Brief van de staatssecretaris van J&V over de opvang van ontheemden uit Oekraïne - Regels over het voortduren van de werking van de artikelen 2c en 4 van de Wet verplaatsing bevolking en tot wijziging van die wet (Voortduringswet artikelen 2c en 4 Wvb) - Hoofdinhoud

Deze brief is onder nr. I toegevoegd aan dossier 19637 - Vreemdelingenbeleid i en wetsvoorstel 36081 - Voortduringswet artikelen 2c en 4 Wvb i.

Officiële titel	Regels over het voortduren van de werking van de artikelen 2c en 4 van de Wet verplaatsing bevolking en tot wijziging van die wet (Voortduringswet artikelen 2c en 4 Wvb); Brief van de staatssecretaris van J&V over de opvang van ontheemden uit Oekraïne
Document­datum	11-05-2023
Publicatie­datum	11-05-2023
Nummer	KST1090392
Kenmerk	36081; 19637, nr. I
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2022-2023

over de Voortduringswet artikelen 2c en 4 Wet verplaatsing bevolking (Kamerstuk 36 081) op dinsdag 28 maart jl.

Met deze brief stuur ik u twee bijlages mee. Het betreft 1. De beslisnota en 2. De mededeling van de Europese Commissie.

Ik stuur als coördinerend bewindspersoon voor de aanpak van de opvang van ontheemden uit Oekraïne deze Verzamelbrief mede namens de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs en de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Terugblik opvang ontheemden uit Oekraïne

24 februari 2023 was het een jaar geleden dat de grootschalige militaire Russische inval in Oekraïne begon. In korte tijd bracht dit een grote stroom ontheemden op gang. Bij het Uitvoeringsbesluit van 4 maart 2022 (EU) 2022/382 heeft de Raad van de Europese Unie de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) voor het eerst sinds zijn bestaan geactiveerd.

Diegenen die het conflict in Oekraïne ontvluchten verdienen bescherming en hebben op grond van de RTB recht op onder meer fatsoenlijk onderdak, levensonderhoud en medische zorg.

Gemeenten, veiligheidsregio's, NGO's en vele vrijwilligers hebben het afgelopen jaar een enorme prestatie geleverd door meer dan 70.000 Oekraïners op te vangen in gemeentelijke opvanglocaties. Het Rijk ondersteunt alle betrokken partijen bij het organiseren en in standhouden van de opvanglocaties. Hiervoor is onder meer de Nationale Opvangorga-nisatie (NOO) opgericht.¹ Deze organisatie ondersteunt sinds het voorjaar van 2022 de gemeenten en veiligheidsregio's bij de opvang van ontheemden uit Oekraïne, zowel met het uitvoeren van de bekostiging van in totaal meer dan 70.000 gemeentelijke (nood-)opvangplekken als het verstrekken van ca. 200 miljoen euro aan transitiekosten om bijvoorbeeld bestaande gebouwen geschikt te maken als opvanglocatie. Daarnaast werkt de NOO met regionale accounthouders om gemeenten te ondersteunen bij hun opvangtaak, onder andere door het geven van informatie en het delen van voorbeelden. Bovendien kunnen zij knelpunten in de uitvoering snel signaleren.

In het najaar van 2022 werd duidelijk dat de oorlog in Oekraïne niet op korte termijn zou eindigen. Daarmee bleef het bieden van bescherming aan ontheemden uit Oekraïne in de EU ook na 4 maart 2023 noodzakelijk. Daarom kondigde de Europese Commissie op 14 oktober 2022 aan geen voorstel in te dienen om de RTB per maart 2023 in te trekken, waardoor deze automatisch werd verlengd tot 4 maart 2024. Het voortduren van de oorlog en het verlengen van de RTB betekent dat ook in het aankomende jaar grote inzet van alle betrokken partijen zal worden gevraagd. Het kabinet is de gemeenten, veiligheidsregio's, NGO's en vele vrijwilligers die zich inspannen om voldoende opvangplekken te realiseren voor ontheemden uit Oekraïne zeer erkentelijk. Dit geldt tevens voor de goede samenwerking met de Oekraïense ambassade in Nederland.

Op 24 februari jl. was ik samen met de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking aanwezig bij de herdenkingsbijeenkomst in de Jaarbeurs Utrecht, georganiseerd vanuit de Oekraïense gemeenschap in samenwerking met de gemeente Utrecht, de veiligheidsregio Utrecht en het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Dit was een indrukwekkende bijeenkomst. Het is bijzonder om te zien hoe de ontheemden in Nederland troost vinden bij elkaar en terugkijken op één jaar oorlog.

Mededeling Europese Commissie

Op 8 maart 2023 publiceerde de Europese Commissie de mededeling «Temporary Protection for those fleeing Russia's war of aggression against Ukraine: one year on»⁴, waarin de Europese Commissie terugblikt op één jaar activering van de RTB en op de uitvoering van het Tienpuntenplan. Het kabinet geeft hieronder een appreciatie van de mededeling van de Europese Commissie.

Terugkijkend op het eerste jaar dat de RTB actief was, concludeert de Europese Commissie dat het activeren van de RTB tot op de dag van vandaag succesvol is gebleken om snel en adequaat bescherming te bieden aan personen die Oekraïne vanwege de oorlog moesten ontvluchten.

Gecoördineerde en geharmoniseerde aanpak

Over het geheel genomen deelt het kabinet de positieve beoordeling van het functioneren van de RTB in de mededeling van de Europese Commissie. Het kabinet is het eens dat het activeren van RTB voor een sterke, EU-gecoördineerde en geharmoniseerde aanpak heeft gezorgd en dat hiermee een overbelasting van de asielsystemen in de EU-lidstaten is voorkomen. Het kabinet ziet dat de EU-lidstaten in korte tijd een enorme opgave in goede banen hebben weten te leiden en dat is een prestatie om in gezamenlijkheid trots op te zijn. Het kabinet vindt het van groot belang om ook in het aankomende jaar deze mate van eensgezindheid en solidariteit op EU-niveau te blijven voortzetten.

De Europese Commissie beschrijft in de mededeling op verschillende terreinen welke stappen er zijn ondernomen en welke vervolgstappen er in het verschiet liggen. Hieronder staat het kabinet stil bij een aantal van deze aandachtsgebieden.

Informatievoorziening over en registratie van ontheemden uit Oekraïne

Inzicht in migratiebewegingen van ontheemden, zowel vanuit Oekraïne richting de EU als binnen de EU, is en blijft heel belangrijk voor Nederland om tijdig en adequaat voorbereidingen te treffen, bijvoorbeeld op het gebied van voldoende opvangplekken. Het kabinet blijft in dit kader een bijdrage leveren aan het Blueprint-netwerk en aan het Temporary Protection Platform. Dit platform is erop gericht om eventuele meervoudige registraties van ontheemden uit Oekraïne in verschillende EU-lidstaten in kaart te brengen en eventueel misbruik van voorzieningen tegen te gaan.

De Europese Commissie stelt in de mededeling dat sommige lidstaten, waaronder Nederland, gedurende het eerste jaar van de RTB de reikwijdte van de Richtlijn hebben aangepast. De Europese Commissie doelt hierbij op het kabinetsbesluit van 18 juli 2022^{2 3} ten aanzien van personen met de niet-Oekraïense nationaliteit, zogenaamde derdelanders, met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne. Zoals aan uw Kamer is gemeld op 10 februari jl.⁴, gaat het om een groep van 4.660 personen die onder tijdelijke bescherming vallen tot en met 4 september 2023.

Het kabinet onderschrijft het belang van een degelijke identificatie en registratie van ontheemden uit Oekraïne en ondersteunt de aanmoediging van de Commissie om de verlenging van verblijfsbewijzen te versnellen.

In Nederland zijn de verblijfsbewijzen (stickers of o-documenten) voor personen met de Oekraïense nationaliteit reeds per brief verlengd tot het einde van de actieve werking van de RTB. U bent daarover per brief geïnformeerd op 17 februari jl.⁵ Personen met de niet-Oekraïense nationaliteit hebben een nieuw verblijfsbewijs (o-document) ontvangen. Afhankelijk van de tijdelijke dan wel permanente verblijfsvergunning is deze geldig tot 4 september 2023 of 4 maart 2024.

Een Whole-of-society approach: toegang tot zorg, onderwijs, werk en opvang

De zienswijze van de Europese Commissie dat er bijzondere aandacht moet worden besteed aan kwetsbaren, waaronder alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv's) en kinderen met een beperking, wordt gedeeld door het kabinet. De adequate opvang en bescherming van kinderen krijgt nog steeds de grootst mogelijke zorg van Nederland. Hiervoor wordt nauw samengewerkt met alle relevante partners. De registratie van deze groep verloopt goed sinds de nieuwe procesafspraken van juni 2022 zijn ingegaan.⁶ Wij herkennen het beeld dat veel amv's arriveren met een begeleider. Nidos is vanaf de aankomst in Nederland betrokken bij dit proces en onderschrijft dat zij ingeschakeld kunnen worden mocht er iets in de situatie van de amv veranderen.

Ook wordt door de Europese Commissie geconstateerd dat ontheemden uit Oekraïne, en dan met name de meest kwetsbare groepen zoals alleenreizende vrouwen en (minderjarige) kinderen, gedurende hun reis vanuit Oekraïne richting EU-landen en ook bij aankomst in een EU-land ten prooi kunnen vallen aan mensenhandelaren/netwerken. Het kabinet zet zich daarom zowel op nationaal als internationaal niveau in op het zoveel mogelijk voorkomen en signaleren van mensenhandel, onder meer door bewustwording te creëren bij gemeenten, particulieren en ontheemden en ondersteunt daarmee de oproep en de vervolgstappen van de Commissie.

Op het gebied van onderwijs ondersteunt het kabinet de stappen die de Europese Unie heeft gezet om de toegang tot onderwijs te bevorderen en te stimuleren dat onderwijspersoneel uit Oekraïne kan worden ingezet. Zo heeft het kabinet de mogelijkheid gecreëerd om in het primair en voortgezet onderwijs tijdelijke onderwijsvoorzieningen in te richten ten behoeve van Oekraïense leerlingen. In deze onderwijsvoorzieningen is ruimte gemaakt voor een aangepast curriculum en mogen bevoegde leraren uit Oekraïne (tijdelijk) lesgeven. Ook in mbo- en ho-instellingen stromen Oekraïense studenten in. De overheid en gemeenten stimuleren dat kinderen en jongeren zo snel mogelijk een goed onderwijsaanbod ontvangen en dat leraren uit Oekraïne aan de slag gaan in het onderwijs. Inmiddels zijn ruim 20.000 leerplichtige Oekraïense kinderen ingeschreven in het primair en voortgezet onderwijs.

Het kabinet erkent ook het belang van noodzakelijke medische zorg voor ontheemden uit Oekraïne, zoals de Europese Commissie benadrukt. In Nederland wordt daarin voorzien via de Regeling Medische zorg Ontheemden (RMO). Daarnaast wordt door gemeenten voorzien in begeleiding, ondersteuning en zorg voortkomend uit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Jeugdwet en het vanuit de Wet Publieke

Gezondheid laten uitvoeren van het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg, het prenataal huisbezoek en het Rijksvaccinatieprogramma.

Ook hebben ontheemden toegang tot de Nederlandse bevolkingsonderzoeken en hebben zij via de Regeling Medische Zorg Asielzoekers (RMA) toegang tot langdurige zorg met verblijf (Wlz). Vanuit het Ministerie van Justitie en Veiligheid is een opdracht verleend aan twee tolkendiensten waardoor zorgverleners kunnen communiceren met Oekraïense patiënten.

De inzet van de Europese Commissie om beleid dat leidt tot zelfredzaamheid te bevorderen, past goed binnen het kabinetsbeleid voor de langere termijn, waarover uw Kamer reeds is geïnformeerd.⁷ Het kabinet heeft daartoe onder andere verstrekkingen aan ontheemden uit Oekraïne meer in lijn gebracht met nationale wet- en regelgeving op het gebied van bijstand en verstrekkingen aan asielzoekers en statushouders.

Het kabinet benadrukt hier ook het belang van werk voor ontheemden uit Oekraïne. In Nederland is de arbeidsparticipatie onder ontheemden uit Oekraïne snel op gang gekomen. De ontheemden uit Oekraïne worden, in nauwe samenwerking met werkgevers, maatschappelijke organisaties, (mede)overheden en vrijwilligers, ondersteund bij het vinden van (passend) werk. Op 1 november 2022 had bijna de helft van de ontheemden tussen de 15 en 65 jaar in Nederland werk gevonden. Zoals beschreven door de Europese Commissie is het van belang hierbij aan te sluiten op de behoeften van de doelgroep, zoals het openstellen van kinderopvang en kinderopvangtoeslag en de mogelijkheid te werken als zelfstandige. In de lessons learned brief van 22 februari jl. heeft de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid stilgestaan bij de lessen die getrokken kunnen worden uit afgelopen jaar en is toegezegd in de eerste helft van 2023 terug te komen met een besluit op de mogelijkheid om het werken als zelfstandige voor deze groep open te stellen.⁸ Op basis van signalen van werkgevers en van de Oekraïense gemeenschap is het kabinet daarnaast op de hoogte van de obstakels die de taalbarrière op kan leveren op de werkvloer. Om deze obstakels weg te nemen en ontheemden uit Oekraïne te ondersteunen naar (passend) werk stelt de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 15 miljoen euro beschikbaar voor taallessen voor volwassen ontheemden uit Oekraïne.⁹

Op het gebied van opvang, spreekt de Europese Commissie waardering uit voor de vele initiatieven in de EU om ontheemden in particuliere kring op te nemen en benoemt daarbij het «Safe Homes initiative» om lidstaten en private partijen hierbij te ondersteunen. In Nederland verblijven ca. 2270 ontheemden uit Oekraïne in de particuliere opvang via Refugee-HomeNL, het consortium van het Rode Kruis, Vluchtelingenwerk, Leger des Heils en Takecarebnb. Het Nederlandse Rode Kruis is op dit moment in de opstartfase van het «Safe Homes» project. De opgedane kennis over de opvang van ontheemden in de particuliere opvang en de positie van kwetsbare groepen worden daarbij meegenomen. Voor de langere termijn wordt momenteel verkend op welke wijze de opvang voor ontheemden uit Oekraïne gerealiseerd kan worden. Hierbij wordt zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de bredere woningbouwopgave.

De Europese Commissie staat tot slot stil bij de financiële initiatieven om lidstaten te ondersteunen. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid onderzoekt de ruimte voor financiële ondersteuning binnen de reeds aan Nederland toegewezen en ingezette Europese middelen in het kader van de Europese migratie en veiligheidsfondsen.

Een blik vooruit

In het laatste onderdeel van de mededeling kijkt de Europese Commissie vooruit. Het kabinet onderschrijft het standpunt van de Europese Commissie dat de Europese Unie Oekraïne zal blijven steunen in de strijd tegen de Russische agressie, zo lang als nodig. Gezien het huidige verloop van de oorlog en de eerder aan uw Kamer gestuurde rapportages van onder andere Clingendael, is de verwachting dat voorlopig niet veel ontheemden naar Oekraïne terug zullen keren en de instroom gestaag voortzet. Dat betekent dat Nederland zo lang als nodig bescherming biedt aan hen die de oorlog in Oekraïne ontvluchten.

De RTB is op dit moment actief tot 4 maart 2024 en deze activering kan door middel van Europese besluitvorming op politiek niveau nogmaals worden verlengd met een jaar, tot 4 maart 2025. De Europese Commissie geeft in de mededeling aan «klaar te staan» om de toepassing van de RTB te verlengen.

Het is mogelijk dat bescherming van ontheemden uit Oekraïne ook na 4 maart 2025 nog nodig is. Het kabinet vindt het daarbij van belang dat de keuze voor een voortzetting van het verblijf van de ontheemden uit Oekraïne na maart 2025 op Europees niveau wordt gecoördineerd, om op deze manier grote verschillen in aanpak tussen lidstaten - en als gevolg daarvan mogelijk secundaire stromen van ontheemden - te voorkomen. Het kabinet verkent momenteel zowel op nationaal als op Europees niveau de mogelijkheden.

De Europese Commissie stelt zich in de mededeling ook op het standpunt dat de RTB haar waarde heeft bewezen en dat deze onderdeel moet blijven van het instrumentarium van de EU in de toekomst. Het kabinet is het hiermee eens. Hierbij is het is dan evenwel wenselijk om in de Richtlijn op sommige punten meer duidelijkheid te verschaffen, bijvoorbeeld ten aanzien van de rechten en voorzieningen die aan tijdelijke bescherming verbonden zijn. De Commissie vindt ook dat de EU moet worden uitgerust met de benodigde instrumenten om alle vormen van crises tegen te gaan. Hiervoor moeten de RTB en de door de Commissie voorgestelde Crisisverordening op elkaar worden afgestemd. Het kabinet ziet mogelijke voorstellen vanuit de Europese Commissie hiertoe graag tegemoet alvorens een beoordeling te kunnen geven.

Tot slot staat de Europese Commissie stil bij de terugkeer van Oekraïners naar hun thuisland. Het kabinet ziet dat de oorlog nog vol in gang is en dat terugkeer van grotere groepen ontheemden op dit moment een zaak voor de langere termijn is. Het kabinet steunt de stelling van de Europese Commissie dat terugkeer ook een belangrijke overweging is in het kader van wederopbouw van Oekraïne. Ten aanzien van herstel en wederopbouw, geeft de Commissie op het gebied van herstel en wederopbouw van Oekraïne aan meer inzet te willen plegen op het Multi-agency Donor Coordination Platform. Het kabinet ondersteunt dit en wil daarnaast graag door vaste vertegenwoordiging dichter betrokken worden bij het genoemde platform.

Prognose voor de instroom van ontheemden uit Oekraïne in Nederland in 2023

In de brief van 16 december jl.¹⁰ heb ik u geïnformeerd over de systematiek die samen met de VNG en veiligheidsregio's is vastgesteld om te komen tot een heldere en voorspelbare opgave voor de gemeentelijke

Opvang Oekraïners (GOO). Daarbij heb ik aangegeven dat deze systematiek uitgaat van een prognose. Inmiddels is een eerste prognose voor de instroom van ontheemden uit Oekraïne voor 2023 opgesteld. Bij de totstandkoming van deze prognose zijn de piek-scenario's uit de Clingen-daelrapportage Beschermingsopdracht Oekraïense ontheemden: Piekscenario's door nieuwe offensieven, genoemd in de brief van 17 februari jl.¹¹, meegenomen.

Uit deze prognose volgt een netto-instroom (instroom min uitstroom) van 47.500 ontheemden uit Oekraïne in Nederland in 2023. Uitgaande van het aantal ontheemden uit Oekraïne in Nederland per 8 januari 2023, te weten 87.880¹², volgt hieruit dat er medio juli 2023 rekening moet worden gehouden met 111.630 en eind 2023 met 135.380 ontheemden uit Oekraïne in Nederland. Het kabinet zal uw Kamer cf. de vastgestelde werkwijze en in lijn met de aankondiging in de Miljoenennota in de Voorjaarsnota informeren over de wijze waarop in de begroting rekening wordt gehouden met deze prognose en de Oekraïne-regelingen na Q2 2023.

Op basis van deze prognose, het verloop van de oorlog en de aanhoudende instroom van ontheemden uit Oekraïne, is er op dit moment geen aanleiding de opgave voor het realiseren van 90.000 opvangplekken GOO per juli 2023 te herzien. Het Rijk zal bij deze opgave uiteraard maximale ondersteuning blijven bieden aan de gemeenten en Veiligheidsregio's. Het kabinet heeft op 10 februari jl. besloten om personen met de niet-Oekraïense nationaliteit met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne nog zes maanden langer (tot 4 september 2023) onder de RTB te laten vallen, waardoor zij langer in de GOO kunnen verblijven. De implicaties hiervan zullen bij de hierna genoemde herijking van de prognose en eventuele bijstelling van de opvangopgave worden bezien.

Inherent aan een prognose is dat deze aan vele externe factoren onderhevig is en daardoor erg complex blijft. Als er een afwijking optreedt in deze factoren zal ook de realisatie afwijken van de prognose. Daarom is een proces voor monitoring en herijking van de prognose ingericht. Belangrijk onderdeel van de monitoring is de toetsing van de realisatie van de instroom versus de prognose van de instroom. Elke twee maanden zal op basis daarvan worden bezien of dit aanleiding vormt de opvangopgave aan te passen. Verder is het uitgangspunt dat de prognose twee keer per jaar, ten behoeve van de budgettaire besluitvorming in het kader van de Voorjaarsnota en de augustusbrief, zal worden herijkt. Als actuele ontwikkelingen daartoe aanleiding geven, kan de prognose tussentijds worden bijgesteld. De eventueel bijgestelde prognose, kan eveneens aanleiding geven de opvangopgave aan te passen. Met deze systematiek waarborgen wij dat de opgave voor gemeenten en Veiligheidsregios tijdig en helder is, maar ook flexibel kan worden op- en afgeschaald.

Voorschotaanvraag gemeenten

Gemeenten zijn een onmisbare schakel in de opvang van ontheemden uit Oekraïne en hebben het afgelopen jaar een grote prestatie geleverd. Op dit moment vangen zij meer dan 70.000 ontheemden uit Oekraïne op in de gemeentelijke opvang.

Doordat er het afgelopen jaar in korte tijd voor veel ontheemden opvang gerealiseerd moest worden, hebben sommige gemeenten in de hectiek van de crisis verzuimd tijdig een voorschotaanvraag voor de opvang in 2022 in te dienen. Het uitgangspunt van de Regeling opvang ontheemden Oekraïne, zoals reeds verwoord in een brief aan uw Kamer van 21 maart 2022¹³, is dat gemeenten een reële compensatie van de extra kosten als gevolg van de opvang van ontheemden uit Oekraïne ontvangen.

Formeel is er sprake van een onrechtmatigheid dat ik nog voorschotten over 2022 uitkeer. Deze onrechtmatigheid wordt echter opgeheven bij de in te dienen verantwoording en afrekening later dit jaar. Door de voorschotten in 2023 te betalen, keer ik uit waar gemeenten recht op hebben en worden eventuele liquiditeitsproblemen voorkomen. Gezien de formele onrechtmatigheid heb ik uw Kamer aan de hand van dit schrijven wel actief willen informeren over mijn besluit.

Conclusie

Tot slot benoem ik wederom dat de ontwikkelingen op het gebied van migratie en aangrenzende werkvelden die zich ten gevolge van de oorlog in Oekraïne razendsnel kunnen opvolgen, zowel op nationaal, Europees als internationaal niveau. Ik blijf mij, samen met mijn collega's, inspannen om uw Kamer tijdig en adequaat te blijven informeren.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,

• E. 

  van der Burg

Eerste Kamer, vergaderjaar 2022-2023, 36 081, I 8

¹

Kamerstuk 19 637, nr. 2887.

²

   Bron kan geraadpleegd worden via https://home-affairs.ec.europa.eu/temporary-protection-those-fleeing-russias-war-aggression-against-ukraine-one-year_en.

³

   Kamerstuk 19 637, nr. 2945.

⁴

   Kamerstuk 19 637, nr. 3070.

⁵

   Kamerstuk 19 637, nr. 3071.

⁶

   Kamerstuk 19 637, nr. 2942.

⁷

   Kamerstuk 19 637, nr. 3021.

⁸

   Kamerstuk 36 045, nr. 149.

⁹

   Kamerstuk 19 637, nr. 3071.

¹⁰

Kamerstuk 19 637, nr. 3021.

¹¹

   Kamerstuk 19 637, nr. 3071.

¹²

   Bron BZK: BRP-inschrijvingen (netto) van ontheemden met de Oekraïense nationaliteit (exclusief overige nationaliteiten/derdelanders) op peildatum 8 januari 2023. Op de peildatum 1 januari 2023 waren geen BRP-gegevens bekend.

¹³

Kamerstuk 19 637, nr. 2890.