Jaarverslag Ministerie van Defensie 2019 - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Defensie 2019 - Hoofdinhoud

Dit jaarverslag i is onder nr. 1 toegevoegd aan wetsvoorstel 35470 X - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Defensie 2019.

Officiële titel	Jaarverslag en slotwet Ministerie van Defensie 2019; Jaarverslag; Jaarverslag Ministerie van Defensie 2019
Document­datum	20-05-2020
Publicatie­datum	20-05-2020
Nummer	KST35470X1
Kenmerk	35470 X, nr. 1
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2019-

2020

35 470 X

Jaarverslag en slotwet Ministerie van Defensie 2019

Nr. 1

JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN DEFENSIE (X)

Aangeboden 20 mei 2020

kst-35470-X-1 ISSN 0921 - 7371 's-Gravenhage 2020

Gerealiseerde uitgaven en ontvangsten verdeeld over de beleids-artikelen en de niet-beleidsartikelen

Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln.). Totaal € 10.719.469

• 1. 

  Inzet 167,5

• 2. 

  Commando zeestrijdkrachten 948,9

• 3. 

  Commando landstrijdkrachten 1.497,1

• 4. 

  Commando luchtstrijdkrachten 873,2

• 5. 

  Commando 460 4 Koninklijke marechaussee ^4    ,

• 6. 

  Investeringen 2.523,1

• 7. 

  Defensie Materieel Organisatie 1.071,3

• ^8. 

  ^Defensie _1.393,8 Ondersteuningscommando ^1    ,

• 9. 

  Algemeen 93,8 |

• 10. 

  Apparaat Kerndepartement 1.675,8 |

• 11. 

  Geheim 14,6 |

Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln.). Totaal € 406.415

• 1. 

  Inzet 11,1

• 2. 

  Commando zeestrijdkrachten 60,6

• 3. 

  Commando landstrijdkrachten 13,4

• 4. 

  Commando luchtstrijdkrachten 13,8

• 5. 

  Commando 125 ¦

Koninklijke marechaussee ^12,5

• 6. 

  Investeringen 110,8

• 7. 

  Defensie Materieel Organisatie 80,2

• 8. 

  Defensie Ondersteuningscommando 89,8

• 9. 

  Algemeen 0,9

• 10. 

  Apparaat Kerndepartement 13,4 |

Inhoudsopgave

• A. 

  ALGEMEEN    4

• 1. 

  Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot decharge-

verlening    4

• 2. 

  Leeswijzer    7

• B. 

  BELEIDSVERSLAG    10

• 3. 

  Beleidsprioriteiten    12

• 4. 

  Beleidsartikelen    28

4.1    Beleidsartikel 11nzet    28

4.2    Beleidsartikel 2 Taakuitvoering zeestrijdkrachten    35

4.3    Beleidsartikel 3 Taakuitvoering landstrijdkrachten    38

4.4    Beleidsartikel 4 Taakuitvoering luchtstrijdkrachten    42

4.5    Beleidsartikel 5 Taakuitvoering marechaussee    45

4.6    Beleidsartikel 6 Investeringen krijgsmacht    50

4.7    Beleidsartikel 7 Ondersteuning krijgsmacht door

Defensie Materieel Organisatie    58

4.8    Beleidsartikel 8 Defensie Ondersteuningscom-

mando    61

• 5. 

  Niet-beleidsartikelen    64

5.1    Niet-beleidsartikel 9 Algemeen    64

5.2    Niet-beleidsartikel 10 Apparaat kerndepartement    65

5.3    Niet-beleidsartikel 11 Geheim    67

5.4    Niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld    68

• 6. 

  Bedrijfsvoeringsparagraaf    69

• C. 

  JAARREKENING    80

• 7. 

  Departementale verantwoordingsstaat    80

• 8. 

  Samenvattende verantwoordingsstaat agentschap    81

• 9. 

  Jaarverantwoording agentschap per 31 december 2019    82

• 10. 

  Saldibalans    89

• 11. 

  WNT-verantwoording 2019 Ministerie van Defensie    99

• D. 

  BIJLAGEN    130

Bijlage 1: Toezichtrelaties rwt's en zbo's    130

Bijlage 2: Afgerond evaluatie en overig onderzoek    132

Bijlage 3: Inhuur Externen    137

Bijlage 4: Integriteitsmeldingen    138

Bijlage 5: Rapportage burgerbrieven    140

Bijlage 6: Overzicht meldingen bedrijfsveiligheid    142

Bijlage 7: Lijst met afkortingen    145

• A. 

  ALGEMEEN

• 1. 

  AANBIEDING VAN HET JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGEVERLENING

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris van Defensie, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Defensie (X) over het jaar 2019 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Defensie decharge te verlenen over het in het jaar 2019 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 7.14 van de Comptabiliteitswet 2016 een rapport op. Dit rapport wordt op grond van artikel 7.15 van de Comptabiliteitswet 2016 door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Algemene Rekenkamer over:

• • 

  het gevoerde begrotingsbeheer, financieel beheer, materiële bedrijfsvoering en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk;

• • 

  de centrale administratie van de schatkist van het Rijk van het Ministerie van Financiën;

• • 

  de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• • 

  de totstandkoming van de niet-financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• • 

  de financiële verantwoordingsinformatie in het Financieel jaarverslag van het Rijk.

Bij het besluit tot dechargeverlening worden verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken betrokken:

• a. 

  het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2019;

• b. 

  het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• c. 

  het rapport van de Algemene Rekenkamer over het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• d. 

  de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2019 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten over 2019, alsmede over de saldibalans over 2019 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 7.14, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Defensie,

A.Th.B. Bijleveld-Schouten

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

• 2. 

  LEESWIJZER JAARVERSLAG

Opzet jaarverslag

In het jaarverslag 2019 wordt verantwoording afgelegd over de gerealiseerde uitgaven ten opzichte van de begroting 2019 (Kamerstuk 35 000 X). Het jaarverslag bestaat uit een deel algemeen (incl. de aanbieding en het verzoek tot dechargeverlening en de leeswijzer), het beleidsverslag (incl. de beleidsprioriteiten, de (niet-) beleidsartikelen, de bedrijfsvoeringspara-graaf), de jaarrekening (incl. departementale verantwoordingsstaat, samenvattende verantwoordingsstaat agentschap, jaarverantwoording agentschap per 31 december 2019, saldibalans en WNT-verantwoording 2019 Ministerie van Defensie) en een aantal bijlagen. Het focusonderwerp voor de verantwoording van het Rijk in het Financieel Jaarverslag Rijk over 2019 is hoe onderuitputting en plafondonderschrijdingen zich verhouden tot de ramings- en begrotingssystematiek. Daarbij zal ook aandacht zijn voor de grootste over- en onderschrijdingen in 2019 en eerdere jaren (KST31865151).

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2020 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de batenlasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Beleidsprioriteiten

De kern van het jaarverslag wordt gevormd door het beleidsverslag (deel B). In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de beleidsprioriteiten wordt (waar van toepassing) teruggekomen op de landenspecifieke aanbevelingen zoals verwoord in de begroting.

Beleidsartikelen

Bij de beleidsartikelen zijn algemene doelstellingen geformuleerd en de financiële gevolgen van de beleidsmatige verschillen (grensbedrag van € 5 miljoen voor artikel 1, 2, 4, 5, 7 en € 10 miljoen voor de artikelen 3, 6, 8) worden per defensieonderdeel toegelicht bij de tabellen «Budgettaire gevolgen van beleid». Voor technische mutaties worden de grensbedragen verdubbeld. Daarnaast kunnen waar nodig (los van de grensbedragen) opmerkelijke verschillen nader zijn toegelicht.

Informatie over de inzetbaarheid en gereedheid van een krijgsmacht is operationeel gevoelig. Potentiële tegenstanders zijn actief op zoek naar dergelijke informatie en kunnen er misbruik van maken. Enige terughoudendheid is dus geboden. Dit mag echter geen belemmering vormen voor de informatiepositie van de Eerste en Tweede Kamer. Om die reden is de gevoelige informatie over inzetbaarheid en gereedheid gebundeld in een vertrouwelijke rapportage die tegelijkertijd met het jaarverslag aan de Kamer zal worden aangeboden. De in de inzetbaarheidsrapportages opgenomen niet-financiële informatie maakt onverminderd deel uit van het verantwoordingsproces conform de Comptabiliteitswet.

In beleidsartikel 1 Inzet wordt de inzet voor de krijgsmacht verantwoord. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan crisisbeheersingsoperaties, contributies aan common funded NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en Koninkrijkstaken en overige inzet. Het artikel bevat ook een overzicht van de structurele inzet die in andere beleidsartikelen is verantwoord, bijvoorbeeld door de Koninklijke Marechaussee, de Explosieven Opruimingsdienst Defensie en de Kustwachten.

In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering verantwoord voor Zeestrijdkrachten, Landstrijdkrachten, Luchtstrijdkrachten, Marechaussee en de inzet waartoe zij gemandateerd zijn, voor zover deze niet valt onder artikel 1.

In beleidsartikel 6 zijn de investeringen verantwoord voor de krijgsmacht, te weten investeringen in materieel, infrastructuur en IT. Daarnaast zijn de verkoopopbrengsten van afstoting van materieel en infrastructuur bij dit beleidsartikel verantwoord.

In de beleidsartikelen 7 Ondersteuning door Defensie Materieel Organisatie en 8 Defensie Ondersteuningscommando zijn de uitgaven en verplichtingen verantwoord voor de ondersteunende en dienstverlenende defensieorganisaties.

Niet-beleidsartikelen

In de niet-beleidsartikelen worden de financiële gevolgen van de opmerkelijke verschillen (grensbedrag van € 2 miljoen voor artikel 9, van € 10 miljoen voor artikel 10) per niet-beleidsartikel toegelicht. Daarnaast kunnen waar nodig (los van de grensbedragen) opmerkelijke verschillen nader zijn toegelicht. Verschillen in niet-beleidsartikel 11 Geheim worden aan de president van de Algemene Rekenkamer toegelicht. Niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld wordt altijd toegelicht.

In het niet-beleidsartikel 9 Algemeen worden de niet specifiek aan een defensieonderdeel toe te wijzen programma-uitgaven opgenomen. In het niet-beleidsartikel 10 Apparaat Kerndepartement worden de uitgaven ten behoeve van het centrale apparaat van Defensie verantwoord. Hieronder vallen de uitgaven voor de Bestuursstaf, de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en pensioenen en uitkeringen, wachtgelden, inactiviteitswedden en Sociaal Beleidskader (SBK)-uitkeringen. Ten slotte worden in het niet-beleidsartikel 11 Geheim de geheime uitgaven en in het niet-beleidsartikel 12 de verantwoording voor Nog onverdeeld opgenomen.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

De bedrijfsvoeringsparagraaf bestaat uit drie paragrafen, een uitzonde-ringsrapportage, rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen en belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering.

Jaarrekening

In dit hoofdstuk zijn opgenomen de verantwoordingsstaat en de saldi-balans van het Ministerie van Defensie. Ook is de verantwoording van het agentschap opgenomen. Tenslotte is de rapportage over de Wet Normering Topinkomens opgenomen als onderdeel van de Jaarrekening.

Bijlagen

Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht met toezichtrelaties en zbo's en rwt's (bijlage 1), een overzicht met afgerond evaluatie- en overig onderzoek (bijlage 2), een overzicht van inhuur externen (bijlage 3), een overzicht van integriteitsmeldingen (bijlage 4), een rapportage burgerbrieven (bijlage 5), een overzicht meldingen bedrijfsveiligheid 2019 (bijlage 6) en een lijst met afkortingen (bijlage 7).

Groeiparagraaf

Voor het opstellen van het departementaal jaarverslag gelden de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) van de Minister van Financiën. Als gevolg van wijzigingen in deze voorschriften en door ontwikkelingen bij Defensie zijn de volgende veranderingen doorgevoerd ten opzichte van het jaarverslag 2018:

• • 

  In het beleidsverslag zijn de volgende veranderingen opgenomen:

• - 

  Een KPI-tabel wordt ingevoegd naar aanleiding van Kamerstuk 35 000-X-136;

• - 

  Een energierapportage is toegevoegd naar aanleiding van de Reactie op initiatiefnota van het lid Belhaj (D66) «Defensie Energiestrategie: beleid en bijdrage aan de energietransitie» (Kamerbrief 05-04-2018);

• • 

  De zogenaamde opdrachtenmatrix (voorheen doelstellingenmatrix) wordt niet meer bij de artikelen weergegeven. De opdrachtenmatrix staat namelijk ook in de begroting en de realisatie wordt weergegeven in de vertrouwelijke inzetbaarheidsrapportage;

• • 

  Niet beleidsartikel Centraal apparaat is veranderd in Apparaat Kerndepartement;

• • 

  Niet beleidsartikel Geheime uitgaven is veranderd in Geheim;

• • 

  Niet beleidsartikel Nominaal en onvoorzien is veranderd in Nog onverdeeld;

• • 

  De bijlage Overzicht Budget Internationale Veiligheid (BIV) is komen te vervallen. Met de eerste suppletoire begroting van 2018 zijn de BIV-budgetten van het Ministerie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS; € 30 miljoen), Buitenlandse Zaken (BZ; € 30 miljoen) en Defensie (€ 59,5 miljoen) structureel ontvlochten en overgeheveld naar de desbetreffende begrotingen en begrotingsonderdelen. Deze uitgaven van BHOS, BZ en Defensie zijn daarmee in de verantwoordingscyclus als zodanig verantwoord;

• • 

  In de RBV2020 zijn een aantal wijzigingen doorgevoerd die doorwerken in het jaarverslag op het gebied van:

• - 

  de Bedrijfsvoeringsparagraaf;

• - 

  de Saldibalans;

• - 

  de Jaarverantwoording van het baten- en lastenagentschap;

• - 

  de bijlage zbo's rwt's;

• - 

  de bijlage externe inhuur.

Details zijn terug te vinden onder wijzigingen RBV 2020.

• B. 

  BELEIDSVERSLAG

Inleiding

Defensie beschermt wat ons dierbaar is. Dat is onze missie. Onze mensen worden daarom dag en nacht getraind en ingezet om ons veilig te houden, over onze vrijheid te waken en onze belangen te beschermen.

2019 en 2020 staan in het teken van 75 jaar vrijheid. Sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog is onze vrijheid steeds vanzelfsprekender geworden. Het is daarom van belang om verhalen van eerdere generaties tot ons te nemen en ons te blijven beseffen hoe waardevol en dierbaar die vrijheid is: dat het niet vanzelfsprekend is. Zo is Defensie in 2019 opnieuw vaak ingezet: ver weg in het Caribisch deel van ons Koninkrijk om de zee veilig te houden, op missie in onder andere Irak en Mali, maar ook dicht bij huis om de drukke vliegvelden, havens, ons luchtruim en andere vitale infrastructuur te beschermen en mogelijke explosieven onschadelijk te maken. En uiteraard staat Defensie op ieder mogelijk moment van de dag klaar om razendsnel in te grijpen bij terreurdreigingen of aanslagen, bij kapingen en andere levensbedreigende situaties. Bovendien staan diverse eenheden het hele jaar door klaar als er onverwachts om onze hulp in binnen- of buitenland wordt gevraagd.

Niet alleen vond in 2019 de aftrap plaats van de viering van 75 jaar vrijheid. We vierden ook dat er 75 jaar vrouwen bij Defensie werken. Met de oprichting van het Vrouwenkorps Koninklijke Nederlands-Indisch Leger, het Vrouwen Hulpkorps van de Koninklijke Landmacht en de Marine Vrouwenafdeling in 1944 gingen de eerste vrouwen aan de slag bij de krijgsmacht. Sinds de jaren 90 komen vrouwen in aanmerking voor bijna alle functies binnen de krijgsmacht. Ze worden bataljonscommandant, commandant op een schip of vlieger. Ook treden ze toe tot de infanterie. Vanaf het voorjaar van 2019 versterken vrouwen - middels een pilot - de onderzeedienst, de enige eenheid waar nog alleen mannen dienden. Inmiddels is de succesvolle pilot omgezet in beleid en staan alle functies bij Defensie open voor vrouwen.

Er was nog meer te vieren in 2019: de NAVO bestaat 70 jaar. We werken met veel partners samen in de bescherming van onze veiligheid, vrijheid en belangen. Om die reden zijn we in 1949 lid van de NAVO geworden. Al 70 jaar kiezen de bondgenoten van de NAVO ervoor om de samen voor veiligheid te zorgen. Die veiligheidsparaplu - van voornamelijk de VS -heeft Europa in staat gesteld om onze welvaart en manier van leven op te bouwen. Want nog altijd is de kans op succesvolle politieke en economische diplomatie groter als je ook een stok achter de deur hebt.

Samen met onze bondgenoten staan we sterker om onze belangen te verdedigen in de verslechterde veiligheidssituatie. Voor onze veiligheid, zeker ook in de toekomst, zijn een geloofwaardig NAVO-bondgenootschap en een solide EU essentieel. Dat betekent dat we elkaars belangen beschermen: wat voor Nederland belangrijk is, is ook voor bijvoorbeeld Noorwegen of Spanje belangrijk én andersom. Onze veiligheid is dan ook niet gegarandeerd als we niet zelf een betrouwbare en geloofwaardige partner en bondgenoot kunnen zijn. De ruggengraat daarvoor is het naleven van de afspraken die gezamenlijk zijn gemaakt. Net als bij alle andere clubs verwachten leden commitment van elkaar en een bijdrage aan de algehele organisatie. Momenteel komt Nederland de gemaakte afspraken binnen de NAVO en de EU niet volledig na als het gaat om onze bijdrage en de benodigde capaciteiten. De uitgaven aan Defensie als percentage van het bbp is zelfs onder het Europees gemiddelde. Ook op het gebied van inzet en gereedheid wordt meer van Nederland verwacht.

Dit werd tijdens de Leaders meeting in december jl. nog eens benadrukt: alle landen moeten hun fair share leveren - dat is waar het bondgenootschap op rust. Zolang er landen zijn, zoals Nederland, die dit niet doen, moeten andere landen een onevenredige bijdrage op zich nemen, zoals de VS. Onze bondgenoten besteedden hier ook aandacht aan tijdens de afname van ons NAVO-examen afgelopen januari. Nederland werd aangesproken op de NAVO-targets die we wel hebben geaccepteerd, maar niet waarmaken.

• 3. 

  BELEIDSPRIORITEITEN

In een wereld die constant in beweging is en waarin dreigingen toenemen, complexer én diverser worden, moet Defensie betekenisvol blijven optreden, samen met haar partners. De NAVO vindt dit terecht belangrijk en Nederland ook. Daarom heeft het kabinet, bovenop de intensivering uit het regeerakkoord, met de voorjaarsnota in mei 2019 extra geld uitgetrokken om een start te maken met de uitvoering van de prioriteiten uit het nationaal plan voor de NAVO (Kamerstuk 28 676 nr. 308). Dit resulteerde in:

• • 

  De aanschaf van 9 extra F-35's;

• • 

  Investeringen in de ondersteuning en inzetbaarheid van onze special forces;

• • 

  Investeringen in het cyber- en informatiedomein door het versterken van onze IT-infrastructuur;

• • 

  Investeringen in ons personeel en de arbeidsvoorwaarden.

We zijn er dan nog niet. Maar we zetten stappen vooruit, zoals we ook in 2019 opnieuw hebben gedaan. Zo is er sinds de Defensienota bijvoorbeeld het volgende bereikt:

• • 

  We hebben dagelijks zo'n 10.000 militairen ingezet of stand-by staan voor inzet;

• • 

  Er is inmiddels bijna overal draadloos internet, en alle medewerkers krijgen een mobiel device ter beschikking;

• • 

  Militairen krijgen nieuwe uitrusting; er wordt gewerkt aan een keuzeconcept voor gevechtslaarzen;

• • 

  Nieuw materieel stroomt in, waaronder transportvoertuigen en de eerste F-35 jachtvliegtuigen. De MALE UAV is aangeschaft, de Apache helikopters worden gemoderniseerd, de fregatten, onderzeeboten en mijnenjagers worden vervangen. De investeringsquote is opnieuw gestegen;

• • 

  Aangaande vastgoed is het F-35 kantoor- en lesgebouw op vliegbasis Leeuwarden opgeleverd, is de NATO Communication and Information Agency nieuwbouw opgeleverd en is het Gezondheidscentrum in Stroe vernieuwd;

• • 

  Het wetsvoorstel voor het materieelbegrotingsfonds is naar de Kamer gestuurd en moet leiden tot betere schokbestendigheid en flexibiliteit voor de lange termijn, waardoor de focus komt te liggen op doelen en effecten;

• • 

  Er zijn in het kader van de adaptieve krijgsmacht nieuwe samenwerkingsvormen met verschillende partners aangegaan;

• • 

  De start van de zogeheten «proeftuinen» voor een nieuw personeels-model;

• • 

  De uitvoering van het plan van aanpak «Een veilige Defensie organisatie» ter verbetering van de sociale en fysieke veiligheid binnen Defensie.

Ondertussen zijn we in 2019 ook begonnen met de voorbereidingen voor de Defensievisie. In de Defensienota 2018 werd deze herijking, die verder vooruit kijkt dan de Defensienota, al aangekondigd. Bij het aantreden van dit kabinet stond ons werk bijna volledig in het teken van het herstel van de organisatie; maatregelen moesten in gang worden gezet om de organisatie weer op de rit te krijgen. Dat gaat nog steeds door, en zal de komende jaren ook nog essentieel zijn. We moeten herstellen, moderniseren en groeien. Steeds moeten we een balans daar in vinden. In de Defensievisie kijken we 15 jaar vooruit om daar een realistisch tijdpad voor te creëren en om richting te geven aan de organisatie - een richting die langer meegaat dan één kabinetsperiode. Dat is belangrijk omdat de dreigingen zich snel ontwikkelen en de wereld onvoorspelbaarder wordt.

• 1. 

  Verbeteren operationele gereedheid

Met de investeringen moderniseert de krijgsmacht en krijgt personeel de beschikking over nieuw materieel. Tegelijkertijd hebben zich in 2019 binnen de essentiële randvoorwaarden (personeel, reservedelen, voorraden) problemen voor gedaan. Defensie heeft steeds keuzes moeten maken bij de besteding van het budget, waardoor het niet alle probleemgebieden voor herstel heeft kunnen adresseren. Het vraagt bovendien tijd voordat de effecten van de genomen maatregelen zichtbaar worden. In het afgelopen jaar bleef er spanning bestaan op de inzetbaarheidsdoelen. Defensie moet eerlijke en realistische grenzen blijven aangeven en keuzes maken, ook in internationaal verband, zodat Defensie waar kan maken wat wordt toegezegd. Dit is van belang voor het vertrouwen, zowel binnen als buiten onze organisatie. We moeten nu te veel voorbehouden maken bij onze internationale verplichtingen. De internationale verplichtingen blijven hoog, ondanks dat het aantal militairen dat is ingezet in het buitenland relatief laag was.

Defensie gaat door met het programma adaptieve krijgsmacht en onderzoekt hoe dit concept kan bijdragen aan een verder herstel en aan de noodzakelijke vernieuwing van de krijgsmacht. Om de robuustheid en wendbaarheid van Defensie te vergroten zijn het afgelopen jaar diverse partnerschappen aangegaan met het bedrijfsleven. Zo is het Maritime Capacity Initiative gestart, een samenwerkingsverband tussen Defensie en industrie om te komen tot adaptieve oplossingen voor onder meer strategisch transport en beschikbaar en opgeleid personeel. Ook de groei van het reservistenbestand in 2019 van 5.466 tot 6.060 reservisten en hiermee de groei van een half miljoen besteedde werkuren tot in totaal 2,5 miljoen werkuren (+28%) geeft nader invulling aan de flexibele schil van de krijgsmacht. De reservistenuitgaven zijn gegroeid van € 43,8 miljoen in 2018 naar € 64,2 miljoen (+47%) in 2019, wat de sterk groeiende behoefte aan reservisteninzet markeert. In de P-rapportage wordt uitgebreider ingegaan op de stand van zaken van de Adaptieve Krijgsmacht.

Personeel

Op personeelsgebied was het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord een belangrijke stap. Ook zijn verschillende projecten in het kader van het plan van aanpak «Behoud en Werving» opgestart en is geïnvesteerd in een veilige werkomgeving. Deze maatregelen leveren al enkele resultaten op. Zo boekt Defensie ondanks een krappe arbeidsmarkt steeds betere instroomresultaten. Daardoor is sprake van een kwantitatieve groei van het personeelsbestand in 2019 1.106 burgers en 328 militairen. Vanwege de formatiegroei en de hoge uitstroom is de vullingsgraad bij militair personeel echter gedaald. Dit laat zich voelen in een toename van het aantal vacante functies bij de manschappen en onderbouw (onderofficieren functies. Ook is duidelijk dat de werving op schaarse categorieën (o.a. IT, medisch en technisch personeel) nog achterblijft. Het tekort aan personeel in de materieel logistieke keten (verwervers en onderhoudspersoneel) heeft effect op de materiële gereedheid.

Ook de kwalitatieve vulling vormt een knelpunt. Het aantal opgeleide en ervaren militairen dat de organisatie verlaat blijft hoog. Gevolg hiervan is dat het zittend personeel veel tijd kwijt is aan het begeleiden en inwerken van nieuw personeel. Daarnaast staat door een tekort aan gekwalificeerd personeel de geoefendheid en daarmee de operationele gereedheid bij eenheden onder druk.

Materieel

De investeringsquote is flink toegenomen en komt in 2019 uit op 23,9%. Nieuw en gemoderniseerd materieel is ingestroomd met als voorbeelden 8 F-35's, het levensduur verlengend onderhoud aan de Patriot-systemen, de ingebruikname van de NH-90 Full Mission Flight Trainer, nieuwe brug-leggende Leopard tanks en nieuw materieel voor de eenheden in het Caribisch gebied zoals de nieuwe Anaconda terreinwagens.

In 2019 is verder gewerkt aan de uitvoering van het plan van aanpak «Verbeteren Materiële Gereedheid». Het plan is doorontwikkeld met de focus op het doorlichten van (bestaande) contracten voor repareerbare reserveonderdelen van reeds in gebruik zijnde wapensystemen. Waar nodig worden deze herzien, of alsnog afgesloten, om de levertijden van repareerbare reserveonderdelen te verkorten en daarmee de materiële gereedheid te verbeteren.

De beschikbaarheid van reservedelen is verbeterd en begint op de werkvloer merkbaar te worden. Daarnaast zijn meer instandhoudingsana-lyses afgerond wat leidt tot een verbeterd inzicht in knelpunten. Ondanks deze inspanningen is de materiële gereedheid eind 2019 licht gedaald. Het tekort aan (kwantitatief en gekwalificeerd) personeel is hiervoor één van de belangrijkste redenen. Maar ook is de benodigde infrastructuur en de kwaliteit van de data in SAP nog niet volledig op orde.

Defensie werkt aan het weer op niveau brengen van de voorraden voor de tweede hoofdtaak. Terwijl diverse grote projecten voor bijvoorbeeld munitie en kleding en persoonlijke uitrusting (KPU) op stoom komen, zijn gelijktijdig de in het verleden opgelopen achterstanden in diverse assortimenten nog niet opgelost. Door tegenvallende kosten (o.a. duurder geworden infrastructuur en prijsstijgingen) en oplopende behoeftes aan KPU (meer reservisten, hogere kwaliteitseisen) waren ook hier keuzes binnen het budget noodzakelijk. Om de grootste problemen in KPU en munitie aan te pakken heeft in 2019 een incidentele suppletie van budgetten plaatsgevonden en is dat ook voorzien voor 2020 en 2021.

Geoefendheid

In 2019 is door deelname aan verschillende oefeningen door CZSK, CLAS, CLSK en de KMar verder gewerkt aan het herstel van de geoefendheid. In de eerste helft van 2019 is in het kader van de enhanced NATO Response Force deelgenomen aan de alarmerings- en ontplooiingsoefening Noble Jump. De oefening Joint Project Optic Windmill is door de krijgsmacht georganiseerd en betrof de grootste Europese Joint Air & Missile Defence oefening voor zowel het tactische als het operationele niveau. Daarnaast is deelgenomen aan Joint Warrior, onder andere om de amfibische geoefendheid te verbeteren. Met de deelname aan deze en andere grote internationale oefeningen heeft Defensie gewerkt aan het verder verbeteren van de operationele gereedheid voor de eerste hoofdtaak en heeft de krijgsmacht zich voorbereid op mogelijke inzetten van Snel Inzetbare Capaciteiten (SIC), de enhanced NATO Response Force en de Amphibious Task Group 2020.

Tijdens oefeningen als Port Defender in Rotterdam heeft Defensie, samen met civiele hulpdiensten en andere overheidsorganisaties, het beveiligen van de vitale nationale maritieme infrastructuur beoefend en de nationale samenwerking verbeterd.

• 2. 

  Inzet in 2019

Eerste hoofdtaak, beschermen van het eigen grondgebied en dat van bondgenoten:

• • 

  Permanente bijdragen in NAVO-verband waaronder de bijdrage aan de Enhanced Forward Presence van de NAVO in Litouwen en bijdragen op zee (de standing NATO Maritime Groups).

• • 

  Voor de bescherming van het Koninkrijk was Defensie permanent met militaire middelen aanwezig in het Caribisch gebied.

Tweede hoofdtaak, bevorderen van de (internationale) rechtsorde en stabiliteit:

• • 

  Defensie leverde in 2019 een bijdrage aan de VN-missie MINUSMA in Mali en continueerde de bijdragen aan de NAVO-Resolute Support missie in Afghanistan en aan de anti-ISIS coalitie en bredere veilig-heidsinzet Irak.

• • 

  Daarnaast continueerde Defensie de bijdragen aan verschillende missies in het Midden-Oosten zoals UNTSO en UNIFIL.

Derde hoofdtaak, leveren van bijstand bij rampen en crises:

• • 

  Evenals voorgaande jaren waren in 2019 militairen dagelijks actief voor de derde hoofdtaak. Voorbeelden van deze inzet zijn verleende militaire bijstand (MB) voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid, wachtversterking Brunssum, zoek -en observatieteams, inzet van blushelikopters en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie.

• • 

  Daarnaast leverde Defensie noodhulp aan de Bahama's na het passeren van orkaan Dorian.

• 3. 

  Mensen

Met de publicatie van de Defensienota in 2018 zijn vier meerjarige programma's gestart om Defensie als een aantrekkelijke en betrouwbare werkgever te positioneren. In 2019 zijn de volgende resultaten geboekt.

Programma arbeidsvoorwaarden

In de zomer van 2019 zijn Defensie en de bonden een nieuw arbeidsvoorwaardenakkoord met een looptijd tot eind 2020 overeengekomen met als belangrijkste resultaten:

• • 

  Een loonstijging van 6,3% en een verhoging van de eindejaarsuitkering naar van 6,4% naar 8,33%; Twee eenmalige uitkeringen van € 300;

• • 

  Een nieuwe evenwichtige pensioenregeling voor militairen; Afspraken over de aanpassing van het loongebouw voor militairen;

• • 

  Eerder zekerheid voor onderofficieren en officieren in FPS2 over een vaste aanstelling;

• • 

  Ondersteuning voor soldaten en korporaals om zich te kwalificeren voor onderofficiers- en officiersopleidingen;

• • 

  Mobiliteitsbevorderende maatregelen voor burgerpersoneel:

• - 

  Loopbaanbudget van € 4.000

• - 

  Loopbaanbegeleiding

• - 

  Welkom terug-regeling

• - 

  Instroompool zonder arbeidsplaatsnummer

• - 

  Pilot huisvesting;

• • 

  Verbetering van buitenlandvoorzieningen;

• • 

  Tijdelijke toelage loontabel voor de rangen luitenant en lager;

• • 

  Toelage onregelmatige dienst (TOD) militairen stijgt met 100%;

• • 

  Verhoging toelage werken ZZF, 8 uur bruto uurloon of 8 uur vrije tijd per etmaal;

• • 

  Vaartoelage gaat eerst omhoog naar niveau oefentoelage en beide stijgen met 20%;

• • 

  Verschuivingstoelage verhoogd van € 27,35 naar € 50 per verschoven dienst;

• • 

  Levensfasebewust personeelsbeleid:

• - 

  Verruiming tegemoetkoming in de extra kosten voor zorgtaken thuis tijdens uitzending en inzet vanaf 7 dagen

• - 

  Verruiming nieuwe regeling geboorteverlof, vijf weken voor 75% doorbetaald.

Defensie heeft in 2019 de in 2014 bij alle militairen ingehouden VUT-equivalente premie terugbetaald. Door het beëindigen van de inhouding VUT-equivalente premie bij militairen viel ook een deel van de WUL-compensatie weg. Defensie heeft dit met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2014 hersteld.

Programma personeelsmodel

In 2019 is gestart met zogeheten «proeftuinen» voor een nieuw personeelsmodel op vliegbasis Volkel (eenheid 640 squadron), legerplaats Oirschot (eenheid 414 CBRN Compagnie), legerplaats Vredepeel DGLC (domein luchtverdediging) en binnen de militaire gezondheidszorg (MGZ). De doelstelling van het nieuwe personeelsmodel is Defensie te kunnen laten beschikken over de juiste medewerkers in de juiste aantallen en gereed voor inzet. Het creëert ook de opvolger van het huidige Flexibel Personeelssysteem (FPS) met de bijbehorende nieuwe regelgeving. Het nieuwe personeelsmodel wordt momenteel in de praktijk getest. De proeftuinen dragen bij aan de beleidsvorming over een nieuw personeelsmodel dat beter aansluit op de wensen van ons personeel en op demografische ontwikkelingen. In 2019 zijn met de proeftuinen de volgende resultaten bereikt:

• • 

  Meer personele bevoegdheden zijn belegd bij lagere lijncommandanten. Zij hebben deze bevoegdheden gebruikt om maatwerk te verlenen bij decentraal/regionaal werven, selecteren, keuren en aanstellen van personeel; versnelling en innovatie van de inname van personeel; talent- en loopbaanontwikkeling. Dit is mogelijk gemaakt dankzij een verbetering van hun informatiepositie op personeelsgebied (HR-analytics);

• • 

  De initiële opleiding van militairen (AMO) wordt ook regionaal en in eigen beheer verzorgd en sluit direct aan op het traject van werven tot aanstellen;

• • 

  Samenwerking met Regionale Opleidingscentra met als doel het verkorten van civiele MBO-2/3 opleidingen, onder meer door vrijstellingen, om nieuwe medewerkers sneller aan de slag te krijgen bij hun eenheid;

• • 

  Nieuwe aanstellingsvormen voor nieuw en zittend personeel zijn beproefd, bijvoorbeeld een aanstelling als deeltijd militair en tijdelijke aanstellingen met een werkgarantie binnen of buiten Defensie na afloop van de afgesproken contractduur. Met werkgevers in de regio zijn afspraken gemaakt over het in de toekomst overnemen van militairen met een tijdelijke aanstelling.

Na de evaluatie van de proeftuinen volgt een besluit over de Defensie-brede invoering van een nieuw personeelsmodel.

Programma Behoud en Werving

Met dit programma nemen we maatregelen die een bijdrage leveren aan behoud en werving van personeel. Het werven en behouden van personeel bij Defensie is een continu proces. Met de Defensienota van 2018 zijn ongeveer 3.000 nieuwe functies gecreëerd. Hierdoor kan Defensie als organisatie groeien. Om deze groei mogelijk te maken hebben we ons in 2019 onder meer gericht op:

• • 

  Het verder differentiëren van het keurings- en wervingstraject en de aanname- en vooropleidingseisen

Zo heeft de marine een taskforce Technische Dienst en Mariniers opgericht die ondersteunt bij de werving van deze twee lastig te werven personeelscategorieën. Ook hebben we afgelopen jaar goede resultaten geboekt met de instroom van herintreders; zo zijn er ruim 350 herintreders aangesteld. Verder loopt er een pilot waarbij cyberreservisten niet hoeven te voldoen aan alle basis militaire eisen maar wel als militair kunnen worden ingezet, zonder te worden uitgezonden. Daarnaast is met de centrales voor overheidspersoneel overeenstemming bereikt over het verhogen van de maximumleeftijd bij aanstelling in een fase-1-contract, met uitzondering van de categorieën soldaat, marechaussee en korporaal.

• • 

  Meer regionale werving en loopbaanontwikkeling

De landmacht heeft afgelopen jaar het regionale wervingsproject Bison recruit in Havelte gehad. De luchtmacht heeft verschillende regionale wervingsactiviteiten uitgevoerd, zoals In-House dagen, NK-skills heroes en contacten met Regionale Opleidingscentra. De nadruk bij deze regionale wervingsactiviteiten ligt op het zoeken van kandidaten in knelpuntcategorieën.

• • 

  Afspraken met andere overheidsorganisaties en het bedrijfsleven om samen garant te staan voor de opleiding en loopbaan van (potentiële) medewerkers en daarmee meer werkzekerheid te bieden

In de publieke sector heeft Defensie met name de samenwerking opgezocht met diverse partijen uit de veiligheidssector zoals de Politie, de Douane en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). In de private sector is de door Defensie geïnitieerde Human Resource (HR)-community inmiddels uitgegroeid tot zo'n 50 aangesloten organisaties. Met zeven van deze organisaties heeft Defensie een samenwerkingsovereenkomst getekend om te gaan experimenteren met het uitwisselen van personeel.

• • 

  Het verder aanpassen en vereenvoudigen van regelgeving op personeelsgebied

In een pilot bij het Defensie Ondersteunings Commando (DOSCO) hebben we kritisch gekeken naar de regeling die ziet op het slechts kunnen aanstellen van militairen op een militaire functie. We blijven kritisch kijken naar de inhoud van de functies in plaats van alleen het type functionaris. Daar waar mogelijk plaatsen we burgermedewerkers op functies waar voorheen alleen militairen voor in aanmerking kwamen. In 2019 waren gemiddeld circa 150 burgermedewerkers op militaire functies werkzaam.

Programma personeelszorg

In 2019 is wederom hard gewerkt om de zorg voor het personeel te verbeteren. Uit diverse rapporten, onder andere de jaarverslagen van de Inspecteur Militaire Gezondheidszorg, blijkt dat er tekortkomingen zijn in de wijze waarop Defensie gezondheidszorg verleent. Verschillende projecten zijn in 2019 gestart om deze tekortkomingen aan te pakken:

• • 

  Het programma Smart Band Aid heeft als doel een goed functionerende, betrouwbare en duurzame informatievoorziening voor de militaire gezondheidszorg te realiseren;

• • 

  Het programma MGZ 2020 heeft als doel de randvoorwaarden te scheppen om de kwaliteit van militaire geneeskundige zorg en dienstverlening te bewaken en beheersen (Kamerstuk 35 300-X-14). Binnen dit programma zijn acht projecten gestart. Er zijn eerste resultaten geboekt in de toerusting van een kwaliteitsmanagementsys-teem voor de militaire gezondheidszorg. Ook zijn stappen gezet om de feitelijke geneeskundige inzet te normeren. Het gaat dan om het vaststellen van wat de militair-operationele zorgtaken kwalitatief behelzen en om het uitwerken van daartoe benodigde kwaliteit bij zorgpersoneel en middelen. Zeven van de acht projecten verlopen volgens planning. Alleen het project Opleiden, Trainen en Certificeren heeft vertraging opgelopen vanwege de complexiteit van de governance binnen de MGZ en de omvang van het project. Het initiële plan van aanpak wordt herzien. Naar verwachting kan het project binnen de looptijd van het programma MGZ 2020 worden afgerond.

Er is een start gemaakt met de uitvoering van de laatste twee hoofdaanbevelingen uit de beleidsevaluatie Veteranenbeleid 2011-2016, te weten:

• • 

  het project Governance waarbij de uitvoering en financiering van het veteranenbeleid eenvoudiger en slagvaardiger worden georganiseerd;

• • 

  de ontwikkeling en vormgeving van een modern stelsel van uitkeringen en voorzieningen voor de gewonde veteraan, gericht op re-integratie en maatschappelijke participatie.

Verder is het onafhankelijk onderzoek naar de behoefte van Dutchbat-III veteranen van start gegaan. Dit onderzoek zal tot medio 2020 duren.

Om de duurzame gezondheid en inzetbaarheid (DGI) van Defensiepersoneel te bevorderen hebben 426 defensiemedewerkers in 2019 een coaching-traject door een lifestylecoach gevolgd. De coaching richt zich op gedragsverandering. Daarnaast wordt meer aandacht gegeven aan duurzame gezondheid en inzetbaarheid in diverse opleidingen.

Een veilige werkomgeving

De beschikbaarheid van juiste persoonlijke uitrusting en materieel, volledig uitgeruste werkplaatsen, vastgoed dat aan de veiligheidseisen voldoet en voldoende opleidingscapaciteit zijn voorwaardelijk voor een veilige werk- en leefomgeving. De huidige status van het vastgoed en de tekorten in materieel en personeel staan op gespannen voet met deze randvoorwaarden. Naast deze randvoorwaarden zijn gedrag en veiligheidsbewustzijn essentieel voor een professionele taakuitvoering. Veiligheid is in 2019 nadrukkelijker op de agenda gekomen. Hierdoor wordt beoogd gedrag en houding positief te beïnvloeden als onderdeel van een langduriger cultuurtraject.

Tezamen met de defensieonderdelen zijn in 2019 vijf thema's benoemd waar we ons de komende jaren op concentreren. We noemen dit de Agenda voor Veiligheid. Deze agenda wordt in 2020 door ieder defensie-onderdeel vertaald in een eigen plan van aanpak waarin de volgende thema's centraal staan:

• 1. 

  Het realiseren van een veiligheidsmanagementsysteem;

• 2. 

  Deskundigheid op de werkplek;

• 3. 

  Zelfbeschikkingsmacht commandanten;

• 4. 

  Balans tussen gevechtskracht en ondersteuning;

• 5. 

  Werk- en leefomgeving op norm.

Daarnaast is in 2019 verder gewerkt aan het realiseren van de maatregelen uit het plan van aanpak «Een veilige defensieorganisatie». Voor het treffen van maatregelen moest ruimte gezocht worden binnen de bestaande middelen. Er is geïnvesteerd in het op sterkte brengen van de veiligheidsorganisatie. Nog niet bij alle defensieonderdelen is deze gewenste versterking gereed vanwege het te doorlopen reorganisatie-traject. Verder worden er bij diverse Defensieonderdelen periodieke veiligheidsrondes gemaakt door commandanten, met als doel het luisteren naar medewerkers en het bespreken van (sociale) veiligheid. In opleidingen wordt meer aandacht besteed aan risicomanagement en sociale en fysieke veiligheid. Ook zijn in 2019 veiligheidsfunctionarissen opgenomen bij de grotere missies in Irak en Afghanistan.

Integraal Risicomanagement - te beginnen bij veiligheid - is binnen Defensie als besturingsprincipe omarmd. In 2019 is de borging hiervan in de bedrijfsvoering gestart. Hierbij zijn kleine ontwikkelstappen gestimuleerd om te leren van de praktijk en best practices te evalueren met inachtneming van het eigene van de defensieonderdelen. De implementatie van bijbehorende defensiebrede IT-ondersteuning (onder andere verbetering van het huidige meldingssysteem) heeft meer tijd nodig dan gepland om met meer precisie de functionele behoeftes te kunnen vaststellen. Diverse technieken van risicomanagement waaronder risico inventarisaties en evaluaties (RI&E's) en vormen van operationeel risk management worden inmiddels toegepast, verbeterd, beoefend en ontwikkeld in alle situaties waarin Defensie actief is: vorming en opleiding, niet operationele werkzaamheden, training en operationele inzet. De verwerking in opleidingen van noodzakelijke kennis en de vertaling hiervan naar de praktijk van de defensieonderdelen is in 2019 gestart.

Sociale Veiligheid

Naar aanleiding van de uitkomstens van de commissie Sociaal Veilige Werkomgeving Defensie (commissie-Giebels) is het plan van aanpak versterking sociale veiligheid in samenspraak met de defensieonderdelen in 2019 opgesteld en vastgesteld. De verbetering van de sociale veiligheid sluit als deelplan aan op het plan «Een veilige defensieorganisatie». Daarnaast is defensiebreed de gedragscode ingevoerd en is een toolbox samengesteld om deze gedragscode bespreekbaar te maken binnen de eenheden.

Bij de defensieonderdelen zijn ook eigen plannen en projecten opgezet zoals bijvoorbeeld de theatervoorstelling «Vuurdoop» van het Commando Landstrijdkrachten (CLAS). Om de noodzakelijke cultuurverandering te bewerkstelligen heeft het CLAS dit toneelstuk aan alle medewerkers laten zien en heeft nagesprekken gehouden. Een ander voorbeeld is de uitvoering van het actieplan sociale veiligheid bij de Defensie Materieel Organisatie (DMO) in combinatie met het cultuurprogramma NEN Veiligheidsladder. Tijdens roadshows kijken medewerkers samen met acteurs actief naar de huidige veiligheidssituatie op de werkplek en maken deelnemers gedragsafspraken.

Er is in de bijlagen een overzicht opgenomen van de aantallen en typen integriteitsmeldingen.

Hoewel er in de organisatie breed aandacht is voor sociale veiligheid, is het duurzaam inbedden hiervan een proces dat tijd kost en stapsgewijs verloopt. Er zijn nog diverse stappen te zetten; een aantal activiteiten hebben vertraging opgelopen, zoals het verwerken van het onderwerp veiligheid in de opleidingen, het opzetten van de soft-skills training voor leidinggevenden en het verbeteren van het selectieprotocol. De brede rapportage over de werknemerstevredenheid wordt later uitgebracht (in 2020), om genoeg data te kunnen meenemen. Tevens moet worden gezorgd voor middelen voor het voortzetten van cultuurtrajecten en communicatie over zaken die vernieuwd of aangepast zijn. De aanpassing van het meld -en registratiesysteem is ten opzichte van de planning (oktober 2019 gereed) sterk vertraagd. De interim oplossing voldeed niet aan de gestelde eisen. De realisatie van de structurele oplossing, een nieuw systeem dat geïntegreerd is met het risicomanagementsysteem, zal mogelijk een tijdpad van meerdere jaren beslaan.

Leren van voorvallen: fysieke Veiligheid

De Inspectie Veiligheid Defensie heeft in 2019 haar eerste rapport uitgebracht: Schietterrein Het Markiezaat. Uit het rapport bleek dat de beschikbare informatie over Klein Kaliber Wapen schietinrichtingen niet op een plek beschikbaar was voor de gebruikers. Eind 2019 is deze informatie centraal beschikbaar gesteld en vinden alle medewerkers hier de actuele stand van zaken. Verder is er in 2019 voor het eerst een gezamenlijk schietbeleid tot stand gekomen, waaraan alle defensieonder-delen hebben bijgedragen. Dit zal de beheersing van schietveiligheid bij Defensie ten goede komen. Daarnaast is voor de missie in Litouwen gebruik gemaakt van beschermingsmiddelen bij het ontladen van voertuigen vanaf een schip naar aanleiding van een melding voorval. Ook heeft de luchtmacht een e-learning chroom-6 ontwikkeld en ingevoerd, die inmiddels defensiebreed wordt gebruikt.

Er is in de bijlagen, conform toezegging aan de Tweede Kamer, een overzicht opgenomen van het aantal en het type meldingen van voorvallen op het gebied van bedrijfsveiligheid. In 2019 zijn in totaal 4.765 bedrijfsveiligheidsmeldingen¹ gedaan. Deze meldingen volgen de meerjarige trend van een toenemend aantal meldingen. In samenhang bezien met de aantallen meldingen van de (zwaardere) voorvalcatego-rieën 3 (gelijkblijvende trend) en 4 (licht dalende trend)² lijken de cijfers te duiden op een stijging van de meldingsbereidheid. Het verhogen van de meldingsbereidheid en de kwaliteit van de meldingen maken onderdeel uit van het plan van aanpak «Een veilige defensieorganisatie».

Gezondheidsmonitoring

Gezondheidsmonitoring kan helpen om verbanden tussen werkomstandigheden en gezondheidsaandoeningen vast te stellen en om te kunnen handelen als daar noodzaak toe is. De invoering zal meerdere jaren beslaan en is over 3 fasen verdeeld. De verschillende fasen zien op het inregelen (ontsluiten medische en plaatsingsgegevens), historisch onderzoek en uiteindelijk het structureel monitoren (en analyseren) van de gezondheid en veiligheid van het defensiepersoneel. In 2019 is de eerste stap gezet, om gezondheidsmonitoring mogelijk te maken. De komende jaren zal worden bezien in welk tempo gezondheidsmonitoring kan worden ingevoerd.

Chroom-6 en gevaarlijke stoffen

Veel van de 2019 geplande maatregelen uit het defensiebrede plan van aanpak «Beheersing chroom-6» zijn volgens schema uitgevoerd, dan wel in uitvoering. Thans geldt dat voor drie maatregelen de opgave groter is dan bij het opstellen van het plan van aanpak was voorzien. Het blijkt een enorme inspanning te onderzoeken welk materieel in de Defensieorganisatie chroom-6 bevat, waardoor drie maanden vertraging is opgetreden. Ten tweede bleek bij de aanbesteding van de nieuwe spuitcabines dat nauwelijks leveranciers wilden inschrijven en dat nadere uitwerking van de eisen nodig was. Dit leidt tot een latere realisatie van de spuitcabines dan voorzien. Tenslotte is het uitvoeren van de nadere inventarisatie van de zogenoemde carcinogene, mutagene en reproductietoxische (CMR)-stoffen, gezien het grote aantal stoffen en bewerkingen, een enorme opgave. Dit ondanks dat extra menskracht hiervoor is toebedeeld. De Inspectie SZW handhaaft op deze inventarisatie. Dit laat onverlet dat Defensie zich inspant om de gestelde deadlines van het plan van aanpak te halen. De overige maatregelen liggen op schema. De voortgangsrapportage wordt twee keer per jaar geactualiseerd en gepubliceerd op de website www.defensie.nl, waar ook de chroom-6 gerelateerde meldingen worden gepubliceerd. Defensie onderzoekt welke chroom-6-houdende stoffen en materialen kunnen worden vervangen door minder schadelijke alternatieven en bij de aanschaf van nieuwe middelen wordt - binnen de wettelijke kaders - geëist dat deze geen chroom-6 bevatten. De maatregelen voor chroom-6 worden inmiddels zo veel als mogelijk verbreed naar de overige gevaarlijke stoffen.

• 4. 

  Middelen

Investeren in nieuw materieel en vastgoed

Het verschijnen van de Defensienota 2018 vormde het startsein voor een omvangrijk investeringsprogramma. Een groot deel daarvan is inmiddels in gang gezet, dit blijkt uit de investeringsquote van 23,9% in 2019. Dit investeringsprogramma is tevens duidelijk zichtbaar in de aanzienlijke stijging van de aangegane verplichtingen bij de investeringen, namelijk ruim € 459 miljoen meer dan in 2018.

Omdat verplichtingen niet direct tot uitgaven leiden, is € 300 miljoen met een kasschuif doorgeschoven naar 2022. Deze middelen blijven nodig voor de vervanging en vernieuwing van ons materieel, met deze kasschuif sluit het kasbudget beter aan bij de investeringsplanning.

In 2019 is het Materieel Projecten Overzicht omgevormd tot een Defensie Projecten Overzicht dat jaarlijks in september verschijnt en informatie geeft over investeringsprojecten in materieel, vastgoed en IT. In mei 2019 verscheen voor het eerst de bijbehorende afwijkingsrapportage waarin afwijkingen ten opzichte van de het voorgaande Defensie Projecten Overzicht worden weergegeven. Defensie heeft in 2019 onder andere de volgende resultaten bereikt:

Verwerving

• • 

  contract voor levering van Multi Missie Radar (MMR) systemen;

• • 

  contract voor levering van containerhefmiddelen;

• • 

  raamcontract voor levering van klein kaliber wapens, reservedelen en gereedschappen;

• • 

  bestelling brandstofcontainers;

• • 

  bestelling van 9 extra F-35 jachtvliegtuigen;

• • 

  bestelling modernisering 11 Apache helikopters;

• • 

  raamcontract en bestelling metaaldetectors;

• • 

  bestelling en aanschaf onderhoud van 12kN-voertuigen;

• • 

  bestelling modernisering Leopard 2-Bergingstanks Buffel;

• • 

  bestelling aanvullende levering Load Carriage & Protection (LCP) systemen;

Ontvangen materieel

• • 

  Metal Shark Interceptor patrouilleboten in het Caribisch gebied;

• • 

  Anaconda terreinwagens;

• • 

  gemoderniseerde PC-7 lesvliegtuigen;

• • 

  nieuwe SMART-L aan Zr.Ms. De Zeven Provinciën;

• • 

  volledig geautomatiseerd bandencontrolesysteem;

• • 

  Rigid Hull Inflatable Boats (RHIB's);

• • 

  de eerste van een serie zware transportvoertuigen;

• • 

  de eerste twee F-35 jachtvliegtuigen in Nederland in opmaat naar de transitie van F-16- naar de F-35-vloot per 2024;

• • 

  SIRT training pistolen;

• • 

  Scania-lesvoertuigen;

Verstuurde kamerbrieven

• • 

  vervanging Gulfstream IV (A-brief);

• • 

  vervanging brandweervoertuigen (A-brief);

• • 

  modernisering van Cougar helikopters (A-brief);

• • 

  vervanging van de drijvende brugslagcapaciteit (A-brief);

• • 

  vervanging van de zwaarste typen vrachtauto's (A-brief);

• • 

  vervanging van de Walrusklasse onderzeeboten door bemande onderzeeboten (B-brief);

• • 

  verwerving van de mijnenbestrijdingscapaciteit samen met België (D-brief);

• • 

  verwerving van een nieuw bevoorradingsschip (Combat Support Ship) (D-brief).

Cyber, IT en informatiegestuurd optreden

De Defensie Cyber Strategie is in 2019 verder uitgevoerd. De implementatie van de uit de Defensie Cyber Strategie voortvloeiende actielijnen is gestart. In personele en in materiële zin groeide Defensie om een grotere rol te kunnen vervullen bij de digitale bescherming van het Koninkrijk en het bondgenootschap. Ook de investeringen in offensieve cybercapaci-teiten en inlichtingen zijn verder uitgevoerd. De cyberinvesteringen zijn als pilot opgenomen in de Operatie Inzicht in Kwaliteit van het Ministerie van Financiën.

Bij de Koninklijke Marechaussee is de Passenger Information Unit sinds medio 2019 operationeel. Door het beter gebruiken van beschikbare informatie kan terrorisme en ernstige criminaliteit worden voorkomen. Hiermee voldoet Nederland aan de EU-richtlijnen.

In 2019 is een derde BIT-toets uitgevoerd op de aanbesteding voor het project Grensverleggende IT (GrIT). De resultaten hiervan hebben in 2019 geleid tot een heroverweging GrIT en het uitwerken van een tweetal scenario's. Van de scenario's gaat er één uit van het accommoderen van de aanbevelingen van het BIT binnen de huidige aanpak van de aanbesteding. In het tweede scenario wordt gekozen voor een geheel andere aanpak van het programma en meerdere nieuwe aanbestedingen, waarbij Defensie samen met meerdere marktpartijen langs de lijnen van lifecycle-management en meer geleidelijk de nieuwe IT-infrastructuur realiseert.

Vastgoed

Op 4 juli 2019 is het Strategisch Vastgoedplan (SVP) aan de Kamer aangeboden (Kamerstuk 33 763, nr. 151). Als uitwerking van het SVP is in 2019 gestart met het opstellen van revitaliseringsplannen voor alle strategische objecten. Om die strategische objecten op het juiste onderhoudsniveau te brengen is een enorme structurele inhaalslag vereist. Op basis van de (financiële) mogelijkheden wordt bezien hoe de vastgoedproblematiek wordt aangepakt. Hierbij staan centraal de kernbegrippen: toekomstvast, duurzaam, compliant en structureel betaalbaar.

Daarnaast worden kleinere objecten aangepakt, onder meer in de lopende projecten Bouwtechnische verbetermaatregelen brandveiligheid en Aanpassing vastgoed Defensie. In 2019 is goede voortgang gemaakt met de aanpak van de brandveiligheid van legeringsgebouwen en de aanpak van keukens, met name met het oog op hygiëne en voedselveiligheid. Defensie realiseert jaarlijks honderden grote en kleinere bouwactiviteiten, dit zijn activiteiten die nodig zijn voor de operationele bedrijfsvoering van Defensie, die cruciaal zijn om de invoer van nieuw vervangend materieel mogelijk te maken, die van belang zijn voor personele/sociale veiligheid, of voor de beveiliging van Defensielocaties.

Defensielocaties zijn in het algemeen in of direct naast de stikstofge-voelige natuurgebieden gelegen, waardoor met bouwactiviteiten al snel tegen de stikstofproblematiek wordt aangelopen. In het programma aanpak stikstof waren activiteiten van Defensie opgenomen als prioritair, wat inhield dat voor deze activiteiten stikstofruimte was gereserveerd, waardoor op voorhand zekerheid bestond over het kunnen verkrijgen van een vergunning voor de stikstofdepositie die hiermee gepaard gaat. Deze reservering en zekerheid is weggevallen door de uitspraak van de Raad van State op 29 mei 2019 over het programma aanpak stikstof. Hoewel het kabinet landelijk stikstofmaatregelen neemt voor activiteiten van maatschappelijk belang en is aangekondigd dat Defensieprojecten hierbij met prioriteit worden opgepakt, zullen deze maatregelen niet voldoende, niet tijdig of niet op alle locaties oplossingen genereren voor knelpunten die Defensie de komende tijd moet oplossen. Voor bouwactiviteiten zal Defensie dus ook zelf oplossingen moeten genereren, wat leidt tot mogelijke vertraging in de planning en/of stijgende kosten voor die activiteiten.

• 5. 

  Manieren

Samenwerken

In 2019 is de samenwerking met strategische partners en binnen internationale organisaties verder toegenomen. Enkele voorbeelden hiervan:

• • 

  Ondertekening van Declaration of Intent met Duitsland om de nauwe Defensiesamenwerking te verdiepen en verbreden;

• • 

  Met het MoU Tactical Edge Networking maken we met Duitsland een begin met vergaande digitale integratie van onze eenheden;

• • 

  Goede operationele samenwerking met Frankrijk en Duitsland bij het verlenen van militaire noodhulp aan de Bahama's;

• • 

  Verkenning van nauwere samenwerking met Frankrijk in het maritieme en landdomein;

• • 

  Nederlandse, Duitse en Noorse eenheden stonden gezamenlijk stand-by voor de NATO Very high readiness Joint Task Force (VJTF);

• • 

  Samenwerking met het Verenigd Koninkrijk voor de amfibische taakgroep van de NATO Response Force;

• • 

  Intensievere samenwerking met de Verenigde Staten met betrekking tot het ruimtedomein, waaronder het delen van informatie uit de ruimte;

• • 

  In 2019 hebben de NAVO-bondgenoten, zoals afgesproken tijdens de Top in Brussel in 2018, eenheden aangewezen voor NATO Readiness Initiative (NRI). Dit houdt in dat de NAVO-landen vanaf 2020 gezamenlijk binnen dertig dagen, dertig gemechaniseerde bataljons, dertig squadrons gevechtsvliegtuigen en dertig oorlogsschepen naar een artikel 5-situatie of een crisis moeten kunnen sturen;

• • 

  In het Composite Special Operations Component Command (CSOCC) is in 2019 intensief samengewerkt door NLD Special Operations Command (SOCOM) met de internationale partners DNK en BEL om zich voor te bereiden op de certificering van het CSOCC in 2020 voor de NRF21 taak;

• • 

  Binnen de Europese Unie heeft Nederland zich in 2019 ingespannen voor goede samenwerking met derde landen in het kader van de Permanent gestructureerde samenwerking (PESCO);

• • 

  Ook heeft Nederland als lead nation voor het PESCO-project Militaire Mobiliteit het goede voorbeeld gegeven door voor het eind van 2019 afgesproken resultaten te behalen.

Kennis en innovatie

Defensie innoveert om nieuwe dreigingen het hoofd te bieden en om de krijgsmacht en de Defensieorganisatie van de juiste middelen en ondersteuning te kunnen blijven voorzien. In dat kader en in het kader van de Defensie Cyber Strategie zijn in 2019 extra investeringen gedaan in onderzoek op het terrein van cyber, informatiegestuurd optreden, slagkracht in het land, lucht- en zeedomein en nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, robotica, 3-D printing en bio- en nanotech-nologie. Ook zijn de experimenten met onbemande systemen voortgezet en uitgebreid.

In 2019 is begonnen met de implementatie van de Defensie Innovatiestrategie (Kamerstuk 34 919, nr 28). De innovatiecentra van defensie hebben hierbij het voortouw. Zij hebben vele initiatieven ondernomen, onder meer op het terrein van nieuwe toepassingen voor opleiding & training, human performance, extended reality, duurzaamheid, materialen, sensoren, mobiliteit, space, drones, cyber en sociale innovatie.

De Minister van Defensie heeft in het kader van het missie gedreven topsectoren en innovatiebeleid van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat het Kennis en Innovatie Convenant (KIC) getekend. Inzet van dit beleid is de intensivering van publiek-private samenwerking, gericht op het verzilveren van economische kansen van maatschappelijke uitdagingen. In het geval van Defensie en Ministerie van Justitie en Veiligheid gaat het om de implementatie van de Kennis- en Innovatie Agenda Veiligheid, met gezamenlijke innovatieve projecten als beoogde uitkomst. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met bedrijven, kennisinstellingen en topsectoren.

In 2019 heeft Defensie zich gecommitteerd aan twee belangrijke initiatieven die zijn gericht op nieuwe en disruptieve technologieën. Nationaal gaat het om het Strategisch Actieplan voor Artificial Intelligence (AI). In NAVO-verband is tijdens de Leadership Meeting in Londen een Roadmap voor Emerging & Disruptive Technologies overeengekomen. Op 1 oktober 2019 is het Special Operations Warfare Centre (SOWC) opgericht. Namens Commandant NLD SOCOM is SOWC de centrale kennisautoriteit en het innovatiecentrum op het gebied van Special Operations Forces voor Commandant der Strijdkrachten.

Ondanks deze inspanningen voldoet Defensie nog niet aan de EDA-norm die stelt dat een toekomstvaste defensieorganisatie 2% van de begroting aan kennis en innovatie moet uitgeven.

Duurzaamheid en Energietransitie

Als onderdeel van de Nederlandse samenleving is Defensie zich bewust van de impact van haar activiteiten op de leefomgeving. Duurzaamheid is daarom een aspect waarmee we in toenemende mate rekening houden. Anderzijds is Defensie afhankelijk van energie zoals fossiele brandstof voor haar inzet, gereedstelling en de ondersteunende activiteiten. Over het brandstofverbruik wordt in de bedrijfsvoeringsparagraaf gerapporteerd. De activiteiten van Defensie gaan onvermijdelijk gepaard met een zekere mate van hinder voor de omgeving bijvoorbeeld door het geluid van schietactiviteiten en vliegen. Defensie neemt waar mogelijk maatregelen om overlast tot een minimum te beperken.

Met de Defensie Energie en Omgeving Strategie 2019-2022 (Kamerstuk 33 763 nr. 152) heeft Defensie in 2019 een aanzet gegeven voor een duurzame en omgevingsbewuste krijgsmacht.

Voor de energiedoelstelling is in 2019 het programma Energietransitie gestart. Dit programma heeft afgelopen jaar interdepartementale samenwerking opgezet op energie en duurzaamheidsvlak en er wordt aansluiting gezocht bij de rijksbreed beschikbaar gestelde middelen voor het realiseren van klimaatdoelen.

Inzetbaarheid

67%¹

i Gerealiseerde

inzetbaarheidsdoelen

Financiën

KPI

KPI

Score 2019

Score t.o.v. 2018 Norm

2 Uitgaven aan Defensie als 1,3% percentage bbp

3 Uitgaven aan Kennis    1,2%

en Innovatie

Veiligheid

Meldingen van incidenten

Personeel

Aantal gemelde ernstige incidenten is gestegen met 17%

Aantal gemelde incidenten in categorie 3 is gestegen en in categorie 4 is gedaald ten opzichte van 2018

Militair: 90% Burger: ioo%

Voorzien-in materieel

Investeringsquoteals indicator voor de instroom van (nieuw) materieel

18,2% over 20i 5

EU

Minimaal 20% van de Defensiebegroting

^ Positieve trend Negatieve trend ^ Gelijke trend

• * 

  Niet opgenomen in KPI tabel over 2018

¹    Eind 2019 voldeed ongeveer 67% van de capaciteiten aan de norm, kan volgens planning aan de gereedheidsnorm voldoen of is ingezet. In de inzetbaarheidsrapportage over 2018 was dit percentage nog 85%. De daling laat zien dat, onder andere door het personeelsgebrek, de capaciteiten langzamer herstellen dan gepland. Hierdoor is het hersteltraject van een aantal capaciteiten, die in 2019 op norm behoorden te komen, niet gehaald. Doordat nog niet aan te geven is wanneer de personele vulling verbetert, is een nieuw tijdspad van herstel niet te geven. Deze capaciteiten worden daarom nu als niet op norm geduid, wat leidt tot het grote verschil met het percentage over 2018. Dit grote verschil impliceert daarmee niet een grote terugval in gereedheid.

²    Dalende trend veroorzaakt door groei van de formatie, de absolute instroom vs. uitstroom is voor het eerst sinds 2006 positief

³    Stijgende trend is deels veroorzaakt door de plaatsing van burgers op militaire functies

c

CD

>

03

C

\—

CD

E

E

CD

s—

03

O

s—

Q.

O

"O

c

CD

>

_: CD O

O

N

i—

O

>

o

o

-t—'

c

o

o

o

cl) 03 CD

CD

"O CM

C    ©

CD ; — O    _Q

o    ®

CD    ^

E    .2

C 05    05

Realisatie beleidsdoorlichtingen

03 (0

E E? &0

¦— co £ 05 >

ü.E ®

ondersteunt Defensie de Stichting financieel met een bijdrage van maximaal € 4 miljoen, waar de stichting in de jaren 2019 en 2020 een beroep op kan doen in geval van een dreigend cashflow probleem doordat betaling van de door de Stichting aangegane verplichtingen ten behoeve van de organisatie niet synchroon loopt met de via sponsoring verkregen of te verkrijgen middelen. In 2019 heeft geen uitkering plaatsgevonden.

• 4. 

  BELEIDSARTIKELEN

4.1  Beleidsartikel 1 InzetAlgemene doelstelling

De krijgsmacht is er voor de verdediging en bescherming van de belangen van het Koninkrijk, alsmede voor de handhaving en de bevordering van de internationale rechtsorde. Tevens ondersteunt de krijgsmacht civiele autoriteiten bij rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp, zowel nationaal als internationaal. Om deze taken te kunnen uitvoeren stelt Defensie militaire eenheden gereed die daarvoor kunnen worden ingezet.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen en daadwerkelijk inzetten van eenheden om de veiligheid van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied te handhaven. Verder is de Minister in samenwerking met bondgenoten verantwoordelijk voor de uitvoering van bijdragen aan missies voor conflictpreventie, crisisbeheersing en vredesopbouw, zowel in Europa als daarbuiten. Het Koninkrijk der Nederlanden draagt daarmee bij aan de handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde. De eenheden kunnen ook worden ingezet ten behoeve van nationale taken en het verlenen van (internationale) noodhulp.

Onder Beleidsartikel 1 Inzet wordt een overzicht geboden van de gehele inzet van de krijgsmacht. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan o.a. crisisbeheersingsoperaties, contributies aan common funded NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en koninkrijkstaken en overige inzet.

Het artikel is in de alinea Toelichting op Nationale inzet daartoe uitgebreid met één niet-financieel overzicht Daadwerkelijke inzet 2019 in aantallen voor de structurele inzet voor nationale- en koninkrijkstaken, bijvoorbeeld door de KMar, de Explosieven OpruimingsDienst Defensie (EODD) en de Kustwachten. In Beleidsartikel 1 is de verantwoording opgenomen van de additionele uitgaven voor inzet onder verantwoordelijkheid van de Commandant der Strijdkrachten. In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering verantwoord van de Zeestrijdkrachten, Landstrijdkrachten, Luchtstrijdkrachten, de Marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1.

Beleidsconclusies

Nederlandse militairen zijn in 2019 wederom breed ingezet voor vrede en veiligheid. Gedurende het jaar waren gemiddeld 780 militairen op uitzending. In 2019 zijn 2.135 militairen uitgezonden geweest. Nederland heeft voor de vooruitgeschoven NAVO-aanwezigheid ongeveer 675 militairen geleverd aan de multinationale battlegroup onder leiding van Duitsland in Litouwen. In de strijd tegen ISIS stelde Nederland in 2019 ongeveer 475 militairen beschikbaar, zowel voor de training als Advise & Assist van Iraakse strijdkrachten inclusief de Koerdische Peshmerga. Ook was er sinds januari 2018 een Nederlands chirurgisch team ontplooid in een ziekenhuis geleid door de Verenigde Staten in West-Irak. Deze bijdrage is medio januari 2019 beëindigd. Daarnaast voorzag Nederland met een Target Support Cell (TSC) en een Processing Exploitation and Dissemination (PED) capaciteit in een behoefte binnen het doelontwikke-lingsproces dat vooraf gaat aan luchtaanvallen van de Anti-ISIS coalitie. In de United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali (MINUSMA) heeft Nederland een bijdrage geleverd met ongeveer 250 militairen. Deze bijdrage is per 1 mei 2019 beëindigd. Nederland is met twee tot drie stafofficieren in de missie actief gebleven. Daarnaast heeft Nederland met twee militairen een Duitse eenheid in Mali ondersteund. In 2019 heeft Nederland met 480 militairen een bijdrage geleverd aan Resolute Support, de NAVO-missie in Afghanistan. Dit betreft een met Duitsland samenwerkend team van SOF-adviseurs en ondersteunende troepen ten behoeve van de training, advisering en begeleiding van Afghan Special Security Forces (ASSF). Voorts leverde Nederland in 2019 een aantal kleine bijdragen aan missies in Afrika en het Midden-Oosten, waaronder UN Disengagement Observer Force (UNDOF), European Union Training Mission (EUTM) Mali, United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL), United States Security Coordinator (USSC), United Nations Truce Supervision Organization (UNTSO) en Combined Maritime Force (CMF) Bahrain.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting algemeen

In artikel 1 worden alleen uitgaven voor inzet begroot en verantwoord:

• (1) 

  Voor zover deze uitgaven additioneel zijn. Dit betekent dat vormen van inzet budgettair niet zichtbaar zijn in dit artikel indien geen sprake is van aanvullende uitgaven ten opzichte van de uitgaven voor gereed-stelling en instandhouding binnen de artikelen van de operationele commando's (bijvoorbeeld de inzet van helikopters voor Search and Rescue) of indien deze worden verrekend met tweeden of derden (bijvoorbeeld noodhulp die wordt verrekend met het Ministerie van Buitenlandse Zaken).

• (2) 

  Voor zover deze inzet onder directe verantwoordelijkheid van de Commandant der Strijdkrachten wordt uitgevoerd. Verschillende vormen van inzet zijn gemandateerd aan de operationele commando's, zoals de inzet voor de Kustwacht, en worden daarom bij die artikelen begroot en verantwoord.

• (3) 

  Om het geïntegreerde karakter te borgen wordt besluitvorming over het Budget Internationale Veiligheid (BIV) interdepartementaal voorbereid en uitgevoerd.

Toelichting op de financiële instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De realisatie van de verplichtingen zijn € 22,7 miljoen lager ten opzichte van de vastgestelde begroting. Dit komt met name doordat de vrije ruimte/voorziening BIV/HGIS niet volledig is aangewend voor het aangaan van de nieuwe missies of verlenging van bestaande missies.

Uitgaven

Toelichting crisisbeheersingsoperaties (BIV/HGIS)

Crisisbeheersingsoperaties (BIV/HGIS) Bedragen x € 1.000

In bovenstaande tabel wordt bij de stand begroting 2019 weergegeven hoeveel budget begroot was per missie. Hieronder worden de verschillen groter dan € 5 miljoen per missie toegelicht.

Resolute Support (Afghanistan)

Door de intensivering van de samenwerking van het Special Operations Advisory Team (SOAT) met het Duitse SOAT is gestart met de bouw van een nieuw kamp voor het SOAT. Daarnaast zijn zes gepantserde voertuigen aangeschaft die benodigd zijn voor het optreden van het SOAT bij de begeleiding van de Afghaanse 888-eenheid. Beide uitgaven waren niet begroot.

MINUSMA (Mali)

De redeployment van een deel van het materieel via Dakar (Senegal) naar Nederland is afgerond. De rest van het materieel staat gereed voor verplaatsing. In verband met de aanslag op een konvooi met Nederlands materieel eind augustus 2019 en de algemene veiligheidssituatie liggen verplaatsingen naar Dakar stil. De hiervoor in 2019 geraamde transporten herstelkosten zijn derhalve niet gerealiseerd.

Enhanced Forward Presence (eFP, Litouwen)

Doordat de infrastructuur van de munitieopslag niet aan de eisen voldeed (te hoge luchtvochtigheid) is een hoeveelheid munitie niet meer bruikbaar (totaal ongeveer € 25 miljoen) en moet deze worden vernietigd. De verrekening hiervan vindt plaats gedurende de kasjaren 2019 - 2021, waarvan het aandeel 2019 is gerealiseerd. Daarnaast zijn de kosten voor eWelfare hoger dan vooraf werd ingeschat en is extra kleding ingekocht (winterpakketten en multicam).

Missies algemeen

Voor geheime uitgaven van de MIVD in relatie tot missies is in 2019 € 7,9 miljoen naar Artikel 11 Geheim overgeheveld. Realisatie heeft derhalve niet op Artikel 1 plaatsgevonden.

Contributies

De bijdrage die door het SAC C-17 programma is afgeroepen, is zo'n € 11 miljoen lager dan in de MOU-afspraken is vastgelegd, voornamelijk als gevolg van gewijzigde betalingsafspraken. De contributie aan de NAVO was zo'n € 1 miljoen lager dan initieel geraamd. De aan de EU bij te dragen contributie is met € 2 miljoen verhoogd.

Snelle Inzetbare Capaciteiten (SIC)

De uitgaven voor de inhuur van gegarandeerde transportcapaciteit³ voor de VJTF waren initieel niet specifiek toegelicht in de begroting.

Toelichting op ontvangsten

In 2019 is voor HGIS € 10,4 miljoen ontvangen. Dit is € 9 miljoen meer dan initieel geraamd. Met name de ontvangsten van de Verenigde Naties (VN) voor de missie MINUSMA kennen een grillig betalingspatroon. In 2019 is een bedrag van € 7,2 miljoen van de VN ontvangen.

Toelichting op Nationale inzet

Structurele nationale taken

Defensie voert structurele taken uit ten behoeve van civiele overheden. De financiële middelen van deze taken zijn opgenomen in de verschillende begrotingsartikelen van Defensie. Deze taken zijn vastgelegd in wet- of regelgeving, inclusief ministeriële besluiten, convenanten of arrangementen. Onder deze taken vallen de taken van de KMar, de Kustwacht in Nederland en het Caribisch gebied, luchtruimbewaking, de Bijzondere Bijstandseenheden en de EODD.

Militaire bijstand en steunverlening (Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht, FNIK)

Defensie verleent militaire bijstand voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid en voor de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde. Deze bijstand wordt zowel door de KMar geleverd als door andere eenheden van Defensie. Daarnaast wordt bijstand verleend in geval van een ramp of crisis, of de vrees voor het ontstaan daarvan (Wet Veiligheidsregio). Verder kan een civiele autoriteit/Minister een beroep doen op militaire steunverlening in het openbaar belang (MSOB). In 2019 is het aantal Host Nation Support aanvragen met 3 toegenomen ten opzichte van 2018.

Voorbeelden van nationale taken die Defensie in 2019 gedurende het hele jaar heeft uitgevoerd zijn:

• • 

  De notice to move (NTM) van batch 1 (200 man) en één compagnie van het Bataljon Bewaken - Beveiligen is op verzoek van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) respectievelijk van 8 en 48 uur verkort naar 6 uur NTM. In 2019 is verder invulling gegeven aan de gezamenlijke operationele voorbereidingen (KMar-Defensie en Nationale Politie).

• • 

  De Krijgsmacht heeft gedurende 2019 doorlopend wachtversterking geleverd in Brunssum. Deze inzet zal nog tot medio 2020 doorlopen.

• • 

  Zoek- en observatieteams van Defensie hebben regelmatig het civiele gezag ondersteund.

• • 

  Gedurende de droogteperiode (maart-september) heeft Defensie op verzoek (met enige frequentie) een blushelikopter stand-by gesteld. Deze is 10 maal ingezet.

• • 

  Andere opvallende inzetten betroffen de verkeersveiligheid tijdens de boerenprotesten in Den Haag, noodhulpverlening op de Bahama's en het ingrijpen bij het (per ongeluk) geactiveerde kapingsalarm op Schiphol.

Host Nation Support

Host Nation Support (HNS) is de militaire ondersteuning die door Nederland wordt geleverd aan bondgenootschappelijke eenheden en NAVO-organisaties die verblijven op of zich verplaatsen over Nederlands grondgebied. Dit is een nationale verplichting die ten grondslag ligt aan de NAVO en in verschillende MOU's is vastgelegd.

Van eind januari tot begin maart 2019 heeft Defensie bijgedragen aan de redeployment van een Amerikaanse eenheid van brigadegrootte vanuit Duitsland via de haven van Rotterdam en vanuit Vliegbasis Eindhoven terug naar de thuisbasis in de Verenigde Staten. Hierbij zijn zo'n 46 helikopters en honderden voertuigen en containers door de lucht en over de weg verplaatst. Tussen eind september en begin november 2019 zijn nog eens twee eenheden van brigadegrootte over Nederlands grondgebied en door het Nederlands luchtruim verplaatst. De eenheden zijn via de haven van Rotterdam en Vliegbasis Eindhoven terug naar de thuisbasis in de Verenigde Staten gegaan. Op het zelfde moment vond er een deployment plaats via de haven van Vlissingen. De verplaatsingen zijn door de lucht, over de weg, via het spoor en voor de eerste maal ook met binnenvaartschepen uitgevoerd. Hierbij zijn zo'n 5.000 militairen, 138 helikopters, 85 tanks en honderden andere voertuigen en uitrustingsstukken doorgevoerd. Met behulp van de NCTV zijn gezamenlijk coördinerende vergaderingen belegd en is de afstemming en informatievoorziening naar de relevante instanties (interdepartementaal) opgestart. Tevens is gebruik gemaakt van het netwerk van de betrokken veiligheids-regio's. Het totaal aantal mensdagen in 2019 t.b.v. de Nationale Inzet bedroeg 13.238 mensdagen, waarvan 5.318 mensdagen t.b.v. de Host Nation Support operaties.

4.2  Beleidsartikel 2 Taakuitvoering zeestrijdkrachtenAlgemene doelstelling

De zeestrijdkrachten leveren operationeel gerede maritieme expeditionaire capaciteit, zowel vloot als mariniers, voor nationale en internationale operaties.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de zeestrijdkrachten alsmede de (mate van) gereedheid van maritieme eenheden. Het Commando Zeestrijdkrachten (CZSK) is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van deze eenheden. De zeestrijdkrachten zijn inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken.

Beleidsconclusies

In 2019 heeft het Commando Zeestrijdkrachten (CZSK) deelgenomen aan verschillende grote en kleine operaties, waarmee een bijdrage is geleverd aan alle hoofdtaken van Defensie. Zo is met een Multi Purpose-fregat en een Luchtverdedigings- en Commandofregat een bijdrage geleverd aan de Standing NATO Maritime Group 1, waarover een Nederlandse staf het commando heeft gevoerd in de eerste helft van het jaar. Twee mijnenbe-strijdingsvaartuigen hebben deelgenomen aan de Standing NATO Mine Counter Measures Group 1, waarbij tientallen explosieven zijn geruimd in zowel de Noord- als de Oostzee. Structurele deelname van Nederlandse eenheden aan deze NAVO-verbanden onderstrepen de internationale solidariteit en bevorderen en bestendigen de interoperabiliteit. In het Caribisch Gebied is de inzet van een wisselbemanning voor het patrouille-schip van start gegaan. De successen die geboekt zijn bij de bestrijding van drugstransporten tonen het belang aan van een doorlopende aanwezigheid in het gebied. Speciale eenheden van het Korps Mariniers zijn ingezet in zowel Afghanistan als Irak om een bijdrage te leveren aan de verdere stabilisering van het land door lokale militaire eenheden te trainen. Ondersteuning van civiele autoriteiten heeft onder andere plaatsgevonden bij de zoektocht naar de containers van de MSC Zoë boven de Waddeneilanden, de zoektocht naar de gezonken Urker kotter UK-165 en de veelvuldige inzet voor justitiële ondersteuning of hulpverlening, zoals tijdens de aanslag in Utrecht op 18 maart 2019. Na passage van orkaan Dorian heeft een Nederlandse taakgroep, samengesteld uit diverse defensie-eenheden, alsmede Duitse en Franse eenheden, noodhulp verleend op de Bahama eilanden.

Een belangrijk deel van de gereedstelling heeft zich gericht op de Amfibische Taakgroep onder Nederlands commando, die Defensie beschikbaar stelt aan de NAVO in 2020. Diverse gereedstellingsactivi-teiten, waaronder de wintertraining, de jungletraining en de oefening Joint Warrior, zijn hiervoor uitgevoerd. Daarnaast is er aanhoudende aandacht geweest voor training in het hoogste deel van het geweldsspectrum, waaronder onderzeebootbestrijding en luchtverdediging. Door de lage personele vulling is de personele gereedheid niet toegenomen wat gevolgen heeft voor de geoefendheid en de operationele gereedheid. Ondanks diverse maatregelen die gericht zijn op het aanpassen van de bedrijfsvoering en het terugdringen van boven planmatige uitstroom en vroegtijdige uitval uit initiële opleidingen, is de aanwas van nieuw militair personeel onvoldoende. In combinatie met de formatiegroei door investeringen uit de Defensienota is hierdoor de militaire vulling van het CZSK verder afgenomen in 2019 (details zijn terug te vinden in de personeelsrapportage). Op materieel vlak heeft toekenning van extra middelen weliswaar geresulteerd in een betere beschikbaarheid van reservedelen en munitie, maar capaciteitsproblemen zetten lopende en toekomstige instandhoudingsprogramma's onder druk, wat resulteert in uitloop en vertragingen. Hierdoor was het regelmatig noodzakelijk het gereedstellingsprogramma te aan te passen.

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid art 2 Taakuitvoering Zeestrijdkrachten (bedragen x € 1.000)

¹ in 2019 zijn de uitgaven overige exploitatie gesplitst in personele en materiële exploitatie

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

Door CZSK is in 2019 voor een bedrag van € 135,9 miljoen meer aan verplichtingen aangegaan dan in de begroting 2019 was voorzien. Het grootste deel hiervan wordt verklaard door de hogere uitgaven van € 106,8 miljoen. € 29,3 miljoen wordt verklaard door het Provincial Airlines Limited (ofwel PAL Airlines, een Canadese luchtvaartmaatschappij) contract van KWCARIB voor de inhuur van vliegtuigen en een contract met de Rijksrederij voor de inhuur van schepen voor kustwacht Nederland.

Uitgaven

Instandhouding

Binnen de programma-uitgaven is bij de categorie instandhouding € 47,1 miljoen meer gerealiseerd dan oorspronkelijk begroot. Het overgrote deel van de hogere realisatie wordt veroorzaakt door een aantal projecten die duurder uitvielen dan begroot en een hoog aantal storingen als gevolg van de verouderende vloot. Verder is er een extra onderwaterdrone ten behoeve van de mijnenjacht aangekocht, waarvoor de uitgaven in 2020 werden verwacht.

Groene Draeck

De kosten voor het onderhoud aan de Groene Draeck betreffen met name personele kosten en worden daarom onder dit instrument begroot. Naar aanleiding van het second opinion onderzoek (Kamerstukken II, 2015-2016, 34 300 X, nr. 110) en de motie Van der Burg (Kamerstukken II, 2015-2016, 34 300-I, nr. 6) heeft de Minister-President, mede namens de Minister van Defensie, in de brief van 2 juni 2016 gemeld dat het jaarlijks onderhoudsbudget naar 87.000 euro is bijgesteld. Daarbij is aangegeven dat de daadwerkelijke uitgaven ook bij Defensie over de jaren heen fluctueren. De kosten van het totale onderhoud in 2019 zijn uiteindelijk uitgekomen op € 81.978.

Apparaatsuitgaven

Personele uitgaven

De personele uitgaven zijn € 61,7 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk verklaard door het afgesloten arbeidsvoorwaardenakkoord op 30 juli 2019. Met dit akkoord heeft Defensie een flinke stap gezet in het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van het personeel. Hierdoor heeft er een herschikking van budget heeft plaatsgevonden, omdat de personeelskosten hoger zijn dan de ontwerpbegroting (€ 40,7 miljoen). Daarnaast is budget herschikt voor inhuur in verband met de onderbezetting op formatie. Dit betrof € 8,3 miljoen. Verder is € 12,7 miljoen meer uitgegeven aan overige personele exploitatie vanwege persoonsgebonden budgetten. Dit wordt veroorzaakt door invoering van het wisselbemanningsconcept⁴ (meer dienstreizen), meer bindings- en behoud maatregelen en rechtspositionele zaken die niet in de vastgestelde begroting zaten.

Ontvangsten

Binnen de ontvangsten is € 60,6 miljoen gerealiseerd. Dit is € 40,2 miljoen meer dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door € 19 miljoen aan btw ontvangsten over de jaren 2015 t/m 2018. Directie Materiële Instandhouding (DMI) heeft in 2019 meer werkzaamheden kunnen factureren en dit heeft geresulteerd in € 1,6 miljoen meerontvangsten. Verder is het financieel saldo (€ 14,7 miljoen) van een beëindigd internationaal samenwerkingsverband ten gunste van de ontvangsten geboekt. KWCARIB heeft € 4,1 miljoen meer ontvangen dan begroot. Dit wordt veroorzaakt doordat landen de facturen uit 2017 en 2018 in 2019 hebben betaald.

4.3  Beleidsartikel 3 Taakuitvoering landstrijdkrachtenAlgemene doelstelling

De landstrijdkrachten leveren operationeel gerede grondgebonden expeditionaire capaciteit voor nationale en internationale operaties.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de landstrijdkrachten alsmede de mate van gereedheid van de grondgebonden eenheden. Het Commando Landstrijdkrachten (CLAS) is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van de eenheden. De landstrijdkrachten zijn inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken.

Beleidsconclusies

Evenals voorgaande jaren leverde CLAS in 2019 diverse bijdragen aan de drie hoofdtaken. Naast bijdragen aan Operation Inherent Resolve in Irak en Resolute Support in Afghanistan in het kader van hoofdtaak 2, leverde het CLAS de capaciteit voor de Compagnie in de West en compagnieën voor de NAVO-aanwezigheid aan de oostgrens met enhanced Forward Presence. Medio 2019 is de Nederlandse bijdrage aan de MINUSMA missie in Mali beëindigd en een deel van de redeployment is afgerond. Aan hoofdtaak 1 leverde CLAS verder diverse bijdragen door middel van bondgenootschappelijke gereedheid in de stand by fase van de NAVO Very High Readiness Joint Task Force (VJTF) en middels eFP. Voor hoofdtaak 3, nationale operaties, werden tevens dagelijks diverse (niche) capaciteiten gereed gesteld en ingezet voor bijstand en steunverle-ningstaken.

De grote hoeveelheid aan opdrachten, met bijbehorende ondersteunende ketens, en de Single Service Management taak van het CLAS stonden op gespannen voet met de inzetbaarheidsdoelen in de Defensienota. Een aantal van de opdrachten voor 2019 (onder andere afbouw en redeployment van MINUSMA, nationale inzet en steunverleningen) droegen niet bij aan het herstel van de operationele gereedheid (OG). Bovendien is de personele en materiële gereedheid nagenoeg ongewijzigd gebleven in 2019, wat consequenties heeft gehad voor de geoefendheid voor hoofdtaak 1. De balans opmakend bleek eind 2019 dat diverse capaciteiten en eenheden een weg te gaan hebben voor ze OG kunnen worden volgens de norm. Dit ondanks de focus op herstel van de OG (met name voor hoofdtaak 1) in 2019.

Door de combinatie van de lage personele vulling en het aantal uitgevoerde inzetten in het kader van hoofdtaak 2 is de geoefendheid van het CLAS niet of beperkt toegenomen in 2019. De toename die er wel is komt onder ander voort uit de inzet in het kader van enhanced Forward Presence. Deze inzet draagt door de oefenmogelijkheden bij aan de gereedheid, waardoor de deelnemende eenheden na hun inzet een hogere geoefendheid hebben. Ook de oefeningen European Falcon, ter voorbereiding op de stand by bijdrage aan de multinationale European Battlegroup in de tweede helft van 2020, en de oefening Tobruq Legacy van de grondgebonden luchtverdediging hebben positief bijgedragen aan de beperkt toegenomen geoefendheid.

Ook in 2019 blijkt dat CLAS grote moeite heeft om het personeel te behouden en was met name de uitstroom in de onderofficiersrangen en bij technisch en specialistisch personeel (zoals medisch personeel en de specialisatie Communicatie- en Informatiesystemen) groot. Dit drukt, net als de inzet, op de operationele gereedheid van operationele eenheden, omdat nieuw en onervaren personeel geworven en opgeleid moet worden. Daarnaast neemt de formatie toe door investeringen uit de Defensienota en dit heeft een verder negatief effect op de vullingsgraad (details zijn terug te vinden in de personeelsrapportage). Het CLAS heeft daarom de capaciteit voor opleidingen en trainingen versterkt ten koste van oefenen en herstel van de operationele gereedheid voor hoofdtaak 1. De materiële gereedheid steeg in 2019 beperkt als gevolg van inzet en beperkingen in personele gereedheid.

In het kader van het versterken van de ondersteuning zijn drie maatregelen in uitvoering genomen. Ten eerste is gestart met het project Versterken van luchtverdedigingscapaciteit. Dit project moet leiden tot een dedicated Man Portable Air Defence (MANPAD) peloton voor de grondgebonden luchtverdedigingscapaciteit voor de (zeer) korte afstand (Very Short Range Air Defence (VSHORAD) dat naar verwachting in 2020 zal worden opgericht. De tweede gestarte maatregel is het Versterken van de Role 1⁵ en Role 2⁶ capaciteit dat bijdraagt aan het herstellen van het Operationeel Gezondheidszorg Systeem. De versterking van Role 1 vindt plaats bij de manoeuvre-brigades. Het versterken van de Role 2 Medical Treatment Facilities (hospitaalfunctie) van 400 Geneeskundig bataljon^{5 6 7} wordt gefaseerd ingevoerd. Na afronding van dit project beschikt het CLAS over de geneeskundige capaciteit om het optreden van manoeuvre-brigades en de overige eenheden van het CLAS te kunnen ondersteunen. De verwachte realisatie van de maatregel voor Role 1 wordt niet voor medio 2021 verwacht. Role 2 staat gepland voor eind 2020. De derde maatregel is het Versterken grondgebonden vuursteuncapaciteit en behelst de (her)oprichting van een 4e vuursteunbatterij (Pantserhou-witser). Daarnaast zijn in 2019 alle pantserhouwitsers (zes stuks) uit de verkoop gehaald en weer in het bestand opgenomen.

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid art. 3 Taakuitvoering Landstrijdkrachten (bedragen x € 1.000)

¹ in 2019 zijn de uitgaven overige exploitatie gesplitst in personele en materiële exploitatie

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn € 144,0 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt vooral veroorzaakt door € 72,8 miljoen voor onderhoud aan Scania WLS (wissellaadsysteem). Daarnaast is er voor € 39,6 miljoen meer verplicht dan begroot voor overige materiële exploitatie. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door verplichtingen die zijn aangegaan voor goederen en diensten die niet aan wapensystemen zijn verbonden. Verder is er voor € 31,6 miljoen meer verplicht dan begroot voor instandhouding van de wapensystemen zoals infanteriegevechtsvoertuigen, operationele wielvoertuigen en klein kaliber wapens.

Uitgaven

De uitgaven bij het CLAS zijn € 69,8 miljoen hoger ten opzichte van de begroting. De extra uitgaven worden veroorzaakt door zowel hogere programma-uitgaven (€ 14,1 miljoen) en hogere apparaatsuitgaven (€ 55,7 miljoen). De belangrijkste verschillen worden hieronder toegelicht.

Programma-uitgaven

Gereedstelling

De uitgaven bij gereedstelling zijn € 15,7 miljoen lager dan begroot. De belangrijkste oorzaak ligt in verminderde oefeninspanningen als gevolg van de achtergebleven personele vulling. Daarnaast heeft het CLAS de capaciteiten van opleidingen en training versterkt ten behoeve van de instroom van nieuw personeel. Dit ging ten kosten van de capaciteit voor oefenen en herstel.

Instandhouding

De uitgaven bij instandhouding zijn € 29,8 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door met name meeruitgaven voor het onderhoud van de infanteriegevechtsvoertuigen, klein kaliber wapens en de inhaalslag als gevolg van het langdurig interen op voorraden.

Apparaatsuitgaven

Personele uitgaven

De realisatie van de personele uitgaven is gestegen met € 21,1 miljoen ten opzichte van de begroting. Dit wordt voornamelijk verklaard door het afgesloten arbeidsvoorwaardenakkoord op 30 juli 2019. Met dit akkoord heeft Defensie een flinke stap gezet in het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van het personeel. Voor «overige personele exploitatie» is € 18,5 miljoen meer uitgegeven. Dit betreft voornamelijk meeruitgaven voor opleidingen (€ 11,5 miljoen) en persoonsgebonden uitgaven (€ 5,5 miljoen). Daarnaast is meer uitgegeven voor externe inhuur (€ 10,5 miljoen).

Materiële uitgaven

De materiële uitgaven zijn € 34,6 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door meeruitgaven die zijn gedaan voor goederen en diensten die niet aan wapensystemen zijn verbonden zoals werkplaats- en magazijninrichting (€ 9,9 miljoen), brandbestrijdings- en BHV-artikelen (€ 8,2 miljoen) en herlaadbare batterijen (€ 4,5 miljoen).

Ontvangsten

Geen bijzonderheden.

4.4  Beleidsartikel 4 Taakuitvoering luchtstrijdkrachtenAlgemene doelstelling

De luchtstrijdkrachten leveren lucht- en grondgebonden capaciteit voor nationale en internationale operaties.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en de samenstelling van de luchtstrijdkrachten en van de mate van gereedheid van de luchtstrijdkrachten.

Het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van de lucht- en grondgebonden capaciteit van de krijgsmacht. De luchtstrijdkrachten zijn inzetbaar voor zowel expeditionaire taken als nationale taken.

Beleidsconclusies

In 2019 heeft het CLSK een bijdrage geleverd aan de hoofdtaken Defensie. Zo zijn in het kader van Operation Inherent Resolve de Target Support Cell en de Processing Exploitation Dissemination (PED)capaciteit ingezet in de strijd tegen ISIS om bij te dragen aan een zorgvuldig doelontwikkelings-proces voor de coalitie. Medio 2019 is de inzet van de PEDcapaciteit uitgebreid met de ondersteuning van de Resolute Support Mission Afghanistan. Verder is met de Cougar transporthelikopter en de KDC-10 transportvliegtuig (tevens voor bijtanken in de lucht) bijgedragen aan de steunverlening op de Bahama's na de passage van orkaan Dorian. Daarnaast heeft de transportvloot diverse missiegebieden logistiek ondersteund en is met de Chinook en Cougar transporthelikopters een bijdrage geleverd aan de nationale steunverlening (NATOPS) ten behoeve van Fire Bucket Operations (het inzetten van militaire helikopters voor bluswerkzaamheden). Tevens heeft het CLSK, afwisselend met België, met F-16 jachtvliegtuigen de Benelux-landen beschermd tegen civiele en militaire vliegtuigen waarvan een dreiging uitgaat.

Gedurende 2019 heeft het CLSK F-16 jachtvliegtuigen, een KDC-10 transportvliegtuig en een C-130 transportvliegtuig aangeboden ten behoeve van de Very High Readiness Joint Task Force Air, deze zogenoemde flitsmacht is het snelst inzetbare deel van de NAVO snelle interventiemacht. Ook heeft een team 24 uur per dag, 7 dagen per week paraat gestaan om medische evacuaties uit te voeren, de Strategic Aeromedical Evacuation.

In het Caribische deel van het Koninkrijk ondersteunden transporthelikopters van de Luchtmacht kustwacht- en drugsbestrijdingsoperaties en leverden zij militaire bijstand. De NH-90 helikopter heeft als helikopter aan boord van een schip deelgenomen aan de Standing NATO Maritime Group (SNMG), een permanente maritieme reactiemacht van de NAVO.

Wel daalt de vullingsgraad bij CLSK, doordat vanuit investeringen uit de Defensienota het aantal nieuwe functies harder groeit dan dat ze gevuld kunnen worden bij de huidige krappe arbeidsmarkt (details zijn terug te vinden in de personeelsrapportage).

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid art 4 Taakuitvoering Luchtstrijdkrachten (bedragen x € 1.000)

¹ in 2019 zijn de uitgaven overige exploitatie gesplitst in personele en materiële exploitatie

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

CLSK is voor € 167,2 miljoen meer verplichtingen aangegaan dan begroot. Het grootste deel hiervan wordt verklaard door hogere verplichtingen voor instandhouding (€ 143 miljoen), waaronder de instandhou-dingscontracten voor de luchtwapensystemen, het onderhoudscontract van de cougar en duurdere onderhoudscontracten omdat meer onderhoud nodig is voor verouderde wapensystemen. Daarnaast zijn de aangegane verplichtingen hoger (€ 73 miljoen) als gevolg van de hogere uitgaven voor personeel.

Uitgaven

Programmauitgaven

Instandhouding

De realisatie voor instandhouding is € 17,9 hoger dan begroot. De hogere verplichtingen op instandhouding resulteerde in 2019 ook in hogere uitgaven.

Apparaatsuitgaven Personele uitgaven

De personele uitgaven zijn € 68,3 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk verklaard door het afgesloten arbeidsvoorwaardenakkoord op 30 juli 2019. Met dit akkoord heeft Defensie een flinke stap gezet in het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van het personeel. Hierdoor heeft er een herschikking van budget heeft plaatsgevonden, omdat de personeelskosten hoger zijn dan de ontwerpbegroting (€ 29,5 miljoen), daarnaast de VUT/WUL compensatie (€ 10,8 miljoen) en ontwikkeling van de pensioenlasten (€ 1,7 miljoen). Binnen de personele uitgaven heeft herschikking van budget plaatsgevonden ten behoeve van de inhuur van personeel (€ 5,9 miljoen) en de overige personele exploitatie.

De toename van de uitgaven voor overige personele exploitatie (€ 17,9 miljoen) is voornamelijk ontstaan door meer uitgaven op persoonsgebonden budgetten, onder meer dienstreizen voor opleidingen en trainingen in het buitenland die samenhangen met de introductie van nieuwe wapensystemen bij CLSK.

Ook heeft een technische herschikking van de uitgaven voor helikopter-vliegeropleidingen plaatsgevonden, omdat deze in 2019 niet langer belast worden binnen de overige materiële exploitatie (€ 4,0 miljoen) maar in de overige personele exploitatie.

Materiële uitgaven

De uitgaven voor overige materiële exploitatie zijn € 15,3 miljoen lager dan begroot. Dit wordt vooral veroorzaakt door achterblijvende facturatie van vliegeropleidingen vanuit de Verenigde Staten (€ 10 miljoen) en de technische herschikking van de helikoptervliegeropleidingen (€ 4,0 miljoen) naar de personele exploitatie.

4.5 Beleidsartikel 5 Taakuitvoering marechaussee

Algemene doelstelling

De Koninklijke Marechaussee (KMar) voert politietaken uit op grond van de Politiewet 2012 (PVV). Daarnaast voert de KMar Defensietaken uit in opdracht van de Minister van Defensie.

Rol en verantwoordelijkheid

Het gezag over de KMar berust bij meerdere gezagsdragers. Voor de Defensietaken is dat de Secretaris-Generaal van het Ministerie van Defensie en voor de in de PW aan de KMar opgedragen politietaken zijn dat de in artikel 14 van die wet opgedragen gezagsdragers. De SecretarisGeneraal is beheersverantwoordelijk en verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang, samenstelling en de vereiste mate van gereedheid van de KMar. De uitvoering is opgedragen aan de Commandant KMar.

In artikel 4 lid 1 van de Politiewet 2012 zijn aan de KMar de volgende politietaken opgedragen:

• a. 

  het waken over de veiligheid van de leden van het Koninklijk Huis, in samenwerking met andere daartoe aangewezen organen;

• b. 

  de uitvoering van de politietaak ten behoeve van Nederlandse en andere strijdkrachten en internationale militaire hoofdkwartieren en de personen behorende tot die strijdkrachten en hoofdkwartieren;

• c. 

  de uitvoering van de politietaak op de luchthaven Schiphol en op de andere door Onze Minister en Onze Minister van Defensie aangewezen luchtvaartterreinen en de beveiliging van de burgerluchtvaart;

• d. 

  de verlening van bijstand en de samenwerking met de politie krachtens deze wet, daaronder begrepen de assistentieverlening aan de politie bij de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit;

• e. 

  de uitvoering van de politietaak op plaatsen onder beheer van Onze Minister van Defensie, op verboden plaatsen die krachtens de Wet bescherming staatsgeheimen ten behoeve van de landsverdediging zijn aangewezen en op het terrein van de ambtswoning van Onze Minister-President;

• f. 

  de uitvoering van de bij of krachtens de Vreemdelingenwet 2000 opgedragen taken, waaronder begrepen de bediening van de daartoe door Onze Minister voor Immigratie en Asiel aangewezen doorlaatposten en het, voor zover in dat verband noodzakelijk, uitvoeren van de politietaak op en nabij deze doorlaatposten, alsmede het verlenen van medewerking bij de aanhouding of voorgeleiding van een verdachte of veroordeelde;

• g. 

  de bestrijding van mensensmokkel en van fraude met reis- en identiteitsdocumenten;

• h. 

  het in opdracht van Onze Minister⁸ en Onze Minister van Defensie ten behoeve van De Nederlandsche Bank N.V. verrichten van beveili-gingswerkzaamheden.

De Militaire Politiezorgtaak (art 4 lid 1 b PW) wordt zowel nationaal als internationaal en tijdens missies, oefeningen en andere inzet uitgevoerd. Door de uitvoering van deze taken levert de KMar een continue bijdrage aan de veiligheid van de Staat en de integriteit van de Krijgsmacht.

Beleidsconclusies

De KMar heeft in 2019 een bijdrage geleverd aan de hoofdtaken van Defensie. Dankzij de personele groei en de ondersteuning vanuit inhuur van externe organisaties heeft de KMar uitvoering kunnen geven aan haar opgedragen politietaken voor andere ministeries.

Nationale inzet

Bewaken en beveiligen

De KMar heeft alle te beveiligen objecten beveiligd conform het geldende beveiligingsconcept. Daarbij zijn geen vermeldenswaardige incidenten waargenomen.

In november is tevens het startsein gegeven om de eerste Hoog Risico Beveiligers (HRB) op te leiden tot persoonsbewakers. Hiermee ontwikkelt de HRB zich door en kan zij, naast objectbewaking, ook voorzien in persoonsbewaking.

Grenspolitietaak

Het luchthaven grensproces is volgens de Schengengrenscode uitgevoerd, maar steunverlening vanuit de flexibele schil uit het taakveld bewaken en beveiligen blijft noodzakelijk. Het maritieme grensproces is Schengenconform uitgevoerd. Er zijn geen noemenswaardige knelpunten in de uitvoering geweest.

Inzet voor het Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV) is in de tweede helft van

2019    toegenomen als gevolg van de afbouw van de steunverleningen aan de Schengenbuitengrenzen.

Eind november is door de Staatsecretaris de Ministeriele Regeling «Adaptief aan de Grens (AADG)» getekend. Hiermee is het mogelijk om burgers op flexibele basis in te zetten in de eerstelijns grensbewaking. Dit is belangrijke stap in het flexibeler kunnen inzetten van personeel.

Op 10 december 2019 heeft Nederland een akkoord bereikt met Duitsland om te gaan werken met collectieve Dublin-overdrachten. De impact op de KMar volgt uit de ketenafspraken die nog worden gemaakt. Op 10 januari

2020    treedt de overeenkomst in werking.

(Inter)nationale en militaire politie (zorg) taken

Realisatie van het vastgestelde herstelplan MPZ verloopt volgens schema. Samenwerkingsafspraken tussen brigadecommandanten (BC) KMar en de Eerst Aanwezend Commandant op de 10 prio-locaties zijn opgesteld. De politietaak op Schiphol en andere aangewezen luchthavens verloopt zonder noemenswaardige bijzonderheden. Specifieke aandacht ligt bij het onderwerp ondermijning.

Internationale inzet

De KMar voldoet in 2020 weer aan de operationele gereedheid (OG)-norm van 153 vte ten behoeve van expeditionaire taken. De datum voor gereedstelling van het CRC-peloton is in overleg met de CDS verplaatst naar eind 2020 als gevolg van operationele prioritering. De Close Protection Teams waren in 2019 onverminderd beschikbaar.

Brexit

Zoals bekend is het Verenigd Koninkrijk (VK) formeel uit de Europese Unie (EU) vertrokken maar is er een overgangsperiode voor de regelgeving afgesproken. In 2019 is een aanvang gemaakt met het treffen van infrastructurele voorzieningen op met name de maritieme grensdoorlaat-posten om de gevolgen van Brexit (door verlenging tijdsduur grenspas- sages omdat VK-onderdanen de EU-status verliezen) te kunnen beheersen.

Luchthaven en maritieme behoeftestelling 2^e batch Dankzij de verdere intensivering van de grensbewakingstaak door de KMar, waarvoor in totaal € 43,4 miljoen structureel per jaar ter beschikking is gesteld, is verlichting van de druk op de organisatie bereikt. De organieke formatie van de KMar is conform planning uitgebreid. Voor zover personele vulling (nog) niet heeft kunnen plaatsvinden, is extern personeel ingehuurd of voor grenstaken (waaronder personeel van de Dienst Justitiële Inrichting) of voor andere (met name bewakingstaken, waardoor vrijgekomen KMar-personeel «aan de grens» kan worden ingezet. Daarnaast zijn persoonsgebonden materiële middelen aangeschaft (zoals reguliere transportmiddelen, portofoons en kogelwerende vesten) en zijn daar waar nodig (kleine) infrastructurele voorzieningen verworven (waaronder aanvullende parkeerplaatsen voor KMar-medewerkers op Rotterdam The Hague Airport).

EU-verordeningen Grenzen en Veiligheid

De nieuwe EU-verordeningen betreffen de invoering van een Europees in-en uitreisregistratiesysteem (Entry Exit System, EES) en een informatie-en reisautorisatiesysteem (European Travel Information and Authorization System, ETIAS) alsmede de uitbreiding en onderlinge integratie van diverse al bestaande informatiesystemen, waaronder het Schengeninfor-matiesysteem (SIS), de voorstellen voor aanpassing van EURODAC, het Visum Informatiesysteem en de interoperabiliteit tussen deze systemen. Samen met de betrokken ketenpartners zijn onder regie van het Programma Grenzen en Veiligheid de consequenties van de invoering van bovengenoemde EU-verordeningen in kaart gebracht.

Eurostar

Met name doordat het Vierlandenverdrag nog niet is getekend, is de dienstregeling waarmee Eurostar het bestaande treintraject tussen Londen en Brussel zal verlengen naar Rotterdam en Amsterdam, vertraagd tot eind maart 2020.

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid art 5 Taakuitvoering Koninklijke Marechaussee (bedragen x € 1.000)

¹ in 2019 zijn de uitgaven overige exploitatie gesplitst in personele en materiële exploitatie

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn € 54,4 miljoen hoger dan begroot. Dit betreffen de hogere personele uitgaven in 2019.

Uitgaven

Binnen de personele uitgaven zijn de uitgaven voor eigen personeel € 32,0 miljoen hoger uitgevallen dan begroot door ontwikkelingen die niet in de oorspronkelijke begroting zijn opgenomen. Dit wordt voornamelijk verklaard door het afgesloten arbeidsvoorwaardenakkoord op 30 juli 2019. Met dit akkoord heeft Defensie een flinke stap gezet in het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van het personeel. Hierdoor heeft er een herschikking van budget heeft plaatsgevonden, omdat de personeelskosten hoger zijn dan de ontwerpbegroting (€ 24,4 miljoen), daarnaast de beveiliging van ambassades in hoog risico gebieden op basis van een convenant met het Ministerie van Buitenlandse Zaken (€ 11,3 miljoen) en de compensatie in het kader van VUT / WUL (€ 8,5 miljoen). Binnen de personele uitgaven zijn in het kader van de personele onderrealisatie gelden uit het budget voor eigen personeel vrijgemaakt en aangewend ten behoeve van externe inhuur (€ 14,3 miljoen).

De hogere uitgaven voor de overige personele exploitatie worden onder meer veroorzaakt door externe legering van KMar-leerlingen en -personeel en door diverse maatregelingen in het kader van het behoud van personeel, zoals de verruiming van de tegemoetkoming voor cursusen opleidingskosten ter stimulering van de persoonlijke ontwikkeling van de medewerkers.

Ontvangsten

De hogere ontvangsten zijn met name het gevolg van niet geraamde ontvangsten van De Nederlandsche Bank voor bewakings- en beveiligingsdiensten (€ 3,8 miljoen) en van het Ministerie van JenV voor het opleiden en trainen van politiepersoneel in het kader van uitzendingen (€ 1,1 miljoen).Tenslotte zijn als correctie betalingen door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties uit 2017-2018 ten gunste van de ontvangsten 2019 zijn verantwoord. Het gaat hier om aanvullende observatiecapaciteit door de KMar aan de AIVD (€ 2,8 miljoen).

4.6 Beleidsartikel 6 Investeringen krijgsmacht

Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en zij verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen alsmede de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur. Tot de investeringen worden gerekend alle planbehoeften met een meerjarig karakter. Dit omvat ook de bijdragen aan de NAVO voor het doen van investeringen en wetenschappelijk onderzoek. Tot de investeringen worden ook bijdragen gerekend aan de instandhouding, die direct samenhangen met de betreffende investering.

Beleidsconclusies

In 2019 heeft Defensie € 2,5 miljard geïnvesteerd in onder andere de verwerving van de F-35 (€ 835,3 miljoen), infrastructuur (€ 283,9 miljoen), IT (€ 221,8 miljoen) en de vervanging en modernisering van de Chinook (€ 273,8 miljoen). Dit is € 786,1 miljoen meer dan in 2018. De afgelopen jaren is bij zowel de uitgaven als de verplichtingen een stijgende lijn zichtbaar. Door de ongelimiteerde eindejaarsmarge op het investeringsar-tikel kan niet gerealiseerd investeringsbudget worden meegenomen naar het volgend jaar.

Defensie streeft er naar op termijn meerjarig gemiddeld ten minste 20% van het uitgavenbudget te besteden aan investeringen, waarbij schommelingen over de jaren elkaar uitmiddelen. Dit is conform de NAVO-richtlijn. Sinds 2015 stuurt Defensie op een meerjarig gemiddelde investerings-quote⁹. Deze gemiddelde investeringsquote (2015-2019) is dit jaar hoger uitgekomen dan vorig jaar op 18,2% (dit was 15,3% over 2014-2018); de investeringsquote over alleen 2019 is 23,9% (2018: 18,9%). Door een realisatie van onder de 20% in de jaren 2015 t/m 2017 voldoet de meerjarige gemiddelde investeringsquote nog niet aan de norm.

• ? 

  Gemiddelde investeringsquote o.b.v. realisatie 2015-2019 (18,2%) -¦— Gerealiseerde investeringsquote 2019 = 23,9%

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid art 6 Investeringen Krijgsmacht (bedragen x € 1.000)

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

Opdracht voorzien in nieuw materieel

De realisatie van het verplichtingenbudget opdracht voorzien in nieuw materieel is € 751,3 miljoen lager dan begroot. Bij met name het Combat Support Ship, de Midlife Update Fennek, Vervanging 127mm kanon Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF) en Defensie Operationeel Kledingsysteem (DOKS) is minder verplicht dan verwacht door vertraging in het aanbestedingstraject, met name door langere verwervingsvoorbereiding en vertraging in het offertetraject. Voor de MALE UAV is de geraamde verplichting in de tweede helft van 2018 al verplicht in plaats van in 2019.

Opdracht voorzien in infrastructuur

De verplichtingen voor voorzien in infrastructuur zijn € 16,5 miljoen hoger dan begroot. Dit komt met name doordat contracten eerder zijn afgesloten dan verwacht. Dat betreft onder andere contracten voor het programma Bouwtechnische verbetermaatregelen brandveiligheid en het programma Aanpassingen vastgoed als gevolg van wijziging regelgeving.

Opdracht voorzien in IT

De realisatie van dit verplichtingenbudget is € 109,2 miljoen lager dan begroot. Dit komt met name doordat voor GrIT (project in planning) in 2019 geen grote verplichting is aangegaan. Over de voortgang van dit project wordt het parlement separaat geïnformeerd.

Uitgaven

Voorzien in nieuw materieel

In dit jaarverslag wordt een toelichting gegeven op de projecten die een afwijking van meer dan € 10,0 miljoen kennen ten opzichte van de vermelding in de begroting 2019. In het Defensieprojectenoverzicht, dat ook op Verantwoordingsdag wordt aangeboden, worden significante afwijkingen voor alle projecten boven € 25 miljoen toegelicht sinds het vorige Defensieprojectenoverzicht.

Projecten in realisatie zeestrijdkrachten (bedragen x € 1 miljoen)

Vervanging maritiem Surface-to-surface missile)    100-250 Commercieel vertrouwelijk

Vervanging MK46 Lightweight torpedo    100-250 Commercieel vertrouwelijk

Verwerving Softkill Torpedo Defensiesysteem    100-250 Commercieel vertrouwelijk

Instandhoudingsprogramma Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF)

De realisatie is € 11,6 miljoen lager uitgevallen dan begroot. De technische realisatie van een aantal milestones van met name de lopende contracten Modernisation LCF Mission Management (MLMM) en Combat Management System (CMS) zijn vertraagd. De gekoppelde (deel)betalingen, vastgelegd in de overeengekomen aflever- en betaalschema van de betreffende contracten, zijn hierdoor doorgeschoven van 2019 naar 2020.

Verbetering MK48 torpedo

De realisatie is € 27,2 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Voor dit project zijn Foreign Military Sales (FMS) contracten aangegaan met de Amerikaanse overheid. Defensie kan beperkt invloed uitoefenen op het FMS-betaalritme. In 2019 is meer uitgegeven op FMS betaalverzoeken dan in de raming was opgenomen.

Groot Pantserwielvoertuig (GPW, Boxer), productie De realisatie is € 10,3 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Door vertraging in het offertetraject voor de nachtzichtmiddelen is hiervoor geen verplichting aangegaan, waardoor de betaling doorschuift naar 2020.

Verwerving F-35

De kasrealisatie voor het project Verwerving F-35 is in 2019 uitgekomen op € 835,3 miljoen. Dit is aanzienlijk hoger dan de raming van € 487,9 miljoen die medio 2018 was opgenomen in de begroting 2019. Ten opzichte van de schatting uit de ontwerpbegroting 2019 heeft de facturatie in een sneller tempo plaatsgevonden dan eerder werd aangenomen. Reden hiervoor is dat de contracten voor het merendeel van de toestellen pas in een relatief laat stadium zijn getekend, waardoor betaalschema's laat bekend werden en hierdoor het te betalen bedrag voor 2019 te laag was geraamd. De levering van de toestellen in 2019 heeft wel volgens planning plaatsgevonden.

Chinook Vervanging & Modernisering

De realisatie is € 68,2 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Voor dit project zijn Foreign Military Sales (FMS) contracten aangegaan met de Amerikaanse overheid. In 2019 is meer uitgegeven op FMS betaalver-zoeken dan in de raming was opgenomen.

NH-90

Op het project NH-90 is € 15,8 miljoen minder uitgegeven dan verwacht. Als gevolg van de soms moeizame harmonisatie in het internationale samenwerkingsverband, zijn enkele voor 2019 geplande contracten en betalingen niet gerealiseerd. Het betreft vooral deelprojecten die naar aanleiding van de herijkingsnota (verbeteren capaciteiten NH-90 voor operaties in het landdomein) worden uitgevoerd. Vanwege de focus op het maritieme domein heeft de budgettaire herfasering vooralsnog geen gevolgen voor de operationele inzet van de toestellen.

Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS)

De realisatie is € 17,5 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit komt met name door twee belangrijke deelcontracten: Smart Vest en E-lighter. De contractvorming voor het Smart Vest heeft vertraging opgelopen waardoor € 8 miljoen minder is gerealiseerd. De realisatie op het deelcontract E-lighter is € 4,9 miljoen lager uitgevallen als gevolg van vertraging in de doorontwikkeling binnen het huidige contract.

DBBS

Voor het project DBBS is € 40,7 miljoen minder uitgegeven dan begroot. De leverancier heeft verdere vertraging opgelopen met de ontwikkeling en implementatie van de multi-site versie van de kern van het DBBS-systeem. Dit betekent dat mijlpalen later worden opgeleverd dan oorspronkelijk gepland en dat de uitgaven later zullen plaatsvinden.

Munitie t.b.v. aanvulling inzetvoorraden

De realisatie is € 24,6 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Dit betreft twee grote leveringen die in 2018 geraamd stonden, maar door vertraging pas in 2019 zijn uitgeleverd en betaald.

Investeringskosten Verwerving F-35

In de ontwerpbegroting 2019 werd een raming van € 4.876,2 miljoen (incl. risicoreservering van € 120,8 miljoen) voor het totale project vermeld. Inmiddels is in de Jaarrapportage F-35 van september 2019 een nieuwe raming van € 4.651,5 miljoen (incl. risicoreservering van € 77 miljoen) afgegeven. Vanaf de Jaarrapportage F-35 van september jl. wordt de delta exploitatie niet langer onder het investeringsbudget verantwoord.

Voorzien in infrastructuur

In de realisatie zijn geen afwijkingen groter dan € 10 miljoen opgetreden.

Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling (CODEMO)

De CODEMO-regeling is een aansprekend instrument dat vooral wordt ingezet voor innovatieve productontwikkeling met het midden- en kleinbedrijf (MKB). Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie in de vorm van royalty's over de verkoop van de ontwikkelde producten zijn beschikbaar voor nieuwe ontwikkelings-voorstellen. Defensie heeft € 10,0 miljoen beschikbaar gesteld voor de CODEMO-regeling. Vanuit de oude CODEMA-regeling, de voorloper van de CODEMO-regeling, zijn € 3,3 miljoen royalty's toegevoegd, resulterend in een totaalbudget van € 13,3 miljoen.

In 2019 is 1 nieuw projectvoorstel ingediend. Ultimo 2019 zijn 7 projecten in uitvoering en 1 projectvoorstel in behandeling. Inmiddels is een bedrag van € 10,3 miljoen aan projectvoorstellen goedgekeurd.

Verkoopopbrengsten Groot Materieel

Geen bijzonderheden.

Overige ontvangsten materieel

In 2019 is € 7,6 miljoen minder aan overige ontvangsten materieel gerealiseerd dan begroot. Op de inruil van civiele dienstauto's is € 13,8 miljoen minder ontvangen dan geraamd. De ramingen waren eerder al naar aanleiding van de herijking business case civiele dienstauto's neerwaarts bijgesteld zoals gemeld in de Najaarsnota 2018. Daartegenover staan hogere ontvangsten voor de F-35. Door de bijdrage in de ontwikkeling van de F-35 wordt een percentage ontvangen bij afname door andere landen. Deze ontvangst was in 2019 € 5,8 miljoen meer dan begroot.

4.7 Beleidsartikel 7 Ondersteuning krijgsmacht door Defensie Materieel Organisatie

Algemene doelstelling

De Defensie Materieel Organisatie (DMO) zorgt voor de verwerving van modern, robuust en kwalitatief hoogwaardig en inzetbaar materieel en de beschikbaarstelling van IT-middelen, brandstof, munitie, kleding en uitrusting aan de defensieonderdelen.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de aanschaf en de instandhouding van materieel en de afstoting van overtollig materieel van de krijgsmacht.

Beleidsconclusies

In 2019 heeft de DMO een bijdrage geleverd aan de hoofdtaken van de krijgsmacht en daarmee aan de inzetbaarheidsdoelstellingen van Defensie. Zo zijn de meest voorkomende IT-middelen, brandstof, munitie, kleding en uitrusting aan de defensieonderdelen ter beschikking gesteld. Per 1 januari 2019 zijn het agentschap Defensie Telematica Organisatie (DTO) en het Joint Informatie Voorziening Commando (JIVC) samengevoegd tot één bedrijf met de naam JIVC. In de eerste helft van 2019 zijn de laatste stappen van de formele afhandeling van de opheffing van het baten-lastenagentschap DTO geëffectueerd, met als afsluiting het overboeken van het restant eigen vermogen naar de apparaatsont-vangsten van dit beleidsartikel. De agentschapsbijlage voor DTO is niet meer opgenomen in dit jaarverslag.

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid art 7 Ondersteuning door Defensie Materieel Organisatie (bedragen x € 1.000)

¹ in 2019 zijn de uitgaven overige exploitatie gesplitst in personele en materiële exploitatie

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

In 2019 is voor een bedrag van € 223,9 miljoen meer aan verplichtingen aangegaan dan begroot. Het betreft met name een toename als gevolg van de hogere uitgaven (€ 139,1 miljoen). Daarnaast betreft het verplichtingen die in 2019 zijn aangegaan maar betrekking hebben op activiteiten die in 2020 e.v. worden uitgevoerd. Met name voor munitie is voor een bedrag van € 76,9 miljoen meer verplicht voor leveringen die plaatsvinden vanaf 2020.

Uitgaven

Programma uitgaven

De realisatie van de gereedstelling is € 12,8 miljoen lager dan begroot. Voor brandstof is € 33,0 miljoen minder uitgegeven dan begroot. De

oorzaak hiervan is met name de stabiliserende olieprijs en de goedkopere dollar en afgeleide effecten zoals een lagere btw-afdracht. Bij munitie is voor € 10,5 miljoen meer gerealiseerd door aankoop van extra munitie om te kunnen voldoen aan de geactualiseerde verbruiksnormen.

De realisatie van de instandhouding is € 5,3 miljoen lager dan begroot. Dit komt met name door lagere uitgaven voor de instandhouding van de grondgebonden wapensystemen (€ 3,7 miljoen).

Apparaatsuitgaven

Personele uitgaven

De realisatie van de personele uitgaven is € 51,3 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk verklaard door het afgesloten arbeidsvoorwaardenakkoord op 30 juli 2019. Met dit akkoord heeft Defensie een flinke stap gezet in het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van het personeel. De combinatie arbeidsvoorwaardenverbetering en hogere vulling leidt tot toename van € 19,3 miljoen. Daarnaast is € 25,3 miljoen extra uitgegeven aan externe inhuur van specialistische capaciteit. Ook is € 6,6 miljoen meer uitgegeven aan overige personele exploitatie, met name door hogere uitgaven voor woon-werkverkeer.

Materiële uitgaven

De realisatie van de IT uitgaven is € 88,0 miljoen hoger dan begroot. Dit komt door de uitgaven voor de defensiebrede uitrol van de mobile devices (€ 26,0 miljoen). Verder was er een grotere afname van goederen en diensten (door autonome groei), onder meer door uitbreiding van werkplekdiensten en datacenterdiensten. Daarnaast is sprake van behoorlijke prijsstijgingen in de onderhoudscontracten van met name softwareleveranciers.

Verder is € 18,0 miljoen meer uitgegeven aan overige materiële exploitatie. Dit komt met name door meeruitgaven van € 17,0 miljoen voor kleding en uitrusting.

Ontvangsten

In 2019 is voor een bedrag van € 47,8 miljoen meer ontvangen. Door de afhandeling van het opheffen van DTO per 1 januari 2019 zijn extra apparaatsontvangsten gerealiseerd. In 2019 is het eigen vermogen per ultimo 2018 (€ 25,6 miljoen) in gedeelten ontvangen. Daarnaast is € 22,0 miljoen meer ontvangen als gevolg van werken voor tweeden en derden. Deze diensten werden in het verleden afgenomen bij het agentschap.

Deze diensten worden nog steeds afgenomen, maar de betaling ervan loopt nu via de DMO-begroting.

4.8  Beleidsartikel 8 Defensie OndersteuningscommandoAlgemene doelstelling

Het Defensie Ondersteuningscommando (DOSCO) voorziet in een doelmatige en doeltreffende ondersteuning van de krijgsmacht. Het DOSCO draagt zorg voor de levering van ondersteunende diensten aan de krijgsmacht. Een groot deel van de ondersteuning levert het DOSCO zelf, een deel van de ondersteuning wordt geleverd door organisaties buiten het Ministerie van Defensie. Het DOSCO is daarbij de verbindende schakel tussen vraag en aanbod.

De ondersteuning van het DOSCO is ingedeeld in drie categorieën, te weten normgestuurd (vast, zoals vastgoed, gezondheidszorg), capaciteit-gestuurd (semi-flexibel, zoals opleidingen) en budgetgestuurd (flexibel, zoals transport en media). De drie categorieën zijn nader onderverdeeld in achttien dienstenclusters.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een doeltreffende en doelmatige dienstverlening binnen Defensie waaraan het DOSCO een bijdrage levert.

Beleidsconclusies

Het DOSCO ondersteunt altijd en overal waar de krijgsmacht wordt ingezet. In 2019 heeft het DOSCO de gevraagde ondersteuning grotendeels volgens afspraak kunnen leveren.

Met het project «Behoud & Werving» is extra budget ingezet op het behouden van gekwalificeerd personeel en het verhogen van de instroom van nieuw personeel. Er zijn maatregelen in gang gezet voor het versterken van de in- & doorstroomketen, het intensiveren van de samenwerking met externe partners, het verder ontwikkelen van de regelgeving en het vergroten van de zichtbaarheid en aantrekkelijkheid van Defensie als werkgever. Voorbeelden van deze maatregelen zijn het intensiveren van de arbeidsmarktcommunicatie, het ondersteunen van Defensity College en het verbreden van de aanstellingseisen. De maatregelen hebben effect. Zo is de realisatie van de werving en selectie van militairen uitgekomen op 3.505. Dat is weliswaar lager dan in 2018 (3.772), maar nog steeds een stijging ten opzichte van 2016 (2.908) en 2017 (3.162). Gedetailleerde informatie hierover is zichtbaar in de personeels-rapportage.

De budgettoevoeging ten behoeve van het internationaal functiebestand is ten goede gekomen aan een groei van de formatie met als doel de internationale samenwerking te bevorderen.

Voor het verminderen van het achterstallig onderhoud is in 2018, 2019 en 2020 per jaar € 25,0 miljoen toegevoegd. Hiermee is een deel van de gebreken en problemen verholpen. Er bestaat nog wel een aanzienlijke onderhoudsachterstand Verder zijn op het gebied van vastgoed, vanwege de groei van de krijgsmacht, eerdere afstotingsbesluiten teruggedraaid. Hierdoor is de DOSCO ondersteuning op deze locaties gecontinueerd.

Tabel Budgettaire gevolgen van beleid art. 8 Defensie Ondersteuningscommando (bedragen x € 1.000)

¹    in 2019 zijn de uitgaven overige exploitatie gesplitst in personele en materiële exploitatie

²    Door afrondingsverschillen wijkt het HGIS jaarverslag € 2 duizend af van het Defensiejaarverslag.

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht per financieel instrument.

Verplichtingen

In 2019 is voor een bedrag van € 121,4 miljoen meer aan verplichtingen aangegaan dan begroot. Het betreft enerzijds een toename als gevolg van de hogere uitgaven en anderzijds betreft het verplichtingen die in 2019 zijn of worden aangegaan maar betrekking hebben op activiteiten die in 2020 en latere jaren worden uitgevoerd. Dit doet zich bijvoorbeeld voor bij het bijstellen van de verplichtingen voor huisvesting en infrastructuur en voor materiële en personele exploitatie. Het betreffen onder meer verplichtingen voor het huren van vastgoed, het uitvoeren van onderhoud aan vastgoed, opleidingen, vervoer en personeel gerelateerde diensten.

Uitgaven

Personele uitgaven

De realisatie van personele uitgaven is € 66,2 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk verklaard door het afgesloten arbeidsvoorwaardenakkoord op 30 juli 2019. Met dit akkoord heeft Defensie een flinke stap gezet in het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van het personeel. Hierdoor heeft er een herschikking van budget heeft plaatsgevonden, omdat de personeelskosten hoger zijn dan de ontwerpbegroting (€ 28,9 miljoen), € 9,2 miljoen meeruitgaven voor de Defensiebrede VUT/WUL-compensatie en € 5,9 miljoen meeruitgaven voor de overgang van ROC-instructeurs van de Koninklijke Militaire School naar DOSCO bij de opleidingen Veiligheid en Vakmanschap. Voor de overgang van ROC-instructeurs is budget ontvangen van het CLAS.

Materiële uitgaven

De realisatie voor materiële uitgaven is per saldo € 13,2 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt onder andere veroorzaakt doordat de realisatie voor huisvesting en infrastructuur € 76,7 miljoen hoger is dan begroot, (gefinancierd door onder meer een incidentele herschikking tussen exploitatie en investeringen van € 20,0 miljoen en de toevoeging van € 17,0 miljoen) voor meeruitgaven ten behoeve van het verminderen van achterstallig onderhoud aan vastgoed en het verbeteren van de legering. Daarnaast is € 5,8 miljoen meer uit gegeven voor het project Behoud & Werving. De realisatie voor overige materiële exploitatie is € 25,7 miljoen lager dan begroot. Dat komt doordat dit budget voor een bedrag van € 10,2 miljoen is ingezet om de hogere prijsstijgingen in de huidige vastgoedmarkt op te vangen.

Ontvangsten

In 2019 is per saldo voor een bedrag van € 8,8 miljoen meer ontvangen. Dit wordt onder andere veroorzaakt doordat € 7,0 miljoen meer is ontvangen voor ingebruikgevingen¹⁰ en € 2,0 miljoen aan zorgkosten die vergoed zijn door zorgverzekeraars.

• 5. 

  NIET-BELEIDSARTIKELEN

5.1  Niet-beleidsartikel 9 AlgemeenAlgemene doelstelling

In dit artikel worden de departementsbrede programma-uitgaven begroot. Het betreft subsidies, bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken, bijdragen aan internationale organisaties, opdrachten, bekostiging, inkomensoverdrachten en overige materiële exploitatie.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 2,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Uitgaven

Bijdrage Navo en internationale samenwerking

VJTF - De geplande € 10 miljoen van VJTF leidt niet tot realisatie op dit artikel maar is verdeeld naar de overige defensieonderdelen.

Opdrachten

De realisatie van Opdrachten is per saldo € 3,8 miljoen lager dan initieel begroot en wordt grotendeels veroorzaakt doordat de begrote garantiestelling Invictus Games van € 4,0 niet benodigd was in 2019.

Inkomensoverdrachten

Voor de uitgaven aan schadevergoedingen Chroom-6 is met de 1^e suppletoire begroting totaal € 18,2 miljoen toegevoegd, verdeeld in € 7,6 miljoen voor 2019 en € 10,6 miljoen voor 2020. Van de € 7,6 miljoen zijn in 2019 slecht voor € 1,2 miljoen aan schadevergoedingen ingediend en uitbetaald met als gevolg dat het resterende deel doorschuift naar 2020.

Algemene doelstelling

Inzet is de kerntaak van Defensie. De Bestuursstaf (BS) geeft hier namens de Minister sturing aan door het formuleren van het defensiebeleid, het toewijzen van middelen aan alle defensieonderdelen, het toezicht houden op de besteding daarvan, het opstellen van kaders voor de Defensiebrede bedrijfsvoering en het bijdragen aan militaire pensioenen en uitkeringen. Op dit artikel zijn alle verplichtingen, personele en materiële uitgaven en ontvangsten van de BS inclusief de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) weergegeven. Tevens zijn in dit artikel de defensiebrede uitgaven ondergebracht voor pensioenen en uitkeringen (waarvan een deel «niet relevant» dat betrekking heeft op de lening voor de kapitaaldekking van de militaire ouderdomspensioenen), wachtgelden, inactivi-teitswedden en Sociaal Beleidskader (SBK)-uitkeringen. Daarnaast staan in dit artikel de personele en materiële uitgaven en ontvangsten van Paresto.

Budgettaire gevolgen

• A. 

  Apparaatsuitgaven Kerndepartement Budgettaire gevolgen (bedragen x € 1.000)

¹ in 2019 zijn de uitgaven overige exploitatie gesplitst in personele en materiële exploitatie

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De verplichtingen zijn € 56,7 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Deze verhoging is met name het gevolg van de hogere personele uitgaven door het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord en het meer aangaan van verplichtingen voor inhuur.

Uitgaven

Apparaatsuitgaven

Per saldo zijn de apparaatsuitgaven € 49,8 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Deze verhoging wordt veroorzaakt door de bereikte arbeidsvoorwaarden waardoor de begroting € 78 miljoen is opgehoogd en diverse defensiebrede herschikkingen met als gevolg een verlaging van het budget met € 34 miljoen.

Ontvangsten

De realisatie van de ontvangsten is € 11,8 miljoen lager dan de vastgestelde begroting door het minder dan verwacht ontvangen van personele ontvangsten waaronder teruggave pensioenen en overige uitkeringen.

• B. 

  Totaaloverzicht apparaatsuitgaven/kosten inclusief agentschappen en Zelfstandige Bestuursorganen/Rechtspersonen met een