekking tot het klimaat, de aanhoudende oorlog van Rusland tegen Oekraïne en de geopolitieke instabiliteit. Het is derhalve essentieel dat de schuldquota aanzienlijk naar beneden kunnen worden omgebogen door middel van haalbare en geloofwaardige fiscaal-structurele plannen waarbij geleidelijke consolidatie en groeivriendelijke hervormingen en investeringen samengaan. Voor de groene en digitale transities zal immers een forse, aanhoudende stijging van de investeringen nodig zijn. Hoewel de particuliere sector hiervan het grootste aandeel op zich zal nemen, spelen ook overheidsinvesteringen een cruciale rol om de risico’s van innovatieve projecten te beperken en tekortkomingen op de markt bij te stellen. Het voorstel van de Commissie voor een hervorming van het economische governancekader van de EU heeft als doel de houdbaarheid van de overheidsschuld te versterken, en tegelijk duurzame en inclusieve groei te bevorderen in alle lidstaten, in overeenstemming met de gemeenschappelijke prioriteiten. Aangezien de algemene ontsnappingsclausule aan het einde van dit jaar afloopt, is het van cruciaal belang dat snel overeenstemming wordt bereikt over de voorgestelde hervorming om passend te kunnen reageren op de uitdagingen die ons te wachten staan, en voorspelbaarheid en duidelijkheid te scheppen voor de voortzetting van het fiscale beleid.

Aangezien de financiering voor de kernprioriteiten van de EU grotendeels afkomstig zal zijn van de particuliere sector, is het absoluut noodzakelijk een investeringsvriendelijk ondernemingsklimaat te scheppen. Het regelgevingskader in de EU moet particuliere investeringen op doeltreffende wijze helpen aantrekken en kanaliseren naar economische activiteiten die bijdragen aan het koolstofvrij maken van de samenleving, de digitalisering en het vergroten van de veerkracht van onze economieën. Diepe en geïntegreerde kapitaalmarkten, vooruitgang bij het voltooien van de bankenunie en een doeltreffend, houdbaar financieel kader zijn noodzakelijke voorwaarden om de financiering aan te trekken die nodig is voor de dubbele transitie. Naar aanleiding van het actieplan kapitaalmarktenunie van 2020 heeft de Commissie alle geplande wetgevingsvoorstellen ingediend. De snelle aanneming door de medewetgevers van de hangende wetgeving inzake beursnotering en van de voorstellen om bepaalde aspecten van het insolventierecht voor ondernemingen te wijzigen, om grensoverschrijdende procedures voor bronbelasting te bevorderen en om de doeltreffendheid en veerkracht van clearingmarkten in de Unie te verbeteren, zou bijdragen aan een betere toegang tot financiering, zorgen voor meer diversificatie van de financieringsbronnen voor ondernemingen, structurele belemmeringen voor grensoverschrijdende financiële diensten wegnemen en risico’s voor de financiële stabiliteit van de EU aanpakken. Bij de ontwikkeling van het houdbare financiële kader is de Commissie steeds aandachtig gebleven voor de behoeften van de gebruikers, en heeft zij een aantal maatregelen en initiatieven ontwikkeld om de complexiteit te verminderen, de toepasbaarheid van de regels te verbeteren en de belanghebbenden te ondersteunen bij de uitvoering ervan. Zij heeft ook stappen gezet voor stroomlijning van de rapportagevereisten om de administratieve lasten voor ondernemingen te beperken.

3. Conclusie

De Russische agressieoorlog tegen Oekraïne heeft een aantal strategische afhankelijkheden en kwetsbaarheden blootgelegd, onder meer door verstoring van de toeleveringsketens. De EU heeft belangrijke stappen gezet om deze aan te pakken in uiteenlopende gebieden, zoals defensie, energie, levensmiddelen, kritieke, digitale technologieën en gezondheid. De EU heeft vooruitgang geboekt in het bevorderen van haar concurrentievermogen, door voort te bouwen op haar troeven, namelijk geschoolde arbeidskrachten, goede infrastructuur, innovatie, technologie, en een sterke industriële en productiebasis. Groene groei en betrouwbare digitale hulpmiddelen vormen de kracht van de EU.

In tijden van tegenspoed moet de EU blijven doorzetten en evolueren tot een meer veerkrachtige, concurrerende en duurzame economie die het welzijn van de burgers bevordert⁵⁷. Er zijn meer inspanningen nodig om een meer innovatieve en onderling verbonden eengemaakte markt tot stand te brengen, de interne cohesie in stand te houden, en samenwerkingsverbanden met een brede waaier aan internationale partners te stimuleren. We moeten ons blijven inzetten om risico’s te beperken en de industriële en economische basis van Europa te versterken, en tegelijkertijd haar economische veiligheid te beschermen. Met hernieuwde kracht moeten we strategische afhankelijkheden en kritieke risico’s aanpakken, zelfbewust optreden om op wereldschaal een gelijk speelveld te creëren en te bevorderen, ten aanzien van grote economische verstoringen. We moeten voorbereid zijn op zowel directe als indirecte pogingen om onze democratische processen te ondermijnen. Stabiliteit en veerkracht vereisen ook langdurige oplossingen voor gemeenschappelijke uitdagingen waarmee de Europese samenleving momenteel te maken krijgt: het nieuwe migratie- en asielpact (ondersteund door directe operationele maatregelen) is een centrale pijler bij het formuleren van blijvende en geloofwaardige antwoorden waarbij we eensgezind moeten optreden.

Om deze belangrijke stappen te kunnen zetten, is de EU-begroting flexibel gebleken bij het inspelen op de veranderende omgeving. Er is echter een punt bereikt waarop gerichte aanpassingen hoognodig zijn om het MFK in staat te stellen de meest cruciale doelstellingen te verwezenlijken, zoals de aanhoudende financiële steun voor Oekraïne, het concurrentievermogen, migratie en partnerschappen met naaste buurlanden. De Commissie roept het Europees Parlement en de Raad derhalve op om het snel eens te worden over de desbetreffende voorstellen.

De nieuwe veilgheidsuitdagingen, de oplopende inflatie en de investeringen die nodig zijn om de groene en digitale transities uit te voeren, hebben de nationale begrotingen nog sterker onder druk gezet. Dit toont aan dat snel overeenstemming moet worden bereikt over de hervorming van het economische governancekader van de EU. Dit zal, via investeringen en hervormingen, de houdbaarheid van de overheidsschuld versterken en duurzame en inclusieve groei bevorderen, en het welzijn en de welvaart van de burgers ondersteunen, vooral van de meest kwetsbaren.

De nieuwe geopolitieke realiteit verplicht de Unie ertoe haar capaciteit te versterken om de strategische belangen van de Unie te beschermen, op te treden als een geloofwaardige dienstverlener voor onze burgers en partners, en op die manier bij te dragen tot wereldwijde veiligheid. De Unie moet samenhorigheid tonen bij nieuwe veiligheidsuitdagingen, en de banden met partnerlanden en landen die onze bezorgdheden en belangen met betrekking tot specifieke kwesties delen, sterker aanhalen. De toekomstige uitbreiding van de Unie biedt belangrijke kansen en vormt een grondslag om blijvende vrede tot stand te brengen in Europa.

1 www.consilium.europa.eu/media/54788">20220311-versailles-declaration-nl.pdf (europa.eu)

2 JOIN(2023) 20 final.

3 EUCO 4/23.

4 EEAS (2022), A Strategic Compass for Security and Defence.

5 NATO-EU Task Force (2023), definitieve beoordelingsrapport.

6 JOIN(2022) 24 final.

7 De taskforce voor gezamenlijke aanbestedingen op defensiegebied en het instrument voor de versterking van de Europese defensie-industrie door middel van gemeenschappelijke aanbestedingen (Edirpa), die dit jaar in werking moet treden met een begroting van 300 miljoen EUR.

8 Het Europees Defensieagentschap heeft in dit verband een project opgezet voor de gezamenlijke aankoop van munitie.

9 JOIN(2022) 48 final.

10 PE/52/2021/INIT.

11 JOIN(2022) 49 final.

12 10289/23.

13 Een gezamenlijk verslag van de Commissie en het kenniscentrum voor de bestrijding van hybride dreigingen biedt voor het eerst een omvattend kader om de weerbaarheid tegen hybride dreigingen te vergroten: Hybrid Threats: A Comprehensive Resilience Ecosystem, EUR 31104 EN, Publicatiebureau van de Europese Unie, Luxemburg, 2023, ISBN 978-92-76-53292-7. Andere werkstromen omvatten onder meer acties om het verband tussen klimaat en veiligheid aan te pakken (JOIN(2023) 19 final) en acties op het gebied van maritieme veiligheid (JOIN(2023) 8 final).

14 JOIN(2023) 9 final.

15 PE/65/2022/REV/1.

16 JOIN(2022) 4 final.

17 In het verslag over de stand van de energie-unie 2023 wordt uiteengezet op welke manier de EU heeft gereageerd op de ongekende energiecrisis en wordt dieper ingegaan op de uitdagingen die nog blijven bestaan.

18 Dit zijn onder meer de verordening voor de vermindering van de vraag naar gas, de verordening betreffende de hoge energieprijzen, de solidariteitsverordening, het marktcorrectiemechanisme en de vergunningsverordening.

19 COM(2022) 230 final.

20 Op het moment van publicatie hebben 21 lidstaten officieel een REPowerEU-hoofdstuk bij de Commissie ingediend, waarvan er vier werden goedgekeurd.

21 PE/48/2018/REV/1.

22 PE/24/2022/INIT.

23 Mededeling van de Commissie aan de Raad, Richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024, COM(2023) 141 final.

24 Zie de ambitieuze overeenkomst over de herschikte richtlijn betreffende energie-efficiëntie en de toekomstige herschikte richtlijn energieprestatie van gebouwen.

25 COM(2023) 162 final.

26 https://single-market-economy.ec.europa.eu/industry/strategy/industrial-alliances_en

27 COM(2022) 459 final.

28 COM(2023) 168 final.

29 JOIN(2023) 20 final.

30 Onder meer het afronden van de onderhandelingen met Chili, Nieuw-Zeeland en Kenia, en het zetten van verdere stappen bij de onderhandelingen met Australië, Mexico en Mercosur, alsook met India en Indonesië.

31 COM(2021) 775 final.

32 PE/54/2020/REV/2.

33 PE/72/2018/REV/1.

34 COM(2022) 526 final.

35 COM(2023/) 160 final en COM(2023) 165 final.

36 COM(2022) 46 final.

37 COM(2023) 161 final.

38 COM(2023) 62 final.

39 COM(2023) 190 final.

40 PE/50/2022/REV/1.

41 COM(2022) 68 final.

42 PE/17/2022/REV/1.

43 PE/30/2022/REV/1.

44 COM(2021) 206 final.

45 Tatjana Evas, Maikki Sipinen, Martin Ulbrich, Alessandro Dalla Benetta, Maciej Sobolewski en Daniel Nepelski, AI Watch: Estimating AI investments in the European Union, Publicatiebureau van de Europese Unie, Luxemburg, 2022.

46 Europese Commissie (2023), Investment and funding needs for the Digital Decade connectivity targets.

47 COM(2023) 570.

48 Een van de eerste te leveren resultaten van de handels- en technologieraad EU-VS is de gezamenlijke routekaart voor betrouwbare AI en risicobeheer.

49 COM(2022) 133 final.

50 COM(2021) 689 final.

51 COM(2023) 411 final.

52 In 2024 heeft Team Europa 18 miljard EUR aan voedselzekerheid besteed.

53 Tot dusver hebben 20 lidstaten een betalingsverzoek ingediend voor een totaalbedrag van 188,22 miljard EUR.

54 De uitrol ervan verloopt volgens schema: voor 87 % of 22,75 miljard EUR van de initiële garantie werd al een overeenkomst gesloten met uitvoerende partners, waardoor tot dusver 320 miljard EUR aan bijkomende investeringen kon worden aangetrokken.

55 COM(2023) 336 final.

56 COM(2023) 335 final.

57 COM(2023) 376 final, Strategisch prognoseverslag 2023: Duurzaamheid en welzijn als hoekstenen van de open strategische autonomie van Europa.

NL NL